Tractatus super psalmos

Bonum est confiteri domino et psallere nomini tuo, altissime, et reliqua. post legis tempora et cognitionem ueritatis conuenit corpus ipsum potius quam umbram corporis contueri. lex enim eorum, quae* in domino nostro Iesu Christo inplenda erant, speciem conplectitur; non ipsa ueritas, sed in ea meditatio ueritatis, utilis fide potius quam effectu, imitatione quam genere. ea enim, quae obseruari praecepta sunt, non uirtute efficientiae ipsius utilia erant, sed obseruantium fide salutaria, ut sacrificiorum diuersitates et holocaustomatum religiones et circumcisionis cura et sabbati otium. haec enim omnia et praetermissa culpam habebant et gesta sub futurorum fide proderant, sicut ait beatus apostolus: prius autem, quam ueniret fides, sub lege conclusi custodiebamur in ea fide, quae incipiebat. reuelari. itaque lex paedagoga nostra facta est in Christo, uti ex fide iustificemur. at ubi uenit fides, iam non sumus sub paedagoga; omnes enim filii estis fidei. ergo quotienscumque aliquid ex lege relegitur, in opere praesentium mandatorum speculum futurorum est contuendum. et erat quidem congruum de singulis superius conprehensis adferre rationem, ut secundum apostoli doctrinam uniuersa intellegerentur fide futurorum potius quam uirtute ipsius efficientiae profuisse; tamen in unum congesta omnia audientibus ne non tam cognitionem potius quam onus adferant, unam ex superioribus partem retractemus et eam scilicet, quae; tempori [*]( lo Gal. ill, 23 sq. ) [*]( 1 de titulo psalmi XCI om. V 3 bonum — reliqua om. V 7 ltm xpo spemciem corr. m. 2 V 8 utilis coni. Bened. et illis Vr 11 obseruantiaum corr. m. 1 V fide ex fidelium m. 2 V 12 holocaustumatum V1 .13 otium ex cotium m. 1 V 16 custodiebar 1'1 17 pedagoga V 18 ex fidei corr. m. 2 V ad ubi r 19 fili r 20 relegitur ex religitur m. 2 V 21 contuendum — fide futurorum in mary. m infer. add. m 2 V 25 audientib. non tam r 26 una orr. m. 2 V 27 superiorib. ex superi m. 2 V. )

Et de otio quidem diei huius multa praecepta sunt. nam et in ea dominus perfecta mundi huius soliditate requieuit; scriptum est enim: et requieuit deus in die septima ab omnibus operibus suis, quae inchoauit facere. et rursum haec eadem sanctificatur in lege ab eo, ut omne opus agi uetitum sit, sicut scribitur in Exodo: in mente habete diem sabbatorum sanctificare eum: sex diebus operaberis et facies omnia opera tua; septimo autem die sabbata domini dei tui: non facies in illo die ullum opus. ergo sabbato et quies dei est et hominum otium. sed quid hoc proficiet ad psalmum, in quo in factura dei gaudium est, et profundae cogitationes eius. et exurendus peccator ut fenum, et iustus ut palma florescens et multiplicandus ut cedrus? nulla hic diei septimi requies, nullum humanorum operum otium decantatur. ergo quia nihil in psalmo de requie huius sabbati continetur, proprietas requietionis et sabbati, quod in lege praescribitur, requirenda est in psalmis. legimus itaque de impiis dictum: sicut iuraui in ira mea, si intrabunt in requiem meam. deus in sacramenti religione confirmat, non adituros requiem suam; non, ut opinor, huius sabbati requiem significat, in qua post mundi aedificationem scribitur quieuisse. nam sollemnitatem ac laetitiam diei huius omnes Iudaei in eam gloriantes introeunt, ei [*]( 8 Gen. II, 2. 11 Exod. XX, 8 sq. 28 Pe. XCIV, 11. ) [*]( 1 necessario F1 quia ex qua m. 2 V 2 scribtnraram V 4 quoque ex quo m. 2 V 7 in eam V 8 requiebit r 10 ab eo Yr adeo b 11 in raentera V 12 habete Vr habeto b 14 sabbata V 6f i Sabatier I, 176 sabbati r sabbatum b 15 n illum diem V illo die r in in illa die b 17 factumra corr. m. 2 Ffactura rb 18 exurendus scripsi cf. Sabatier 11, 185 et Stud■ 1889 p. 320 ezurgendus Vrl exoriendaa r'b iustum P 93 ita V 27 solemnitatem rb 28 fort. in ea cf. Stud. I. c. )

Dehinc cum omnibus omnino sine exceptione aliqua nihil operis agere. sed in otio quiescere iussum sit, quomodo rursum dominus sabbatum soluit dicens: nescitis, quia sacerdotes in templo sabbatum uiolant et sine crimine sunt? ergo non haec quies sabbati nec hoc eius est otium, cum quando non quiescentes in sabbato maledicti sint * * * * * * ** * * * * * * * * * * * * * * sub legem firmitatis accipiens. si sol signaque cetera cursus suos obeunt et habent ab eo permanendi in his, in quibus sunt, substantiam, a quo in hos cursus atque in haec officia conposita sunt, si terra fructus suos profert materiem fecunditatis in dies sumens, per quam ei secundum temporum uices quaedam fertilitatis natura subiecta est, si cotidie animarum origines et corporum figurationes occulta et incognita nobis diuinae uirtutis molitione procedunt: et magnum est muneris tanti dona sentire. cum tamen eorum institutio nesciatur. sed haec etsi opus dei sunt, uerum in his labor nullus est. et quamquam habeant ex auctore suo ac dominante, quod talia sunt, non tamen eum, a quo orta et per quem cotidie talia sunt. defatigant.

Et haec quidem magna dei opera sunt, caelum continere, solem cum astris ceteris luminare, sementis terrae incrementa sufficere, hominem firmare, animam reprouehere: sed longe [*](8 Matth. XII, 5. ) [*]( 3 di est reqaietionis dl quod V 5 optineant r 7 sed in ez sine ",. 2 V 10 quies est sabbati rb eius otium est rb 11 quattuor uersuum spatio uacuo in marg. addidit m. 2: hic deest quod addendum ert V in r add. m. 2 hic deest 16 substantia Vr officio V 17 templorum V1 uicem rb 21 nesciatur ex nesciatuis m. 2 V 22 est t MHUS rb 23 dominante V dfiante r donante 6 25 sun V defitiar e gant V 26 et quidem haec rb 27 luminesumentis corr. m. 2 V 28 hominem — reprouehere om. r. )

Ut autem absolutius intellegere possimus, quae operatio dei sit et quomodo operans pater operatur et filius. originem dicti huius nosse debemus. inter ceteras enim curationes, quibus se dominus in carne hominis deum docebat sub uisibili materie potestatem inuisibilis uirtutis ostendens, paralyticum triginta et octo annorum in natatoria porticus Salomonis inuenit expectantem alicuius auxilium, per quem ad motum aquae per angelum incitatae deuehi posset. erat autem hoc et in tempore et in homine uirtutis, ut, cum fons piscinae commotus esset, ille, qui primus aquas esset ingressus, omnem infirmitatem, qua adflictaretur, euaderet. erant autem haec et praesentium effectibus utilia et futurorum speculo imaginata, cum angelo ad aquas uocante omnium aegritudinum prompta esset abolitio. hunc ergo paralyticum die sabbati dominus ubi uidit, uerbo curat, praecepto salutem infirmantis efficiens. dicit ergo paralytico: surge et tolle grabatum tuum et ambula. iam non solum sanus paralyticus, sed etiam oneri utilis factus est. Iudaei paralyticum uiolati sabbati arguunt dicentes: sabbatum est et non licet tibi tollere grabatum tuum. quibus respondit: qui me fecit sanum, ille mihi dixit: tolle grabatum tuum et ambula, eundem auctorem facti sui praeferens, quem salutis, ut non existimaretur ab eo culpa uiolati sabbati posse proficisci, cuius in uerbo humani corporis instauratio constitisset. ergo quia paralyticum dominus curasset in sabbato, ubi facti ueneratio consequi debuisset, illic Iudaeorum omnium odium commouetur. quibus dominus respondit: pater meus usque modo operatur. et ego operor. [*]( 16 Ioh. V, 8. 18 Ibid. 10. 20 Ibid. 11. 26 Ibid. 17. ) [*]( 1 ut om. V 2 operante patre dubitanter coni. Bened. 8 cetera V curatione V 6 paraliticum r 6 XXX et VIII V cj. F. Neue Formenl. //, 133 triginta octo rb aiin- V in natatoriae V solomonia V 7 ad modum V 10 esset ingressus eeaet corr. m.2 V 11 euadere T 18 egri- tudinum r aegritndinem V oblitio V 14 dff V 16 anrge tolle rb gra- 1 battum V 18 nolati carr. m. 2 V 19 et non ex et m. 2 V non rb grabattum « grabatum m. 2 V 21 grabattQ V 22 proferens rb 24 dns ex dfis et m. 2 V 96 dS V. )

Sed' surgit hic ad uiolati, ut putabant. sabbati grauior indignatio, quod patrem suum deum dixerit, aequalem se faciens deo. sed unde hic Iudaeis dolor est? non enim ita locutus est: deus pater meus est. sed uim adtulit ueritas, et confessionem inuitis ratio extorsit; deo enim esse aequalem opera loquebantur. illi irascuntur quae non audiunt, et pati nolunt quod ignorare non possunt: et hoc in Christo oderunt, quod eos intellegere est necesse. opus ergo patris in quo est? in eo scilicet, quod agit filius; ait enim: non potest filius facere a se quicquam. nisi quod uiderit patrem facientem. non utique sibi uirtutem ademit. sed obsequio paterno deuinxit arbitrio. non enim nudo sermone significat: non potest filius facere, sed adiecit: a se quicquam, nisi quod uiderit patrem facientem. ergo omne, quod facit ille, famulatus est, quia non a se quicquam, sed id, quod uiderit, facit: ministerium ueniens de exemplo non operis, sed uoluntatis, quia opus patris in uoluntate est. id enim dominus ait: non ueni uoluntatem meam facere, sed eius, qui me misit, docens non aliud uelle se quam quod uellet ille, qui eum miserat. ergo uoluntatem patris filius tamquam exemplum operationis introspicit, quia omnia intra paternarum cogitationum prouidentiam quadam futurarum rerum praedestinatione formantur. introspicit autem per mutuam caritatem atque naturam; ait enim: pater diligit filium et omnia demonstrat ei. quae ipse facit. ita et huic dei, ex quo ipse deus natus est, uoluntatem nosse peruium est : et illi, quod uoluntatis suae cognitionem filio congenuerit, est benignum.

Ergo ad sabbati diem, ex quo odium commouebatur, responsum est: pater meus usque modo operatur. et ego operor. est ergo opus dei sabbato? est plane: nam [*](9 Ioh. V, 19. 18 Ioh. VI, 38. 24 Ioh. V, 20. ) [*]() [*]( 2 dill add. m. 2 V 6 loquebantur ex loquibatur m. 2 V irascutur ex nasoQtur m. 2 V quod non audiunt rb 10 a se facere quidquam b 11 uirtutem sibi rb obsequio se paterno rb 12 mundo sermone V 13 ab se quidquam b 14 omne om. rb 19 quam om. V 20 qui miserat ex qui me miserat m. 1 V 21 omnia om. r 24 adque V 25 ita ut huic,. 26 peruium ex puerum m. 2 V 28 quo ex quominus m. 2 V. )

Quia ergo opera dei exstant, quae sit eius requies quaerenda est. dei itaque opus, opus Christi est; uerum et requies dei deus Christus est, quia ita omnia, quae dei sunt, in eo uera sunt, ut his pater quiescat. perfectus enim a perfecto est, quia, ut apostolus ait, omnia ipsi constant, et sicut de se ipse testatus est: sicut habet pater uitam in semetipso, ita et filio dedit habere uitam in semetipso; et rursum apostolus ait: quia in ipso inhabitat omnis plenitudo diuinitatis corporaliter. itaque quod in eo est uel quod ipso perfectum est, neque iam, quod subsistit ac manet, eget atque expectat aliunde, sed caritate patris atque uirtute. ita et in filio uita est, ut, licet sit natus ex patre, tamen in ea uita, in qua et pater uiuit, existat. nam et in eo uniuersorum, quae deinceps crearentur, principia constiterunt; et in eo uniuersa contemplans consummatis per eum [*]( 17 Coloss. I, 17. 18 Ioh. V, 26. 20 Coloss. II, 9. ) [*]( 4 requiee ex quies m. 2 V 5 ita ex ut ita rra. 2 V 6 alterum operatur add. m. 2 V 7 quia ex eo est b omnia haec omnia opus V 8 quia ista r operante coni, Bened. 11 adque V non est in deo requies b 18 requies om. r quaerendum est coni. Bened. in adn., fort. recte 14 uerum et — Christus est om. r 16 a add. m. 2 V 17 quia apostolus ait V 18 de se ipso b . 19 ita et filio — in semetipso in marg. super. add. m. 2 V 22 pro uel quod ipso Bened. in adn. t coni. uelut in ipso 25 uiua corr. m. 2 I' 26 uniuersarum V constituerunt V. )

Oportet autem cognosci quidem, quomodo in requiem, quam impii non adibunt, pii et deo subiecti poterunt introire; necesse est enim spem, quae malis negata sit, bonis relinqui. sed si Christus dei requies est, ergo hi, qui in Christo erant, erunt in dei requie. in Christo autem uelle esse se apostolus clamat dicens: sequor autem, si adprehendam, in quo et adprehensus sum, et rursum: omnia autem detrimenta esse duxi et arbitror stercora, ut Christum lucrifaciam, et rursum: benedictus pater domini nostri Iesu Christi, qui benedixit nos in omni benedictione spiritali in caelestibus in Christo, in quo elegit nos ante mundi constitutionem in ipso. ut simus sancti et inmaculati inconspectu eius in caritate: qui ante praedestinauit nos nos in adoptionem em per Iesum in ipso: quia uerbum caro factum est,quia. cum aliquando essemus alienati et inimici sensus eius in factis malis, nunc autem reconciliati sumus corpore carnis eius. ergo [*]( 8 Prov. VIII, 27. 4 Ibid. 30. 17 Phil. III, 12. 18 Ibid. 8. 20 Ephes. I, 8 sqq. 26 Ioh. I, 14. 27 cf. Coloss. I, 21 sq. ) [*]( illi V cf. Sabatier //, 310 illic rb 5 orbe V Sabat. 311 opere rb m n 6 confirmatione corr. m. 2 V 7 ifcs xpo V 8 dominationes rb 11 quiestatur F1 13 qua V 14 negata est rb 15 hii r 17 aequor add. m. 2 Į- adpraehendam et nic. in seq. V 20 dfii n lftm zpi V 22 spiritnali r 25 in adoptione curr. m. 2 V 26 per Christum b fort. per Iesum Christum (lñm xpm), cf. Subatier Ill, 788 28 corpore carnis ex factis corporis canis m. 2 V. )

Est autem hoc perfectum sabbatum, haec uera requies, cui more sabbati saecularis omnia uitae necessaria pridie praeparare praecipimur. Iudaei enim secundum praeceptum legis die, quae anterior sabbato erit, omnia, quae sabbato sint necessaria, parant, et cibus omnis ac potus ante prouidendus, parandus, recondendus est, non intellegentes in eo umbram futurae ueritatis ostendi. ut enim ad otium sabbati obtinendum superioris diei geminanda officia sunt — nam et quod ipsi diei et sabbato necessarium sit, curandum est —, ita et nobis aeterna sabbata expectantibus, quibus illic possimus uti, praesentis uitae negotiis sunt praeparanda, et nunc quidem necessaria, sed requiem sabbati redemptura. ut igitur ab huius sabbati requie, id est, ut superius ostendimus, a consortio Christi angelorumque, non etiam sacramento dei arceamur, operandum [*]( 2 cf. Ephes. III, 5 sq. ) [*]( 3 nunc ex n5 m. 2 V reuelatum ex relatum m. 1 V eius ex es m. 2 V 6 aditus in Christo per coniunctionem carnis rb 8 introeant V 10 configurauit Vi- in transformatione rb 12 cupiditatem V1 per nouae rb 13 non carnem habere suam r non suam carnem habere b 18 die ex de m. 2 V sunt necessaria rb 21 obtinendum ex obetinendum m. 1 V optinendum r 22 diei ex ei m. 2 V 25 praeparanda et et V1 26 sabbati add. m. 2 V redemptura ex redpmptum m. 2 V 27 angelorumque ex angelumque m. 2 V 28 di V diei r. ) [*]( XXII. HDar. Plct. para I. ) [*]( 28 )

Qui ad doctrinam rationabilis et perfectae prudentiae praeparantur, ab ipsis statim elementis litterarum docendi sunt, ut perfectam ueramque rationem tamquam ab exordio primae institutionis consequantur. sciens istud sanctus Paulus apostolus, eam solam ueram atque utilis doctrinae esse prudentiam, quae ab aetatis [*]( 1 et promerendum add. m. 2 V 3 traquillitatis F1 7 gloriam h. I. om. V 8 aomnium V die V (cf. de hac genetiui forma BUchder — Windekilde lat. Decl. p. 68, F. Neue Formenl. I, 379) diei rb 9 perm uigil uita b peruigil r 10 laudum r deo om. V 13 per inuidia corr. m. 2 V 17 obtinendus b 19 interpraetatione V Explicit psalmus XCI incipit CXVm alef alleluia V Incipit ps CXVIII. Incipit littera prima. Aleph aleluia r In di nomine inoipit tractatus psalmi CXVHI Hilarii epi catholici C (cf. Acad. p. 84) Incipit tractatus psalmi CXVHI Hilarii epi Pictauensis p (de R cf. supr. p. 344) 28 litterarum elementis E 26 istut V apostolue paulus VCp cum solam V 26 prudentiam ex prudentiae m. 2 V. )

Arduum enim et difficillimum homini est, per se ipsum uel per saeculi doctores rationem praeceptorum caelestium consequi; nec naturae nostrae recipit infirmitas diuinis institutis, nisi per eius gratiam, qui haec ipsa dederit, erudiri. namque qui simpliciter ea, quae inter manus sibi inciderint, legunt, [*](3 n Tim. 3, 14 sq. ) [*]( 1 ad er ab corr. m. 2 V 2 Timothaeum R fide istudi (stud. å. ras.) i-aque (eraa, d?) R 4 a quibus didiceris V a quibus didicisti RCe a quo didicisti pb 7 sit add. m. 2 V cum supr. add. p 8 esset = edenda p esset tenenda V 9 elentorum V 10 hebreorum VR in om. V 12 CLXUI V centum septuaginta octo R 18 hebreus VR coueniat V conueniat (con i. ras.) R conueniat ex conueniet C 14 istae R 15 extitisse (prius ti s. s. m. 3) R 16 tociue C totus V decurreret VCp 17 paruoli V & ad (& a. s. 3) R 18 contexta sit V cura texta sunt C 19 humana ex huma m. 2 V ignorantia C 21 uelud p ueluti Ve infantulis CCI 22 homini ex hominis R per se om. V 26 qui haec ipsa om. R 26 inciderunt V legunt ex legunt legunt m. 2 V. ) [*]( 28* )

Plures enim cum audiunt legem, iustificationem, praecepta, testimonia, iudicia, quae omnia Moyses sub diuersa uniuscuiusque generis uirtute disposuit, unum atque idem esse existiment: ignorantes aliud legem, aliud iustificationem, aliud praeceptum, aliud testimonium, aliud esse iudicium; quae multum a se differre et discrepare, testis nobis est octauus decimus psalmus. quo continetur proprietas uniuscuiusque et nuncupationis et generis. I ex enim domini inmaculata, conuertens animam. testimonium domini fidele, erudiens paruulos. iustitiae domini rectae, laetificantes corda. praeceptum domini lucidum, inluminans oculos. timor domini sanctus, permanens in saeculum saeculi. iudicia domini uera, iustificata in ipsum. sunt ergo distantiae in singulis quibusque rebus et prudentis atque intellegentis uiri est in his, quae scripta sunt, discernere, - ubi lex, ubi praeceptum, ubi testimonia, ubi iustificationes, ubi iudicia constituta sint: ne illa, quae sermo propheticus mirabili uniuscuiusque rei proprietate distinxit, ea ignorantiae nostrae infirmitas indocta inperitiae opinione confundat. itaque per litteras singulas haec omnia maximus et ultra ceteros copiosissimus psalmus iste discreuit, ut per haec uerborum elementa credendi [*](14 Ps. XVIII, 8 eq.. ) [*]( 1 nominibus ex omnibus C uerba in nominibus nihil om. V 2 iatnt r õ et om. Cp credimus RCpE 6 ut distinctionum R nesciertmt V 8 uniuBCuiueque (uniusc i. ras.) R 9 adque VR exietimant CpE 10 aliut V aliud iuBtificationem ex aliud legem iustificationem m. 2 V 14 domini om. V conuertans C 15 animas CE 16 paraolos r 19 iustificata in semet ipsa Cpe 21 adque VRC discernere ex discerne m. 2 V 22 testimonium pE 23 sint ex sit m. 2 V ne In illa R quae ex q. m. 2 V 24 rei om. VCp distincxit V distinxsit ex distincsit C 27 istae R crediderit V. )

Plures autem arbitrantur simplicitatem fidei ad absolutam aeternitatis spem posse sufficere, tamquam innocentia secundum iudicium saeculi doctrinae caelestis non egeat institutis. et quia aliter se res habet, idcirco nunc uiuendi in deo innocenter et in innocentia religiose manendi cognitio multa cum copia prophetici sermonis exposita est: quia difficile est quemquam per semetipsum, id est per saeculi instituta hanc innocentiae religiosae cognitionem et uerum usum uitae piae et innocentis adipisci. nouit etiam infirmam per se esse humanam naturam apostolus ad hanc uiuendi scientiam capessendam. nam cum de charismatum et munerum dei donis doceret, cum primum sermonem sapientiae praetulisset, statim sermonem scientiae subiecit. hoc enim scientiae post sapientiae sequens a deo donum est, quia usus sapientiae in usu scientiae perfectus est.

Occurrit autem in praesenti psalmo etiam ea nobis difficultas, quod, cum duos tantum psalmos acceperimus per litteras hebraeas conscriptos, id est centesimum undecimum atque duodecimum, ita ut a prima usque ad uicesimam et secundam secundum Hebraeos litteram uersuum numerus conueniret uersusque singuli a singulorum elementorum initiis inchoarentur, in hoc nunc psalmo octonos uersus elementa singula obtinerent. sed cum omnia uiuendi, credendi et placendi deo praecepta continerentur in psalmo, in eo numero omnia litterarum initia [*](1 in dfiL doctrinae V in domini doctrinae R in dominum doctrinae Cp in domini doctrina e cf. Acad. p. 49 et lin. 24 4 innocentiae V 5 institutis non egeat pE 6 habeat p nunc om. p uerba innocenter et in om. V in ante uocem innocentia om. C, supr. add. p 7 innooent ^ ia (in ras. fuit e) V innocentia (io s. s. m. 1) R innocencia C 10 ad uerum usum Ve pie V adipieci ex adisci m. 2 V 11 per se om. Cp(A) esse om. R 12 carismatum V 18 et di V 14 uerba praetulissetue scientiae om. V 15 post sapientiae add. m. 2 V seq. ns a d5 V sequens ideo C 16 in usu R in usus C 19 hebreas VR CX I adque XII (in ras. fuit C) V centesimum undecimfl atque duodecimQ Cp(A) centesimum - - decimum adque undecimum (un in ras. m. 3) R cf. LXX Tischend. Il, 94 20 usque ad vicesimam eecundam RCp usque uigesimam secundam E cf. Addenda 21 litteram secundum Hebraeos p 23 optinerent R 24 et credSdi V credendiq; p 25 contineantur a. )