Epistulae

Multa sunt, quae per omnem librum cauto moderamine de uirginitate, de uiduis, de nuptiis diximus. sed breuitatis studio unum adhuc ponam testimonium, cui non reor contradicturum nisi eum, qui aut inimicum se probare uoluerit [*]( 1 cf. I Eeg. 1, 6 12 adu. Iou. I 40 cf. Apoc. 14, 3-5 ) [*]( 1 habet § 2 si] sic AdD 3 pr. aliud-euang. in mg. B pr. aliut E; add. tarnen S indulgentia E trib.] concedere d alt. aliud] add. est AD 4 praemium II pollicere AD,\'I\'a.c.Ba.c.m2 dix. in eu. nupt. conc. B 5 dicimus d tamen] tantum AD 8 epise.] add. et AD diaconis EIIZ -nibus cet. 10 et om. d in s. I. II 11 de s. l. D 12 quod A uirg.] add. et AD,II a. l. coniugiis E hii KDB,Ea.c.m2 (hic et 14) 14 canere K&TB 15 alt. et om. AdD primitiuae d dei om. d 16 in om. D 17 id] hoc AD in om. AD 18 in—gradu om. AD,Ba.c.m3$p.c. ponemus Ea.c.m2D proponimus B maritatas sd*FB,Ep.c.m2Ilp.c. 19 et om. K dic. dam(p)nare ADW 21 nuptis B 22 contradictorem (e ex u m2) P 23 quia ut D in. reprobari Aa.c.m2D se in. probare S )

et tunc uirginitati posset officere, si nuptias post uirginitatem et uiduitatis castimonia non in gradu tertio poneremus; nunc autem, cum hereticorum sit damnare coniugia et dei spernere conditionem, quidquiddelaudedixerintnuptiarum, libenter audimus. ecclesia enim matrimonia non damnat, sed subicit, nec abicit, sed dispensat sciens, ut supra diximus, in domo magna non solum uasa esse aurea et argentea, sed et lignea et fictilia, et alia esse in honorem, alia in contumeliam, et quicumque se mundauerit, eum futurum esse uas honorabile et necessarium, in omne opus bonum praeparatum.

quidquid, inquam, de laude dixerint nuptiarum, libenter audimus. laudari nuptias libenter audimus, et nuptias condemnamus? ecclesia matrimonia non damnat, sed subicit — uelitis nolitis, mariti, subicit — uirginitati et uiduitati. ecclesia nuptias, sed nuptias in suo opere permanentes subicit, non damnat, nec abicit, sed dispensat. in potestate uestra est, [*]( 1 cf. Ioh. 2, 1-2 3 adu. Iou. I 40 11 cf. II Tim. 2, 20 13 cf. II Tim. 2, 21 ) [*]( 1 uaec. EKlF uec. cet. nam cum] nra non Aa.c.m2 2 chana ESB chanan A canan Da.c. gallilęae E etiam om. B 3 ibit ED,Aa.c.m2 4 uirginitatis Kp.c.Wa.r. posset off. sa.c.B posse suff. E possit off. (0 sup. ras. \'If) cet. si nuptias etiam g et tunc nuptias possim addicere si nuptias AD 5 castimonia Es -iam cet. 6 tertio] testimonio D 8 dixerit S 9 audiuimus -AD non damnat (-ant Aa.c.) matrimonia (-nii Da.c.) AD 11 sicut AD uasa e. aur. EK\'P uasa aur. e. 3 e. uasa aur. cet. 12 quart. et] sed AD 13 honore Ba.c.m2 contumelia Ba.c.m2 14 manducauerit Aa.c.m2 15 honorabilem (b ex u m2 E) E,§a.r. 16 praep. in ras. B paratum AD dix. de 1. B de s. l. §j dixerit Aa.c.mSD 17 utroque loco audiuimus AD audiamus 8 laudare A9B 19 ueletis noletis Ea.c.m2 uellitis nollitis K maritus subicitur B 20 pr. nuptiis D )

Igitur, cum totiens et tam crebro lectorem admonuerim et per singula paene tractatuum milia cautus uiator incesserim, me ita recipere nuptias, ut eis continentes, uiduas uirginesque praeferam, debuerat prudens et benignus lector etiam ea, quae uidebantur dura, aestimare de ceteris et non in uno atque eodem libro criminari me diuersas sententias protulisse.

quis enim tam hebes et sic in scribendo rudis, ut idem damnet et laudet, aedificata destruat, destructa aedificet et, cum aduersarium uicerit, suo nouissime mucrone feriatur? si rusticani homines et uel rhetoricae uel dialecticae artis ignari detraherent mihi, tribuerem ueniam inperitiae nec accusationem reprehenderem, ubi non uoluntatem in culpa cernerem, sed ignorantiam; nunc uero, cum diserti homines et liberalibus studiis eruditi magis uolunt laedere quam intellegere, breuiter a me responsum habeant: corrigere eos debere peccata, non reprehendere.

patet campus, stat e contra acies, aduersarii dogma manifestum est et — ut Uergilianum aliquid inferam — illum aspice contra, qui uocat: respondeant aliter, teneant modum in disputando et me, in libris suis quid uel praetermiserim uel addiderim, doceant. reprehensores non audio, sequor [*](19 Verg. Aen. XI 374 sq. ) [*]( 1 ueletis Ea,,c.m2 uellitis K 2 stantes] statis et B nollitis K 3 toties 7732? tam] cum Sa.c., om. s 4 paene s. l. A tractatum Ka.c. tractuum A intercesserim AD 5 uirgines uiduasque K1\' 6 praeferam E -ferrem cet. lector et benignus B ea etiam B ea om. 3 7 uidentur KADX1\' in uno in ras. m2 B atque in II 9 si 8 radis] add. est S laud. et d. Kl]f 10 destruet Aa.c.m2D; add. et S distructa D structa IIa.c. 12 heretice(ae) EĘj rethoricae cet. theoreticae Engelbrecht 13 ad(c m2)cusatione D 14 in culpam Aa.c. culpae 8 15 disserti DWB,Aa.c.IIp.c. deserti K 16 uelint AIlD,%p.c. ludere B 18 e] de AD contrario B 19 ut] ad K, I\'a.c. uerg. K uirg. cet. 20 resp.] add. aduersario AD,IIp.c.,B in mg., Bp,c.m2 aliter] at Engelbrecht; num alteri? 21 disp.] add. aliter uirgam in docendo AD,fa x, l., B in mg. m2 me] ne D suis quid B in ras. m2 uel om. B 22 non s. I. Tl )

nec haec dicens statim iactantiae reus sum, quod ceteris dormientibus solus pugnauerim, sed hoc dico, cautius eos posse pugnare, qui me uiderint uulneratum. nolo tale certamen, in quo te tantum protegas, et torpente dextera sinistra clipeum circumferri. aut feriendum tibi est aut cadendum. non possum te aestimare uictorem, nisi aduersarium uidero trucidatum.

Legimus, O eruditissimi uiri, in scolis pariter et Aristotelia illa uel de Gorgiae fontibus manantia simul didicimus, plura uidelicet esse genera dicendi et inter cetera aliud esse γυμναστικῶς scribere, aliud δογματικῶς: in priori uagam esse disputationem et aduersario respondentem nunc haec nunc illud proponere, argumentari, ut libet, aliud loqui, aliud agere, panem, ut dicitur, ostendere, lapidem tenere; in sequenti autem aperta frons et, ut ita dicam, ingenuitas necessaria est.

aliud est quaerere, aliud definire: in altero pugnandum, in altero docendum est. tu me stantem in proelio et de uita periclitantem studiosus magister doceas. noli ex obliquo et, unde non [*]( 16 cf. Plautus Aul. 195 ) [*]( 1 mirro Aa.c.m.2 myrro D 2 ipso Aa.c.m2D 3 hoc S 4 pugn.] certauerim AD 6 cert.J add. adeas S tanto te g dextra D .7 clypeum KA\'1\' circumferri E ,-ferat KWB -feras AIlDfi (as in ras.) pr. aut del. et s. I. denuo add. m2 A fer.-uict. s. l. m2 A alt. aut bis A 8 possunt D te in mg. m2 II uideo S 10 legemus Ea.c.m2 legamus Bp.c.m2 0 JSIPF,Ka.c.Bp.c., om. cet. scholis K aristotelica K\'Jr,ABp.c.m2ap,c. 11 uel om. B gurgiae(e) E,Ka.c.I\' georgiae Aa.c. georgii Ilp.c. georgice D gorgone B dicimus (corr. discimus m2) W 12 esse uid. AD 13 fujJ-v. et όΟΙp.. uarie scribuntur in codd. scribe B in priori in ras. m2 B esset Aa.r.D 14 dispositi-. onem E et om. 8 respondente Ap.c.tn2sp.r.Ba.c.m2 haec nunc in ras. m2 B 15 illud E$illa cet. ut s. l. m2 A bibet K loqui al. om. D 16 autem om. P 17 frons--def.] fronte et def. et s. I. scr. m2 frons et ut ita dicam ingenuitas necessaria est. aliud difinire A frons ex fons K fronte Aa.c.m2D 18 est om. D difinire Ap.c.m211 pr. alt.] add. quidem 19 dicendum Aa.c.m2 tn me] tum K,\'l\'a.r. tu \'1\'p.r. 20 doces Ap.c. noli s. I. m2 II oblico IIa.e.m2D )

legite, obsecro uos, Demosthenen, legite Tullium; ac ne forsitan rhetores uobis displiceant, quorum artis est uerisimilia magis quam uera dicere, legite Platonem, Theophrastum, Xenophonta, Aristotelen et reliquos, qui de Socratis fonte manantes diuisis cucurrere fluminibus: quid in illis apertum, quid simplex est? quae uerba non sensuum? qui sensus non uictoriae?

Origenes, Methodius, Eusebius, Apollinaris multis uersuum milibus scribunt aduersus Celsum et Porphyrium: considerate, quibus argumentis et quam lubricis problemata diaboli spiritu contexta subuertant et, quia interdum coguntur loqui, non quod sentiunt, sed quod necesse est, dicantur esse gentiles. taceo de Latinis scriptoribus, Tertulliano, Cypriano, Minucio, Victorino, Lactantio, Hilario, ne non tam me defendisse quam alios uidear accusare: Paulum apostolum proferam, quem [*](1 turpem K est tibi B 2 ferire AD,Sp.e. perimere B et om. D 3 minari B et om. B obsecro uos s. I. II 4 demonstenen IIa.e. demost(h)enem KAVB demusthenem D ne] si AD uob. reth. B rhet. K reth. eet. 6 theopr. KT,IIa.c. theofr. AIIp.e.,DB theofractum Aa.c. xenophonta(x ex zB)II%Ba.c.m2 -fonta E -ponta KY -ph(f)ontem AD,lI%Bp.c.m2 aristotelem Alla.c.mSi aristotilem (a in ras. m2 B) AIlp.c.m2DB 7 manantes et AD manant et iSp.e. diuisis EKW,ia.c.,II (s. I. et diuersis) diuersis cet. 8 currere KAD, Wa.c.m2, post ras. 3 liti. concurrere (s. l. currunt) 8 flam.l riuulis S 9 pr. non s. I. II origenis Aa.c.m2DT originis K 10 metodius Ka.c.D mettodius K, \']1 (ex mettotdius) euseuius E appollinaris KT mil.] numeris T numerus K 11 aduersum KS\']I porfyr. EA porph(f)ir. IliDB 12 problemate Aa.c. problematibus S diabolico B contesta D 13 subuertunt IlWa.c. non quod] quod non Pp.e.m2Ba.e. quod yI\'a.c.m2 14 dicuntur esse llip.c. dicunt aduersus eos qui dicuntur esse AD,i5 ex suppl. marg. dicunt aduersus ea quae dicunt S 15 tertuliano ED cipriano E, om. A minutio A111iD uicturino K,\'I\' (ex uicturio) 16 Hilario, ne] hi(eE)larione ut Es hilarione (s. I. ne m2) T hylario HB nec (c eras.) B me tam K,Sa.c. quem A quae D 17 uideas D accusare EB -sasse cet. praeferam A ) [*]( LIY. Uieron. Epist. I ) [*]( 24 )

legite epistulas eius et maxime ad Romanos, ad Galatas, ad Ephesios, in quibus totus in certamine positus est, et uidebitis eum in testimoniis, quae sumit de ueteri testamento, quam artifex, quam prudens, quam dissimulator sit eius, quod agit. uidentur quidem uerba simplicia et quasi innocentis hominis ac rusticani et qui nec facere nec declinare norit insidias. sed, quocumque respexeris, fulmina sunt. haeret in causa, capit omne, quod tetigerit; tergum uertit, ut superet; fugam simulat, ut occidat.

calumniemur ergo illum atque dicamus: testimonia, quibus contra Iudaeos uel ceteras hereses usus es, aliter in suis locis, aliter in tuis epistulis sonant. uidemus exempla c\'aptiua: seruierunt tibi ad uictoriam, quae in suis uoluminibus non dimicant.nonue nobis loquitur cum saluatore: aliter foris, aliter domi loquimur? turba parabolas, discipuli audiunt ueritatem. pharisaeis proponit dominus quaestiones et non disserit. aliud est docere discipulum, aliud aduersarium uincere. mysterium, inquit, meum mihi, mysterium meum mihi et meis.