De Opificio Dei

quibus si detrahas uel naturalem sui corporis [*](BPVj 1 indigeant V latibolis B sl" a "epiant B 2 laeuibus B 3 ungulis (g ex c) V inore (m er.) V arme... (iå er.) B 4 ungu*es (o ? er.) B nullique codd. rec., edd. 5 tutellam B 6 stirp*s (i er.) B tamensltir seorum pI, tamen»l stiraseorum P2 in ea sunt religata] BPV; religionis BaG, li exp. m. 1 uel 2, re..giones (Bed s linea del.) B*, relegiones (alt. e ex i m. 2, sic) P, regione... (s ? er.) V; in eam sunt relegata regionem Erasmus, in ea sunt relegata regione priores et multi poster. 7 "non"1 B3 9 post uictus 3 fere litt. er., P suppeterent P, suppeLtjeret V 12 eloquendi-quae om. P 14 conditio (t ex c, sic saepe) F2 enim] P, eum B, om. Vj malim denegasset, <et> statuit nudum cum Heumanno 16 dLenegata s.Junt P in homine] BP, homini V 17 pulchritudiner m\' B3, pulcritudinem V, sic saepe hovainillll ex hominum P 18 fierinos (i exp. m. 1?) P 0 ungues (alt. u ex o m. 1, o s. I. m. 1 uel 2, sic) B 19 colores P1 20 et om, codd. rec., edd. nuda (n ras. ex m) V in.ermia (h er.) V 21 detraTiaas V, saepe h om. add. m. 1 uel 2 )

hominem uero quoniam aeternum animal atque inmortale fingebat, non forinsecus ut cetera, sed interius armauit nec munimentum eius in corpore, sed in animo posuit, quoniam superuacuum fuit, cum illi quod erat maximum tribuisset, corporalibus eum tegere munimentis, cum praesertim pulchritudinem humani corporis inpedirent.

unde ego philosophorum qui Epicurum secuntur amentiam soleo mirari, qui naturae opera reprehendunt, ut ostendant nulla prouidentia instructum esse ac regi mundum, sed originem rerum insecabilibus ac solidis corporibus adsignant, quorum fortuitis concursionibus uniuersa nascantur et nata sint.

praetereo quae ad ipsum mundum pertinentia uitio dant, in quo ridicule insaniunt: id sumo, quod ad rem de qua nunc agimus pertinet. [*](AVCTORES 2 s. utilitatem ... speciem ... consentit utilitas cum decore] haec bipertita ratio frequentissima est in hoc libro; cf. Inst. 11 10, 13: Hermes... illud explanare temptauit, quam subtili ratione singula quaeque in corpore hominis membra formauerit (sc. deus). cum eorum nihil sit quod non tantundem ad usus necessitatem quantum ad pulchritudinem ualeat; cf. \'Ueber die Quellen\' p. 270 ss. § 10 — c. 4, 15] Epicurea ed. Usener frg. 372 (p. 250). ) [*](BPVJ 2 ut] BP, ..ą.ut (ut er., a exp. m. 1) V 4 humilitas Bl, corr. B1 quoniamJ quem edd. 5 atque (t in ras. ex d m. 1 uel 2) V, sie saepe 7 illi cum B, ut cum illi P 8 tegeret BP 9 corporis inpedirent humani B impediret V ergo (r del. m. 2 uel rec.) P | filosoforum (om. qui Epicurum) V1, ante initium uersus eos qui add. VK filosoforum in philosophorum corr. V3, supra hanc uocem magna raswra 10 rqup P1 sequuntur P, sequru\'ntur V 11 operam B O prseuidentia (o m. 2) V 13 assignant (pr. s in er. d m. 1Y) V, sic etiam al. 14 praeterea P 15 uitia B ridiculi B1, forr. B:\'. 16 sGmo P, su.mo (m er.) V )

Queruntur hominem nimis inbecillum et fragilem nasci quam cetera nascantur animalia: quae ut sunt edita ex utero, protinus in pedes suos erigi et gestire discursibus statimque aeri tolerando idonea esse, quod in lucem naturalibus indumentis munita processerint, hominem contra nudum et inermem tamquam ex naufragio in huius uitae miserias proici et expelli, qui neque mouere se loco ubi effusus est possit nec alimentum lactis adpetere nec iniuriam temporis ferre.

itaque naturam non matrem esse humani generis, sed nouercam, quae cum mutis tam liberaliter gesserit, hominem uero sic effuderit, ut inops et infirmus et omni auxilio indigens nihil aliud possit quam fragilitatis suae condicionem ploratu ac fletibus ominari, scilicet cui tantum in uita restet transire malorum.

quae cum dicunt, uehementer sapere creduntur, propterea quod unus quisque inconsiderate suae condicionis ingratus est, ego uero illos numquam tam desipere contendo quam cum haec locuntur.

considerans enim condicionem rerum intellego nihil fieri aliter debuisse, ut non dicam potuisse, quia deus potest omnia, sed necesse est ut prouidentissima [*](AVCTORES c. 3, 1. 2] Cic. de re p. III 1, 2 (cf. 1); cf. etiam C F W. Muellerum edit. Cic. IV 2 p. XXX ad p. 332, 7 et editoris disputationes tLactantius und Lucretius\', Annal. phil. CXXXXIII 240, et \'Uebt:r die Quellen\' p. 290. 5 s. hominem-expelli] cf. Lucr. V 222 s. 9—12 quae cum--ominari] cf. Lucr. V 223—226. 13] Lucr. V 227. ) [*](BPVJ 1 nimis] nimio magis Heumannus, magis dubitanter Halmius, Cic. de re p. III 1, 2 (p. 816, 26 adn.) 2 nascuntur PV, recte? cf. p. 12, 5 3 **erigi V statim quaerunt tolerando V 4 aere B 5 in*ermem (b er.) V 6 naufragio* (o* ex urn) V 7 moueri Bt, corr. B2 8 ita\',!.\' P 10 tam liberaliter] BP, liberalius V, recte? se gesserit Parrhasius Heumannus, egerit dubitanter Halmius ibid. (cf. infra p. 12, 5), sed cf. Cyprian. Epist. LXII 3 (p. 699, 7) uelociter gerere; Lucif. p. 219, 9 ut non prout mihi placitum est geram. inops (p part. ras. ex b tn. 2) V 11 aliud (d in er. t m. 2) V, sic etiam alias 12 fietibus suis somniari B scilicet et B 13 tantum] PV cum codd. Lucr., tamen B re et transirest codd. Lucr. 15 condiciouis] JiV1 (alt. c in t mut. V1), conditioni$ (s exp. m. 1, sed punctum leuiter eras.) P, conditioni codd. rec., edd. 16 tam] BV, magis 8. I. P 17 loquuntur P 18 post debuisse s. I. quam factum est add. B3 19 ut om. P, recte? )

libet igitur interrogare istos diuinorum operum reprehensores quid in homine deesse, quia inbecillior nascitur, credant, num idcirco minus educentur homines, num minus ad summum robur aetatis prouehantur, num inbecillitas aut incrementum inpediat aut salutem, quoniam quae desunt ratio rependit?

4at hominis inquiunt \'educatio maximis laboribus constat, pecudum scilicet condicio melior, quod eae cum fetum ediderint, non nisi pastus sui curam gerunt: ex quo efficitur ut uberibus sua sponte distentis alimentum lactis fetibus ministretur et id cogente natura sine matrum sollicitudine adpetant\'. quid?

aues, quarum ratio diuersa est, nonne maximos suscipiunt in educando labores, ut interdum aliquid humanae intellegentiae\' habere uideantur? nidos enim aut luto aedificant aut uirgultis et frondibus construunt, etiam ciborum expertes incubant ouis et quoniam fetus de suis corporibus alere non datum est, cibos conuehunt et totos dies in huiusmodi discursatione consumunt, noctibus uero defendunt fouent protegunt.