De Opificio Dei

homo quoque si eodem modo haberet ad propulsanda pericula suppetens robur nec ullius alterius auxilio indigeret, quae societas esset, quae reuerentia inter se, quis ordo, quae ratio, quae humanitas? aut quid esset tetrius homine, quid efferatius, quid inmanius?

sed quoniam inbecillus est nec per se potest sine homine uiuere, societatem adpetit, ut uita communis et ornatior fiat et tutior.

uides igitur omnem hominis rationem in eo uel maxime stare, quod nudus fragilisque nascitur, quod morbis adficitur, quod inmatura morte multatur. quae si homini detrahantur, rationem quoque ac sapientiam detrahi necesse est.

sed nimis diu de rebus apertissimis disputo, cum sit liquidum nihil sine prouidentia nec factum esse umquam nec fieri potuisse. de cuius operibus uniuersis si nunc libeat disputare per ordinem, infinita materia est.

sed ego de uno corpore hominis tantum institui dicere, ut in eo diuinae prouidentiae potestatem quanta fuerit ostendam, his dumtaxat in rebus, quae sunt conprehensibiles et apertae: nam illa quae sunt animi, nec subici oculis nec [*](JBP(— 4) VJ 1 humanitate (e ex i) V 2ferae (a. exp. m. 3) B 3 et] BV, exP 4 timidiora] timidio . B . cernendi sensus eqs. P, transilit scriptura in eodem uersu in c. 8, 16; supra. B . add. crucem, item in marg. cum uerbis Hic desunt m. rec. (eadem etiam p. 17,20. 23 cruces add.), praeterea in marg. add. R (i. e. repone) m. 2 5 se* fd ? er.) V 7 an (at>homo? 10 ordo om. V, quis ordo om. codd. rec. 11 inbecillis B, cf. p. 10, 1. 13, 11 12 post est 3 uel 4 litt. er., quarum extrema m ?, B 13 uide V 14 hominjsj VI, maxime uel B, uel om. V, recte? 15 fragiEsq: (q: add. m. 1?) V nascatur Vx 17 nimium B diu, (m er.) B 19 posse B 20 infinita. (m er.) materia. (m er.) B 21 uno tantum corpore hominis V corporis Bae. corr. m. 1? 24 anime V, recte? cf. c. 11, 3. 14, 9, ad animum cf. c. 1, 11 )

In principio cum deus fingeret animalia, noluit ea in rotundam formae speciem conglobare atque colligere, ut et moueri ad ambulandum et flectere se in quamlibet partem facile possent, sed ex ipsa corporis summa produxit caput. item produxit quaedam membra longius, quae uocantur pedes, ut alternis motibus solo fixa perducerent animal quo mens tulisset aut quo petendi cibi necessitas prouocasset.

ex ipso autem uasculo corporis quattuor fecit extantia, bina posterius, quae sunt in omnibus pedes, item bina capiti et collo proxima, quae uarios usus animantibus praebent. in pecudibus enim ac feris pedes sunt posterioribus similes, in homine autem manus, quae non ad ambulandum, sed ad faciendum tenendumque sunt natae.

est et tertium genus, in quo priora illa neque pedes neque manus sunt, sed alae, in quibus pinnae per ordinem fixae uolandi exhibent usum. ita una fictio diuersas species et usus habet.

atque ut ipsam corpons crassitudinem firmiter conprehenderet, maioribus et breuibus ossibus inuicem conligatis quasi carinam conpegit quam nos dicimus spinam eamque noluit ex uno perpetuoque osse formare, ne gradiendi flectendique se facultatem animal non haberet.

ex eius parte quasi media costas id est [*](A VOTORES 20 s. quasi-spinaml cf. \'Plutarch.\' Plac. philos. V 17, 3 (ex Aetio) \'AP-.OTOTSXYJS ..; Dielsius. Doxogr. gr. p. 190 adn. 2; Nemes. p. 262 (TJ pax\'S • • •) • EXPILATORES 8 alternis-fixa] Isidor. orig. XI 1, 112. ) [*](BVJ 1 loquamur codd. rec., edd.; an loquemur? 4 rutundam B, sic etiam p. 21, 4. 7. al. ref moneri B, emoueri Y 7 membra quaedam Y 8 sola V1, part. ras. corr. V3 perducerent] codd. rec., Parrhasius, producerent jJV, sine dubio ex produxit bis ante scripto; lectio perducerent etiam etymologia pedes-petendi commendatur; cf. de hoc loco \'Ueb. d. Quellen\' p. 263 13 sunt posterioribus pedes fens ac similes (sic) V 15 temperandumque Y, sed cf. c. 10, 24 tenendi faciendique 17 pennae (sed e ex i m. 1 ?) V exibent B 18 habet in marg. V 20 conpigit yae, corr. m. 1? 21 spi*nam (n er.) V 22 ossre1 B3 facultatem om. B, post anima! add. usfl B3 ) [*]( 2* )

in summo uero constructionis eius quam similem nauali carinae diximus. caput conlocauit, in quo esset regimen totius animantis, datumque illi hoc nomen est, ut quidem Varro ad Ciceronem scribit, quod hinc capiant initium sensus ac nerui.