Epistulae

nescio, inquit, ubi posuerunt eum. quomodo nescis, quem paulo ante adorasti ? cumque uideret angelos et, quos cernebat, ignoraret stupore perterrita, huc atque illuc faciem circumferebat nihil aliud nisi dominum uidere desiderans conuersaque retro uidit Iesum stantem et nesciebat, quia Iesus erat, non quo iuxta Manicheum et alios hereticos formam dominus uultumque mutasset et pro uoluntate diuersus ac uarius uideretur, sed quo Maria obstupefacta miraculo hortulanum putaret, quem tanto studio requirebat.

itaque et dominus isdem uerbis, quibus et angeli, loquitur ad eam: mulier, quid1 ploras? additque de suo: quem quaeris? at illa respondit: domine, si tu sustulisti eum, dicito, ubi posueris eum, et ego illum tollam. hic dominum\' non de confessione uerae fidei saluatorem uocat, sed humilitate et timore hortulano defert obsequium. et uide, quanta ignorantia!

quem custodiebat cohors militum, cuius sepulchro angeli praesidebant, ab uno hortulano arbitratur ablatum et ignorans inbecillitatem femineam tantarum se uirium repromittit, ut corpus uiri et perfectae aetatis, quod-ut cetera taceam-centum libris myrrae circumlitum [*]( 3 Ioh. 20,13 5 Toh. 20,15 9 cf. Ioh. 20,14 12 cf. Ioh. 20, 15 14 Ioh. 20,15 16 *Ioh. 20,15 22 cf. Eph. 4, 13 23 cf. Ioh. 19, 39 ) [*](1 in om.AD caliginem A 2 sed] et$si C 4 eum s.l.$ credis et] credidisses S3$credis D alt. dm A tuum quomodo tuum C 5 esse om.C 6 eum s.l.m2B odorasti$7 que om.D uidebat A 8 territa S3a.c.<Z> atque illuc] illucque DC 10 quo] quod ATICB manicheos A 11 mutauit C -bit D-sse Aa.c.m2B et] ut AC,B in ras.m2 12 quod A stupefacta C hortol. 58 ortol. DCB 13 quem] que B ita D et] ut A 14 hisdem DØO iisdem g 15 addiditque AC,Bp.c.m2 ille s 16 dicito mihi B 17 posuisti A illum] eum D<PC 18 non s.l.m2A 19 hortol. ,4p.c.m2S3 orto!. DB hortulanum$deferret A 20 cohors in ras. m2B corhs (h exp.) <1> chorus A sepulchrum A praesed. ϐΦ 21 hortol. Ap.c.m2ϐ ortul. Aa.c.m2 Ila.c. oito\\. DB arbitrabatur 33$ignoras/I fem.] in ea II 22uirium— perf. om.D repr.] add. et credit C ut] et (eras.) ut B 23 ceteram s myrrhae C mirre B.\' )

et uide, quanta turbatio! quae hortulanum putans dominum nuncuparat, dei filium resurgentem magistrum uocat. itaque ad eam, quae quaerebat uiuentem cum mortuis, quae errore femineo et inbecillitate muliebri huc illucque currebat et corpus quaerebat occisi, cuius pedes uiuentis tenuerat, loquitur dominus et dicit: noli me tan g ere, tibi enim nondum ascendi ad patrem meum. et est sensus: \'quem mortuum quaeris, uiuentem tangere non mereris. si me necdum putas ascendisse ad patrem, sed hominum fraude sublatum, meo tactu indigna es\'.

hoc autem dicebat, non ut studium quaerentis obtunderet, sed ut dispensationem carnis adsumptae in diuinitatis gloriam sciret esse mutatam et nequaquam corporaliter uellet esse cum domino, quem spiritaliter credere deberet regnare cum patre. unde et apostoli maioris fidei sunt, qui absque angelorum uisu, absque ipsius saluatoris aspectu, postquam corpus eius in monumento non reppererant, crediderunt eum ab inferis surrexisse.

alii putant primum esse, quod a Iohanne narratum est, uenisse Mariam Magdalenen ad sepulchrum et uidisse reuolutum lapidem et postea regressam cum apostolis Petro et Iohanne solam ad monumentum remansisse et idcirco adhuc incredulam a domino fuisse correptam reuersamque domum rursum ad sepulchrum uenisse cum Maria et [*](2 cf Ioh. 20, 16 6 cf. Luc. 24, 5 9 *Ioh. 20, 17 19 cf. Ioh. 20, 8 20 cf. Ioh. 20,1—18 ) [*]( 1 existimaret C et om.D 2 Iesus om.A ut om.A 3 cognoscebat B in om.A 4 raboni ΑϐΦ et—6 uocat om.D 5 quae] quem 71(7,Bp.c.m2 ortul, Aa.c.m2JIØ ortol. ϐΒ putat77 nuncupauerat C 6 quae om.D 9 tibi s.(.$,om.?SD (ct. epist. LIX 4,2) 10 nond. enim 33D enim (inras.) nond. enim s sensus est A 12 necdum me DC me om.ϐΦ hominem Φ 15 diu. glor.] diuinitatem A 16 uelle DØ uelle B crederet debere ΠϐΦ,B (deberet) debere credere D cum patre regn. B 17 minoris D 18 ipsius s.i.S3 illius TIa.c.Bm2 monumenti s 19 repererant s repperant Aa.c.m2 repperert B in eum s resurrexisse A 20 primum put. B ab AB ante a DC maria AD 21 magdalene A—nam ϐCB, Φp.c. uidisset (texp.) A lap. a monumento DG,Bp.c.m2 alt. et in ras. m2B 22 regressa ADC iohannes ip sola D 23 incredula A a om.Ba.c.m2 correpta A 24 reuersaque S3$reuersam D rursus S3$sursum D cum] s.l. altera add. m2B )

Quomodo custodiente militum turba Petrus et Iohannes libere ingressi sunt - sepulchrum nullo prohibente custodum ? — Hac uidelicet causa, quia uespere sabbati, quae lucescebat in prima sabbati, uenit Maria Magdalene et altera Maria uidere sepulchrum. et ecce terrae motus factus est magnus. angelus quoque domini descendit de caelo et accedens reuoluit lapidem et sedebat super eum; eratque aspectus eius sicut fulgur et uestimentum illius sicut nix. prae timore autem eius exterriti sunt custodes et facti sunt uelut mortui.

qui igitur fuerant tanto timore perterriti, ut mortui putarentur, aut dimisisse sepulchrum et fugisse credendi sunt aut ita et corpore et animo obtorpuisse, ut non dicam uiros, sed nec mulierculas quidem sepulchrum intrare cupientes auderent prohibere. magnus enim timor eos exterruerat uidentes lapidem reuolutum et terrae motum factum non ex more solito, sed magnum, qui cuncta concuteret et euersionem terrae funditus minaretur, angelum [*]( 2 *Matth. 28, 9 5 *Matth. 28,10 8 cf. Ioh. 20, 3-10 10 *Matth. 28, 1-4. ) [*]( 1 nominata A exeuntesque B exeuntem g 2 pedes—ten. in mg. sup.A aud.] adorauerunt C habete AD auete IICB 3 et illae] at illae ϐΦ et illi II illaeque DC 4 eum om.A qui B tanto A proficerint AIIDB profecerunt g 5 primo Ap.c.m2B 6 et om.DC adnunciate B 7 galilea ϐΦ ibi (pr. i in ras.) II 9 hoc Ba.c.m2 10 quae-sabb. in mg. supSS,om.<I> lucescit AIl 11 primam JT33 magdalenę Πa.c.m2,ϐΦ—na ΠΒp.c.m2 13 quoque] enimIID 14 dom. om.A discendit A$a.c.,SS 15 eratque-18 cust.] etcetera usqueIIDC 16 fulgor Aa.c.m2%$18 perterriti g et facti sunt om.C 19 igitur qui/IDC tanto fuerant AB put. mortui C 20 alt. aut] ut C 21 pr. et om.A(PCB an. et corp. TID nec] ne A,58 (ex et) 22 audiert B 24 non (s.l.Ø) ex more non (exp. m2B)^aaB sed ex more non A . sed tam g 25 reuersionem B mineretur 11 )

unde et in tenebris uidere potuerunt. itaque libere introeunt; uenerat enim Maria Magdalene, quae eis nuntiauerat lapidem reuolutum et corpus domini de monumento esse sublatum. angelum autem non putemus idcirco uenisse, ut aperiret sepulchrum domino resurgenti et reuolueret lapidem, sed, postquam dominus resurrexerit hora, qua ipse uoluerat et quae nulli mortalium cognita est, indicasse, quod factum est, et sepulchrum uacuum reuolutione lapidis et sui ostendisse praesentiam. quae omnia uidebantur splendente facie ipsius et horrorem tenebrarum fulgoris claritate uincente.

Quomodo Matheus scribit et Marcus, quod mandatum sit apostolis per mulieres, ut praecederent saluatorem in Galilaeam et ibi eum uiderent, Lucas autem et Iohannes in Hierusalem eum ab apostolis uisum esse commemorant? — Aliud est undecim se offerre discipulis, qui propter metum Iudaeorum absconditi erant, quando ad eos clausis ingressus est ianuis et putantibus, quod uideretur in spiritu, manus et latus obtulit clauis et lancea uulneratum, aliud, quando secundum Lucam praebuit se eis in multis ar gumentis per dies quadraginta apparens eis et loquens de regno dei et conuescens praecepit [*]( 12 cf. Matth. 28, 10. Marc. 16,7 14 cf. Luc. 24, 36. Ioh. 20,19 19 Act. 1, 3-4 ) [*]( 1 dei s.l.Πϐ,om.DΦCB discend. A.a.c.m2ϐΦ non ut TID lampas B lampadem IIDC et omTlD 2 humano ΙΙϐDΦ lumine ZlD,93p.c. succensam IID fulgor Πa.r.ϐΦ,A (—orem m2) quo om.A inlustrantur (tur exp.,s.l.m2 tis et tem [hoc eras.]) A 4 uenerat] uiderat g magdalenae IIa.c.m2%3—na IlBp.c.m2 7 resurgente sp.c. surgenti A et] ut IID 8 resurrexerit (-rat m2A) AlI-xit cet. qua] quia s uoluit (it in ras.m2B) IIDB et quae in ras.m2B 10 lapidis cognouerunt D praesentia C,Ba.c.m2 splendenti lla.c.mZ-tis D splendore C 11 faciei IIa.r.DC fulguris Dp.c. fulgorem A claritatis A uincentem (m exp. 33) TTSD fugante A 12 Matthaeus et Marc. scribant g quod ap. mand. sit 0 ap. mand. ç 13 apostoli B praec.uid.] irent in Galilaeam dominum reuisuri g galilae(e)a ADC et] ut IIa.e.m2D,B in ras. m2 14 eum ibi (ibi s.l.m2) II eum D Luc. autem] quem Luc. g in Hier. eum] Ierosolymis g 15 apost.] illis g commemorant (mo s.l.m2A) ATI -rent cet. perhibeant g 16 per D 17 ad-ianuis om.D 18 spiritu et (del.) S3 pr. et] ac A 19 lucan D 20 et om.s )

Quid significet, quod in euangelista Matheo scriptum est: . I e sus autem clamans uoce ee magna emisit spiritum. et uelum templi scissum est in dua s p artes a summo usque deorsum et terra mota est et petrae scissae sunt et monumenta aperta sunt et multa corpora sanctorum, qui dormier ant, r esurr e xerunt et exeuntes de monumentis post resurrectionem eius uener unt in sanctam ciuitatem et apparuerunt multis.

— Et\' de hoc loco in isdem commentariis disseruimus. primumque dicendum, quod diuinae potentiae indicium sit ponere animam, quando uoluerit, et rursum accipere eam. denique centurio uidens eum dixisse ad patrem: in manus tuas commendo spiritum meum et statim sponte spiritum dimisisse commotus signi magnitudine ait: uere dei filius erat iste. uelum quoque templi scissum est in duas partes, ut conpleretur id, quod refert Iosephus praesides templi dixisse uirtutes: \'transeamus ex his [*]( 4 cf. I Cor. 15,6 5 cf. Ioh. 21,1-14 7 cf. Luc. 24,42-43 10 *Matth. 27, 50-53 21 Luc. 23,46 23 *Matth. 27,54 25 cf. Ioseph. Bell. Iud. VI 5, 3 ) [*]( 1 ne ab hierusolimis s hierosolimis II hierusolimis 93$iero(u s.l. m2)- solimis B enim] quidem II 2 consolationem D timentium A,FI$SBp.c.m2 et uid. del.fd,om.IlDB breuis A breuiter IIDCB sursumque II 3 tanta s.l.m2ϐ,om.Φ familiaritate Ila.c.DC 6 stetit B 7 comedere s comedit Aa.c.m2 8 autem s.l.ϐ,om.ΦΒ 13 pr. et s.l.m2II,om.D petra s alt. et s.l.m2II,om.D 15 surrexerunt IJDCB 17 alt. et om.C 18 de s l.m2Π,om.D hisdem ADΦC,IIa.r. Matthaei comm. g 19 pot. indo sit] sit pot. C 20 uidens] audiens Wdp.c.m2 22 spir. sponte dim. C sponte dim. spiro II,ϐΦa.c. signi] signa (-i m2) magna (del. m2) A 23 fil. dei 93B fi(del.)dei fil. s quoque s.l.ni2ll 24 ut ex et s illud TIDC iosepphus A (h m2) 58 ioseppus s )

terra, mquit, mota est — pendentem dominum suum ferre non sustinens — et petrae scissae sunt — ut indicarent duritiam Iudaeorum, qui praesentem dei filium intellegere noluerunt — et monumenta aperta sunt — in signum futurae resurrectionis — multaque sanctorum corpora exeuntia de sepulchris uenerunt in sanctam ciuitatem et apparuerunt multis.

sanctam ciuitatem Hierosolymam debemus accipere ad distinctionem omnium ciuitatum, quae tunc idolis seruiebant; in hac enim sola fuit templum et unius dei cultus et uera religio. et non omnibus apparuerunt, sed multis, qui resurgentem dominum susceperunt.

Dein iuxta άναγωγήν dicendum, quod mclamante lesu et emittente spiritum suum uelum templi scissum sit in duas partes a summo usque deorsum et omnia legis reuelata mysteria, ut, quae prius recondita tenebantur, uniuersis gentibus proderentur. in duas autem partes, in uetus et nouum instrumentum, et a summo usque deorsum, ab initio mundi, quando homo conditus est et reliqua, quae facta in medio sacra narrat historia, usque ad consummationem mundi.

et quaerendum, quod uelum templi scissum sit, exterius an interius; mihique uidetur in passione domini illud uelum esse conscissum, quod et in tabernaculo et in templo foris positum fuit et appellabatur exterius, quia nunc ex parte [*]( 3 Matth. 27, 51 4 Matth. 27, 51 6 Matth. 27, 52 7 *Matth. 27, 52—53 17 Matth. 27, 51 19 Matth. 27, 51 24 *I Cor. 13, 9-10 ) [*]( 1 est om.ϐΦ leg.om-D 2 pr. templi s.l.m2A templum C superliminari</> 4 suum om.%3$ scissi s 5 duritiem Da.c.m2 6 n u(ex n)oluerijnt D sunt apertas (s s.l.) s 7 que om.B& 10 hierusoli(y D)m. ϐDΦ iherosolim. 17 ierosolym. C ierusolim. B1 hierusalem A ihrlm B1 11 fueratJID 12 alt. et om.A relegio (re s.l.Φ) ϐΦ 13 resurgentemq; (q; eras.)B1 susciperunt S3$ susciperentA 14 dein—p. 4.91, 24 caelesti om.Bs deinde Φp.c.B1 dehincA ANArrorEN JID ANAroFIN 93 ANAFArEN A ANArOIIn s anagogen CB dic. est C 15 suum om.TIDC est CB 16 et in mg.m21I,om.D legis] add. sunt IIDG,Bs.l.m2 18 pr. et] et in A instr.] test(i eras.D)amentum AIIDO alt. et om.A 19 deorsum et (exp.) II 20 facta sunt g hyst.S3ist. B,om.Ø 21 consumat. DB quo Aa.c.m2 quot 33 quomodo IIDC 22 que om.ç 23 concissum B pro et om.AC tabernaculum Aa.c.m2 templum Aa.c.m2 24 foris om.ITD pos. fuat(a in ras. m2) B pos. fuerat g fuerat Pos. IID )

igitur in passione domini terra commota est iuxta illud, quod scriptum est in Aggeo: adhuc ego semel mouebo caelum et terram et ueniet desideratus cunctis gentibus, ut ab oriente et occidente ueniant et recumbant cum Abraham, Isaac et Iacob. et petrae scissae sunt: dura corda gentilium; siue petrae uniuersa uaticinia prophetarum, qui et ipsi a petra Christo cum apostolis petrae uocabulum susceperunt, ut, quicquid in eis duro legis uelamine . claudebatur, scissum pateret gentibus.

monumenta quoque, de quibus scriptum est: uos estis sepulchra extrinsecus dealbata, quae intus plena sunt ossibus mortuorum, ideo sunt aperta, ut egrederentur de his, qui prius in fidelitate mortui erant, et cum resurgente Christo atque uiuente uiuerent et ingrederentur caelestem Hierusalem et haberent municipatum nequaquam in terra, sed in caelo, morientesque cum terreno Adam resurgerent cum Adam caelesti.

porro secundum litteram nulli uiolentum [*]( 5cf. Hebr. 9,4 6 *I Cor. 13, 12 10 *Agg. 2, 7-8 12 cf. Matth. 8,11 13 Matth. 27, 51 15 cf. I Cor. 10, 4 18 *Matth. 23, 27 21 cf. Eph. 2, 5—6; Col. 2, 12-13 22 cf. Hebr. 12, 22 cf. *Phil. 3, 20 23 cf. I Cor. 15, 45-49 ) [*]( 2 etiam] et C 3 dirump. ϐΦC, Bp.c.m2; add. est A,II5ss.l. utj et iĮJ nobis om.%3$4 uideamus bis g significent duo s.l.m2II,om.D duo om.C cherubim Ap.c.m2 cerubim II 5 in] ul (eras.) in B 6 ae(e)nigmate TID enignimate C enigmate in imagine (in im. del.m2) B 7 cum s.l.m2Il hyst. 33 ut in ras.m2B et ΑϐΦ 8 hierusalem (iheru-II) caelestem (m eras.II) TlD 9 clausae ϐΦ 10 Aggaeo ς 11 ego (s.l.) sem. 33 ergo sem. A sem. et ego g 13 Abr. et ATI isahac B 14 sunt id est g gentium A 15 petra] add. hoc est B hoc est a TIDC 16 uocabulo A suscip. Aa.c.m2ϐΦ accep. g ut] et q, quidquid ϐΦC 17 de quibus quoque$quoque] quae (a exp.) A 20 ut] et iĮJ egred. caelestem hierusalem if> in infidel. Il,Bp.c.m2 fedel. Aa.c.m2 21 et ingr. cael. Hier. om/P 22 caeleste 58 23 morientes qui cum in terr. cJ) 24 caeleste Ap.c.m2 super cae(e)lesti cJ>B supercaelesti g nulli om.A )

itaque impetrauit, quod petierat, multaque statim de Iudaeis milia crediderunt et usque ad quadragesimum secundum annum datum est tempus paenitentiae, post quos perseuerantibus illis in blasphemia egressi sunt duo ursi de siluis gentium Romanorum, Uespasianus et Titus, et blasphemantes pueros ascendentique uero Heliseo in domum dei — hoc enim interpretatur Bethel — uoce consona inludentes interfecerunt atque lacerauerunt et ex eo tempore Hierusalem non appellatur ciuitas sancta, sed et sanctitatem et pristinum nomen amittens spiritaliter uocatur Sodoma et Aegyptus, ut aedificetur pro ea noua ciuitas, quam fluminis impetus laetificat et de cuius medio egreditur fons, qui totius orbis amaritudinem mitigauit, ut miserabilis Israhel ruinas templi nudatis plangat lacertis et in Christum turba credentium noua cotidie uideat ecclesiae tecta consurgere et dicat Sion: angustus mihi locus est impleaturque illud, quod in Esaia scriptum est: et erit sepulchrum eius inclitum. i