Divinarum Institutionum

hanc historiam et interpretatus est Ennius et secutus. cuius haec uerba sunt : ubi Iuppiter Neptuno imperium dat maris et insulis omnibus et quae secundum mare loca essent omnibus regnaret. uera sunt ergo quae locuntur poetae, sed optentu aliquo specieque uelata.

potest et mons Olympus figuram poetis dedisse, ut Iouem dicerent caeli regnum esse sortitum, quod Olympus ambiguum nomen est et montis et caeli. in Olympo autem Iouem habitasse docet eadem historia, quae dicit: ea tempestate Iuppiter in monte Olympo maximam partem uitae colebat et eo ad eum in ius uenie-, bant, si quae res in controuersia erant. item si quis quid noui inuenerat quod ad uitam humanam utile esset, eo ueniebant atque loui ostendebant.

multa in [*](EPITOME 1-9] c. 13,1-3. 12-16] c. 12,2. 21-43,5] c. 12, 3. ) [*](AUCTORES 8 hanc - secutus] Cic. de nat. deor. I 42, 119. 10] Euhem. frg. VIII. 17] frg. IX. ) [*](BRSHPYj 2 antiqus B1, corr. B* 3 messena B, messene (ne s. 1. add. H1?) HV 4 historiaque B ex] et P inscribtionibus BV, sic saepe b pro p in participio uerbi scribere et dcriuatis B, raro cett.; scriptionibus H 5 habe⌜t⌝autur P2 6 triphyli* (i er.) B, triphilii f-li H) SH, trifyllit (i er.) P, in mg. phy P21 a⌜u⌝ream P2 8 mo⌜nu⌝mentum B2, I monumentum (corr. R2) RH poteris V ⌜hi⌝storiam V7 9 hennius H, sic saepe codd. excepto B cui S uerba haec SH 10 ibi Bl (corr. B2) S edd. mare∗∗ (ex marisi ut uid.) B2 et] hoc est ut SH, ut edd.; an et ut ? ut et Thilo in insulis edd. 11 omnibus et] et locis SH loca om. H 12 regnarent SY, regnare Hartelius loquuntur RP optentu] optent ut H 13 et om. Pl (s. I add. P2) V 15 olyppus S exiguum V 18 et om. S reol B3 in ius] unius Bar (pr. u ras. in i corr.) H uenibant B 19 rres\' B* ⌜quis⌝ B2 20 inuenerant B 21 eo ueniebant] conueniebant R ostendebat H )

hoc errore decepti etiam philosophi, quod ea quae de Ioue feruntur minime conuenire in deum uidebantur, duos Ioues fecerunt, unum naturalem alterum fabulosum.

uiderunt ex parte quod erat uerum, eum scilicet de quo poetae loquantur hominem fuisse, in illo autem naturali Ioue uulgari consuetudine religionis inducti errauerunt, quod in deum nomen hominis transtulerunt, qui ut supra diximus quia solus est, non indiget nomine. Iouem autem illum esse qui sit ex Ope Saturnoque natus, negari non potest.

uana igitur persuasio est eorum qui nomen Iouis summo deo tribuunt. solent enim quidam errores suos hac excusatione defendere: qui conuicti de uno deo cum id negare non possunt, ipsum se colere adfirmant, uerum hoc sibi placere ut Iuppiter nominetur. quo quid absurdius? Iuppiter enim sine contubernio coniugis filiaeque coli non solet. unde qui sit apparet, nec fas est id nomen eo transferri ubi nec Minerua est ulla nec ulla. quid quod huius nominis proprietas non diuinam uim exprimit., --..11AE-.

\'I seu humanam? Iouem enim Iunonemque a iuuando esse dictos Cicero interpretatur et Iuppiter quasi iuuans pater dicitur: quod nomen in deum minime congruit, quia iuuare hominis est opis aliquid conferentis in eum qui sit alienus, et exigui [*](11 supra] c. 6, 4 s. ) [*](AUCTORES 22 s.] de nat. deor. II 25, 64; 26, 6G. ) [*](BRSHPV] 1 metiantur V 2 uariisque coloribus SH, uersi/////coloribus (3-4 litt. er.) P uetustatem II leporem] decorem R 4 quicque B1, corr. B3 figuretur] fingatur BRSH 5 insequuntur PV quod] lui H 6 uidebant H 7 fuerunt B1, fieruut sic B2, fe∗∗runt (ce er.) P naturale S ante alterum ad-d. et P2 8 post quod eras. curii ucl ėu̇ṁ B uersus S 9 loquuntur P 11 nominis B1, nomen∗∗ B2 qui] quid H 12 rest\' P2 18 qui quod PV 20 ulla est B 21 qui R 22 humana S a*iuuando (d er.) BRH, adiuuando S 23 qua\'si\' B3 24 quia] qui H adiuuare H 25 rev B3 exiguo S )

nemo sic deum precatur, ut se adiuuet, sed ut seruet, ut uitam salutemque tribuat: quod multo plus ac maius est quam iuuare. et quoniam de patre loquimur, nullus pater dicitur filios iuuare, cum eos generat aut educat. illud enim leuius est quam ut eo uerbo magnitudo paterni beneficii exprimatur.

quanto id magis inconueniens est deo, qui uerus pater est, per quem sumus et cuius toti sumus, a quo fingimur animamur inluminamur, qui nobis uitam inpertit, salutem tribuit, uictum multiplicem sumministrat.

non intellegit beneficia diuina qui se tantummodo iuuari a deo putat. ergo non inperitus modo, sed etiam inpius est qui nomine Iouis uirtutem summae potestatis imminuit.

quare si Iouem et ex rebus gestis et ex moribus hominem fuisse in terraque regnasse deprehendimus, superest ut mortem quoque eius inuestigemus.

Ennius in Sacra Historia descriptis omnibus quae in uita sua gessit ad ultimum sic ait: deinde Iuppiter postquam quinquies terras circuiuit omnibusque amicis atque cognatis suis imperia diuisit reliquitque hominibus leges mores frumentaque parauit multaque alia bona fecit, inmortali gloria memoriaque adfectus sempiterna monumenta sui reliquit.

aetate pessum acta in Creta uitam commutauit et ad deos abiit eumque Curetes filii sui curauerunt decoraueruntque eum; et sepulchrum eius [*](EPITOME 12 s.] c. 13, 5. 14-45, 4] c. 13, 4. ) [*](AUGTORES 16] frg. XII. ) [*](BESHPVJ 1 depraecatur Bl (pr. a del. B3), deprecatur H adiubet Bcorr. m. 1 ? ut (ante seruet) s. I. P1 2 ut om. S 5 benificii H, bene1ficii P2 6 est inconueniens R conueniens H 8 multiplicet S 9 sumministrat B, subm- cett. 10 a deo adiuuari B, a deo iuuari SH ⌜a⌝ F2 11 nomen R1 12 pr. et om. BSV1 13 deprendimus R 14 quo*que (d er.) H, sic saepe Historia] historia loquitur H 16 po**stquam (te er.) B terram B 17 circuibit S omnibus SH atque] et B 18 diuidit RIBH reliquit H et mores LMuellerus 19 et inmortali LMttellerus apodosin ab aetate (21) inc. 20 glori⌜os⌝glaque (os m. 2) memoria R adiectus V monumenta (corr. m. 2) R, monimenta P 21 sui LMuellerus, suis C pessum⌜e⌝ B2, fessum (corr. m. 2) R actam R 22 fili⌜i⌝ B3 23 decorauerunt qui R1, decoraueruntq.1 V cum Rl, (ut d;-eum Hartelius sepulcrum B, sepulchrum cett. (nisi quod sepurchro P); uariant fere semper codd. cf. pag. 45,2. 11. 13 )

hoc certe non poetae tradunt, sed antiquarum rerum scriptores. quae adeo uera sunt, ut ea Sibyllinis uersibus confirmentur, qui sunt tales:

1. δαίμονας ἀψύχους, νεϰύων εἶδωλα ϰαμόντων
,
2. ὧν Κρήτη ϰαύχημα τάϕους ἡ δύσμορος ἕξει
.

Cicero de deorum natura cum tres loues a theologis enumerari diceret, ait tertium fuisse Cretensem Saturni filium, cuius in illa insula sepulchrum ostenditur.

quomodo igitur potest alibi deus esse uiuus alibi mortuus, alibi habere templum alibi sepulchrum? sciant ergo Romani Capitolium suum id est summum caput religionum publicarum nihil esse aliud quam inane monumentum.

Veniamus nunc ad eius patrem, qui ante regnauit et qui fortasse plus habeat in se, quod ex coitu tantorum elementorum genitus esse dicatur.. uideamus quid in eo fuerit deo dignum, in primis illud quod aureum saeculum narratur habuisse, quod iustitia sub eo fuerit in terra.