Tractatus super psalmos

Sed, superius tractauimus, exercitatio iustificationum et meditatio testimoniorum illa est, quia, cum legis opera per corporales efficientias exerceantur. exercitatione , tamen et testimoniorum meditatione bonorum aeternorum per praesentium meditationem quaedam praeparatio conparatur. sed testimoniorum meditatio unde oriatur, ostendit. adiecit enim : et consilia mea iustificationes tuae, omnem scilicet curam, omnes consiliorum uarios diuersosque motus intentos esse iustificationibus confitens dei in Christo Iesu, cui est gloria in saecula . amen.

Multiplex intellegentia non potest in se habere dictorum 'difficultatem, cum amota omni obscuritate intellegendi magis abundet electio, ut in primo quartae uersu contuemur. ait enim: pauimento anima mea: uiuifica me secundum uerbum tuum. potest istud et de adsiduitate orationis intellegi, tamquam ex peccatorum confessione in terram propheta prostratus pauimento. sed ut altius aliquid sub his dictis intellegamus, perspecta diligentius [*]( 2 dei om. Cp spfl V seruus in adn. coni. Bened. 4 qua cum E 6 tametn corr. m. 2 V bonorum add. m. 2 V 7 quadam ex quiaiam m. 2 V ib ■ 9 iuatificationis R1 10 diuersosque mores V 11 iustifaicationum V in xpo ihs V cui gloria est in VC cui gta in p cui gloria et honor in E amen om. V Explicit littera III incipit littera IIII feliciter Delth V, spatium 10-12 litterarum uacuum R, Finit Gimel lit. tertia inoipit Deleth lit. Im Cp 18 in primae R in principio V quantae V 20 istut V id istud C de assiduitate (e in ras. 3) orationis R de suauitate orationis C de sue uite ratione peA) 22 profeta ex profete V i adeserit pauimento V adhaeait pauimento anima mea R altus corr. m. 2 V. )

Non ignarus est autem propheta, licet anterior aetate, apostolici tamen dicti, quia, qui adhaerent domino, . scit etiam a se : post te anima mea. quin etiam legit in lege: post dominum deum tuum ambulabis et adhaerebis ipsi. igitur huic magis quam illi concupiscit. sed quia meminit ex consortio eius nonnullam se labem contraxisse peccati, orat, ut per uerbum dei, quamuis admixta terrenae mortalique naturae anima eius sit, ipse tamen in uitam caelestis animetur. scit enim [*]( 5 Phil. III, 21. 6 Ps. XLIII, 25. 7 Ps. XXI, 16. 15 I Cor. 6, 17. 16 Ps. LXII, 9. 17 Deut. XIII, 4. ) [*]( 1 necessario VR nunc enim R adhaesi pauimento sed ait om. R . ad solum ait om. Cp 2 hesit pauimento p adhesit pamSto V adhaesit uae uimento R 4 conq.stum corr. m. 2 V ut hoc supr. scr. m. 1 R 5 admoneat V apta corpus in ras. 3 R 6 humiliatis V 8 deduxisti (isti in ras. o—6 litt.) R deduxit Cp(A) 9 commoramur E commoretur C in terra R confirmatique VRp 11 credetur V ut in se manens C ut se immanens e ut se etsi manens pb 12 ui tamquam V 14 anteriore aetate C anteriora et ante V apostolicis tamen dictis C 15 q< Sltpr. scr. m. 3 R adheret V adhaeret R 16 a se esse praedicatum p t poste ex postea R postea Vfort. po9 te 17 in = — lege (2-3 litt. eras.) R postea V 18 tun i ras. m. 3 R ambulatis et adhaerebitis R adre bio haere corr. m. 3 R 19 hu m. 3 R et consortio V. ) nn

Dehinc sequitur: uias meas pronuntiaui, et exaudisti me; doce me iustificati.ones tuas. qui secundum uoluptates corporis uitam agunt, in uiis suis ambulant. qui autem omni uitiorum carnalium consuetudine derelicta in dei degunt, iam illis non in sua, sed in uia dei iter est. et hoc audiamus in Deuteronomii sed r a quid dominus deus tuus poscit a te, nisi ut timeas dominum deum tuum et ambules in omnibus uiis eius et diligas eum et seruias domino deo tuo ex toto corde tuo et ex tota anima tua et custodias praecepta domini dei tui et iustificationes eius, quse ego praecipio tibi hodie, ut bene sit tibi? ergo deo adhaerens in dei uia est.

Et qua ratione prophetam hic locutum existimabimus dicentem: uias meas pronuntiaui, et exaudisti me; doce me iustificationes tuas? si enim uias suas praedicat, necesse est peccati uias praedicet, quia in uia peccati sit, quisque in dei uia non sit. sed huic praesenti dicto consentiens illud uidetur, quod dictum est: pronuntiabo aduersum me iniustitias meas, domine, et rursum: iustus in exordio sermonis sui ipse sui accusator est. ergo hic pronuntiatio, quae dicitur, non laudatio est, sed confessio uiarum suarum, id est peccatorum suorum paenitens professio; [*](8 Dent. X, 12 sq. 21 Pa. XXXI, 6. 22 Prov. XVIII, 17. ) [*]( 1 se supr. scr. m. 3 R adherere ex adhere m. 2 V 2 i uita V 3 uias ex uiuas P 4 doce me ex docemur m. 2 V iustificationes ex iustioficationeB V 6 uoluntates R agunt ex agont m. 3 R ante ambulant 3 liti. eras. R 6 in praeceptis dei uiuunt p 8 et haec E praecepta I' istrahel r 9 nisi ex msit m. 2 V 10 tuum h. I.om. VCp sedcj.p. 396,6 12 ex tota (om. et) R 13 di svpr. scr. m. 1 R 15 d5 V om. C adhaerens (s in ras. 2-.1 litt. m. 3) R 16 hinc r 18 doce ex dome i m. 1 V 20 quisq R qsq; p quisquis E cf. Acad. p. 29 in uia dei n)/ sed hoc add. ?H. 2 V consentiens (s in ras. 2-.1 litt.) R 22 dfie r domine ex domino m. 3 R domino ph 23 sermonis tui pl ipse sibi RCpE cf. Sabatier //, 325 adn. 24 pronuntio R qff = dicitur R. )

Manens autem propheta in lege non ex his doceri se postulat, corporali tunc ministerio gerebantur, sed ex his, quae per speciem praesentium futuri erant sacramenta conplexa. iustificationum tuarum fac ut intellegam, et exercebor in mirabilibus tuis. sermo praesens discreuisse cognoscitur iustificationes a uia earum. et quantum re ipsa intellegitur, omne quidem, ad quod per uiam tenditur, non idem est, quod et uia ipsa, qua pergitur. quaerenda igitur causa est, cur propheta praestari sibi, ut uiam iustificationum intellegat potius, quam ut ipsas iustificationes cognoscat, . meminit etenim omnes iustificationes legis umbram in se sanctarum iustificationum continere: cum post sexennii seruitutem Hebraeus puer liber est, cum septimi anni fructus indigentibus et pecoribus terrae relincuntur, cum post quinquagesimum annum omnia in ius eius , unde decesserint, reuertuntur. et quia haec, quae in lege sunt constituta, uia est eorum, quorum in his praeformatur exemplum, uiam harum iustificationum ut intellegens in mirabilibus dei exerceatur, orat, id est in legis [*]( 2 peccata ante C peccata sua ante E earum xcripsi cf. infr. lin. 13 eorum codd, E 3 doctrine V doctrina ex doctrinae R esse 4 pronuntiaui — cum dicit in marg. super, add. m. 2 r 6 oratio ex a futuro r et de exacta V 8 docere se C 10 que corr. m. 2 V futura C 13 earum Bened., eorum VRCp 14 omne qua est ad quod (e et d in ra*. 3) R omne quodest ad quod IV 15 quae pergitur Cp s 16 qur R 17 intellegatur Jx ipsa R iustifieationes ex iustificationia R ex iustificationum m. 2 V cognoscat — omnes iustificationes nrn. r 18 meminit enim Cp 20 hebreus VR 21 relinquntur VR relinquuntnr pE quinquagensimum r 22 familiae eius VCpE reuer- tantur VRCe cf. Acad. p.14 23 haec qui C eorumest VCp 24 praeformatur ex praeformatio V exemplum ut uiam pb iustificationum intellegens Rpb. )

De consequenti uersu conperi multos uaria sensisse, eo quod non eadem proprietate a ceteris translatoribus ex hebrseo demutatus esset, ut ab his septuaginta interpretantibus conscriptus est. nonnulli enim pro eo, quod ab illis dictum est: ἐνύσταξεν ἡ ψυχή μοθ, posuerunt: ἔσταξεν ἡ ψυχή μου.. quidam autem ex illis non ἐνύσταξεν, sed κατέσταξεν transtulit. et aliud ἐτύσταξεν, aliud ἔσταξεν, aliud κατέσταξεν significare intellegitur. sed nobis neque tutum est translationem septuaginta interpretum transgredi, et sane ratio et sensus dictorum ita admonet, ut recte ac probabiliter uersum translatum intellegamus. est enim cum illis et ita: dormitauit anima mea prse taedio. et superior omnis sermo et consequens humilitatis et infirmitatis confessionem in se habet: cum pauimento anima , cum peccatorum confitentur, cum intellegentiam uiae iustificationum orat. consequens ergo est, ut nunc animam suam prae taedio mortalis habitaculi dormitare conquestus sit, quae nondum iustificationum uiam [*]( 8 uarie V 5 a LXX ex ab his LXX m. 2 R conscribtos est ya 6 ab supr. scr. m. 1R 7 ENY0TA50N # # YXHMOY V ENYITA- ZEN NYIX MOY R ENYZIAZEN NY IXMOI a eNYZIAZeN NYIX MOY p ENYCTIEN H (H a. m. 2) = (in NU. fuit N) ¥YXHMOYS (Y supr. scr. m. 2) V ECTAZeN NYIX MOY R eCTaCuEN NYX MOI c eCTA - zeN NYXMOY p 8 ex illis non non ENYCT AIEN sed KA TECT AIEN V ex illis ZEN sed ra- TECT AZEN R ex illis ZEN sed Ka.TeCTaZeN c ex illis KA- TeCTATeN p tranetulit et om. C 9 aliud £ NYCTAS £ N aliut KAT £ CTA5 £ N (KAT supr. scr. m. 2) significare V aliud CNtCTAZEN aliud ECTAZeN aliud raTCCTAZEN aigniScare R alid (sic) Ka- TeCTaZeN significare C aliud enlCTAZeN aliud eCTA7en aliud KATeCTAZeN significare p 10 nobis supr. scr. m. 1 R p tranlationem R translatione V 11 9ana (a in ras. m. 3) R 12 ao add. m. 2 V intellegimus F1 14 superior (om. et) V 15 confessione V 16 pauimento ex peuimento m. 1 R 17 intellegentiae iustification§ V 18 prae tedio V 19 conq.stns V conquaestus R. )

Sed hic ea ratio seruata est, ut dormitare se, non dormire dicat; quia qui dormit, in ipso somni opere est, qui autem dormitat, antequam dormiat, dormitat. quae et in alio loco ratio seruata est, cum dicit: ecce non dormit neque dormitabit, qui custodit Israhel. sed et illic, ubi meminit: si dedero somnum oculis meis et palpebris meis dormitationem, dormitationem palpebrarum, somnum uero esse dixit oculorum, quia palpebrarum officium est, ut somnum ex dormitatione concilient. propheta igitur, etsi dormitat, non tamen dormit; atque ob id, ne dormitans obdormiat, subiecit: confirma me in uerbis tuis: id est ut per omnium iustificationum, quas superius memorauit, intellegentiam confirmatus non modo non dormiat, sed iam sine aliqua dormitatione peruigilet.

Ait autem : uiam iniquitatis amoue a me et lege tua miserere mei. promptum fuerat dicere: iniquitatem a me; sed licet infirmitatis suae conscius, cum meminerit in corpore suo uiam inesse peccandi, tamen per timorem dei peccati omnis alienus est. uiam igitur peccati, qua ad peccatum pergere promptum est, amoueri a se deprecatur, id est omnia corporalium uoluptatum desideria auferri, nec temptationem aliquam aut ignorantiae, qua [*](6 Ps. CXX, 4. 8 Ps. CXXXI, 4. Ie ) [*](2 se corr. m. 1 R dormi — tat (eras. e) R 4 sSpni p omni V sic e et, ut uidetur, exemplar codicis R qui autem dormitat dormitat fdormitat r) antequam dormiat VCp qui autem dormitat antequam dormiat R post dormiat R postea in loco ab origine uac. rel. add.: sano Iangesč 5 et om. p 6 ee in uersu exeunte era.'., ecce in uers. ineunte adiec. R 7 istrahel V 8 palfebris et sic etiam in seq. f pro p V h 1 9 uero w = - - = esse R 10 palpebrarum (h add. m. 1) R omnum corr. m. 2 V 13 per add. m. 2 V 14 memorait ex meminit m. 2 V 14 confirmatus ex confirmans m. 2 V 15 dormi = at R sed etiam E 18 et in lege tua miserere mihi R 20 meminit Cpb uiam = = inesse In R uiam esse V 21 di peccationis alienus 5 p dei a peractione peocati omnis alienus est E cf. p. 3.5,10 22 quia ad VR 23 uoluptatem V. )

Dehinc sequitur: uiam ueritatis dilexi et iudicia tua non sum oblitus. uiam diligunt multi, sed non omnes diligunt ueritatis. et quicumque aut uoluptatum aut diuitiarum aut honorum uiam ineunt, sed et qui doctrinis uagi et incerti et impii differuntur, in uia quidem sunt, sed non sunt in uia ueritatis. sed propheta ex spiritu eius loquitur, qui corpore dicturus postea erat: ego sum uia, ueritas, uita. et quia hoc iudicium est, secundum quod in euangeliis continetur: hoc enim iudicium est, ut, qui credit in me, habeat uitam aeternam, merito propheta ait: uiam ueritatis dilexi et iudicia tua non sum [*]( 4 Deut. X, 12 sq. 22 loh. XIV, 6. 24 Ioh. III, 15 et 19. ) [*]( 1 ad add. m. 2 V 3 consequetur V 4 ostendit R sit scriptum (scribtum V) VCpb et nunc scs I* 5 tuus om. p 7 domino om. R tui deo om. F ex toto ex toto m. 2 V 9 nn et p tui I* 10 quas t ego Rp ergo add. m. 2 V 11 ambulanti (t m ras.) R ambulandi corr.m. 2 r 12 et nunc forte propheta (profeta V) VCe 13 quod de lege V 14 ad beatitudinem V 16 et om Re 17 multi diligunt VCpE 18 diligunt uiam ueritatis E uoluptate p uoluntatum r 19 sed qui V hereticorum VR 22 dicturus sponte erat I* 23 et uita RpE est om. C quod om. C in om. Cpb 25 ultam ex uiam w. 1 R 26 et om. R. )

Cohaeret autem sibi doctrinae et confessionis sermo; ait enim: testimoniis tuis. domine, noli me confundere, quia ueterum et anteriorum peccatorum ueniam testimoniis domini adhaerendo sit meritus. scit enim uerbis dei dictum esse: ecce e am ut nubem iniustitias tuas et tamquam nebulam peccata tua. dominus potens est omnia ea. in nobis pudoris et confusionis sunt, amouere, si et nos dicere cum libertate possimus: testimoniis tuis. his enim adhaerentes a confusione pudendorum et anteriorum criminum liberamur.

Sed concluduntur omnia suo ordine. suis rebus. superius enim ait: uiam amoue a me, deinde subiecit: uiam ueritatis dilexi, tertium id sequitur: testimoniis tuis. nunc deinde ita finit: in uia praeceptorum tuorum cucurri, cum dilatasti cor meum. pergradus ad id uentum est. iniquitatis , uiae ueritatis dilectae testimoniorum indiuisibili societate, ut in uia mandatorum dei curreretur. sed uia, quae ducit ad uitam, et angusta et tribulata est; angusta, quia diligenter et caute in ea ingrediendum est; tribulata. quia per multas tribulationes et passiones aditur. et insolens propheta existimabitur, qui se hanc uiam currere glorietur ?

Meminit autem inter studium et humilitatis confessionem sermonum suorum moderandam esse uirtutem. [*]( 17 Esai. XLIV, 22. ) [*]( 1 enim et ad V cognitionem = = posterius R cogitationS posterius V 3 coheret VR 4 adhaesi testimoniis tuis h. I. om. VRCp std cf. quae secuntur 7 di V di ex uobis uel uerbis corr. m. 1 R ecce add. m. 2 V 8 nebula R 9 ea om. VC quae nobis Cpb pudori et confusioni pb & supr. scr. m. 1 R 10 sint V 11 a confusionS V confusione R 13 sed add. m. 2 V noncluduntur R 14 post amone a me R add. & in lege tua miserere mei 15 adhaesit C 16 tuie om. C finit ex fiet m. 2 V 17 per grado iZ1 18 id ex iniJ uiam iniquitatis C 20 sed = = uia R ad uitam ducit VCpE 21 angUBta ante quia om. R in ea om. R 28 uiam (tam a) hanc E 25 inter add. m. 2 V 26 confessione R. )

Inusitatam ac nouam deprecationem prophetae in primo quintae litterae uersu inuenimus. ita enim coepit: legem , domine, uiam iustificationum tuarum; sed rationem consequi uersus huius ex latina interpretatione difficile est. per condicionem enim communis sermonis nostri non ita absolute potuit uirtus uerbi et hebraici et graeci explicari. Graeci namque ex transtulerunt: , KVQVS, TCOV GOV. orat enim in hoc uersu, ut sibi lex statuatur iustificationum; et quod graece est , ad eiusdem sensus intellegentiam latinitas explicare non potuit. propheta ergo orat, ut uiae iustificationum suarum legem sibi dominus constituat, id est, ut qua lege uiam iustificationum dei , intellegat et sciat. non enim tantum ait, sed uiae postulat legem.

Et quae tandem iustificationum lex erit? nam in communibus et in terrenis uiis legem meminimus esse in spatii [*](2 legem pone h. I. VRC sed. cf. lin..5 uiae h. I. Vp sed injx. et V tuam; et ita Hilarium sacrum textum legisse non solum consensus optim. codicwn in seq. et textus graecus monstrare uidetur, sed ipsa etiam llilarii explicatio; nant ibi primum de difficultatibus huius interpretatioiw latinae loquitur, deinde ipse uini uerborum graecorum lucidius latine exprimere conatur in sua explicatione uiam in uiae mutars 5 quarte p uersu om. V 6 uiam VRe uiae Cpb 7 interpraetatione R interrogatione V 8 sermonis nostri communis pb 9 exhebreici I 10 NOMOYETHCON MOY KYPie TON OAON AtKAtLJMATONCOY V Nll MOEIN CON MO IRIPTEIN NODONI VINblKARIVM AECNIM R mil. Cp* (itaque, nisi omnia fallunt, Hilarius in h-xtu gracco legit vo/*oairijSov not eel.: et quod a nobis facile redditur "benimme ntir burd) ein G5efeţ\ ben 2Beg betner eaşungen", postea ipse latino. sermone lucidius, quam uersio latina antiqua, interpretari sludet his uerbis: orat, ut uiae iustificationum suarum legem aibi dominus constituat. sic omnes dubitationes apud Bened. et Sabatier tolluntur.) 12 quod — (d ei a uel u corr. m. 2%) R NO- MOYeETHON V NOMOTETECON (ECON in ras. 8) R NOM rr n rt n 00 eT NON C NOnO0anon p 13 eius r lSuiaeT 16adeatet intellegat C et ante sciat om. R 18 iustificationis RCe 19 et terrenis pE spatii mensuris (om. in) V in spatiis mensuris C in spatiis mensuras JiE. )

Scit esse uiam testimoniorum, cum dicit: in uia testimoniorum tuorum delectatus sum. scit esse praeceptorum, cum ait: in uia praeceptorum tuorum cucurri. nouit esse uiam legis, cum beati sint, qui in lege domini. scit esse hanc uiam iustificationum [*]( 15 Ps. cxvni, 18. 18 Ps. CXVHI, 14. 20 Ps. CXVIII, 32. 21 Ibid. 1. ) [*]( 1 uia V 2 statuantur Cp cum — disponitur om. Cp 3 refecn tione Re refectionis C interuella C 4 dimSsa V dimesa (e t. ras.) R sint p 5 uiae om. p 6 et non VRCe constituta R in colfinam V 7 et nubis — columna ignis om. R populo Cp 8 de die VRCp (cf. Draeger Synt. p. 628) die e sed die b 9 ad cum V placito deum R diu in hisdem VRpe et diuino hisdem C 10 prouehibatur ex prohibatur m. 1 V 11 nubes V die ex dic m. 3 R uia V 12 si supr. scr. R stationes ex stationis R mansionesque ex mansionesquae VR 18 magna om. Cp 15 propheta frequenter C considerabo 0 ex considera m. 1 V 16 non iam CpE issti sae V legis VRC >J-. Acad. p. 31 17 sed uiae iustificationS C sed uiam iustificationum Re sed iustificationum V poposcit Vpe 18 esse uiam iustificationum R cfl dicit supr. scr. m. 1 R 19 tuorum om. R deleotasum C 90 oum dicit C uiam (om. in) pE tuorum om. RC 21 sunt pE. )

Sed in quam hanc legem orat institui? scilicet at exquirat eam. lex erat iustificationum per Moysen scripta, et hanc propheta operibus exercebat non ergo hanc statui sibi orat, iam statuta erat et ab eo religiose agebatur, sed eam, quam optat inquirere. quid ergo optat inquirere? finem scilicet legis. et quis erit finis legis ? apostolum audiamus: finis enim legis Christus est. sed per has iustificationum uias, quibus statuta lex fuerit, finem legis optat exquirere, neque solum exquirere, sed semper exquirere. ait enim ita: exquiram eam semper. officium exquirendi' non suffecerat per uoluntatem, nisi etiam indefessa ab eo temporis continuatione gereretur. [*]( 8 Matth. XIII, 63. 21 Rom. X, 4. ) [*]( 1 depraecatnr R praecatur V 4 perfeotam ex fectam m. 2 V uiam teneri C ó hereticorQ VR probant CpE 6 scimus etiam E 8 dinitis ex de dinitis R patrisfamilie se exemplo Cp 9 noua et uetera V niae legem — instifioationll in marg. add. m. 1 R 10 desideaiderat V1 11 finis F1 12 exoidentes R opinionis V 18 erat om. R 20 et qui C 22 optat perquirere V 28 ita enim ait VCpE 94 ut quiram C et exquiram pE 26 per uoltitatum V1 26 pE post gereretur inser. D. 34: da mihi intellectum et scrutabor legem tuam et Beroabo eam in toto corde meo. ) [*]( UII. HlUtr. Plct. pari I. ) [*]( 26 )

In prouerbiis Salomonis scriptum meminimus: inintellegenti sapientiam interroganti sapientia deputatur. quo sensu id ostendi uidetur, quod, qui non intellegat et sapienter interroget, sapere credatur. hoc itaque eo proficit, quia propheta in lege manens et secundum apostolum

ex octauo die circumcisus et secundum genus ex tribu Iuda et secundum gratiam corporeae unctionis et rex electus et Christus et secundum sacramentum natiuitatis dignus, cuius filius Iesus Christus esset, tamquam peregrinus legis orat: da mihi intellectum, et scrutabo legem tuam et seruabo eam intotocorde meo. nondum ergo seruat, nondum scrutatus est, nondum intellegit. non ergo de ea lege loquitur, in qua natus est, eruditus est, operatus est, propheta. sciens itaque primam partem esse prudentiae, ut quis, quod non intellegit, sapienter interroget, ut, quod ignorat, intellegat: idcirco intellectum ut accipiat rogat: sciens uero adepto spiritu intellegendi studio opus esse ait: et scrutabo legem tuam. autem fructum in repertae rei custodia esse cognoscens dixit: et seruabo eam. intellegens uero perfectam diligentiam in toto esse cordis officio consummauit omnem sermonis sui ordinem dicens: da mihi intellectum et scrutabo legem tuam et seruabo eam in toto corde meo. [*]( . 1 Prov. XVII, 28 (LXX). 6 Phil. III, 5. ) [*]( 1 solomonia V inintellegenti sapientiam scripsi ἀνοήτῳ ἐπεϱωτήϭαπι ØOIpls. LXX) inintellegentia pientiam V inintellegendo sapientiam Rb inintellegendum sapientiam C intelligendo sapientiam p ignorando ... int sapientiam e 2 roganti C sapient roganti p(A) sapienter interrogantibus e sapientia deputatur ex sapientiam corr. m. 2 V 8 quod ex quid V 4 sapere credatur in marg. infer. add. C profecit r 6 octaua die E octaui diei VC circumciso C circumcisio V 7 gratii V gratia R 8 et sacramejito Cpe 9 lhs xps V christus R 11 sorutabor RCpE 12 inter ergo et seruat 4-5 litt. eras. R 14 in qua eruditus est V profetat VR 15 ut quisque V non add. m. 2 V sapientes b et quod RpE 16 ignorabit V (fort. legendum ignorauit) 18 et om. V scrutabor RCpE cf. Sabatier II, 235 19 fructum repertae rei custodiam esse b fructum (fructus C) huius rei custodiam esse Cpe r et scrutabo eam R 20 perfecta V 21 consummabit 'R omnis C. )

Sed quid tandem istud est, quod intellegere optat, quod se et seruaturum toto corde promittit? meminit namque non otiosos dies sex Moysi libro in mundi huius operatione monstrari. scit non superfluam esse diei septimi requiem. recordatur in mensis religione festiuitatis c caelestis tamquam in speculo figurari. nouit annum illum, quo post sex annorum seruitutem liber est, quo post operationem terra requiescit fructibus eius relictis pauperi et bestiis terrae, quo et debita uniuersa Hebraeis omnibus remittuntur. quinquagesimi quoque anni leges concupiscit scrutari; uult, sit in primo mense decimi diei usque in quartam decimam et deinde usque in uicesimam primam religio. illam quoque septimi mensis cogitat sollemnitatem, cuius memoriale in tubis est, decimi quoque diei in eo placationem et post quintam decimam in tabernaculis dierum octo laetitiam, quomodo ex his et sancta prima et octaua sit sancta. scit circumcisionem primam fuisse, scit et iteratam per Iesum esse gestam. azyma sancta desiderat, laetari pascha concupiscit, de qua in agni ipsius immolatione scriptum est: est pascha domini. terram repromissionis, terram lac et scit nondum uere a populo, qui secundo est circumcisus, obtentam. ob igitur intellectum [*]( 5 cf. Exod. XXIII, 16. 7 cf. Lev. XXV, 4 sq. 18 IOB. V, 2. 00 Exod. xn, 11. ) [*]( 3 sex om. Cpe moysi = = = (i ex e corr. m. 1, eras. a in) R 4 monstrare V Buperfluum Tn 5 in eras. R mensis noui relivn gionS V mensis = = religiong R sacramenti R festiuitatia ex festiuitatea corr. m. 1 R 6 oaelestes R 7 post quo multam R 8 requies scit R 9 proselito Cp prosilito R 10 hebreis YR quinquagensimi V 11 leges ex legis m. 1 R legis VC 12 uioensimam V 13 = =: illam (ercu. et?) R 14 memoriale ex nemomale vi. 2 V 16 et sancta et prima corr. m. 2 V et octana sit scii (so in ras.) R 17 soit ante circumcisionem om. R scit ex sit m. 2 V 18 gestam ex testam m. 2 V azima RCp 19 letare p litare E de quo CpE in agni ex magni p igni V 20 hoc est CpE terrae repromissionis R in terram te repromissionis C 21 lac et melle R 22 secundo ex secundil m. 2 V circumcisio Tn ob hoc R intellectu R. ) [*]( 26* )

Post quae sequitur; deduc me in semita mandatorum. tuorum; quia ipsam . et in hoc nunc uersu sermonis uirtus non proprie per condicionem translationis expressa est. nam id, quod nostri ita dixerunt: de semita, graecitas sic locuta est: ὁδήγησόν με ἐν τρίβῳ. et id, quod cum illis τρίβος dicitur, trita et frequentata semita intellegitur; nobiscum autem semita dici et esse semita et esse non trita. ergo quia utrumque eadem nuncupatione amplexa est, nos quoque ita sentiamus et semitam eandem sciamus esse, trita est.