Tractatus super psalmos

Nouit hsec dominus domesticae calumnise scandala grauissimum solere fidei excidium adferre, dicens: quod si oculus tuus dexter scandalizat te et si pes dexter aut manus scandalizat te, erue et abscide abs te. [*]( 7 I Cor. 10, 13. 26 Matth. XVm, 8. ) [*]( 8 1 metuiuit V 2 suo V 8 posset R 6 ut custodiam RpE 8 adhuc om. RCpE adprehendat CpE 10 nomen ex non m. 2 V uel cQ Vp uel ut C 12 maleuolentiae e opus est — malitiae tn marg. add. p speciae R speciem V 14 a om. Cp 15 amicorum ex inimicorum m. 2 V 16 sub unianimitatem V sub apecie unanimitate C sub specie unanimitatis pE ineuitale p 17 scaelestus VR 18 iob C exolem V 19 ut paterna V paterna Cpe domo ex domu R diaboli praediatoram F1 c um praeliatorem diaboli pE 20 san t V 22 proditorest V 26 quod oculus C 26 tuus om. V et ipse dexter C 27 te pr. I. ex et corr. F. )

Dehinc sequitur: faciem tuam inlumina super seruum tuum et doce me iustificationes tuas. — uultus domini quidem est super facientes mala, ut expugnet de terra memoriam eorum, sed sicut deus respicit ad p“nam, respicit et ad misericordiam; ita et uultum suum ad utrumque deflectit. sed hanc faciem domini ad inluminationem suam propheta orat. ex maiestate enim et uultu dignantis nos dei lumen accipimus, et deflexus in nos misericordise suae uultus ad gratiam spiritalis uirtutis inradiat. uel certe cum iudicii die aderit, cum uisibilis nobis in gloria paternae maiestatis adsistet, tunc nos faciei suse lumine inluminabit. ut enim quaedam metalla atque gemmae naturae suae fulgorem in ea, quae sibi proxima erunt, refundent et semulantem speciem ex uicinia speciei suae praestant, ut et Moyses ex contemplatione dei gloriae lumen accepit ita, ut honorem glorise suae contemplari populus non posset: sic et propheta seruum se dei confitens illuminari orat et conformis secundum apostolum effici glorise dei et iustificationes dei doceri, ut a se non ex parte neque per legis umbram, sed facie ad faciem et spiritali contemplatione cernatur. [*]( 11 Ps. XXXIII, 17. 25 cf. Phil. III, 21. ) [*]( 1 corporum haec add. m. 2 V scandalo V 2 nec manus nec pes Cp possit CpE 3 maxime om. R necessariis in membris V 4 sumus orn. RC iubeat RC modesticis C 6 paenes V iudicii de C om. pE 6 labis V adhaereat E 8 adferent C 10 me om. V 15 unltum V1 dignantis VRC uidentis pE 17 aderit uisibilis V 18 in gloriam pater maiestati V adsistit V1 19 inluminauit V 20 gemmae add. m. 2 V sunt, refundunt E 21 ex uicinia specie suae R ex uicina sui specie pb et ut E 22 gloriae dei CpE di V 24 serttum — conformis om. V confitens — iustificationes dei om. C confitens om. p orat = R poat'x pE et conformis — gloriae dei om. p 27 cernantur R. ) [*](XXII. Hllar. Piet. para I. ) [*]( 33 )

Dehinc ait: exitus aquarum transierunt oculi mei: quia non custodierunt legem tuam. conscius peccatorum ueterum ex historia ipsa docetur; licet toto se ad deum corde direxerit, tamen, quia et peccati sui dolorem psalmo anteriore et ipse iam scripserit tunc, cum Nathan propheta arguente crimen suum recognouit et fleuit, nunc quoque non desinit uerae psenitentise lacrimis facti ueteris crimen abluere dicens: exitus aquarum-transierunt oculi mei: fontes scilicet lacrimarum suarum fontes fluminum esse transgressos. haec enim psenitentise uox est, lacrimis orare, lacrimis ingemescere et per hanc confidentiam dicere: lauabo per singulas noctes lectum meum. lacrimis stratum meum rigabo. haec uenia peccati est, fonte fletuum flare et largo lacrimarum imbre madefieri. sed seruauit cum ratione temporis et fidei iam inmobilis firmitate dicti quoque sui temperatissimi modum. de praeterito enim dixit: quia non seruauerunt legem tuam. confessio quidem criminis semper in tempore est, quia oportet peccati psenitentiam non desinere; finis autem peccati anterioris est temporis; quia uera peccati confessio est sine intermissione temporis paenitere, peccati uero paenitentia est ab eo, quod psenitendum intellexeris, destitisse. atque ob id propheta nec confiteri peccatum desinit et peccatum ex praeterito confitetur. [*]( ll Ps. YI, 7. ) [*]( 1 dehinc sequitur CpE 3 et historia C ut historia pE toto se •e ad da (dum V) corde V R se toto ad deum corda C toto corde pa; 4 direxit p 5 anteriore ipse C ante re ipsa p* tum cum Vp b natam V 7 uere V faciti R 9 luminum R transgressus V 10 ingemescere ex ingemere m. 2 V ingemiscere pE 11 et per — dicere add. m. 2 V 12 lacrimis meis CE 13 forti flectu C et labor V 14 imbrem 221 madaedfieri V sed aeruabit cum V sed seruiait • cum C sed scdm pe ratione pe et fidei etiam Cpe galSafirmitati V fir- mitatem pe dicit quoque R inter quoque et sui del. lumen m. 2 V temporeratissimi cOtT. m. 1 V temporati C temperauit pe] 1sjoporteat CpE ..autem ex paenitent corr. m. 2 V om. C 19 uero V 22 confitere V Littera XVII explic. incipit littera XVIIlj feliciter sadeo V Finit: Sede R Finit lit. XVII incip. Sadt (Sade p) lit. XVIII Cpo )

Indefessa et perseueranti fide necessarium est, ut inmobilis in nobis et inconcussa confessio sit, ne uel aliqua temporum iniuria aut persecutionum dolore commoti deuotionis studium relaxemus, sed, si quando morbi uexabunt, passiones et cruciatus corporum desseuient, damna defetigabunt, luctus et orbitates adfligent, semper utamur hac, qua nunc propheta usus est uoce dicens: iustus es, domine, et iustum iudicium tuum. mandasti iustitiam, testimonia tua et ueritatem tuam ualde. meminerimus enim primum eum, qui uniuersorum dominus est, iustum esse, et iudicia eius recta esse. cur enim in suos iniquus sit? cur in eos, quos ipse genuit, iniustus sit? bonitatis suae inmensitas non sinit istud de eo existimari. genuit nos non ad iniuriam, genuit non ad originis nostrae naturse dolorem; si quid est, quod patimur, ex iudicio bonitatis suse accidit. uinci diabolum patientise nostrae uirtutibus delectatur, et probari nos per luctus et dolores et damna desiderat, ut nihil in seruis suis saeculi potestas sibi esse iuris et dominationis intellegat. quaecumque iussit, iusta et testata et uera sunt cum augmento adiectionis: ualde enim uera sunt.

Et quia rarum est horum obseruantem esse, et difficile est inconcussam fidem inter has saeculi procellas et inter haec humanorum uitiorum naufragia dirigere, quia, si quid aduersi accidat, prona in deum querella est. deum enim inter damna sua auarus accusat. deo cum inuidia fletuum suorum orbatus irascitur. deo iniustitiam, qui ad confessionis gloriam persecutionibus probatur, exprobrat. uniuersorum stultissima haec t [*]( 6 ininria ut V iniurie aut C 7 si om. Cp morbi om. V 8 deseuien corr. M. 2 V defetigabunt VR defatigabunt CpE 9 uooe supr. scr. m. 1 /?, om. V 10 et reotum pE 11 mandasti iustitiam tuam et ueritatem tuam ualde V mandasti iustitiam tuam RC sed cf lin. 21 13 qur R 14 iniquos R1 16 existimare Cp 18 accedit V uirtutis V 20 in seruos suoa pE 21 damnationia b 24 haec om. Cp 26 acoidit pE in dfla ex in dñõ m. 2 V q.rella V1 quaerella V'R 29 exprobrat ex exprobatum m. 2 V exapbatur C uniuersorum ex uersorum m. 2 V. ) [*]( 88* )

Zeli huius et apostolos meminisse accepimus, cum dominus templum ingressus flagello ex funibus omnes uendentes et ementes eiecit, et eius zeli, de quo scriptum est: et us domus tuse comedit me. efficimus enim nos interdum templum dei, aut domum negotiationis, aut speluncam latronum. templum enim dei, secundum apostolum, corpora sunt, quae in Christo sanctificata sunt. et haec eadem corpora, cum cogitamus atque agimus stupra, caedes, furta, falsitates, rapinas, speluncam latronum constituimus; aut cum saeculi negotiis et negotiationum commerciis laboramus, tunc domum dei domum negotiationis efficimus, ut, quae orationis sedis esse debebat, fiat uel latibulum latrocinantium uel domus negotiationis. hoc ergo zelo dominus, ut istius modi homines de templo eiciat, commouetur. usi [*]( 17 Ps. LXVIII, 10. 20 cf. I Cor. 6, 19. ) [*]( 2 et idcirco — dicens om. C 3 oblitu sunt V1 5 examinatur VCp habet RE natura humana pE 7 pareretur R 8 unus F1 9 opatorift p(A)e 11 quisq; Cp quisq R quis se V quisquis E 12 qui insolentem — irascitur om. R 13 quisque V quisq; Cpa quisq R quisquis e diuersari pE diuersa C 15 meminisse ez meminit m. 2 r n bu accipimus VC 16 ex finis corr. m. 2 V de funibus C oindentea r 21 et om. V 22 spelficas P spelunca C 23 aut oum ex aut m. 2 Y cam autem CpE negotiantium V 24 cQmerciis C 25 sedes RapE om. C 26 negotiationum VCpE. )

Tenet itaque et prophetam zelus iste. uidet enim inreligiosas damni querellas, impios luctuum fletus, profanam legis dei obliuionem: et idcirco haec agentes inimici eius sunt. nullum enim religiosis uiris cum talibus esse ius amicitise potest, quando declinandi et detestandi sint odio inreligiosorum. nam id ipsum psalmo altero docetur, cum dicitur: odientes te, domine, odiui et super inimicos tuos tabescebam: perfecto odio oderam illos. Abrahae quoque dominus dixit: qui te maledixerit, maledictus erit. et inimicus ero inimicis tuis et aduersantibus te aduersabor. si A brahse inimici deo inimici sunt, quales nobis esse oportet, quos deo uidemus inimicos? [*](4 Num. XXV, 11. 7 III Reg. 19, 10. 15 Ps. CXXXVIII, 21 sq. 18 Gen. XII, 3. ) [*]( bi 1 probales accepti V finees VRp 2 ob hoc V 8 fili istrahel V in poena V 4 sic VC (nisi quod V habet: eliazar - fili aaron — zelum eum C: animationS), finees fili eleazar filii aaron sacerdotis sedauit furorem meum a filiis iebarhe in eo quod requieuit ab animatione anima mea (mea in uersu exeunt. add. m. 3) quia zelauit zelum meum R 1 finees filius eleazar filii aaron reqescere fecit animatione anime mee quia zelauit zelum meum p(A)e 6 habitationem om. C 7 helias Rp propheta (om. ait) C profetauit R zelans ex zelani m. 2 V 8 dereliquet runt (pE et fili istrahel V 9 derelictos V 10 et huno prophetam pE 11 quaerellag VR luotum V profanas V 14 detestandi (om. et) Cpa detestandique e 15 id om. C 16 suos tabescenbam r 19 adi n uersantibus tibi (t p) pE 20 quare nobis V 21 oportet V. )

Causam deinde adfert, cur eos oderit, qui uerborum dei fuerint obliti; non enim sunt inania, non terrena, non lenis. ait enim: ignitum eloquium tuum ualde: et seruus tuus dilexit illud. non explicat proprietatem uerbi huius latina translatio. quod enim nobiscum ignitum, id graece πεπvρwμέvov scribitur. πεπνρωέvov autem id significat, quod tamquam conflatum igne purgatum sit. et quaecumque metalla igne conflantur, sordem in se alienam atque inutilem non continent; totum, quidquid in his residet, uerum et perfectum et omni uitiorum contagione purgatum est, ut eloquium dei aeternorum in se bonorum fidem testans. hinc illud est, quod in euangeliis dominus ait: iota una aut apex non praeteribit ex lege, donec omnia haec fiant. uera enim omnia sunt et neque otiose neque inutiliter constituta dei uerba; sed extra omnem ambiguitatem superfluae inanitatis ignita, et ignita uehementer, ne quid illic esse, quod non perfectum ac proprium sit, existimetur. hsec itaque diligit seruus eius. non solum haec agit, sed etiam diligit, quia operationi ob“dientise praestat dilectionis operatio. ob“dientia enim sola plerumque terroris est; ceterum dilectio non nisi ex deuotse mentis uoluntate proficiscitur.

Dehincait: adulescentiorsum eg“tcontemptus: iustificationes tuas non sum oblitus. ex persona [*](12 Matth. V, 18. ) [*]( 1 qur R cum V 2 non terrena ex terrena m. 3 V leu = ia V 4 tuus om. p ó latini V1 quid V id graecae R in graeco C 6 TTeTTYPUMENON V ITeTPYPWMENON (et sic etiam posteriore loco) R TTeYPaMCn c TTeYPOJMENON p ΠεΠ†ΥΡΑΜεΝÕ r TTessYPWen C TTaYPweNON p 7 quaeoumque (om. et) CpE quaecum V 8 sedS peA) fece e 9 residit C 11 dei est aeternorum pb dei et aeternorum C continens fidem pE fidem C 12 unum CpK cf. Nette Formenl. 1,576 apix V 13 haec omnia RpE omnia C uera haec omnia Y 14 otiosae R otiosa ex otiose m. 2 V 15 dei om. r a superflue corr. m. 2 V superflua R 16 esse ex est m. 2 V 18 hec V 19 obydiStiae V (oboedientiae — operatio om. C; in pe haec omnia derllrtola et interpolata sunt ita: quia operatio non obedientie solfl s. plerumq. terroris e oeterum cet.) 20 deuota CpE. )

Ad populum uero, qui et iunior est et ante contemptus est, hsec ita pertinent. erat enim in uitiis saeculi, erat in ignorantise nocte, erat in agresti ac rustica et ruinosa terreni corporis domo. sed hic iustificationum dei non obliuiscitur, hic reprobato populo seniore iunior in hereditatem familiae eligitur. emit enim Iacob primogenita Esau, quse sibi ille tamquam moriturus inutilia existimauit. scit has populus iunior natiuitatis [*]( 7 I Reg. 16, 7. 15. Ibid. 11. ) [*]( 3 samuhel RC uenit ex ueni m. 2 V 4 unum in marg. add. C omnea title 5 ungeret CpE quo ex quod R qui V adiesse filios ie iubet uenire uidet V t5 maiore V 7 ita mouetur pe amonetur C ne add. m. 2 V 8 in om. pe 9 in faciem VR 10 ideset et secundus corr. m. 1 V adest tertius e et tertius adest C et tertius R 11 iesse R iesses V L- 13 mendatid C 14 iuasisset ex iussit m. 2 V et add. m. 2 V ex iis E 15 electum CpE 16 dereliqui RCpE 17 hic om. Cpe a spiritu sancto pE 20 qui iunior est C 21 erat in ignorantiae nocte ae om. Cpe 25 primogenitusau corr. m. 2 V ille om. pe. )

Denique id ipsum sequenti uersu docet: iustitia tua in aeternum, et lex tua ueritas. has iustitias non cogitauit populus ex Aegypto progressus, cui mare aruit, cui columna nubis de die, nocte autem columna ignis famulata est, cui mannam matutinam caelum subministrauit, cui uiginti septem regna cesserunt, cui Iordanis stetit aridus, cui muri Iericho ad sonum exercitus et arcae testamenti circuitum conciderunt. has dei iustitias scit populus, qui est iunior, aeternas. has, quia aeternas sciret, emit fide; has, quia moriturum se crederet senior, uendidit infidelitate. populo enim iuniori lex ueritas est. nam uere nunc ab eo circumcisio cordis per legum iteratur ad uitam, uere per mare huius saeculi transit in promissam sibi terram, uere caelestem mannam sumit aeternus. uere in Iordane lsetatur renatus, uere pascham agni sanguine liberandus immolat, uere in azymis sinceritatis fermento antiquae malitise . purgatur: iam non legis ei umbra, sed ueritas est.

Scit autem ob hanc ueritatis confessionem multis se persecutionibus hic iunior populus urgeri. hinc enim sunt in toto orbe terrarum beata fidelium confessorum et sancta martyria. hinc plures patrimoniis spoliati, exiliis dispersi, uincti, csesi, usti, necati; sed felici semper mandatorum meditatione omnia, quaecumque ingruerunt, confirmatae fidei uirtute uicerunt. et ideo ait: tribulatio et angustise inuenerunt me: mandata autem tua meditatio mea est. urgueant licet [*]( 2 senior desperauit R 8 iustitiae tuae pE 5 exom. V 6 nubis autem columna add. m. 2 V 7 manna matutinum CpE ministrauit C 8 ad solfl VC 9 cirouitu p 10 dei om. p quid est C as qui aeternas C, om. V 11 enim fide V as quia V1 18 nunc ex nun V ab eo (e ex corr.) & circumcisio R 15 caeleste manna CpE eternu pe 16 pascha CpE 17 uere add. m. 2 V sinceritatis epulatur fermentoque pE antique R om. pe 20 hic add. m. 2 V urgueri R arguit C 21 beata = R fidelium om. V martyrio V 22 patrimonii V expoliati pE exilis R disparsi V uinti C 23 necati ex negati R sed felici om. V sed fideli CpE 24 ingruunt R 25 ait ex agit m. 2 V angustia RCpE cf. Sabatier II, 246' 26 urgeant CpE. )

. 10. Dehincait: sequitas testimonia tua in seternum: intellectum da mihi eorum et uiuifica me. non contentus est dei testimonia in praesens tantum aequa et existimare et exspectare: aequitatem eorum in aeternum sperat et per superiores tribulationes et angustias obtinere ea, quse aeterna sunt, nititur. nihil aeternum esse diues ille euangelicus existimans beatitudinem praesentem suam poenali morte mutauit. aeterna autem dei testimonia Lazarus pauper exspectans et Abrahae sinu continetur et miseriam uitse laboriosae beatae quietis honore demutat. horum intellegentiam propheta orat, donum scilicet inter multa dona praecipuum spiritalium gratiarum, et per eam uiuificari se deprecatur. sicut enim nunc in prsesens testimonia dei et mandata meditatur, ita exspectat aeterna; et sicut uiuit corporis uita, ita per intellectum, quem a deo acceperit, ut aeterna gloria uiuat, expostulat.