De Opificio Dei

siue etiam mentis locus nullus est, sed per totum corpus sparsa discurrit — quod et fieri [*]( OJ: BPVJ 1 id om. P a] BP, et (eorr. m. 1 ?) V 2 si. (n ? er.) B nihiI»ominus (h er.) V 4 aliquis om. P non om. B 6 ante P1, tantg part. a. I. p21 ruf P2 8 si uolet maria peruolit Vac, pernolet m. 1 ? 9 qua P 10 conspectum B 14 inclusae (ae ex a m. 1 ?) V 15 huius om. B cum quo inligata scripsi, cum inligata B, quo inligata P, coinligata Vao, curi"inligata corr. m. 1 ut ułà.; cui codd. rec., edd., sed cf. Inst. VII 2, 8 mens hominis cum fragili corpore inligata coercerePI, coherceri V ullo] V (sed 0 ex V, nulloB" (n er.)P 16 uacandi V quie-tis (s ? er.) P 20 uipertito JB1, corr. B1 inclusus P 21 colligat (i in ras. ex e ? m. 1 ?) V; malim colligit quae tanta B 23 si om. P 25 etfieri (t ras. ex f) B, fieri (om. et) V )

illud autem caue ne umquam simile ueri putaueris quod Aristoxenus dicit, mentem omnino nullam esse, sed quasi harmoniam in fidibus ex constructione corporis et conpagibus uiscerum uim sentiendi existere. musici enim intentionem concentumque neruorum in integros modos sine ulla offensione consonantium harmoniam appellant.

uolunt igitur animum simili ratione constare in homine qua concors modulatio constat in fidibus, scilicet ut singularum corporis partium firma coniunctio membrorumque omnium consentiens in unum uigor motum illum sensibilem faciat animumque concinnet sicut nerui bene intenti conspirantem sonum:

et sicut in fidibus cum aliquid aut interruptum aut relaxatum est, omnis canendi ratio turbatur et soluitur, ita in corpore cum pars aliqua membrorum duxerit uitium, destrui uniuersa corruptisque omnibus atque turbatis occidere sensum eamque mortem uocari.

uerum ille si quicquam mentis habuisset, numquam harmoniam de fidibus ad hominem transtulisset. non enim canere sua sponte fides possunt, ut sit ulla in his conparatio [*](AVCTORES 7 Aristoxenus — esse] cf. Cic. Tusc. I 22, 51. ) [*]( ,BPVJ 1 a om. P xe*nocrate (cr in ras. m. 2) V 2 partem (m del. m. 3) B 3 possit B 4 calidis B 5 ardenti P 6 cau*e (a ? er.) B similem B uero B 7 aristo*:xenes (c er.) sic B 8 armoniam BV, armonian P extructione (om. cons) V 9 exsistere* fs er.) P musici] BV, sic P intention6 (- m. 2) P 10 contentumque B\', corr. B3, conceptumque P 11 armoniam BV2, harmonian P. armonian V1 18 singula corporis spatia V 14 membrumque P1 15 motum (0 in ras. ex u ? m. 2) V 16 ad conspirantem P 17 aliqui..d.Į F2 18 turbatur et soluitur] PV, turbatur uexatur et soluitur B 19 distrui Bae (corr. m. 1 uel 2) Vac (corr. m. 1 ?) 20 atqu..e.J V 21 rsi\' V21 numquam] BV, non P 22 harmonian B, armoniam PV3 armonian V1 23 fidis Bae, corr. m. 1 uel 2 )

quod si quid in nobis esset harmoniae simile, ictu moueretur externo sicut nerui manibus, qui sine tractatu artificis pulsuque digitorum muti atque inertes iacent.

sed nimirum pulsandus ille manu fuit, ut aliquando sentiret, quia mens eius ex membris male conpacta torpebat.

\'Superest de anima dicere, quamquam percipi ratio eius et natura non possit. nec ideo tamen inmortalem esse animam non intellegimus, quoniam quidquid uiget moueturque per se semper nec uideri aut tangi potest, aeternum sit necesse est.

quid autem sit anima nondum inter philosophos conuenit nec umquam fortasse conueniet. alii sanguinem esse dixerunt, alii ignem, alii uentum, unde anima uel animus nomen accepit, quod graece uentus #vs[j.o<; dicitur: nec illorum tamen quisquam dixisse aliquid uidetur.

non enim si anima sanguine aut per uulnus effuso aut febrium calore consumpto uidetur extingui, continuo in materia sanguinis animae ratio ponenda est, ueluti si ueniat in quaestionem lumen quo utimur, quid sit, et respondeatur oleum esse, quoniam consumpto illo lumen extinguitur, cum sint utique diuersa, sed alterum sit alterius alimentum. uidetur ergo anima similis esse lumini, quae non ipsa sit sanguis, sed umore sanguinis [*](AVCTORES 9-11] cf. Cic. de re p. VI 25, 27. § 2] cf. Cic. Tusc. I 9, 20; \' Ueb. die Quellen\' p. 282 s. 15-18] cf. Nemes. p. 72 s. M- Hnjt όέ — xootpoXofia fap tb towmov. EXPILA TOBES 11 ss.] cf. Isidor. de diff. rer. XXX 100 s. 13 s. 62, 23 s. 33 s.] Isidor. orig. XI 1, 7 s. ) [*](BPV] 2 armoniae Y simile. (m er.), B 3 ictum F*°, m del. m 1 ? erteraos VU, s del. m. 1 nerr""ai pi tractatu] B (sed r in ras. m. 1 f), tractu PV 4 inerteV P2 6 conpactaa., V3 9 intellegamus B, intellegemus P 10 uiderij BP, moneri V aut] BVif ex . ac fort., ac P 11 philofos P 12 aliij BV, et alii P; etenim alii edd. 13 pr. alii om. P 14 graece (alt. e statim ex i) B anemos B, aneMOC P, anemoc Y dicitur] s. I. B2 (certe simUe aliquid intercidit), om. BlPV 18 ueluti] PV, ueluti ponendft (t ex ae m. 3) B quaestione (que- B) BV quod B 19 si V 20 eistingitur B diuersa* * (e uel 8 er.) & alterum V 22 q. V *umore (h er.) B, humore V )

qui autem ignem putauerunt, hoc usi sunt argumento, quod praesente anima corpus caleat, recedente frigescat. sed ignis et sensu indiget et uidetur et tactu conburit, anima uero et sensu aucta est et uideri non potest et non adurit. unde apparet animam nescio quid esse deo simile.

at illi qui uentum putant, hoc falluntur, quod ex aere spiritum ducentes uiuere uidemur. Varro ita definit: anima est aer conceptus ore, deferuefactus in pulmone, temperatus in corde, diffusus in corpus.

haec apertissime falsa sunt. neque enim tam obscuram nobis huiusmodi rerum dico esse rationem, ut ne hoc quidem intellegamus, quid uerum esse non possit. an si mihi quispiam dixerit aeneum esse caelum aut uitreum aut, ut Empedocles ait, aerem glaciatum, statimne adsentiar, quia caelum ex qua materia sit ignorem? sicut enim hoc nescio, ita illud scio.

anima ergo non est aer ore conceptus, quia multo prius gignitur anima quam concipi aer ore possit. non enim post partum insinuatur in corpus, ut quibusdam philosophis uidetur, sed post conceptum protinus; cum fetum in utero necessitas diuina formauit, quia adeo uiuit intra. uiscera genetricis, ut et incremento augeatur et crebris pulsibus gestiat emicare. denique abortum fieri necesse est, si fuerit animal intus extinctum.

ceterae definitionis partes eo spectant, ut illis [*](AVCTORES 13 s.] ad Varronis Tuberonem (cf. Varron. ap. Prob. ad Verg. Ecl. VI 31) refert Diels, Doiogr. gr. p. 198 adn. 1. 12-14] cf. Arnob. III 17 (p. 123, 25 ss.). ) [*](BPVj 1 alatur (h er.) B putauerunt (pr. u ras. ex 0) Y 2 reci-\' dente V1, corr. V21 3 pr. et] BV, a P alt. et P2 8. I. ex ut 4 conburit] (comb- B) B3PyPc, conburet (comb- B) J5JFIC acuta V et uideri—non adu in ras., rit unde in marg. V 5 ref B2 animfc ( m. 3) B 6 similem V putant] PY, putant esse B 7 areTe P* uideremur B; uideamur edd. 11 rerum om. P 12 possunt B1, ras. • • corr. B21 quispiam] BV, quis P 13 heneum P1, l;1ęneum P2, eneum V aut ante ut om. P 16 ore ex re V 17 concipiVaer1 (s. l. m. 1) ore (or in ras. m. 1 ?) V 18 parturnr B3 19 cum] PV. eum B 20 quia] P, qui BV genetricis] PV, matricis B 21 gestiat emicare pulsibus B 23 definitiones p1y\'c, corr. m. 1 ? eo om. B )

nec tamen in tantum falsos esse dicendum est qui haec senserunt, ut omnino nihil dixerint: nam et sanguine simul et calore et spiritu uiuimus. sed cum constet anima in corpore his omnibus adunatis, non expresserunt proprie quid esset, quia tam non potest exprimi quam uideri.

Sequitur alia et ipsa inextricabilis quaestio, idemne sit anima et animus an uero aliud sit illud quo uiuimus. aliud autem quo sentimus et sapimus. non desunt argumenta in utramque partem. qui unum esse dicunt. hanc .