De Ira Dei

Nunc, quoniam respondimus inpiae quorundam detestabilique prudentiae uel potius amentiae, redeamus ad propositum.

diximus religione sublata nec sapientiam teneri posse nec iustitiam, sapientiam, quia diuinitatis intellectus quo differimus a beluis in homine solo reperiatur, iustitiam, quia nisi cupiditates nostras deus qui falli non potest coercuerit, scelerate inpieque uiuemus.

spectari ergo actus nostros a deo non modo ad utilitatem communis uitae attinet, sed etiam ad ueritatem, quia religione iustitiaque detractis uel ad stultitiam pecudum amissa ratione deuoluimur uel ad bestiarum inmanitatem, immo uero amplius, siquidem bestiae sui generis animalibus parcunt.

quid erit homine truculentius, quid inmitius, si dempto metu superiore uim legum aut fallere potuerit aut contemnere ?

timor igitur dei solus est qui custodit hominum inter se societatem, per quem uita [*](11 diximus] c. 8, 7. ) [*](BPJ 1 qui om. B 2 regereT B3 3 cum] PB3, quem Bl 5 requisibit Bt, corr. B3 6 benefic»um (i er.) B 7 Lcuijquam B3 9 estaubique Bl, d e te stabilique B* 10 imprudentiae codd. rec., edd. 1 I sapientia P teneri-sapientia (sic) part. s. I. part. in marg. add. B*, teneri posse nec iustitiam P; sapientiam Buenemannus 12 quia om. P post intellectus s. I. add. est B* 13 differrimur sic (r exp. m. 2) P repperire JB1, corr. B3 14 cupiditatis P1 15 actotl P1 nosrtros\'\' B* 16 post modo 8. I. add. quae B3 17 religionem (m del. m. 3) B iustitiamque (m del. m. 3) B detracta. (s er.) P 19 uestiarum Bt. corr. B2 20 sui. (s er.) B generi»s (bu er.) B 21 de superiore codd. rec., probat Buenemannits (cf. Cypriom. p. 12, 8. 359, 3), superioris Heumannus 23 homi//num ex hommium (sic) ut uÅd. P2 rse* B2 uita* (m er.) B )

Si consideret aliquis uniuersam mundi administrationem, intelleget profecto quam uera sit sententia Stoicorum, qui aiunt nostra causa mundum esse constructum. omnia enim quibus constat quaeque generat ex se mundus, ad utilitatem hominis adcommodata sunt.

homo igni utitur ad usum calefaciendi et luminis et molliendorum ciborum ferrique fabricandi, utitur fontibus ad potus et ad lauacra, fluminibus ad agros inrigandos terminandasque regiones, utitur terra ad percipiendam fructuum uarietatem, planis ad segetem, collibus ad conserenda uineta, montibus ad usum arborum atque lignorum, utitur mari non solum ad commercia et copias ex longinquis regionibus ferendas, uerum etiam ad ubertatem omnis generis piscium.

quod si his elementis utitur to quibus est proximus, non est dubium quin et caelo, quoniam et caelestium rerum officia ad fertilitatem terrae ex qua [*](AVCTORES 8 s.] cf. Cic. de nat. deor. II 61, 154; Epit. 24 (29), Õ. § 2-7] cf. ibid. I 60, 151 s. 39, 98 ss. ) [*](BPJ 1 his B 2 hominum Bx, corr. B3 post sit expers locus 98, 23— 99, 2 societatem-quod ire (sic) sit repetitus a m. 1, nisi quod recte 98, 23 uita, 99, 1 is, 2 homini scriptum est, locum uncis inclusit m. 2, B 5 rursus P superiorLa., B3 7 uniuersi rm. 2) P 8 intellegit BI, corr. B3 9 nostri (i ex a) B3 11 hominis] P, solius hominis B, sed cf. § 25 propter hominem 12 molliendorum] Lengletius, mol.endorum (i er.) B, mouendorum P, coquendorum codd. rec., edd.; cf. Cic. de nat. deor. 160, 151 ad mitigandum cibum 13 ac (ante potus) Bl, corr. B* 14 terminandosque Bx 15 percipiendft r add. Bs P11) BP frugum P, sed cf. Cic. de imp. Pomp. 6, 14 uarietate fructuum uarietaterm\' B3 planis ad segetem om. P 18 longiquis B reugionibus (li er.) B perferendas B 19 ueritatem Bx, uarietatem Bx 20 et (t in er. c ? m. 2) B qffi (i. e. quoniam) ex qfi (i. e. quando) P2 21 ref B* ) [*]( 7* )

sol inrequietis cursibus et spatiis inaequabilibus orbes annuos conficit et aut oriens diem promit ad laborem aut occidens noctem superducit ad requiem, et tum abscessu longius ad meridiem tum accessu propius ad septentrionem hiemis et aestatis uicissitudines facit, ut et hibernis umoribus ac pruinis in ubertatem terra pinguescat et aestiuis caloribus uel herbidae fruges maturitate durentur uel quae sunt in umidis, incocta et feruefacta mitescant.

luna quoque nocturni temporis gubernatrix amissi ac recepti luminis uicibus menstrua spatia moderatur et caecas tenebris horrentibus noctes fulgore suae claritatis inlustrat, ut aestiua itinera et expeditiones et opera sine labore ac molestia confici possint, siquidem

1. nocte leues melius stipulae, nocte arida prata
2. tondentur
.

astra etiam cetera uel ortu uel occasu suo certis stationibus opportunitates temporum subministrant. sed et nauigiis, quominus errabundo cursu per inmensum uagentur, regimen praebent, cum ea rite gubernator obseruans ad portum destinati litoris peruehatur.

uentorum spiritu attrahuntur nubes, ut sata imbribus inrigentur, ut uites fetibus, arbusta pomis [*](AVCTORES 14 s.] Verg. Georg. I 289 s. ) [*](BPJ 1 sunt (add. m. 2) Sdnt (exp. m. 1 uel 2) soh. (is er.) Ji inaequalibus B, sed cf. Inst. VII14, 8 (siderum) inaequabiles motus 2 orbis P1 3 rnoctenT B3 4 abscessu. (m er.) B longius] edd.. longus P, longius-accessu om. B propio (o ex us) sic B3, propi//us ex proprius P2 5 et ut B 6 unioribus (h s. I. er., quod add. m. 2) B, humori- bus P ubertatem (h er.) P 7 aesti uis B3 ueLljii3 heruidejB1, herbidae B2 8 umidis (h 8. I. er., quod add. m. 2) B micant Bl, mi ti gent B2, n expunx. B3 10 uiribus Bl, corr. B3 ret"1 B3 11 Lsuje P2 claritates P1 inlustret P 12 operasjin Bx, opera sinre\' B2 13 possi n t B3 16 occansu (n del. m. 3) B sTationibus B2, sationibus P 17 oportnnitatis P1 subministrarn"t B1 18 errabundo (s er.) B curso P1 19 portus B destinati (alt. i add. d a m. 2) P 20 spiritu- (s er.) B atrahuntur (d s. l. m. 2, a a. I. m. 1 uel 2) B 21 inbribus B arbusta (usta in er. ora ? m. 3) B pomis (0 in 2 litt. er.) P )

minime, quia sunt rationis expertia. sed intellegimus et ipsa eodem modo in usum hominis a deo ficta partim ad cibos partim ad uestitum partim ad operis auxilia, ut clarum sit diuinam prouidentiam rerum et copiarum abundantia hominum uitam instruere atque ornare uoluisse, ob eamque causam et aerem uolucribus et mare piscibus et terram quadrupedibus inpleuit.

sed Academici contra Stoicos disserentes solent quaerere cur, si omnia deus hominum causa fecerit, etiam multa contraria et inimica et pestifera nobis reperiantur tam in mari quam in terra.

quod Stoici ueritatem non perspicientes ineptissime reppulerunt. aiunt enim multa esse in gignentibus et in numero animalium quorum adhuc lateat utilitas, sed eam processu temporum inuentu<i>ri, sicut iam multa prioribus saeculis incognita necessitas et usus inuenerit.

quae tandem utilitas potest in muribus in blattis in serpentibus reperiri, quae homini molesta et perniciosa sunt? an medicina in his aliqua latet? quae si est, inueniatur aliquando, nempe aduersus [*](AVCTOBES § 8] cf. Cic. de nat. deor. II 68, 158 ss. § 9] cf. Cic. Acad. pr. II 38, 120. 14-20. 102, 1-3] Chrysippea ut uid., cf. Plotarch. de Stoic. rep. 21, 4 (oj μύες). ) [*](BPJ 1 ex h ibentur B2 2 quo. (d er.) B sustinetur B 4 mu»torum (1 er.) B minimo pi 5 exper.tis (i er.) B 6 in.usurn P ria facta codd. rec., edd. ad cibos partim om. P 7 opus P1, opel/ P2 8 abundantia (h er.) P uitam instruere adque (sic) in marg. sup. add. B3 uijA instrujere P1 9 or<Jinare (di exp. m. 3) B ab B1, corr. B1 eSque (\' er. restituit m. 3) B causam (m er. restit. m. 3) B 10 quadripedibus P impleuisse Heumannus 12 contrariauis Bx, contrari ab h is B* 13 alt. et om. Blp, s. l. add. B1 in add. B2 14 istoici B respicientets., PJ 15 aiunt (nt part. in ras. m. 2) P multa. (s er.) B esse om. P 16 quord (\' add. m. 1 uel 2) B adhuc om. P 17 inuentuiri scripsi, inuenturi BP, cf. ad Inst. I 6, 13 (p. 23, 4); inueniri edd. 19 et in blattis ref (et 8. I. m. 1 uel 2) B 20 sunt B3 21 inneniatnr] Heumamaus, inuenitur B, inuenietur P )