De Opificio Dei

ita fit ut et inmortalitas exclusa in perpetuum et ad tempus recepta mortalitas hominem constituat in ea condicione, ut sit in qualibet aetate mortalis. quadrat igitur necessitas undique nec debuisse fieri aliter nec [*]( 12 superius] p. 14, 11 ss. ) [*](BPVJ 2 ruV P1 post quod hoc hd et in marg. inf. haec idcirco non solidum firmumq. natn est ut hs. add. B3 (bd et hs. ut p. 6, 10) 3 pst er. et sit scr. B3 fieri possej V, fieri \'"posse"\' P2, posse fieri B 4 homo non ea P nascatur P qui B, qua P mortuue (s? er.) V - 5 rnrsi B suae aetatis B 7 ""ITomTni B Lcert0j (cetero ut uid. . eras., er non certum) B2, Lcete,ro P 8 possit B; posse? distinxi, posse. uel posse: edd. altore Erasmus, sed Heumannus explicat si alter eum potest prohibere uictu (ef. 10 subtrahi) 9 certa (quamquam ante habet) P, certum V, recte? die P 10 possint B 11 sint B sed addidi 12 de om. B 13 inmortalis B, rim\'mortalcs V 14 Lmori, V 15 post debet 8. I. nempe ideo mori debet quia deus non est add. B3 17 nec est om. P 18 post moriturus 2 uel 3 litt. er., P nna P mortalitas V 19 et] P, etiam B, om. V 22 fieri om. P ...nee (nec er.) V )

sed isti rationem sequentium non uident, quia semel errauerunt in ipsa summa, exclusa enim de rebus humanis diuina prouidentia necessario sequebatur ut omnia sua sponte sint nata. hinc inuenerunt illas minutorum seminum plagas et concursiones fortuitas, quia rerum originem non uidebant.

in quas se angustias cum coniecissent, iam cogebat eos necessitas existimare animas cum corporibus nasci et item cum corporibus extingui: adsumpserant enim nihil fieri mente diuina. quod ipsum non aliter probare poterant quam si ostenderent esse aliqua in quibus uideretur prouidentiae ratio claudicare.

reprehenderunt igitur ea in quibus uel maxime diuinitatem suam prouidentia mirabiliter expressit, ut illa quae rettuli de morbis et inmatura morte, cum debuerint cogitare his adsumptis quid necessario sequeretur.

secuntur autem illa quae dixi: si morbum non reciperet, neque tectis neque uestibus indigeret. quid enim uentos aut imbres aut frigora metueret, quorum uis in eo est ut morbos adferant? idcirco enim accepit sapientiam, ut aduersus nocentia fragilitatem suam muniat.

sequitur <quod> necesse est, ut quoniam retinendae rationis causa morbos capit, etiam mortem semper accipiat, quia is ad quem mors non uenit, firmus sit necesse est. infirmitas autem habet in se mortis condicionem, firmitas. uero ubi fuerit, nec senectus locum potest habere nec mors, quae sequitur senectutem.

praeterea si mors certae constituta [*](BPYj 2 id (ante ipsa) V 5 origine B 7 item] PV, iterum B 11 igitur (pr. i ras. ex a ?) P 12 diuinitas ex diuinitatem Bli prouidentiam B 13 retulit P, re*tuli (t er.) V 14 lits B quidj B, quidem P. qui Vac:, que m. 1 uel 2; quae codd. ree., edd. sequerentur V, codd. rec., edd. sequuntur PV 15 si om. V an si (homo) ? reciperet] P (sed et ex it ? m. 1), reciperent B, reci- pereiil (litt. er. uid., -ui:c membrana scabra est) V 16 indigerent B, inwgerel/I (litt. er. uid.) V 19 quod add. ed. Paris. 1513; sequitur necessario ut Parrhasius (cf. uers. 3. 14. c. 11, 1); an sequatur necesse est ut? 20 capit (i in er. e) B semper accipiat quia om. P 21 mors] PV, moribus B 23 senec.tus P habere nec mors quae om. P ) [*]( XXVII. Lact. 2. ) [*]( 2 )

denique inbecilliora et timidiora quaeque animalia congregantur, ut quoniam uiribus tueri se nequeunt, multitudine tueantur, fortiora uero solitudines adpetunt, quoniam robore uiribusque confidunt.

homo quoque si eodem modo haberet ad propulsanda pericula suppetens robur nec ullius alterius auxilio indigeret, quae societas esset, quae reuerentia inter se, quis ordo, quae ratio, quae humanitas? aut quid esset tetrius homine, quid efferatius, quid inmanius?

sed quoniam inbecillus est nec per se potest sine homine uiuere, societatem adpetit, ut uita communis et ornatior fiat et tutior.

uides igitur omnem hominis rationem in eo uel maxime stare, quod nudus fragilisque nascitur, quod morbis adficitur, quod inmatura morte multatur. quae si homini detrahantur, rationem quoque ac sapientiam detrahi necesse est.

sed nimis diu de rebus apertissimis disputo, cum sit liquidum nihil sine prouidentia nec factum esse umquam nec fieri potuisse. de cuius operibus uniuersis si nunc libeat disputare per ordinem, infinita materia est.

sed ego de uno corpore hominis tantum institui dicere, ut in eo diuinae prouidentiae potestatem quanta fuerit ostendam, his dumtaxat in rebus, quae sunt conprehensibiles et apertae: nam illa quae sunt animi, nec subici oculis nec [*](JBP(— 4) VJ 1 humanitate (e ex i) V 2ferae (a. exp. m. 3) B 3 et] BV, exP 4 timidiora] timidio . B . cernendi sensus eqs. P, transilit scriptura in eodem uersu in c. 8, 16; supra. B . add. crucem, item in marg. cum uerbis Hic desunt m. rec. (eadem etiam p. 17,20. 23 cruces add.), praeterea in marg. add. R (i. e. repone) m. 2 5 se* fd ? er.) V 7 an (at>homo? 10 ordo om. V, quis ordo om. codd. rec. 11 inbecillis B, cf. p. 10, 1. 13, 11 12 post est 3 uel 4 litt. er., quarum extrema m ?, B 13 uide V 14 hominjsj VI, maxime uel B, uel om. V, recte? 15 fragiEsq: (q: add. m. 1?) V nascatur Vx 17 nimium B diu, (m er.) B 19 posse B 20 infinita. (m er.) materia. (m er.) B 21 uno tantum corpore hominis V corporis Bae. corr. m. 1? 24 anime V, recte? cf. c. 11, 3. 14, 9, ad animum cf. c. 1, 11 )