De Opificio Dei

potestne igitur aliquis cum uideat etiam boues lucas cum inmanissimis corporibus ac uiribus seruire homini, queri de opifice rerum deo, quod modicas uires, quod paruum corpus acceperit, nec beneficia in se diuina pro merito aestimat? quod est ingrati aut ut uerius loquamur, insani.

Plato ut hos credo ingratos refelleret, naturae gratias egit, quod homo natus esset.

quanto magis melius et sanius, [*](AVCTORES § 19 Plato] cf. Plntarch. uit. Marii c. 46. ) [*](BPVJ 1 excitauit B1, excitabit B2, excogitabit B3 post faciet add. aut codd. rec., edd. molTetur B 2 ostendit Vac, corr. m. 1\'1 possentP, possunt codd. rec., edd. 3 ultra BIPI, corr. B3P* 4 quod VBC 5 que ex qui P2, in marg. hec sepes P1 9 /lltamen (& er.) V quoniam om. B 11 inbecill*usque (i er.) P 13 rnon JBs 16 subiectae s*int (s ? er.) B 18 ad lucas in marg. aelefantos dicit add. BJ rinTmanissimis V ac uiribus] B, om. P, a. I. add. V1 19 parum B 20 benefici* B se* (d er.) V an aestimare ? 21 ingrati* (I\\? er.) V ut uerius Ioquamur] V, quod ut uerius loquar B, uerius loquamur P ante Plato add. melius igitur Bs 23 post esset hoc h. d. et in marg. inf. quod ipsum quale sit non est huius materiae ponderare. hs B3 (hd et hs ut p. 6,10) t magis] B, om. PV, sed cf. p. 4, 8 a. magis ... docilior et Woelfflinum, Lat. u. roman. Compar. p. 46 )

quae igitur amentia est ea praeferre quae si data sint, accipere detrectes?

Idem queruntur hominem morbis et inmaturae morti esse subiectum. indignantur uidelicet non deos esse se natos. minime\', inquiunt sed ex hoc ostendimus hominem nulla prouidentia esse factum, quod aliter fieri debuit\'.

quid si ostendo id ipsum magna ratione prouisum esse, ut morbis uexari posset et uita saepe in medio cursus sui spatio rumperetur? cum enim deus animal quod fecerat sua sponte ad mortem transire cognouisset, ut mortem ipsam, quae est dissolutio naturae, capere posset, dedit ei fragilitatem, quae morti aditum ad dissoluendum animal inueniret.

nam si eius roboris [*](AVCTORES 11 s. morbis et inmaturae morti] cf. Lucr. V 222 s. quae Lact. hoc in cap. de \'inmatura morte\' (cf. p. 15. 3. 22 17, 13. 18, 15) dicit, partim fort. ex Senecae libro De inmatura morte (cf. Inst. I 5, 26. III 12, 11) sumpta sunt. ) [*](BPVj 2 natos esse codd. rec., edd. maluerint codd. rec., edd., probat etiam Buenemannus quod B post forte s. I. eos add. B2 conuerteret B 4 remigrare (pr. r postea add. tn. 1) B 6 aVrem B liber--a. (d er.) V 8 Ueuitas (a er.) B pennarum (sed e ex i P*Vl f) PV 9 quasi P1 11 homines B 12 subiectos B eos, sed a. I. i deos add. P esse se] B, esse rse\'1 P2, esse V 13 ex] V, om. BP, sed cf. Inst. I 5, 2 (ex his ... probemus). V 6, 6. 19, 16 nulla. prouidentia* (m er.) B 15 ostendam B, ostendero edd., sed cf. Inst. VI 16, 4 quid si ostendo rid1 F1 f prouisurirT B3 16 possit V e et] P, ut B, ut et V saepe] BV, suaP 18 transisse P cognos.et (s er., c m. 1?) P, cognouisset I & ut uid. Vac, cognouis... I sa m. 1 el 19 c.a..pere JB4 possit V & (corr. m. 2) P 20 ad ditum F)

quomodo illis in tanta repugnantia rerum poterit ratio constare? ut enim ante annos centum mori quisque non possit, aliquid illi roboris quod sit inmortale tribuendum est: quo concesso necesse est condicionem mortis excludi.

id autem ipsum cuiusmodi potest esse quod hominem contra morbos et ictus extrarios solidum atque inexpugnabilem faciat? cum enim constet ex ossibus et neruis et uisceribus et sanguine, quid horum potest esse tam firmum, ut fragilitatem repellat ac mortem ?

ut igitur homo indissolubilis sit ante id tempus quod illi putant oportuisse constitui, ex qua ei materia corpus attribuent? fragilia sunt omnia quae uideri ac tangi possunt. superest ut aliquid ex caelo petant, quoniam in terra nihil est quod non sit infirmum.

cum ergo sic homo formandus esset a deo ut mortalis esset aliquando, res ipsa exigebat ut terreno et fragili corpore fingeretur. necesse est igitur ut mortem recipiat quandolibet, quoniam corporalis est; corpus enim quodlibet solubile atque mortale est.

stultissimi ergo, qui de morte inmatura queruntur, quoniam naturae condicio locum illi facit. ita consequens erit [*](BPVJ 1 ne-posset om. P 2 seque.la (l er.) PY morbortl (\' m. 2) B 4 natura BP 5 centensimum P Laetatis4 P conpleuerit annum (= et — er., quae add. m. 2) B conplerit P illi. (s er.) V 7 illi (sic) V LqnOjd Pif 1 8 quo. (d er.) Y 9 huiusmodi BY 10 quod ne (d in er. eodem d? m. 3) B extrajios (ne add. m. 1) V, eztraneos codd. rec., edd. 12 sanguine. (m er.) B 13 igitur om. V 14 it B, rid) P* quid B constituisse P 15 materia ei B adtribuant ut uid. (alt. a euanid.) B 17 ergo] BP, enim Y 18 post aliquando hoc hd. et in marg. inf. haec et per se ipum (sic) nobilis semper hs. add. B* (hd. et hs. utp. 6, 10) 19 supra ipsa exigebat raswra, P 20 ut om. V, recte? cf. p. 10, 19 21 quodlibet om. P soluibile P mortalis pi, mortale* P1 23 quoniam] BP, quia V locum (o ex u) V faciat P )

sed putemus fieri posse quemadmodum uolunt, ut homines ea condicione nascantur, ne quis morbo mortiue subiectus sit, nisi peracto aetatis suae spatio ad ultimam processerit senectutem:

non igitur uident, si ita sit constitutum, quid sequatur, omni utique cetero tempore mori nullo modo posse? sed si prohiberi ab altero uictu potest, mori poterit. res igitur exigit ut homini qui ante certam diem mori non potest. ciborum alimentis, quia subtrahi possunt, opus non sit. <sed) si opus cibo non erit, iam non homo ille, sed deus fiet. ergo, ut superius dixi, qui de fragilitate hominis queruntur, id potissimum queruntur, quod non inmortales sempiternique sint nati.

\'nemo nisi senex mori debet\'. atquin mortalitas non potest cum inmortalitate coniungi. si enim mortalis est in senectute. inmortalis esse in adulescentia non potest nec est ab eo condicio mortis aliena qui quandoque moriturus est, nec ulla inmortalitas est cui sit terminus constitutus.

ita fit ut et inmortalitas exclusa in perpetuum et ad tempus recepta mortalitas hominem constituat in ea condicione, ut sit in qualibet aetate mortalis. quadrat igitur necessitas undique nec debuisse fieri aliter nec [*]( 12 superius] p. 14, 11 ss. ) [*](BPVJ 2 ruV P1 post quod hoc hd et in marg. inf. haec idcirco non solidum firmumq. natn est ut hs. add. B3 (bd et hs. ut p. 6, 10) 3 pst er. et sit scr. B3 fieri possej V, fieri \'"posse"\' P2, posse fieri B 4 homo non ea P nascatur P qui B, qua P mortuue (s? er.) V - 5 rnrsi B suae aetatis B 7 ""ITomTni B Lcert0j (cetero ut uid. . eras., er non certum) B2, Lcete,ro P 8 possit B; posse? distinxi, posse. uel posse: edd. altore Erasmus, sed Heumannus explicat si alter eum potest prohibere uictu (ef. 10 subtrahi) 9 certa (quamquam ante habet) P, certum V, recte? die P 10 possint B 11 sint B sed addidi 12 de om. B 13 inmortalis B, rim\'mortalcs V 14 Lmori, V 15 post debet 8. I. nempe ideo mori debet quia deus non est add. B3 17 nec est om. P 18 post moriturus 2 uel 3 litt. er., P nna P mortalitas V 19 et] P, etiam B, om. V 22 fieri om. P ...nee (nec er.) V )

sed isti rationem sequentium non uident, quia semel errauerunt in ipsa summa, exclusa enim de rebus humanis diuina prouidentia necessario sequebatur ut omnia sua sponte sint nata. hinc inuenerunt illas minutorum seminum plagas et concursiones fortuitas, quia rerum originem non uidebant.