De Ira Dei

concedamus tamen his ut ex [*](AVCTORES 20-90, 10] ad Epicuri frg. 354 Usener (p. 238, 21). ) [*](BPJ 1 disscriptio sic P, descriptio B 3 mens om. P, sed cf. § 46 uim memoriae mentis cogitationis memor P 4 minutissinus (u er., i add. m. 1) B 5 insecabilia] P, insensibilia B 6 sunt quae-uisibilibus om. P 7 uidit B 8 consideret P tactibilia P 9 aspectu B const are Plf 11 edicere ut uid. Bl, corr. B3 16 frusUis (r ? er.) P concurrentis P1 19 potius Bl, corr. Bz 20 sensum (m add. m. 2) P o*mitto (m er.) P audiendi.. (gu er.) B 23 s,a\'n., (n i. e. us) p2 existimet Heumannus )

si enim dii quoque ex illis constitissent, dissipabiles fierent seminibus aliquando resolutis atque in naturam suam recurrentibus. ergo si est aliquid quod atomi non effecerint, cur non et cetera eodem modo intellegamus ?

sed quaero, antequam mundum primordia ista generassent, cur sibi dii habitaculum non aedificauerint ? uidelicet nisi atomi coissent caelumque fecissent, adhuc dii per medium inane penderent.

quo igitur consilio, qua pactione de confuso aceruo se atomi congregauerunt, ut ex aliis inferius terra conglobaretur, caelum desuper tenderetur tanta siderum uarietate distinctum, ut nihil umquam excogitari possit ornatius?

tanta ergo qui uideat et talia, potest existimare nullo effecta esse consilio, nulla prouidentia, nulla ratione diuina, sed ex micis subtilibus et exiguis concreta esse tanta miracula?

nonne prodigio simile est aut natum esse hominem qui haec diceret aut extitisse qui crederent, ut Democritum, qui auditor eius fuit, uel Epicurum, in quem uanitas omnis de Leucippi fonte profluxit ?

at enim, sicut alii dicunt, natura mundus effectus est, quae sensu et figura caret. hoc uero multo est absurdius. si natura mundum fecit, consilio et ratione fecerit necesse est: is enim facit aliquid qui aut uoluntatem faciendi habet [*](AVCTORES 21 s.J cf. ad p. 84, 12—14 et Cic. de nat. deor. I 20, 53. ) [*](BPJ 3 concursum Bl, m del. B3 4 quique ut uid. Bl, corr. B* 5 reuertentibuB P 6 ergo m mg. P 8 mundus P generarent P 10 pderent P1, ras. et s. I. corr. P1 11 pactione] B, ratione P, sed cf. Inst. III17, 27 quo foedere inter se, qua mente conueniunt (sc. atomi) confus o, P5 Vceruo PJ 12 aJifPs BI 15 et om. B\\ rac\' B* consilia P20 16 micis] B, atomis P, sed cf. Senec. de benef. IV 19, 3 te atomi et istae micae tuae forte ac temere conglobauerunt 17 et om. P 19 ut] P, aut B 20 omnes P1 21 aliT Blf effectus B2 22 quam Bl, corr. B3 sensus P 23 efficit Bl, effecit B3 24 is (h er.) B qurfaut P1 )

si caret sensu ac figura, quomodo potest ab ea fieri quod et sensum habeat et figuram? nisi forte quis arbitratur animalium fabricam tam subtilem tamque mirabilem a non sentiente formari animarique potuisse aut istam caeli speciem tam prouidenter ad utilitates uiuentium temperatam nescio quo casu sine conditore, sine artifice subito extitisse.

si quid est inquit Chrysippus quod efficiat ea quae homo, licet ratione sit praeditus, facere non possit, id profecto est maius et fortius et sapientius homine. homo autem non potest facere caelestia: ergo illud quod haec efficiat uel effecerit, superat hominem arte consilio prudentia potestate.

quis igitur potest esse nisi deus? natura uero, quam ueluti matrem esse rerum putant, si mentem non habet, nihil efficiet umquam, nihil molietur. ubi enim non est cogitatio, nec motus est ullus nec efficacia.

si autem consilio utitur ad incipiendum aliquid, ratione ad disponendum, arte ad efficiendum, uirtute ad consummandum, potestate ad regendum et continendum, cur natura potius quam deus nominetur?

aut si concursus atomorum uel carens mente natura ea quae uidemus effecit, quaero cur facere caelum potuerit, urbem aut domum non potuerit, cur montes marmoris fecerit, columnas et simulacra non fecerit.

atquin non debuerant atomi etiam ad haec efficienda concurrere, siquidem nullam positionem relinquunt [*](AVCTORES 7-13] frg. ei Cic. de nat. deor. U 6, 16 (cf. III 7, 17. 10, 25) liberius redditum. 19-22] Cic. de nat. deor. II, 37, 94. ) [*](BPJ 1 sensum B1, m del. B3 2 «tsenBum (in er.) B habet B -figuram (in er.) B 3 animalium] B, natura animalium P tamque mirabilem om. P 4 a* (t er.) B 6 specLi,em /ti ? er.) PJ utilitatis P1, corr. P1, utilitatem B 7 est inquit] edd., est enim B, inquit est P ciysippus B 12 prouidentia ex prudentia Bs 14 habent P 15 monetur B alt. rest1 P2 16 consilio] P, consilio suo B 17 faciendum B 18 poteatate. (m er.) B 20 efficit B 22 potneriLt, Pa montis Bl, eorr. B* 23 fecerut (n er.) B debuerent ut wid. Bl, corr. Bs athomi B 24 relinquunt (pr. u del. m. 3, sic) B, relinquaunt, P1 )