De Opificio Dei

quoniam igitur omnia quae uidemus cum ratione nata sunt - id enim ipsum, nasci, efficere nisi ratio non potest —, manifestum est nihil omnino rationis expers potuisse generari.

ante enim prouisum est in singulis quibusque tingendis quatenus et ministerio membrorum ad necessaria uitae uterentur et quatenus adiugatis corporibus elata suboles uniuersas generatim conseruaret animantes.

nam si peritus architectus cum magnum aliquod aedificium facere constituit, primo omnium cogitat quae summa perfecti aedificii futura sit, et ante emetitur quem locum leue pondus expectet, ubi magni oneris statura sit moles, quae columnarum interualla, qui aut ubi aquarum cadentium decursus et exitus et recepta-

cula, haec, inquam, prius prouidet, ut quaecumque sunt [*](AVCTOJRES § 1] Lucr. V 834 ss.; cf. de hoc Lact cap. disputationem \'Lact. u. LucrS p. 238 ss. ) [*](BV] 1 nom Bx teneri B stultitiA (\' m. 2) B, stultift V 0 2 rursus V 3 flt (exp. m. 3) B ostenderat B aliquit Y 4 esse r nata V 9 ut Y post faceret hoc hd. et in marg. inf. haec per infinitum et inane uolitantibus hs. add. B3 (Tid. et hB. ut p. 6, 10) 10 uiderent Y 12 post quibus add. nascendi Thomasius \'ex antiqms codicibus\' not. 196, deest in BY et multis certe codd. rec. cessasset a codd. rec., edd. 18 enata JSeumannus subolis B, soboles (corr. m. 1 ?) Y 22 emetitur] edd., metitur B, emetatnr (sic) V, recte ? lenem n 23 operis V molis B 24 pr. et om. V 25 haec] si Heumannus; an si haec )?

uidebat igitur Epicurus in corporibus animalium diuinae rationis sollertiam, sed ut efficeret quod ante inprudenter adsumpserat, adiecit aliud deliramentum superiori congruens.

dixit enim neque oculos ad uidendum esse natos neque aures ad audiendum neque pedes ad ambulandum, quoniam haec membra prius nata sint, quam esset usus uidendi et audiendi et ambulandi, sed horum omnium officia ex natis extitisse.

uereor ne huiusmodi portenta et deridicula refutare non minus ineptum esse uideatur, sed libet ineptire, quoniam cum inepto agimus, ne se ille nimis argutum putet. quid ais, Epicure?

non sunt oculi ad uidendum nati? cur igitur uident? postea inquit eorum usus apparuit. uidendi ergo causa nati sunt, siquidem nihil possunt aliud quam uidere. item membra cetera cuius rei causa nata sint, ipse usus ostendit: qui utique nullo modo posset existere, nisi essent membra omnia tam ordinate, tam prouidenter effecta, ut usum possent habere.

quid enim si dicas aues non ad uolandum esse natas neque feras ad saeuiendum neque pisces ad natan- . dumneque homines ad sapiendum, cum appareat ei naturae officioque seruire animantes ad quod est quaeque generata?

seduidelicet qui summam ipsam ueritatis amisit, semper erret necesse est. si enim non prouidentia, sed fortuitis atomorum concursionibus nascuntur omnia, cur numquam fortuito accidit [*](AVCTORES § 7 s.] Epicurea ed. Usener frg. 373 (p. 262). § 8] Lotr. IV 822 ss. 22—25] cf. Quintil. I 1, 1_ ) [*](BVJ 2 cum edd. 4 possent B 5 constant B 6 iji.,2? 11 sint scripai, sunt BV, essent Usenerus 16 ante non s. I. si add. B2 oculi. (s er.) B 17 Lpostea inquit eorum, V apaaruit (alt. a ex e ?) V 18 causa. (m er.) Y 19 causa. V 20 nullo (o part. ras. ex a ?m.2?)V 21 ordinata Y 22 si enim V LaueB nonj V 24 natura (e add. m. 2) B 25 ard\' V uidelicet (pr. e ex i) V 26 erLrJet Vlf)

si enim primordia nullum genus positionis inexpertum relinquunt, oportuit eiusmodi cottidie monstra generari in quibus et membrorum ordo praeposterus et usus longe diuersus existeret.

cum uero uniuersa genera et uniuersa in quoque membra leges suas et ordines et usus sibi attributos tueantur, manifestum est nihil fortuito esse factum, quoniam diuinae rationis dispositio perpetua seruatur.

uerum alias refellemus Epicurum: nunc de prouidentia ut coepimus disseramus.

Deus igitur solidamenta corporis quae ossa dicuntur nodata et adiuncta inuicem neruis adligauit atque constrinxit, quibus mens, si aut excurrere aut resistere uellet, tamquam retinaculis uteretur et quidem nullo labore nulloque conatu, sed uel minimo motu totius corporis molem temperaret ac flecteret.

haec autem uisceribus operuit ut quemque locum decebat, ut quae solida essent, conclusa tegerentur. item uisceribus ipsis uenas admiscuit quasi riuos per corpus omne diuisos, per quas discurrens umor et sanguis uniuersa membra sucis uitalibus inrigaret, et ea uiscera formata in eum modum qui uni cuique generi ac loco aptus fuit, superiecta pelle contexit: quam uel sola pulchritudine decorauit uel setis adoperuit uel squamis muniuit uel plumis insignibus [*](AVCTOBES 11] cf. Nemes. p. 262 M. ta i3i batd — otóf.LatQç. EXPILA TOJRES 11] ltiidor. orig. XI 1, 86. 17—20] Isidor. orig. XI 1, 121. ) [*](BY] 2 odoraretur] B, aut odoraretur V 3 expcrtum V relinquunt (pr. n del. m. 3) B, q in ras., alt. u s. l. (fuerat fort. -cunt) V 6 in om. Y 7 tu.eantur (a et d er.) Y 8 manifestQ (\' m. 2) B 9 perpetuo Hcumanmis seru.atur (i er.) V re.fellemus (s ? er.) V 10 prouidentia. (m er.) B 12 nodata (d in er. t ? m. 1 ?) Y alligauit (pr. 1 ras. ex d, pr. i ex e m. 2 ?) V 13 alt. ra\'ut B uelit Y 14 retenaculis Bl, corr. B3 equidem (om. et) B 15 uel om. B nutu (sed pr. u part. ras. ex 0) V, codd. rec., edd. 17 essent] B, o B ęssę Y 18 riuos (0 in er. i) B omne. (m er.) B 19 que V humor, add. h B2V* 21 generi (i in er. e) Blf 22 qug V )

illud uero commentum dei mirabile, quod una dispositio et unus habitus innumerabiles imaginum praeferat uarietates. nam in omnibus fere quae spirant eadem series et ordo membrorum est:

primum enim caput et huic adnexa ceruix, item collo pectus adiunctum et ex eo prominentes anni, adhaerens pectori uenter, item uentri subnexa genitalia, ultimo loco femina pedesque.

nec solum membra suum tenorem ac situm in omnibus seruant, sed etiam partes membrorum. nam in uno capite ipso certam sedem possident aures, certam oculi, nares item, os quoque et in eo dentes et lingua. quae omnia cum sint eadem in cunctis animantibus, tamen infinita et multiplex diuersitas figurarum est, quod ea quae dixi aut productiora aut contractiora liniamentis uarie differentibus conprehensa sunt. quid ?

illud nonne diuinum, quod in tanta uiuentium multitudine unum quodque animal in sui generis specie pulcherrimum est, ut si quid uicissim de altero in alterum transferatur, nihil inpeditius ad utilitatem, nihil deformius ad aspectum uideri necesse sit? ut si elephanto ceruicem prolixam tribuas aut camelo breuem uel si serpentibus pedes aut pilos addas, in quibus porrecti aequaliter [*](BF (a 3) V] 1 mirarbrie//// (1 uel 2 litt. er.,fort. m) B3 post dispositio 2 uel 3litt. er., V 2 imaginum scripsi (cf. uers. 12 figurarum; p. 19. 18 diuersas species; Inst. II11, 6 in uarias imagines corporum), imagines Bl, i u imaginj.,s B2, manum m. 1, 7 Ų)11oI}.lpĮl et in marg. 7 animantitl m. 2, inipso manum inscripsit animatiQ m. 3 V; animantium codd. rec., edd. 3 fere V ab eadem incipit F fol. P series/// ex seriens ? V 5 atrmj B3, s. I. er. ac, quod add. B2 6 subnixa B 10 1<0;8 F, littera 0 prima uersus cum margine folii in fasciculum infixi glutinaiique r interiit; sic saepe primae et extremae uersuum litterae eo] FV, oe (e in er. s ? ł1ł. 2) B 11 animantib.rus\' F1 tamSn C euanid., n add. m. 2) F 12 figuratorum codd. rec., edd. 13 con tractiora (\' euanid., n add. m. 2) F lineamentis F 14 illud (d ex t m. 2) F 15 quord\'que V generiV B2, genere, post s. I. 1 (i. e. et) V; sui (uel suo) genere et codd. rec., edd. 17 ,<i>npeditius F utilitaterm1 B3 | /d> eformius F 18 i<n>ecesse F elefanto BFV 19 cerui|<c; em F ajitj T1? camel <1>0 F, camello B, came.lo (l er.) V 20 pi.los (l er.) V)

in quadrupedibus autem idem opifex contextum spinae a summo capite deductum longius extra corpus eduxit et acuminauit in caudam, aut ut obscenae corporis partes uel propter foeditatem tegerentur uel propter teneritudinem munirentur aut ut animalia quaedam minuta et nocentia motu eius arcerentur a corpore: quod membrum si detrahas, inperfectum fit animal ac debile.