Tractatus super psalmos

Commune iudicium est, inter omnia terrena dei opera nihil homine utilius, nihil esse speciosius: quia, etsi sint aliqua pulchra et ornata. magnitudinem quidem eius, qui ea tam decora genuerit, testantur, uerum speciei et ornatus et institutionis suae fructum ipsa non sentiunt. loquimur enim de his, quae humano subiecta conspectui sunt, scilicet de creatis in terra et mari et aere, et singulis quibusque generibus naturisque permixta sunt. pulchra haec; sed quod tandem in oceano aut terra aut caelo aut aere bonum, quae in his creata sunt, eo, quod talia creata sunt, consequentur? in homine autem quidquid est, sibi proficit. et hoc unum in terris animal [*]( 1 Matth. V, 3 sq. ) [*]( 3 consulabuntur V 4 calumniantibus uos Rb calnmniantibue e fostea add. pE ac persequentibus uos 7 milia pE et sic infr. 8 in- deffinitae Rl 9 in mpr. scr. m.lR 10 a supr. scr. m. 3 R signifioat pE postea C add. amen in Christo pb in Cbristo amen. — Explicit littera nona incipit littera decima feliciter V Finit R Finit Teth inoip. Ioth lit. X. V Fifi litta YIIII incip Ioth*litta X. p 11 Ioth VR 12 pparauernnt p plasmauerunt Rb om. e 14 etsi ex et m. 2 V 15 qui a V tam ex tan m. 2 V 16 decora ex decore m. 1 R genuerint V 18 quae ex que m. 2 V in terra — aere in marg. sup. add. m. 2 V qua 19 generibus naturisque generibus V generalibus naturisque C 510 haec 11 om. Cp 21 aetere V ihere C ethere p quae his V 22 eo quod — sunt add. m. 2 V sint pb. )

Ex quo magnum illud atque mirabile Salomonis dictum esse intellegetur, quod tale est: et uir misericors: uirum uero fidelem opus est inuenire. quid enim tam est, quidue tam ardui operis est quam inuenire eum, qui meminerit se secundum imaginem et similitudinem dei esse factum, qui diuinorum eloquiorum studio intentus rationem animae suae corporisque cognouerit et originem utriusque generis naturamque perceperit, ad quem denique finem haec institutio sua ortusque contendat? atque ob id magnum quiddam est homo. hoc enim nomen, ubi superius commemoratarum cognitione neglecta in uitia deciderit, amittit, indignus scilicet iam iudicatus homo nuncupari, et qui non secundum imaginem et similitudinem dei factus sit; sed secundum exprobrationes propheticas et euangelicas aut aut progenies uiperarum aut equus aut mulus aut uulpis ei nomen est, et proprietas ei nominis sui, ut ab innocentia sua exciderit, aufertur.

Verum qui studiosa fide doctrinam dei et praecepta scrutatus sit et per studium dignum se uelit. qui secundum imaginem et similitudinem dei factus sit, uti et ipse prophetae uoce poterit dicentis: manus tuae fecerunt [*](7 Provo XX. 6. ) [*]( 1 intellegendi iudicans sentiens V intelligendi indicans & sentiens (& supr. scr. 3) R 2 ad om. VRe aliut t' 6 et quo Tx aolo- I monis V 7 intellegitur C intelligitur p 8 inueniri rc 9 qd uetS R tardi V 10 qui ex quid R 15 nomen add. m. 2 V 17 admittit V etiam iudicatus r homo add. tn. 2 T. ei qui (ei in ro.v. m. 3) R et cum e 18 non oni. rCpE secundus V et similitudinem Dna. Cp sed R add. m. 2 V om. CpE cf. quae de h. I. et de interpunetione a me adhibita dixi Stud. 1889 p. 322 19 serpens ex semper m. 2 V 20 aequus R ecus V eois (' uulpes ('E 21 ubi de innooentia exciderit VCpE 22 auferetur Tx 25 uti ex ut m. 2 r 26 profeta V dicentis ex dioentes VR. )

In creatione mundi omnia uerbo effecta esse accepimus, cum dicitur: fiat lux, cum dicitur: fiat firmamentum, cum dicitur: et pareat arida, cum dicitur: germinet terra herbam pabuli seminantem semen secundum genus, cum dicitur: fiant luminaria in firmamento, cum dicitur: eiciant aquae reptilia animarum uiuarum. ergo omne, ex quo uel in quo mundi totius corpus est, originem sumit ex dicto et subsistere in id, quod est, ex uerbo dei . uerum de homine ita deus locutus est: faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram. differt itaque natura et origo hominis ab uniuersse creationis: et proprie de eo ante tractatur et confirmatur, ut fiat, cum cetera sine quadam consilii sententia esse sint iussa. habet ergo primam hanc origo hominis dignitatem, quod ei proprium fuit de se ante tractari.

Verum et in hoc praesenti prophetico dicto ingens humanae originis priuilegium continetur. non enim manus domini pecora et aquatilia et uolatilia fecerunt: nusquam istud [*]( U Gen. I, 3 sq. ) [*](finxerant 1 praeparauerunt R parauerunt V 2 depraendimus P 8 finxerunt ex pinxerunt tn. 2 V me om. p. ut discam RCpE cf. Sabatier 11, 239 6 nisi et V finxerunt me uel V parauerunt C 7 propheta — suae om. V 10 aocipimua C 18 erbam R 14 firmamentum VI 18 d3 add. m. 2 V 20 naturae origo R 21 ante et tractatur et pE ante et tractator ad V 22 concetera <x sententia ex sententiam m.1 V 23 pri- I mum Cpb hanc om. V 96 origini corr. m. 2 V dflii ex di corr. m. 2 V 27 istut K ) .

Ceterorum omnium elementorum creatio eo ipso in tempore et instituta et effecta est, quo subsistere iubebatur, neque inchoationem eorum et perfectionem tempus aliquod discernit; nam consummationem inchoatio in eo, quod est , percepit homo uero, cum internam et externam in se naturam dissonantem aliam ab alia contineat et ex duobus generibus in unum sit rationis particeps constitutus, duplici est institutus exordio. primum enim dictum est: faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram; dehinc secundo: et accepit deus puluerem de terra et hominem.

Primum opus non habet in se adsumptse aliunde alterius naturae originem. incorporale est, quidquid illud tum de consilii sententia inchoatur: fit enim ad imaginem dei. non dei imago, quia imago dei est primogenitus omnis creaturae; sed ad imaginem, id est secundum imaginis et similitudinis speciem. diuinum in eo et incorporale condendum, quod secundum imaginem dei et similitudinem tum fiebat: exemplum scilicet [*](3 Esai. XLV, 12 (LXX). 18 Gen. I, 26. 20 Ibid. II, 7. ) [*]( 1 tradideP Cp tradidere E 2 a om. R 4 istut etut elementfi corr. m. 2 V 7 officium V manus om. V quod confirmatione C 8 in add. tn. 2 V 9 qur R cur — dicat om. V 11 ceterarum V1 in om. pb 12 subaisteret V1 18 looationem VC et sic in seq. 14 per = cepit (e ex i m. 3) R 16 alia ab alia R 17 rationum V constitutus ed. post Basii. 1550 constitutum VRCpa eat constitutus V 90 scdm p acceperit V1 28 illut V tum om. e 26 ad nupr. tcr. m. 1 R dei id est Cpb )

Utrumque autem intellegi recte potest, quia utrumque scriptum deprehendimus: ut formauerit in id, quod est, corporis scilicet speciem. uel in id, quod dicitur: et inspirauit in eum spiritum , et factus est homo io animam uiuentem. inspirationi ergo huic praeparatus siue formatus est, per quam natura animae et corporis in perfectionem quodam inspirati spiritus foedere contineretur. scit in se duplicem beatus apostolus Paulus esse naturam, cum secundum interiorem hominem delectatur in lege et cum aliam in membris suis uidet legem. se captiuum ducat in lege peccati. quod ergo fit secundum imaginem dei, ad animi pertinet dignitatem. quod autem formatur ex terra, speciei corporis primordium est. et quia uel locutus ad alterum deus intellegitur, cum dicit: faciamus hominem, uel triplex cognoscitur hominis facti formatique perfectio, cum et fit ad imaginem dei et formatur e terra et inspiratione spiritus in uiuentem animam commouetur, idcirco manibus se [*]( 12 Gen. II, 7. 17 Rom. VII, 22 sq. ) [*]( 1 in add. m. 2 V et similitudinis add. m. 2 V 2 hac ex hoc m. 2 V et corporali C substantia qui primil V 8 ad add. m. 2 V 4 primi coni. Bened. 5 accipit pb 6 alia (' aliut V 7 ac ex a m. 1 V 8 secundo VRC ut om. VR tunc pb, om. e 11 deprehenditur V in it C 14 inspiratione R inspirationis C 15 naturam V in om. Cp 16 contineret p 17 apis paulus R apostolus V paulus CpE cf. p. 447, 7 19 in legem peccati VCpe 20 dei imaginem C 21 ex terra specie C 22 corporeae V et corporiB C naturaequae a VRl naturae q; C 94 praeformatique Cpb 26 et fit tx fit m. 2 V et fiat R e ex et m. 2 V inspirationesin spiritus V 26 in uiuente anima V & idcirco R. )

Et quia istud sciat propheta ualde esse occultum et reconditum, quatenus scilicet manibus dei formatus sit, tamen, ut plenam atque absolutam huius rationem , ait: da mihi intellectum, et discam mandata tua. et tamquam ignorans haec loquitur et tamquam nondum intellegentiam adeptus dari sibi intellegentiam deprecatur: et audent non dico ecclesiae homines, sed gentium quaedam de naturae humanae institutione uelle tractare: audemus etiam gloriari rectae ac perfectae nos uitae esse consecutos. sed doceri nos oportet prophetae huius exemplo, ut uel diuinarum rerum ignorantiam confiteamur uel ignoratarum intellegentiam deprecemur. optimum est autem caelestium mandatorum scientiam a deo per precem postulare et infirmitatem ingenii nostri paupertatemque cognoscere. primum enim secundum apostolum munus est gratiarum sapientiae donum, sequens scientiae; et idcirco hunc ordinem etiam hic propheta seruauit dicens: da mihi intellectum. et discam mandata tua. primum , post etiam scientiam deprecatus est.

Sequitur deinde: qui timent te, uidebunt me et , quia in uerba tua speraui. consuetudo impiorum est, ut conspectis religiosis uiris tristes sint. oderit enim necesse est ebriosus sobrium, continentem inpudicus, iustum inicus, et tamquam onus praesentiam sancti cuiusque non sustinet. contra uero ad uiri fidelis [*](1 non in manu C et non manum t * 2 sua non Cpt solitaria Ct 4 ietut V atque reoonditum E 5 formatus sed V 6 plenam aqua atque R absoluta V1 absolute C consequamur VCp 7 mi V ut discam RCpE 8 tua tamquam VCpE haeo add. m. 2 V 9 adeptus — intellegentiam supr. scr. m. 1 R in marg. infer. add. m. 2 V 10 eclesiae V eoclaesiae R 11 deo/w. V institutionis VR an institutionibus ? 12 nostrae uitae V 15 obtimum C 16 et oni. b 18 unum est r 00 ut discam RpE 24 tristis V1 oderit etiam V 25 est add. III. 2 V 26 iniqus R iniquus pE bonus F sanoti add. m. 2 r om. Cpo )

Cognoui, domine, quia aequitas iudicia tua et uere me. in locis ceteris meminimus ita prophetam dicere solitum: da mihi intellectum et doce me, et tua; nunc autem tamquam de adeptis profitetur dicens: cognoui, domine, quia iudicia tua. sed hic non de iudiciis illis aeternis, sed de praesentibus sermo est. iudicia illa aeterna secundum eundem prophetam sicut abyssus multa, et secundum apostolum: iudicia dei inuestigabilia et inscrutabilia. scit autem in his iudiciis, quae nunc sunt, quidquid in se geratur, ex iudicio dei fieri: omnes tribulationes, omnes pressuras, omnia [*]( 21 Pa. XXXV, 7. 22 Rom. XI, 33. ) [*]( 1 timor dei E ut uel RCe uel V sola V 2 gratulentur e 8 et conspectae utiles sunt. utilis ergo eel. p(.I) et conspectae gfatiJ contemplationis uisfl. seu odorem suauitatis reddunt. utilis ergo cet. C 4 eet et sancti pb 6 sed profeta sed non V 7 quod add. m. 2 V publicis VRe caducis Cp(A)b 8 uult — conspici om. Cp 10 timentea dum quia uident eum C timentes deum (dm) quia uident VR quia uident eum timentes deum pb laetabuntur — uideant eum om. C 11 uident eum pE in uerba dei E et sperantem om. V 12 humana R 13 cura libertatem V1 quod add. m. 2 V 15 et ueritate tua R' humuliaati V 17 de aptis p(A) 18 quia equitas R qui aequitas C iudicia tua add. m. 2 V 19 aeternis illis C 20 iudicia enim illa Cpb 21 multa est (ã p) et VRCp 22 iudicia enim dei C inexscrutabilia R 23 quid in se V 24 di add. m. 2 V tribulationes omnes add. m. 2 V praessuras VR. )

Plus est autem nescio quid in cognitione quam in fide operis: et idcirco hic non credidit. sed cognouit, quia fides habet meritum, non habet autem cognitae ueritatis . distinxit apostolus plurimum inter cognitionem fidemque differre. posteriore.eam loco inter gratiarum dona connumerans. primum enim sapientiam, sequenti cognitionem, tertio fidem , quia qui credit, potest ignorare, cum credit; qui autem iam cognouit, non potest id, quod cognouit, adepta cognitione non credere.

Ergo ambiguitatem hic non admittit propheta, quin sciat iusta dei esse iudicia, id est humiliationis et tribulationis et contemptus et iniuriae et doloris. ita enim ait: cognoui, domine, quia iudicia tua, et uere humiliasti me. non sine causa se scilicet esse tribulationibus subditum, non sine causa passionibus permissum, non sine causa per iniurias humiliatum, sed ad humanorum uitiorum expianda peccata ex iustis se ac ueris dei iudiciis esse subiectum.

Sed quia in his passionibus ex diuini iudicii uersetur, exhortationem praesentium humiliationum ex misericordia dei deprecatur, quia humana infirmitas inpar sit tolerantiae passionum: fiat misericordia tua, ut exhortetur me secundum eloquium tuum seruo tuo. sed meminit bonum sibi esse humiliari, bonum sibi esse passionibus subdi, et ea omnia, quibus uexatur, purgationem sibi terrenorum esse [*](8 ut per hoc probabilis V 6 cognita V 8 diferre et posteriore C 9 primo Cpb fort. recte sequentS C scientenj V 10 ignorare quod credit pE I 11 qum ante iam V 14 esse iusta di p iusta esse dei E iusta dei (om. esse) R suae et tribulationis om. V 15 cognoui enl quia r 16 et in ueritate tua humiliasti me R 19 iniuriis Cpb sed om. R . 20 expuenda VC ueris = dei R humiliatione C 28 post ueraetur subsequentem psalmi uersum uolgari errore inseruerunt VRCe 26 passionam dicens pb exortetur VRC 27 sibi esse humiliari bonum om. r subdi et ea ex subiecta corr. m. 2 V 28 a quibus pE. )

Futurae autem spei propheta non inmemor est dicens: ueniant miserationes , et uiuam: quia lex tua meditatio mea est. naturae corporalis infirmitas eget miserationibus dei. neque enim beatae illius uitae [*]( 9 II Cor. 1, 3 sq. 17 Matth. X, 19 sq. ) [*]( It 2 sed ut bi corr. m. 1 R sed tibi V 3 obtat (' diuino Ce 4 optat ergo longo V adueraum VCJ) mundi huius CE 5 adbortatione V hortationg p ortationem C 6 auxilium Fl 7 omni ee C 8 perfunctil C uti diuinae B 10 miseratiorium ex miserationi m. 2 V a misericordiarfi C 11 exhortationia add. m. 2 V quin r q; C 13 ab eo patre cpmissS & dfio miserationQ p(A) promissam habena patrem et dominum (dJñ V) miserationum VRC if. p. 448, 1 et de uerbi* ab eo et habeo saepius confusis cf. Acad. p. 27 promiasam a deo patre et domino miaerationum E per temptationem seu qui r 14 in om. e 19 dabiturloquamini om. R die V hora CE ora p 23 profetae V non memor eat R non inmemorat V 24 ueniant mihi miserationea pE. )

Non est uero sufficiens huic ', ut sibi tantum sollicitus sit ac solum sui memor sit. oportet eum curam humani generis sumere et publicae sollicitudinis adfectum subire et orare pro his, qui in peccatis et in inreligiositate uersantur. huius itaque adfectus sui sollicitudinem consequenti uersu docet dicens: confundantur superbi, qui iniquitatem fecerunt super me. non est hic maledicti oratio. neque retributionem iniuriae sibi deprecatur. et absit, ut propheta euangelii rationem caritatis excesserit domino enim dicente: diligite inimicos uestros et orate pro calumniantibus uobis ratio non patitur, ut nunc [*]( 5 Rom. VII, 24. 7 Ps. XXI, 16. 10 Ps. CXIY, 9. 26 Matth. V, 44. 2 scit propheta VCpb nondum ee ea pb 8 uita sit add. m. 2 V 5 quis ('pE cf. p. 111, 10 liberauit V 7 deduxisti RCpE 8 abanc condita est C in dno p 9 nunc in quam V in qua nc p in qua nunc h 11 non usu Cpb 12 uiuat p 18 istut V 15 exaequamur R ueniente ex uenite p uenientem ex ueniente m. 2 V 16 miserationi V1 17 uera C sufficiens huic profetae ut sibi tS sufficiens sit.oportet V 20 et inreligiositate VCpE 22 quia iniuste iniquitatem RCpE 28 oratio (ora in ras.) R ratio ex oratio .m. 2 V "tribulationS C 24 depraecatur R precatur (praecatur V) VCpE 27 uoa Cpb, om. e; postea E add. ao persequentibus uos. )

Absolute autem consequenti uersu id, quod de confusione superborum tractamus, significasse intellegitur. sequitur enim: conuertantur mihi, qui timent te cognoscunt testimonia, tua. uult ergo eos, qui deum timere coeperunt, ad se propheta conuerti, ut per doctrinam suam in uitiis suis et criminibus erubescant, cognitis scilicet testimoniis dei. de quibus multa iam diximus, et confusi in ueteribus delictis ad institutionem prophetae doctrinamque se referant: quorum ex atque peccatis ad pietatem modestiamque conuersio est.

Conclusit autem more dicens: fiat cor meum inmaculatum in iustificationibus tuis, ut non confundar. exercetur in mandatis, meditatur in lege, iustitiam iudiciorum dei cognouit, timentes dominum conspectu eius , manibus dei factus atque formatus est, et non audet dicere inmaculatum cor sibi esse. et audemus interdum praeferre innocentiam nostram, iactare uitiorum abstinentiam et puros nos a peccatis atque iniquitatibus gloriari? sed ut fidem ita et humilitatem ac modestiam discere a propheta nos conuenit, orante ut sibi inmaculatum cor fiat. scit enim ex eo n [*](1 iniuricwus V1 4 superbit C iniustae R liusti V fuerit cnrr. m. 2 V fueritur C hii Rp 5 in hiis C 9 religiosae PnR 11 iniquitatisque V 19 absolutae V1 R 14 te om. V et qui nouerunt Rb 18 de ueteribus Cpb 19 se om. V 24 dom V dib. C in conspectu eius V 29 dicere V. ) [*]( xxn. Hilar. Pict. pal'М I. ) [*]( 29 )