Epistulae

quae autem fuit tanta consolatio et quae requies spiritui in praesentia Titi, quem quia non inuenit, ualefaciens eis profectus est in Macedoniam ? aliquotiens diximus apostolum Paulum uirum fuisse doctissimum et eruditum ad pedes Gamalihel, qui in apostolorum Actibus contionatur et dicit: \'et nunc quid habetis cum hominibus istis? si enim a deo est, stabit, si ex hominibus, destruetur\'. cumque haberet sanctarum scientiam scripturarum et sermonis diuersarumque linguarum gratiam possideret-unde ipse gloriatur in domino et dicit: gratias ago deo, quod omnium eorum magis linguis loquor —, diuinorum sensuum maiestatem digno non poterat Graeci eloquii explicare sermone.

habebat ergo Titum interpretem sicut et beatus Petrus Marcum, cuius euangelium Petro narrante et illo [*]( 15 cf. Act. 22, 3 16 cf. Act. 5, 38—39 19 cf. I Cor. 1, 31 etc. *I Cor. 14,18\' ) [*]( 1 narrat apls B2 corintiis B 2 agat deo grato II deo grato agat B1 grato agat deo B2 (deo s.Z.23) agat grato 581> ut] et D 3 troade llDØ throadae 33 4 praed. in asia £ 2 asia ex isaia$(seq. cum erasum) ap. esset hostium A hostium AB 5 hoc] id ΠΒΦ 6 deus] add. et B*s.l.m2,q spes ex sps CP,Bim2 nascentis eccłę fidei D 9 inuenirem p 10 reper. fs$ aud. ibi B2 ibi s.l.33 audiebam A degere] dicere ex digere m2A 11 qui] quae Afi quem B1a.c.m2B2 ill. uent. se esse II ill. uent. esse D uent. ill. (add. se esse s.l.) BS uent. esse ill. se g 13 quia non] quantum D inuenerit llD mached. 33-B1 14 uirum om.A 15 gamaliel A (ex gamiel m2) Π,B1a.c.m2B3 gamalielis Bp.c.m2 act. apost. B2 16 nunc quid] numquid B1 omnibus B2 17 ex] enim ex A distruetur 58 distruitur D sanct. scr. scient. fi2 scient. sanct. scr. g 18 quej qui ip 19 ipse om.A in dom. glor. DB2 20 eorum] uestmm 1783 ling. mag. IIDB1 magis om.A. lingua A 21 loquar B* maiestatem (alt. m exp.) A non pot. graeci el. digno D greco eloqui A 22 explicare om.A sermone B2 ergo] enim II )

hoc est enim, quod dicit: deo autem gratias, qui semper triumphat nos in Christo Iesu — pro eo, quod est: \'triumphat de nobis\' siue \'triumphum suum agit per nos\' —, qui in alio loco dixerat: spectaculum facti sumus mundo et angelis et hominibus.

denique narrat in consequentibus: nam cum uenissemus Macedoniam, nullam requiem habuit caro nostra, sed omnem tribulationem passi. foris pugnae, intus timores. sed, qui consolatur humiles, consolatus est nos deus in aduentu Titi, non solum autem in aduentu eius, sed etiam in solacio.

ergo propterea ualefaciens Troianis siue Troadensibus profectus est Macedoniam, ut inueniret ibi Titum et haberet interpretationis euangeliique solacium, quem intellegimus non ibi repertum, sed post tribulationes et persecutiones apostoli superuenisse. prius ergo, quam ueniret Titus, multa perpessus agit gratias omnipotenti deo in Christo Iesu, quem gentibus praedicabat, [*]( 7 Act. 16, 9 9 II Cor. 2,14 12 I Cor. 4, 9 14 *II Cor. 7, 5—7 ) [*]( 2 charactere g 4 et om.II 6 que om.IlB2 machedoniam 23-B1; add. a papho D,Bl in mg.m2 7 machedo S3B1 inuenire s 8 persequut. 33 probarentur D est s.l.B,om.Φ 9 enim] autem D,om.B2 autem] hoc Ø,om.B1 gratia g 10 nos in in ras.m2B1 in nos B* Iesu] add. et odorem notitiae suae spargit in omni loco. triumphat nos g 12 dixerit s 13 huic mundo ATIffip.c. pr. et om.D alt. et s.Z.S3 den,-cons, in mg. sup.B,om.Φ 14 uenissem (m ex t m2) A mached. 83 B1 15 nulla ip 16 ome D passi sumus g 17 timoris D sed deus B* 18 nos deus om.$ deus om.Ba 19 autem s.l.fd aduentum A 20 consolatione g Troianis] troi(a s.l.)dis s 21 perfectus ip estin g mached. S3 Bl et] ut s haberent ip 22 que eras.II 24 qua D uenisset g repressus ip 25 omnipotente s,om. g )

tnumphus dei est passio martyrum, pro Christi nomine cruoris effusio et inter tormenta laetitia. cum enim quis uiderit tanta perseuerantia stare martyres atque torqueri et in suis cruciatibus gloriari, odor notitiae dei disseminatur in gentes et subit tacita cogitatio, quod, nisi uerum esset euangelium, numquam sanguine defenderetur. neque enim delicata et diuitiis studens ac secura confessio est, sed in carceribus, in plagis, in persecutionibus, in fame et nuditate et siti. hic triumphus est dei apostolorumque uictoria.

sed poterat audiens respondere: \'quomodo ergo non omnes crediderunt?\' prius ergo, quam interroget, soluit avdvnocpOQav et iuxta morem suum, quicquid alius obicere potest, antequam obiciatur, edisserit. et est sensus: nominis Christi in omni loco bonus odor sumus deo et praedicationis nostrae longe lateque spirat flagrantia. sed quia homines suo arbitrio derelicti sunt - neque enim bonum necessitate faciunt, sed uoluntate, ut credentes coronam accipiant, increduli suppliciis mancipentur —, ideo odor noster, qui per se bonus est, uirtute eorum et uitio, qui suscipiunt siue non suscipiunt, in uitam transit aut mortem, ut, qui crediderint, salui fiant, qui non crediderint, pereant.

nec hoc mirandum de apostolo, cum etiam de domino legerimus: ecce hic positus est in ruinam et resurrectionem multorum et in signum, cui contradicetur, solisque radios tam munda loca excipiant quam inmunda et sic in floribus quomodo in stercore luceant nec tamen solis radii polluantur. sic et [*]( 21 *Luc. 2, 34 ) [*]( 1 eligeret A quo egerit om.D ageret BB aget AB1 sui] dei B1 2 passio passio (alt. passio s.l.m2B1) DB1 mart. et g pro s.Z.83,om.$ 3 et om.BS 5 in ex inter 83 6 subit] sub id A subbita B euang. esset A 7 sanguinem Aa,c.Ø delicta A 9 pr. et] in B alt. et] in A hie] ets dei est D dei om.S3<5 11 ergo s.l.m2II interroges DB interrogaretur g soluit s.Z.23 12 dvxlvJt. uariescript. in codd. ANOYIlOso et est sensus nominis i fquidquid 0 quid A aliisITSB aliud s 13 et est sensus nominis s.l.Φ (cf.ad l.12) 15fragl. Sap.c.m2 fragr. g 17 cor.] bona A incredulis s 18 ideo] do A et] uel A 19 siue non susc. om.D aut in(in s.l.I1)mortem All ut qui] aut non s 20 qui] add. uero D ne D 22 et in resurr. D mult.] add. in isrt s l.m2B 23 cui om. s contra dr B 24 radios] ratio A loca s.l.m2B accipiant D accipiunt (ac in ras.m2) B 25 lucent D,Bp.c.m2 luceat Ap.c. polluuntur ADB )

mors autem non ista communis, qua cum bestiis morimur et iumentis, sed illa, de qua scriptum est: anima, quae peccauerit, ipsa moriet u r. ergo et uita non haec arbitranda est, qua spiramus et incedimus et huc illucque discurrimus, sed illa, de qua Dauid loquitur: credo uidere bona domini in terra uiuentium. deus enim uiuorum est et non mortuorum et uita nostra abscondita est cum Christo in deo; cum autem Christus apparuerit, uita nostra, tunc et nos cum illo apparebimus in gloria.

nec uobis. inquit, 0 Corinthii, parum esse uideatur, si nobis praedicantibus ueritatem alii credant, alii non credant, alii uera morte moriantur, alii uiuant ea uita, quae dicit: ego sum uita. nisi enim nos locuti essemus, nec incredulos mors nec credentes uita sequeretur, quia difficile dignus praeco uirtutum Christi inueniri potest, qui in adnuntiandis illis non suam, sed eius quaerat gloriam, quem praedicat.

in eo autem, quod negat non se esse sicut multos, qui uenditent uerbum dei, ostendit esse quam plurimos, qui quaestum putant esse pietatem et turpis lucri gratia omnia faciunt, qui deuorant domos uiduarum, se autem ex sinceritate quasi missum a deo et praesente eo, qui se miserit, omnia in Christo et pro Christo loqui, ut causa praedicationis dei triumphus Christi eiusque sit gloria. et notandum, quod mysterium trinitatis in huius capituli fine monstretur: ex deo enim — in spiritu sancto - coram deo — patre — in Christo loquimur.

ad conprobandum autem, quod de Troade [*]( 4 Ezech. 18, 4 7 Ps. 26,13 8 cf. Matth. 22, 32 etc. cf. Col. 3, 3-4 14 cf. Ioh. 11, 25 et 14,6 19 cf. I Tim. 6,5 20 Luc. 20,47 25 II Cor. 2,17 ) [*]( 1 xpi ex xps A 5 et AB,om.cet. haec non arb. est A arb. est non haec g qui s 6 dauit s.l.m2B 7 terra uiu.] regione uiuorum A 10 nostra] add. cum xpo in do s cum illo app.] app. cum ipso D 11 inquit om.AD corintii B-thi 7793D parum inquid (t s.l.m2) A 12 esse om.D si] s; B 13 non credo al. om.A alii uiu. ea] et illa A ea] et s qua IID 14 nos om.s 16 inuenire B a.c.Φ 17 sed eius s.l.B,om.Φ 18 quod] quo A se negat non llD negat se (add. non s.l.m2) B uendunt A 20 lucra Φ faciant s domus Dr[> 21 dno B 22 miserat II 23 causam A triumphus sit D 24 myst.] add. sit D finem D 25 pr. in s.l.m2B,om.A 26 loquitur A )

Quid sit, quod scribit in epistula ad Thessalonicenses prima: ipse autem deus pacis sanctificet uos per omnia et integer spiritus uester et anima et corpus sine querella in aduentu domini nostri I esurr Christi s er uetur. — Famosa quaestio, sed breui sermone tractanda. supra dixerat: spiritum nolite extin g uere, quod si fuerit intellectum, statim sciemus, quis iste sit spiritus, qui cum anima et corpore in die aduentus domini conseruandus est.

quis enim possit credere, quod instar flammae, quae extincta desinit esse, quod fuerat, extinguatur spiritus sanctus et sustineat abolitionem sui, qui fuit quondam in Israhel, quando per Esaiam et Hieremiam et singulos prophetas dicere poterat: haec dicit dominus, et nunc in ecclesia per Agabum loquitur: haec dicit spiritus sanctus.

diuisiones autem donorum sunt, idem uero spiritus, et diuisiones ministeriorum sunt, [*]( 2 *Act. 16,8—10 11 *I Thess. 5,23 16 I Thess. 5,19 22 Esai. 22,15 etc. 23 Act. 21,11 *I Cor. 12,4—11 ) [*](1 perrexeritB mached. ΒΦ 2 pertransiset Φ mys. A mis. Ba.c.m2 mes. Π,Bp.c.m2 moes. ΒΦ mess.D) descendit s 3 troade W&D& nocte DØ 4 machedo >SB 5pr§cansJL ac] etII mached. BB6 uidissent 0 7 quaes.] que <5 perfecisci s mached. ΒΦΒ 8 quiaÀ deus om.Φ 10 in epistola scripitTTZ) scrip(b S3)tum est in epistu(o 33)la ΒΦ thesal. ATV&D tesal. B tesolonecensis s 12 pr. et] ut ç 13 animam s et om.<P quaerella 93 que(e Π)rela Ap.r.ΠΒ 14 nostri om.A 15 sed] sub 93a.c.D$sed subiT 16 extingere B 18 quis] qui s 19 quae] qui B extincte D 20 quodam D 21 esayam B isaiam ΒΦ pr. etom.B ieremiam B sing. proph.] prophetarum 22 ecclesiam D 23 loquitur] dr D 24autem om.g uero ex autem 93 25 mini strationum B sunt add.m2B,om. s )

de hoc spiritu, ne a se auferretur, rogabat Dauid dicens spiritum sanctum tuum ne auf eras a me. qui quando aufertur, non in substantia sui, sed ei, a quo aufertur, extinguitur. ego puto unum atque idem significare: spiritum nolite exiting uere et, quod in alio loco scribit: spiritu feruentes. in quo enim feruor spiritus multiplicata iniquitate et caritatis frigore non tepescit, in hoc spiritus nequaquam extinguitur.

deus igitur pacis sanctificet uos per omnia uel in omnibus siue plenos atque perfectos; hoc enim magis ὁλοτελει̃ς sonat. deus autem appellatur pacis, quia per Christum ei reconciliati sumus, qui est pax nostra, qui fecit utraque unum, qui et in alio loco pax dei dicitur superans omnem sensum, quae custodit corda cogitationesque sanctorum. qui autem sanctificatur siue perfectus in omnibus est, in hoc et spiritus et anima et corpus in die domini conseruatur.

corpus, si [*]( 12 Ps. 50,13 15 I Thess. 5,19 16 Rom. 12,11 18 I Thess. 5, 23 19 *I Thess. 5, 23 21 cf. Rom. 5,10 Eph. 2,14 22 cf. Phil. 4, 7 ) [*]( 2 sunt om. A Φ, inras.m2B et (s.l.33) idem] idem uero in ras.m2B 5 sermo datur B datur om.AiJ> alii sermo scientiae om.iJ> 7 al. op. uirt. al. grat. san. in uno spiro g gratia] gre B 9 prophetiae (-e B) <I>,Ba.c.m2 spm D spu tuum Φ 12 auferetur ABD auferatur Π ora bat A 13 in s.l.m2B,om.g 15 significari A 16 loco om.D 17 multipJicàt equitate (-te B) DB rigore IID 18 spu A nequam iJ> extingu etur B 19 nos$20 siue] sitS3p.c. plenisSB perfectus ΒΦ magis] agit Φ 21 sonat ὁλοτλτελει̃ς ς ΟΛΟΤΕΛΕC Φ 0A06EAEC JHS ONOTEAEIC D OAATAIC A MOTEAETC B Stutem] enimIID 23utrumque ip et] haec$dei s.l.$,om.<P 25 autem] enim B sanctificat s siue] sibi A est in omn. D et om. A 26 dom.] add. integra in mg.m2B conseruatur Bp.c.m2 si om.AWI> )

ergo integrum corpus est, de quo diximus in alia quaestione, et non tenens caput, ex quo omne corpus conexum atque conpactum accipiat augmentum in administrationem Christi. hoc corpus ecclesia est et, quicumque huius corporis tenuerit caput et cetera membra seruauerit, habebit integrum corpus, quantum potest recipere humana natura. iuxta hunc modum et animae integritas conseruanda est, quae dicere potest: benedic, anima mea, dominum, qui sanat omnes infirmitates tuas, et de qua scriptum est: misit uerbum suum et \' sanauit eos. spiritus quoque in nobis integer conseruatur, quando non erramus in spiritalibus, sed uiuimus spiritu, adquiescimus spiritui et opera carnis mortificamus spiritu adferimusque omnes fructus eius: caritatem, gaudium, pacem et cetera.

Aliter: Praecipitur nobis Salomone dicente: tu autem describe eatripliciterin consilio et scientia, ut respondeas uerba ueritatis his, qui proponunt tibi. triplex in corde nostro descriptio et regula scripturarum est: prima, [*]( 10 in alia quaestione] epist. CXIX ? 11 cf. Col. 2, 19 16 *Ps. 102, 2. 3 18 Ps. 106, 20 21 cf. Rom. 8,13 22 cf. Gal. 5, 22 23 *Prou. 22,20-21 ) [*]( 1 operatur A 2 pes amb.] perambulet <P aud. aur. g 3 stomanis B conquoquat -493 coquat [JD cocat B aluus ex alius m2B alius A uentcr Sa c. parte membr-D 4parteJ. truncatusDB apostolorum A,Ba cm2 5 corp. Christ. ς 6 omnia ADB aut om.D 7 si ut AB sicut cet. reppei ta/7 fuerit A spir. adh. g habentes II ha bentia (ntia in ras.m2) B,om.D 9 abscissas <P manibus s 10 habent D 11 et non om g co(n s.?.)pactum <f) 12 accipit DB accepit A accipiet g in cm.D administratione <7>, Ba.c.m2, ministratione A; add. corporis ç 13 ecclesiae ADB 14 corpus om.D 15 accipere pot. g 18 et om.A 19 int. in nobis D 20 uiu.] add. in II, Bs.l. 21 spiritui] spu A<J> in spiritu D 22 pacem om. Φ 23 discribe ΒΦ 24 ut] et D 25 uerbo ATl 26 discrip(b IT,Itio ΠΒΦ ) [*]( LV. Hicron. Epist. II, Hilberg. ) [*]( 33 )