De Ira Dei

Lactantius

Lactantius. L. Caeli Firmiani Lactanti Opera omnia, Part II, Fasc 1. Brandt, Samuel, editor; Laubmann, Georg, editor. Vienna: Gerold, 1897.

Quoniam constitit de prouidentia, sequitur ut doceamus utrumne multorum deorum esse credenda sit an potius unius.

satis, ut opinor, ostendimus in nostris Institutionibus [*]( 20 Instit.] I 3 ss. ) [*](BP] 1 modo add. B3 indictos Bl, corr. B3 socraten P 2 et ępythagoram (e exp. m. 2) P ariatotelen P 3 deluderern""t B3 4 *ut (a er.) P hi,. (i er.) P homines P uia (a exp. m. 2) P 5 Tacta B3 6 dei dispositio B in in er. ntl. ? B3 7 conserendi s B1 ordinLibuSj B3 temporib: quae (a exp. m. 2) P constantiamaut B1, per constantiahant B2 olim-saeculis] demumpotuitsinealtero quiduxsitlici (per s. l. et ci ex ce m. 3) oriaut (ri s. l. m. 3, q m. 1) consta retot (ot ex et m. 3) saeculis B 8 constaret P saeculiV PJ 9 incola (s ? s. I. er.) B potentia B sentiSte B1, s ci en***te B3 10 rectore* (m er.) B enim Ps 11 ratione-necesse est in marg. P2 12 ..sapientisque (et er.) B, sapientis quae (a ezp. m. 2) P naturae -sentiensque om. P 13 natura. (m er.) nihil ulliut m. 1, aliutm. 3 B 14 quoniam] P, qui eå (-m. 3) B rationS (-m. 3) B 15 quod si B3 rectorque\' B3 17 honos (v S. I. er.) P ueneratio quae (a exp. m. 2) P 19 utrumLne multojrum Plf deorum om. P 20 ostendimus (mus add. m. 2) P, docuimus B )

deos multos esse non posse, quod diuina uis ac potestas si distrahatur in plures, deminui eam necesse sit: quod autem minuitur, utique mortale est, si uero mortalis non est, nec minui nec diuidi potest.

deus igitur unus est, in quo uis et potestas consummata nec minui potest nec augeri. si autem multi sint, dum habent singuli potestatis aliquid ac numinis, summa ipsa decrescit nec poterunt singuli habere totum quod est commune cum pluribus: uni cuique tantum deerit, quantum ceteri possidebunt.

non possunt igitur in hoc mundo multi esse rectores nec in una domo multi domini nec in naui una multi gubernatores nec in armento aut grege duces multi nec in uno examine multi reges, sed ne in caelo quidem multi soles esse poterunt, sicut nec animae plures in uno corpore: adeo in unitatem natura uniuersa consentit. quod si mundum

spiritus intus alit to tam que infusa per artus
mens agitat molem et magno se corpore miscet,

apparet testimonio poetae unum esse mundi habitatorem deum, siquidem corpus omne nisi ab una mente incoli regique non potest.

omnem igitur diuinam potestatem necesse est in uno esse cuius nutu et imperio regantur omnia, et ideo tantus est, ut ab homine non possit aut uerbis enarrari aut sensibus aestimari.

/ unde igitur ad homines opinio multorum deorum [*](AVCTORBS § 4] cf. Minuc. Fel. 18, 7. 9—11] ad Cic. de re p. L, XXXVIIII dubitanter referebat Maius (ed. 1822 p. 101 adn. 2). 16 s.] Verg. Aen. VI 726 s. 21-23] cf. Minuc. Fel. 18, 8. ) [*](BPJ 2 plurimis (sic) B deminui-minuitur] B, diminuitur P 6 potestates P1 7 poterunt] P (sed pottjer, exp. u m. 2) codd. rec., poterint B 8 plurimus Bu deerit (i part. ras. ex a ? m. 2) P 11 grege* (s er.) B armentorum grege Heumannus, sed cf. Epit. 2, 4 in armento; Minuc. Fel. 18, 7 dux unus in gregibus, in armentis rector unus 13 potuef P 14 unitate P, sed cf. Inst. 1 18, 16. V 7, 3. 13, 2 16 intus add. B3 19 omne. (m er.) B una. (m er.) B mente (\' er.) B 22 pr. aut om. B 23 ad (d part. ras. ex b ? m. 2) P )

persuasione peruenit? nimirum ii omnes qui coluntur ut dii, homines fuerunt et idem primi ac maximi reges, sed eos aut ob uirtutem qua profuerant hominum generi diuinis honoribus adfectos esse post mortem aut ob beneficia et inuenta quibus humanam uitam excoluerant inmortalem memoriam consecutos quis ignorat?

nec tantum mares, sed et feminas. quod cum uetustissimi Graeciae scriptores, quos illi theologos nuncupant, tum etiam Romani Graecos secuti et imitati docent : quorum praecipue Euhemerus ac noster Ennius, qui eorum omnium natales coniugia progenies imperia res gestas obitus

sepulera demonstrant, et secutus eos Tullius tertio De natura deorum libro dissoluit publicas religiones, sed tamen ueram, quam ignorabat, nec ipse nec alius quisquam potuit inducere.

adeo et ipse testatus est falsum quidem apparere, ueritatem tamen latere. utinam inquit tam facile uera inuenire possem quam falsa conuincere! quod quidem non dissimulanter ut Academicus, sed uere atque ex animi sententia proclamauit, quia ueritas humanis sensibus erui numquam potest: quod adsequi ualuit humana prouidentia, id adsecutus [*](AVCTORES 4 s.] cf. Verg. Aen. VI 663. 7 theologos] cf. Cic. de nat. deor. III 21. 53. 8-11] ibid. I 42. 119. 15 s.] ibid. I 32, 91. ) [*](BPJ 1 persuasioue ed. Paris. 1513, Heumannus, persuasioque Petnu Francius, cf. tamen Inst. II 1. 1 (deorum) cultus.. consensus hominum stulta persuasione suscepit iiJ edd., hi B, hi* (i er.) P #om*nes (h et i er.) P 2 et add. B3 3 quia P genere Bl, corr. fort. ead. m. 4 iubcnt:a m. 1, inuental. corr. m. 2 et. iterum m. 3. B 5 inmortalitatem lil, inmortalitatis B5 consecutus Bl, corr. B3 6 feminas] P, feminas plures B 7 theologi Bl, corr. B3 9 praecipui—demonstrant. et (11) Heumannus eurhemerus B2 ac] PB3, aut Bl 10 obitus (us in er. a et litt. inc. m. 3) B 11 sepulcral B3, simulacra Blp; cf. Inst. V 19, 15; Epit. 13, 2; Cic. de nat. deor. I 42, 119 mortes et sepulturae demonstrat (n s. l. m. 2, del. m. 3) B 12 uerarnT B3 15 latere (at in er. ed ? m. 3) B utinS (\' m. 2) B 16 possim codd. Cic. falsaip (m exp. et del. m. 2) P conuinccrem (m exp. et del. m. 2) P 17 achademicus B animi* (s er.) B, animis (s del. m. 2) P 18 proclamabit Bl, corr. B2 19 ualuit] codd. rec., uoluit P, potuit Ii )

est, ut falsa detegeret. quidquid est enim fictum et commenticium, quia nulla ratione subnixum est, facile dissoluitur.

unus est igitur princeps et origo rerum deus, sicut Plato in Timaeo et sensit et docuit: cuius maiestatem tantam esse declarat, ut nec mente conprehendi nec lingua exprimi possit.

idem testatur Hermes, quem Cicero ait in numero deorum apud Aegyptios haberi, eum scilicet qui ob uirtutem multarumque artium scientiam Termaximus nominatus est, et erat non modo Platone, uerum etiam Pythagora septemque illis sapientibus longe antiquior.

apud Xenophontem Socrates disputans ait formam dei non oportere conquiri, et Plato in Legum libris, quid omnino sit deus. non esse quaerendum, quia nec inueniri possit nec enarrari.