De Opificio Dei

in summo uero constructionis eius quam similem nauali carinae diximus. caput conlocauit, in quo esset regimen totius animantis, datumque illi hoc nomen est, ut quidem Varro ad Ciceronem scribit, quod hinc capiant initium sensus ac nerui.

ea uero quae diximus a corpore uel ambulandi uel faciendi uel uolandi causa esse producta, neque nimium longis propter celerem mobilitatem neque nimium breuibus propter firmitatem, sed et paucis et magnis ossibus constare uoluit.

aut enim bina sunt ut in homine aut <qua>terna ut in quadrupede: quae tamen non fecit solida, ne in gradiendo pigritia et grauitas retardaret, sed cauata et ad uigorem corporis conseruandum medullis intrinsecus plena. eaque rursus non aequaliter porrecta finiuit, sed summas eorum partes nodis crassioribus conglobauit, ut et substringi neruis facilius. et uerti tutius possent, unde sunt uertibula nominata.

eos nodos firmiter solidatos leni quodam operculo [*](AVCTORES 7-9 Varro] Wilmanns, De M. Ter. Varr. libr. gramm. frg. 38 (p. 170). EXPILATORES 7-9] Isidor. orig. XI, 1, 25; de diff. rer XVII 50. 17—20] Isidor. orig. XI 1, 87. ) [*](BY] 2 uelrut\' B circolum yac, part. ras. corr. m. 1? 3 mollia V 4 possint B 5 simile Y 6 nauali (u ex b) B, nauis Yj eicere malim, cf. p. 19, 20 carinae (1 ras. ex uj Y capuat, V2 7 animantitts B 9 a] e Heumannus conl. p. 19, 6 (cf. diximus). 9, de codd. rec., edd., sed cf. c. 10, 21 scapulae ... a ceruice demissae 11 celeri F1, -rè F2\' 13 rut\' V 14 quaterua] edd., terna BV; recepi illud, quia Lact., quamquam § 7 uel ambulafidi uel faciendi uel uolandi causa dixit (cf. etiam § 2. 3 est et tertium genus), hic tamen pedes tantwn (cf. statim in gradiendo) significat; nisi forte aut — ut in homine aut terna <ut in auibus aut quaterna> ut in quadrupede fuisse conicitur quadruperden B, quadrupede (alt. e part. ras. ex u uel a m. 2?) V 18 grossioribus B 19 sint Y 20 leni (p er.) B )

in iis dumtaxat articulis in quibus moueri membra in omnes partes oportebat, ut in scapulis, quoniam manus utrolibet agitari et contorqueri necessarium est, alios autem latos et aequales et in unam partem rotundos et in iis utique locis ubi tantummodo curuari membra oportebat, ut in genibus et cubitis et manibus ipsis.

nam sicut manus ex eo loco unde oriuntur ubique uersus moueri speciosum simul et utile fuit, sic profecto, si hoc idem etiam cubitis accideret, et superuacuus esset eiusmodi motus et turpis.

iam enim manus amissa dignitate quam nunc habet mobilitate nimia proboscidi similis uideretur essetque homo plane anguimanus, quod genus in illa inmanissima belua mirabiliter effectum est.

deus enim qui prouidentiam et potestatem suam multarum rerum mirabili uarietate uoluit ostendere, quoniam caput eius animalis non tam longe porrexerat, ut terram posset ore contingere, quod erat futurum horribile atque tetrum, et quia os ipsum profusis dentibus sic armauerat, ut etiamsi contingeret, pascendi tamen facultatem dentes adimerent, produxit inter eos a summa fronte molle ac flexibile membrum quo prendere, quo tenere quodlibet posset, ne rationem uictus capiendi uel dentium prominens magnitudo uel ceruicis breuitas inpediret. [*](BV7 2 irnirm B3 4 iis] edd., his BY 7 tert. et om. B iis scripsi, his BP 8 tantum B 9 et in cubitis B 10 post oriuntur 8. I. a corpore add. B3 12 superuacuos B 13 amissae (e exp. m. 3) B dignitate J51, corr. B3 hunc BK mobilitatem B1, corr. B3 14 proma boscidi similis] Egnatius, proroscidi (mu m. 3) similis B, promusciwdissi- milis V 15 effecttl (~m. %) B 18 capu.d., (sic) Bll 20 faaetrum Bs, Ltjarum V os V ipsud ex ipsam B3, tum eadem man. m restituit profusis (i in er. o m. 1 uel 2) B ante ut etiamsi er. ut etiam Y 21 contirn\'geret B2 22 fVonte V 23 quord\'libet Y 24 prominus Bl, n prominaejS B3 )

Non possum hoc loco teneri quominus Epicuri stultitiam rursum coarguam: illius enim sunt omnia quae delirat Lucretius. qui ut ostenderet animalia non artificio aliquo diuinae. mentis, sed, ut solet, fortuito nata esse, dixit in principio mundi alias quasdam innumerabiles animantes miranda specie ac magnitudine fuisse natas, sed eas permanere non potuisse, quod illas aut sumendi cibi facultas aut coeundi generandique ratio defecisset.

uidelicet ut atomis suis locum faceret, diuinam prouidentiam uoluit excludere. sed cum uideret in omnibus quae spirant mirabilem prouidentiae inesse rationem, quae, malum, uanitas erat dicere fuisse animalia prodigiosa in quibus ratio cessaret?

quoniam igitur omnia quae uidemus cum ratione nata sunt - id enim ipsum, nasci, efficere nisi ratio non potest —, manifestum est nihil omnino rationis expers potuisse generari.

ante enim prouisum est in singulis quibusque tingendis quatenus et ministerio membrorum ad necessaria uitae uterentur et quatenus adiugatis corporibus elata suboles uniuersas generatim conseruaret animantes.

nam si peritus architectus cum magnum aliquod aedificium facere constituit, primo omnium cogitat quae summa perfecti aedificii futura sit, et ante emetitur quem locum leue pondus expectet, ubi magni oneris statura sit moles, quae columnarum interualla, qui aut ubi aquarum cadentium decursus et exitus et recepta-

cula, haec, inquam, prius prouidet, ut quaecumque sunt [*](AVCTOJRES § 1] Lucr. V 834 ss.; cf. de hoc Lact cap. disputationem \'Lact. u. LucrS p. 238 ss. ) [*](BV] 1 nom Bx teneri B stultitiA (\' m. 2) B, stultift V 0 2 rursus V 3 flt (exp. m. 3) B ostenderat B aliquit Y 4 esse r nata V 9 ut Y post faceret hoc hd. et in marg. inf. haec per infinitum et inane uolitantibus hs. add. B3 (Tid. et hB. ut p. 6, 10) 10 uiderent Y 12 post quibus add. nascendi Thomasius \'ex antiqms codicibus\' not. 196, deest in BY et multis certe codd. rec. cessasset a codd. rec., edd. 18 enata JSeumannus subolis B, soboles (corr. m. 1 ?) Y 22 emetitur] edd., metitur B, emetatnr (sic) V, recte ? lenem n 23 operis V molis B 24 pr. et om. V 25 haec] si Heumannus; an si haec )?

uidebat igitur Epicurus in corporibus animalium diuinae rationis sollertiam, sed ut efficeret quod ante inprudenter adsumpserat, adiecit aliud deliramentum superiori congruens.

dixit enim neque oculos ad uidendum esse natos neque aures ad audiendum neque pedes ad ambulandum, quoniam haec membra prius nata sint, quam esset usus uidendi et audiendi et ambulandi, sed horum omnium officia ex natis extitisse.

uereor ne huiusmodi portenta et deridicula refutare non minus ineptum esse uideatur, sed libet ineptire, quoniam cum inepto agimus, ne se ille nimis argutum putet. quid ais, Epicure?