Tractatus super psalmos

Hilary, Saint, Bishop of Poitiers

Hilary, Saint, Bishop of Poitiers. S. Hilarii Episcopi Pictaviensis Tractatus super psalmos. (Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, Volume 22). Zingerle, Anton, editor. Prague, Vienna, Leipzig: Tempsky, Freytag, 1891.

Denique id sequitur: et prseuenerunt oculi mei [*](2 uelud Cp necesse om. C 3 habeo C praecibus VR 5 corporis officium scripsi corporis 111*** R corporis V officium corporis (pE 6 pcentes C 10 thSsaurum V thesaurum R teBauru p tesauro C 11 praeceptis V 12 uere C' 18 hac terre C se om. C, 14 ad meri- tum p (A) obtinendae salutis VCpE 15 inmaturitate h. I. scripsi, cf quae secuntur et Sabatier II, 246 adn. (Iv άωρια LXX, cf. AmbrQa. ad h. l. 16: "Graecua tv Awpia dixit, quod est ante horam, ante tempus") in maturitate codd. in inmaturitate Bened. in adn. et in uerba Cpb tua semper speraui E fort. recte, cf: [in. 22 16 uitiis C ad uitia. p(A)b 17 usu luxuriae pK aetatibus frigidae aetatis R sed inmaturitatem Cp(A) 18 fidem F1 19 et ante senectutis om. b 21 sperantes V 26 et om. Cp. )

525

diluculo, ut meditarer eloquia tua. qui inmaturitate clamorem prseuenerat, nunc ipsos dies meditationibus prseuenit. uigilat ille diluculo, non expectat, ut grauatos somno oculos lux infusa proturbet. uigilat ille et ipsum redeuntem lucis ortum orationibus obperitur: nunc prophetarum dictis occupatus, nunc psalmorum hymnis intentus, nunc patriarcharum et sanctorum gestis negotiosus, omne eloquium dei in omni tempore et adsiduitate meditatus.

Dehinc sequitur: uocem meam exaudi secundum misericordiam tuam, domine: secundum iudicium tuum uiuifica me. discamus modestiam ex dictis prophetse, ut superiore clamore cordis, iustificationum inquisitionem, custodiam testimoniorum dei et continentiam iuuentutis et antelucanae meditationis uigilias: et per haec omnem in misericordia dei spem reponens postremo audiri uocem suam secundum misericordiam rogat, et misericordiam secundum iudicium dei postulans. nos si semel ieiunamus, satis fecisse nos arbitramur; si aliquid ex copia domesticarum facultatum inopi damus, inpleuisse nos iustitiam credimus: ieiunantes, ut aut placeamus hominibus aut corpora cibis fessa releuemus, et inter ipsa ieiunia stupra, caedes, iniurias, odia cogitantes; donantes autem exiguum nescio quid, dum pulsantem fores nostras inopem non sustinemus aut [*]( 1 deluculo V ut add. m. 2 V inmaturitate clamorem scripsi (similem eloquendi uarieiatem Hilario familiarem saepius inuenimus) in maturitate clamorS Re in maturitate clamore Vh in maturitate clamare Cp 2 inter praeuenerat et nunc C inser. ille diluculo 3 deluculo V 5 obperitur V opperitur R3 operitur RlpE operiretur C occupatur V 6 hymnis ex ignis m. 1 V ymnis p 7 omni Rpb in omni om. pb 11 modestiam tuam ex V 12 ut superiore C. Schenkl interpunctione mutata tot superiorem R ut superiorum V tot superioribus (pE clamorem VR inquisitionepii 13 custodiu. pE continentia pE 14 uigiliis pE uigilasset C et om. p et ed. post Lipsium usque ad Bened. in misericordiam corr. m. 2 V 15 reponentes ed. post Lips. usque ad Bened. 16 post et misericordiam repetitum rogat del. m. 2 V 17 postulat E ieiunamis R ieiunia C' satis satis fecisse corr. m. 2 V 18 inplesse V 19 aut impleamus hominibus C 80 releuemus ex reuelemua V ipsa om. V 21 caedes om. RCpe cf. Acad. p. 36 et odia cogitantes V odii cogitationes R autem om. C 22 pulsStem V pulsantes RC pulsantis p(A) inopes C moras p(A). )

526

dum bonitatis famam inani et otiosa hominum opinione sectamur — et deberi nobis, ut audiamur, existimamus. sed totum a deo propheta sperat, totum ex misericordia eius expectat. in operibus quidem bonitatis totius ipse perfectus est, sed satis esse hoc sibi non putat ad salutem, nisi secundum miserationes dei et iudicia misericordiam consequatur.

Numquam autem otiosus est, numquam non infestantes insectantesque proximi sunt: uita eius omnis secundum scripturse fidem in insidiis fuit. sed et quisque nunc placere deo uult. displiceat impiis necesse est. et ideo ait: adpropiauerunt persequentes me iniqui; a lege autem tua longe facti sunt. haec quidem de se, cuius infestata fuit undique uita, dixisse creditur. sed qui in psalmo hoc humanae doctrina; ordinem tenet, ad eruditionem nostram omnia temperauit, ut cognosceremus eos, qui proximi iniuriae fidelium fierent, a dei lege longe abesse. quanta enim fit in sanctos iniuriae accessio, tanta fit ex dei lege decessio. cauendum autem est, ne quando nos aduersum fratres ira commoueat, ne quando inuidia stimulet, ne quando semulatio inritet, ut aliquid in eos inreligiosum ac fastidiosum agamus, quorum iniuriae cum adsistimus, tum a dei lege desistimus.

Dehinc sequitur: prope es, domine, et omnia mandata tua ueritas est. alio in loco legimus: deus adpropians ego sum et non deus a longe, dicit dominus. non corporalibus locis deus continetur, neque finibus aut spatiis diuinae uirtutis inmensitas coartatur. adest ubique, et totus [*](23 Hierem. XXIII, 28. ) [*]( 1 bonitate famis V otiosa fama sectamur V 4 totue p 7 non om. C 8 insectantes C et insectantes p sunt. — fidem in om. V 9 et om. p quisque V quisq; Cpa quisq R quisquis a cf. Acad. p. 29 10 et idcirco pb adpropiauerunt - iniqui om. R ap,-ppinquauerant C 11 iniqui V cf. Sabatier 11, 247 adn. iniquitate C iniquitati pE 13 credetur V fort. recte in om. V 15 a dl longe longe V 16 in sanctis Re 18 aduersus Cp 19 aut fastidiosum Cpb 23 est om. E sed ej. p. 628, 1.5 in om. V 24 de longe CE longe Rp 26 quoartatar C. )

527

ubicumque est: non pro parte usquam est, sed in omnibus omnis est. beatus apostolus Atheniensibus philosophiae inanitate ridiculis pro contione respondens ait: non longe a nobis manentem quaerimus deum: in ipso enim uiuimus et mouemur et sumus. et spiritus dei, secundum prophetam, repleuit orbem terrarum. et rursum: nonne' caelum et terram ego inpleo? dicit dominus. nihila deo uacat, nihil indiget. ubique est modo animae corporalis, quae in membris omnibus diffusa a singulis quibusque partibus non abest. etiamsi priuata quaedam ei et regia in toto corpore sedis est, tamen in medullis, digitis, artubus infunditur. iam si corruptis aliquibus corporis membris recisione erit necesse, cum usum suum eadem membra uitiis emortua non habebunt, id, quod putre caducumque carnis est, sine detrimento animae recidetur. ipsa enim corporis nostri anima sanis et integris admixta membris est; et cum eadem fuerint putria et recidenda, non sequitur.

Haec quidem superflue diuinse naturae ad conparationem similitudinis conferuntur: quia inconparabile est. quidquid seternum est, nec recipit configuratae ueritatis speciem ininitiabilis diuinitatis exceptio. sed intellegentiae nostrae istius modi coaptatur exemplar, ut per id secundum caelestium dictorum auctoritates incorporalem et inmensum deum circumscripto huic et corporali mundo intellegeremus admixtum, uitiosis uero et per opera sua emortuis non inesse. quin etiam adhuc diuinarum atque inuisibilium rerum intellectus ex contemplatione corporalium rerum naturisque sectamur. solem uidemus in [*]( 3 Act. ap. XVII, 28. 5 Sap. I, 7. 6 Hierem. XXIII, 24. ) [*]( cu 1 ubiq; p non pro parte — omnis est om. C omnibus omnis ex omnia m. 2 V 2 athiniensibus V 3 c5tione V 5tione p contentione C a nobis ex a nobis est m. 2 V 5 et sumus et mouemur V 6 et replenit C orbem terram R 7 et terra V inplebo r 8 ubi est V 9 singulis (om. a) pb 11 sedes RIpE artubus ex artibus m. 1 V artibus RC 12 recisione ex praecisione m. 2 V 14 caducae pb demento V1 15 reciditur R integris ex integra m. 1 R 16 etputria Cpb putrida e 19 conferentur C quidquid in aeternum est V 22 dootorum Cp 28 auctoritatis VC auctoritatem E 25 per opere sua V non add. m. 2 V adhuc ad diuinarum V 27 sectatur pb. )

528

quadam caeli parte, prout ei cursus est, demorantem: et certe ubique protenditur, ubique adest et, quantus per omnia est. ita ubicumque tantus infunditur. sed si clausas domorum fenestras incidet, lumen quidem illius praesto est, sed ipsa sibi lucem eius, quse obserata sunt, denegabunt.

In omnibus igitur uitse nostrae operibus circumspecti et ad deum patentes esse debemus; primum, ut liberis et per innocentiam patulis cordibus nostris lumen suum dignetur infundere; deinde, ut nos in diuinitatis suae sinu agere credamus neque eum abesse, cum irascimur, cum csedimus, cum contemnimus, cum maledicimus, cum inebriamur, cum libidinamur, cum diuina et humana neglegimus, maiore contumelia eius, intra quem haec agimus, peccantes.

Sed ad id etiam illud accedit, quia mandata sua ueritas est. nihil illic anceps, nihil dubium, totum ueritatis absolutione perfectum est: quae hoc maiore periculo negleguntur, quo magis ueritatis praecepto sunt constituta.

Quatenus autem id propheta cognouerit, subdidit dicens: initiis cognoui de testimoniis tuis, quia in seternum fundasti ea. haec licet propheta de se dicat legem dei ab exordio ipse cognoscens, uniuersse aetati tamen congruunt, qu?e ab institutione mundi doctrinis dei sit erudita. qui enim statutam Adae uoluntatis legem meminit, qui ipsam illam Euae creationem didicerit, qui maledictionem serpentis audierit, qui clausum uitse lignum Cherubim flammeo gladio conuertibili legerit, qui occisi Abel clamantem sanguinem sciet, [*](3 ita ubique Vpl ita ubicumque este si in clausas E 4 fenestrae F1 incedet V 5 obseruata R obscurata Cp 6 uestrae V 7 patientes R 8 cordisb. V 9 uti VCp 11 contempnimus RC eõtendimus YCr) maledicemus V maledimus C 18 eius om. VRC quam R 14 accidit C 15 illic ex lic m. 2 V 17 praecepta E 18 subiecit Cpb 19 in i initiis (ihitiis R') RE qua V 21 uniuersa tamen C uniuersae tamen eccte p(A) 23 statutam madae R statuta adae V 84 euuae VRl quia maledictionem C 26 audierit om. Cp cherubin in V cherubin Cpt 26 et conuertibili VE et čuentibili p scierit E. )

529

qui p“nse et in Cain et in Lamech numerum reputet, qui translatum Enoch, qui reseruatum Noe, qui benedictionem Sem et Iaphet et maledictionem Cham scrutatus sit, qui Melchisedech sacerdotem, qui Abraham electum, Isaac promissum, Iacob prselatum, Ioseph uenditum, sanctificatum ludam, Moysen nutritum, eruditum et post ingentia latae legis sacramenta in uerbo dei mortuum, et Iesum diuisorem promissae terrae et auctorem iteratae circumcisionis intelleget, profecto uti prophetae uoce poterit: in principio cognoui de testimoniis tuis; quia in aeternum fundasti ea. in omnium enim superius memoratorum uirorum uita atque gestis aeternorum bonorum spes continetur, et per eos ad doctrinam euangelicae prsedicationis inbuimur. sed quae fundata sunt, in sedificationem futurae domus praeparantur. sedificamur enim secundum beatum Paulum super fundamentum prophetarum et apostolorum, in quibus testimonia dei fundata sunt in aeternum, ubi exstruetur caelestis illa et regia ciuitas sancta Hierusalem, quae domus angelorum frequentantium et electorum primitiuorum est, cuius fundamenta sunt uiui lapides pretiosaeque gemmae in Christo uiuentes, resurgentes, regnantes, qui est benedictus in saecula saeculorum. amen.

Vide humilitatem meam et eripe me: quia legem tuam non sum oblitus et reliqua.

Multa quidem nobis atque magna sanctus propheta fidei confessionisque suae toto in psalmo proposuit exempla, per quae [*]( 14 of. Ephes. II, 20. ) [*]( 1 et in Cain — reputet in marg. add. C chain p cham e lamec V et qui Y 2 enoc C qui ex a qui m. 2 Y 3 iafet VRp melchisedec V 4 habraham V ilectum V1 isac V promissam V1 6 iosef V moyse V 6 post om. V sacramento F1 7 et in iesum C proinissae om. Cp(A) 8 intellegit Cp 11 commemoratorum V iestis C actu p 13 inhibuimur V sed cQ p sed in C 16 extruitur RC 17 ille V domos V 18 elictorum V 19 diuini lapides V 30 exsurgentes C Explicit littera nona decima incipit littera XX feliciter V Finit R Finit litt. XVIIII incip. Khes (Res p) litt. XX Cp 23 humilitatS ex utilitatS m. 2 V 26 toto proposuit (posuit p) in psalmo Cp. ) [*]( XXII. Bitar. Plet. part I. ) [*]( 34 )

530

formam se ipsum ceteris credendi, agendi, intellegendi, ignorandi, sperandi, precandique constituit, euangelicum uirum perfecta legis obseruatione consumans. et quamquam omnia, quae uel diuinse uoluntati placita uel humanae spei proposita sunt. aut agat aut testetur aut speret, meminit tamen, in quo obseruantiae genere mandatorum omnium caput ac summa consistat, ■ scitque, quid a domino suo etiam ipsis, quibus committendse claues caelorum erant, apostolis quaereretur. namque cum inter se opinionibus ac studiis dissiderent sibique singuli principatum humana contentione prsesumerent, dum praestantiorem se ceteris unusquisque esse aut optat aut poscit, dominus, meriti huius ac nominis praemium unde petendum esset, ostendens ait: qui uult esse ex uobis maior, fiat omnium minimus: omnis enim, qui se humiliauerit, exaltabitur, et qui se exaltauerit. humiliabitur. in humilitate scilicet docuit omnia fidei nomina et praemia contineri. utilissimum itaque est oboedientes diuinis prseceptis omnem intra se ipsos humanse insolentiae ac petulantise inanitatem fractam protritamque cohibere, seseque dei et magnificentia et miseratione reputata intra humilitatis modestiam continere.

Ob quod hic nunc sanctus et rex et propheta et deo ac domino suo secundum carnem in seminis sui originem deputatus inter has saeculi infestationes ac spiritalium nequitiarum pugnas [*]( 12 Luc. XXII, 26. 14 Matth. XXIII, 12. ) [*]( 1 in se ipsū C in se ipso pb agendi supr. scr. C om. V intellegendi om. Cp 2 praecandique V predicandique C euangelium uerum m perfecte C 8 consumans R 5 aut seruet p 6 capud VRp suma V 7 ipsis ex ipsisque m. 2 V ab ipsis Cpb 11 unumquisque V esse aut om. Cp 12 esset ex est m. 2 V esse C ostendens om. C 13 omnibns C 14 enim om. V 16 fide V cf. Biicheler — IVindekilde Decl. p. 67 sed h. l. cum solus cod. V, qui totiens litteram Jinal. omittit, huius genetiui formae testis sit, eam in fextum recipere dubitaui nomina ex omnia m. 2 V et add. m. 2 V 17 obaedientes R obrepentes C a obrepentis (s eras.) p ipsii p humane V 18 rphibere Cp 19 magnifioentiam et miserationem V magnificentie et miserationi p(A) repotatfl Cp( A) 20 contineri C 21 propheta (om. et) Cb a domino C 22 secundum — seminia sui in marg. add. C origine VC deputatus om. R. )

531

sola ac tali ad dominum precationis suae ambitione proclamat: uide humilitatem meam et eripe me: quia legem tuam non sum oblitus. non regni opes, non spiritum prophetise, non alia aliqua humanae iactantise nomina conspici in se, sed humilitatem precatur. non enim aduersum insectantes se armis belli resistit, nec humanae indignationis inpatiens rapit ad ultionem suam et potentiae tempus et regni. sed sciens hanc diuinae uoluntatis esse sententiam: mihi uindictam, ego retribuam, dicit dominus, non obliuiscitur legis dei in humilitate retinenda, sed eripi se ob id, quia sit humilis, deprecatur, memoriam legis dei in humilitatis conseruatione esse declarans.

Beseruans itaque omnia iudicio diuino et eripi se ob humilitatis meritum deposcens, qui in nullo aduersum dei constitutiones, aduersum odia humana, aduersum praesentium molestiarum patientiam moueretur nihilque in hoc nunc saeculo sibi de his iudicandum esse decerneret, consequenter haec addidit: iudica iudicium meum et redime me; propter eloquium tuum uiuifica me. magnae et securae conscientise uox est iudicii sui iudicium postulare, ut ad id, quod statutum a se sibique conplacitum est, etiam diuinae sententiae examen exoptet. non hic aut alios aut se ipsum diiudicans corrupti sensus opinione deflectitur, neque a ueri iudicio ira aut gratia aut odio aut amore decedit, non ignarus huius euangelici mandati: quo enim iudicio iudicaueritis, iudicabitur de uobis.

Sed ne ille quidem iudicii sui iudicium pertimescit, qui ait: ego autem non iudicaui quicquam scire me, nisi Christum Iesum et hunc crucifixum. in hac igitur iudicii sui securitate propheta tempus redemptionis [*](8 Rom. XH, 19; cf. Deut. XXXII, 35. 25 Matth. VII, 2. 28 I Cor. 2,2. ) [*]( 1 ad (a F) dID VCp 4 humanaet V1 5 aduersus V 9 et ego RpE 10 retinendae Cpb 13 diuino iudicio V 14 aduersus di V 16 inpatientia C inpatientiS p(A) 17 uindicandum VCr) decernere C 19 aeloquium et stc fere semper R saecurae V 20 iudicis ex iudicii m. ,? R iudiciis C suis C 23 iudicans Cp 24 deoidit C dicidit V 25 iudicio om. V 29 xpm ihm V iesum ohristum C ihm p 30 eui add. m. 2 V securitatem F. ) [*](34*)

532

exspectans redimi se et propter eloquia dei uiuificari precatur. uenumdati enim sub peccato per redemptionem et iustifica.tionem in sanguine domini liberamur. hoc legislatio, hoc omnis spiritus prophetiae, hoc patriarcharum spes, hoc angelorum uoces. hoc toto in saeculi tempore diuini eloquii sermo testatus est: ob quod redimi ac uiuificari se deprecatur.

Sed haec eadem eloquia dei, ut piis spebus uitam redemptionemque denuntiant, ita impiis non relinquunt. nam exspectationem prophetae haec de peccatoribus mox secuntur: longe est a peccatoribus salus, quoniam iustificationes tuas non exquisierunt non habet ueniam ignoratio uoluntatis, quia sub scientiae facultate nescire repudiatae magis quam non repertae scientise est reatus. ob id enim longe a peccatoribus salus est, quia non exquisierunt iustificationes dei, cum utique non ob aliud consignatae litteris maneant, quam ut ad uniuersorum scientiam notionemque defluerent. sed sciens propheta, cum a peccatoribus non exquirentibus iudicia dei salus longe sit, iuxta tamen dominum esse his, qui recto sunt corde, secundum etiam illud apostoli: uos, qui eratis longe, facti estis prope, ne et ipse et ab ipso salus longe sit, cognitionem iustificationum dei expetit.