Tractatus super psalmos

Verum adhuc secundum impietatis incrementa prophetia quoque poenae et ultionis extenditur. quoniam, quem tu percussisti, persecuti sunt et super dolorem uulnerum meorum addiderunt. appone iniquitatem super iniquitatem ipsorum, et non intrent in iustitiam tuam. deleantur de libro uiuentium et cum iustis non scribantur; causam apponendae iniquitatis super iniquitatem ipsorum et repellendi eos, ne in iustitiam intrarent, et delendis de uiuentium libro non scribendisque cum iustis eam esse demonstrans, quod, quem deus percusserit, hi persecuti sint et super dolorem uulnerum suorum addiderint quod doleret.

Et forte non iniuste, quem deus percusserit, persecuti esse uideantur; ac de his, quae percussa a deo sint, quid [*](1 inscientiam alia T inscientia mali R inscitiam alia P scitiam alia V 3 conpraehendat VRP 5 infra dei R poene constitutione nouum motū V 6 exardescenti V 8 poena P poenam VRe 10 deruta V delegiti cnrr. m. 2 V 11 cultn delicto V ornatuq; (q; inser. m. 3?) R detractu V 12 habitauit VTb habit = uuit P 18 profetia V profe- tiae P 16 dolorS ex dolurS m. 1 V uulnerum eorum P 18 tuam 8 add. m. 2 V 19 causa P iniquitati corr. m. 2 V 20 repellendi (om. et) P repellendiq: T 21 delendi T quod (uel delendi eos) expectes, sed. cf. Ind. s. u. uariatio non supr. scr. R scribendique T 22 ea V ė supr. scr. R demonstrane (ans in uers. exeunte add. m..7) R 28 sunt RPE dolorem supr. scr. m. 1 R suorum ex ipsorii m. 1 R addiderunt (Pll) b 25 "iuste P iniustae YR. )

Percussus ergo et dominus peccata nostra suscipiens et pro nobis dolens, ut in eo usque ad infirmitatem crucis mortisque percusso sanitas nobis per resurrectionem ex mortuis redderetur. percussum autem se ipse testatus est, commonefaciens discipulos dicti huius: percutiam pastorem, et dispargentur oues gregis. sed et. apostolus dicti huius significationem haud dissimiliter confirmat dicens: qui filio suo dilecto non pepercit. non pepercit itaque dilecto filio suo, quem et colonis uinese non ignarus, quod occisuri eum essent, destinauit. non pepercerat autem primo illi de terra [*]( 3 Gen. XIX, 24. 6 Matth. X, 15. 8 Num. XVI, 32 sq. 11 I Cor. 6, 5. 13 Deat. XXXII, 39. 21 Zach. XIII, 7. Matth. XXVI, 31. 23 Rom. VIII 82. 25 Matth. XXI, 87 sq. ) [*]( 2 et illa percussio impia PTe ait om. VR posait ex sit m..3 R posBet V 8 gomorra R gomorram ex gomorrant m. 2 V Gomorrha b 6 id quod E proficisse V cum ex ouno m. 2 V 6 di iudicio VPT in die iudicii E 8 synagogam = (1 litt. d? eras.) R 10 scificata PT 18 qA ego R 14 et ego interimam PT 17 & dominuB R est dominus (dfis V) VPTE 18 pro (om. et) R 19 samitas F1 resnrrectionis V1 21 discipulos suos V dicti huius (ti in ras.) R dicti huius ex dicti sunt huius m. 2 V dispergentur RPTE 23 hant Rl 24 dilecto post non eras. post itaque add. m. 2 V. )

Adpositae autenr-iniquitatis poena est, ne intrent in iustitiam dei, id est ne concorporales et conparticipes Christo fiant, qui nobis secundum apostolum iustitia et sanctificatio et redemptio a deo factus est. exclusi uero iustitiae ingressu necesse est a libro uiuentium deleantur. scripti enim erant in Abrahae benedictionibus, cuius semen sicut stellae caeli et sicut harena maris ad oram litoris abundaret. a quo libro cum omnem populum deleri Moyses metueret, se primum deleri deprecatus est, optans, ut opinor, secundum apostolum anathema pro fratribus suis esse. et quia super dolorem uulnerum dolorem persecutionis addentes recursum paenitentiae perdiderunt, deleti de uiuentium libro ne postea quidem scribi cum iustis meruerunt: ut intellegi possit alium uiuentium, alium librum esse iustorum. nec ambiguum est eos in uiuentium libro esse, qui [*]( 7 Esai. LIII, 4. 15 I Cor. 1,30. 20 Exod. XXXII, 32. 21 Rom. IX, 3. ) [*]( 2 in aeternitatem PE 4 rursus VPT iam om. R aeternitatem P aeternitatis V 6 huius supr. scr. m. 1 P 7 enim mpr. scr. m. 1 P 8 8 esse in doloribus R est ee in doloribus T eum esse in doloribus Va eum in doloribus esse b aestimandus PT estimandus e a aestimates L. n 10 terroribus = ex terruribus = m. 1 R uexauerint ex uexerint m. 2 V 11 super dolo ex super dolii m. 2 V 13 adposita V iniqaitates V1 14 conparticipes ex participes m. 2 V 16 a iustitiae na ingressu (ingressue t'') V E 17 scribtio enim V 19 are R ad horam R ad ora VP libro quo omnem V 23 cursum PT 24 nec. ex ne m. 3 R 25 alius uiuentium alius liber VPTE 26 nec ex ne m. 2 V eum P. )

Tenet autem in se eum confessionis modum, quem in nobis esse oportet fidei, ut in eo tam natura hominis quam natura dei cognita sit. in forma enim serui ueniens euacuauit se ex dei forma. nam in forma hominis exsistere manens in dei forma qui potuit? aboleri autem dei forma, ut tantum serui esset forma, non potuit. ipse enim est et se ex forma dei inaniens et formam hominis adsumens, quia neque euacuatio illa ex dei forma naturae caelestis interitus est, neque formae seruilis adsumptio tamquam genuinae originis condicionisque natura est, cum id, quod adsumptum est, non proprietas interior sit, sed exterior accessio; quod ipsum consequentibus docet dicens: pauper et dolens sum ego; et salus uultus tui, deus, suscepit me. pauper est, qui secundum apostolum, cum esset omnium diues, seipsum, ut nos ditesceremus, paupertauit; dolens est, qui secundum [*]( 3 Rom. X, õ; Gal. III, 12; of. Lev. XVIII, 5. 5 Habac. II, 4. Gal. III, 11. 6 Luc. X, 20. 26 II Cor. 8, 9. ) [*]( 2 praesoribta V impleuerit R apostolus paulus VPTE 4 xpa est V cliristus = est R 5 iustus autem V de quo T ad add. m. 2 V 6 dominus om. P 7 acribta V in caelo RPTE 9 librfl V -8 libro R 10 reliqus R reliquus PTE 11 scripto R scribtus V 12 de uiuentium non PT 14 ut eo V 16 se a dei E 17 qui om. Tt qui — dei forma om. V 18 et se om. R 19 inaniena — ex dei in marg. super. add. m. 2 V 22 cum id add. m. 2 V propietas V 23 ex- �terior ex exterior sit m. 2 V 27 ditisceremus r. )

Esse autem in eo finem legis et sacrificium laudis euangelica confessio est, ita ut hostiarum sanguine et oblatione cessante sacrificium gratiae laudisque praelatum sit. hoc enim isto paupere et dolente in salutem uultus dei formaeque suscepto continuatur et sequitur: laudabo nomen tuum cum cantico, magnificabo eum cum laude. et placebit deo super uitulum nouellum cornua producentem et ungulas. haec itaque laudatio nominis dei laudisque ipsius magnificatio super uitulum nouellum placebit. talis enim ante in lege pro peccato offerebatur, cuius aetatem per tenera ungularum et cornuum incrementa significat. placebit ergo super uitulum peccati honor laudis secundum illud: sacrificium laudis honorificabit me; et illic iter, quo ostendam i 11 is salutare dei. iter igitur ostendendi salutaris dei in laudis est sacrificio.

Et id ipsum consequentibus psalmus ostendit. nam post placituram magnificentiam laudis super uitulum nouellum [*](1 Eaai. LIII, 4. 8 Phil. II, 11. 22 Ps. XLIX, 23. ) [*]( 1 sed nonc V 3 in utroque V'Te in utrumque Pcf. Stud. 1889 p. 321 5 eat — id est add. m. 1 V 6 ab in marg. add. P om. R, a T unigenitus di r inuisibilis est R 11 saorificiorCL V1 euuangelicae V 18 cessanti r & gratiae supr. scr. R 14 susceptu r 16 magnifioabo (& supr. scr. m. J) R in lande RTE in laude = (eras. m) P cj. Sabatier II, 138 adn. 90 aetate r 21 cornium VR 28 honorificauit VP in qao RIyfE 24 illi PTE 26 et ipsum PTE et ipsut V = consequentibus P in consequentibus R*E 27 placitura V. )

Et quia his, qui pauperes spiritu sunt, in caelorum regno constitutis creatura omnis congemescens et dolens in gloria filiorum dei liberanda est, uanitati non sua sponte subiecta, nunc quoque ob laetantes pauperes uitamque quaerentes exauditumque pauperem uinctosque non spretos ipsa illa ad laudem dei expectans reuelationem pauperum gloriae creatura aduocatur: laudent eum caeli et terra, mare et omnia repentia in eo: sub horum elementorum commemoratione creaturarum [*]( 14 Pa. CXV, 16 sq. 16 Matth. V, 3. ) [*]( 1 et laetentur ex est laetentur m. 2 T dum V deum RPTE 3 pauperes R suos non dispexit R 4 uidentes laetentur T 5 ostenditur PT et in d5 dš V 7 quia ex quiae m. 2 Tr anime P geennam V sit deus = - (eras. 2 litt.) R deus sit YPT 8 est add. m. 2 V 9 pauperem ex pauper m. 2 V paupertauit ex pauperauit m. 1 P pauperauit T 10 ditisceremus r 11 sine qui = P 12 sint VP in ungulis V 13 obtinebat ex obtinet R 14 illut V 15 laetentur E uident PTE 16 scriptum est PTE sps r quoniam ipsorum e 17 regnoru V1 18 is qui V 19 congemiscens TE in tia gloriam T 20 uanitas si non V 21 exauditum V 23 creatura autem aduocatur corr. m. 2 V 24 illum R & ante omnia supr. scr. m. 1 R 25 in eis R suorum elemetorum commemorationem T. )

Causam autem, cur adhuc caelum et terra et mare deum laudet, ostendit dicens: quoniam dominus saluificauit Sion, et aedificabuntur ciuitates ludae. et inhabitabunt in ea et hereditabunt terram. et semen seruorum eius possidebunt eam. et qui diligunt nomen eius inhabitabunt in ea. laus uniuersa ex rerum admirabilitate proficiscitur. tum enim aliquid laude dignum uidetur, cum opus ipsum ita magnificum atque praeclarum est, ut et prouidentiam ac uirtutem gerentis et gestorum decus usumque contineat. quod itaque sensum atque opinionem ingenii communis excellat, id per admirationem sui meretur et laudem: caelum ergo, quod tanto ornatu distinctum, inpletum est tantosque motus atque cursus incredibili constantia ac uarietate conseruet, ut annum inter hiemem caloremque temperatis autumni et ueris temporibus moderetur et finiat; terra autem. quae supernis inumbrata naturis uel conplexa in sese uel suscepta sinu semina et contineat et alat et fecundet. et secundum uniuscuiusque generis naturam usum maturitate consolidet; mare autem, quod, uitae nostrae modo, nunc hausto spiritu nunc refuso animetur et maneat motuque in tanta sui [*]( 3 genum V 4 q. add. m. 2 V in mari = erunt P(T) aqualibus V natatna ex natis R natatura PT natus « 5 in inferis PTE 6 intellegunt V1 .7 causa R adhuc cur Ve 8 laudent E saluifi- cabit RITE 9 aedificauit V1 iudae R Iudaeae Bened. in adn.fort. recte, cf. infr. p. 338,6 10 in e5 R 11 seruoruntm V et qui ex es qui V 12 in ea (eras. lineol.) R eam PTE 13 tunc. 16 prudentiam PTE uirtutum P genrentea V 16 adque VR 17 fort. excedat cf. p. 338,3 et laudet V 18 impletumque eat E 19 tantusque P 20 coneeruat Ta caloremque aestatis temperati. E 21 moueretur V t 82 conplexa in se uel PT cQpleza ait uel V 28 e contineat corr. m. 2 V 24 usu maturitate P usu ac maturitate TE 26 motumque b. ) [*]( XXII. HUar. Pict. para I. ) [*]( 22 )

Non ergo hae maximae utique praestantissimaeque rerum omnium uel magis, quibus uniuersae res contineantur alanturque, naturae maris, terrae et caeli ad inanium paene ac leuium operum laudem aduocantur: id est, quia Sion saluificata sit extructaeque Iudaeae ciuitates, quas post Babyloniorum Antiochique uictoriam bellum quoque Romani regis absumeret. dehinc ipsam hanc inopem impiamque sententiam rei quoque communis scientia et ratio condemnat. nam ob id aedificari ciuitates Iudaeae propheticus sermo declarat, ut in ea, quae salua facta sit, Sion inhabitent. quid hic secundum humanas extructiones ciuitatumque fabricas intellegentiae loci est, cum neque in aedificandis his laus ulla sit, quae sint postea destruendae, neque ratio et natura patiatur aedificari ob id ciuitates, ut inhabitent ciuitatem ? [*](1 lunaria ex lumen lumen m. 2 V 2 obici rl 8 ut om. F infra V 4 admirabilibus — naturarumque in marg. infer. add. m. 2 r ó in de dl hoc V 6 iudeae VP iudae T aeficandae sit V= dificande sint P L defigandae sint R terras V 8 quo si T extructas esse eas temptalli, extructa VR ex = tructa ea ut sit P(CI) extructas eas ut aint T exstruc. e tas eas esse ut sint e laude fit VPcx 9 nonne e 11 ha corr. m. 2 V maxime utiquae praestatiesimeque r 18 caeli animalium V a pene V poene R 14 laude V 16 post om. 1x babylloniorum VP antiocique V anthiocique RPl 16 uictoria V 17 res quoque Ir 18 scigtiae et V aedificare P ciuitas V 20 inhabitet VRPE et. quid V2RSPTE 22 quae sit R 23 et naturae patitur V id add m. 2 V lhabitet ciuitate V. )

Est autem digna plane deo laus caeli, terrae ac maris confessione tribuenda, quod illa filia Sion, quae inuecta in Hierusalem tanto praeeuntium sequentiumque comitatu, salua per deum sit; in quam angeli concupiscunt, in quam creatura omnis gemens dolensque prospectat, in qua aeternitatis nostrae gloriam laudemque speculamur, in qua aedificatarum ecclesiarum ciuitates manebunt. Sion enim, licet colliculus templo, quod in Hierusalem fuit, iunctus sit, tamen secundum interpretationem ex hebraeo in latinum graecumque sermonem speculatio dicitur. in hoc ergo corpore domini, quo resurrexit ex mortuis, quo a dextris uirtutis consedit, quo in gloria dei patris est, spem nostram uitamque speculamur. et quia reuelationem nostrae in eo claritatis et ipsa in eandem liberanda creatura omnis expectat, salutem huius Sion sub significatione caeli et terrae et maris laudat; quia omnia in caelis et in terra pacificata et reconciliata per eam deo sint, quia in resurrectionis gloriam, cuius spem in ipso ex mortuis resurgente speculamur, peccatum, mors, corruptio a uita et inmortalitate deuorata sint et exhausta. nam . si super unius peccatoris paenitentiam magnum in caelis gaudium est angelorum, quanto magis in totius mundi reconciliatione laetitia sit?

Et quia in finem pro his, qui inmutabuntur, est psalmus, Iudaeae etiam ciuitates, ut in Sion inhabitent, aedificandae esse laudantur. et ciuitates ipsas conuentus hominum esse quis dubitet? ecclesiam uero ex conuentu plebium effici [*]( 1 dignae V1 2 quod inueta V 3 hierusalg (om. in) PT comitatus V fort. comitatu eat 4 in qua creatura R in qua natura V1 6 gloriam a gloriam di m. 2 V specularum V1 aedificatarum coni. Bened. cod. e R confirmata, aedificaturum r aedificata P aedificatae TE 8 fuit om. V 9 ex hebreo VR 10 quod resurrexit E quod a VE 11 quo in gloria R quoasin gloria T quod in gloria VP dei om. PT 18 et ipsa ex ipsa m. 2 V in eadem P 14 caeli terrae V1 15 et conciliata V 16 qui in V gloria 7' 17 resurgentes V et corruptio V 18 deuorata ex deuora P sit R 19 poenitentia T cf. Ps- ('XXI cap. 9 20 quanto maior VPTb 29 in fine VRP 23 ut in Sion — et ciuitates om. V inhabitarent b habitent PT 24 esse om. PT 25 ecleaiam I' ecclesias T plebium VRPT (Bened. adn. falsa). ) [*]( 22* )

Ac ne sibi Israhel impius in ciuitates Iudaeae gloriam eo, quod secundum carnem seruorum dei semen est, uindicaret, eorum hereditatem, eorum habitationem in Sion esse demonstrat, qui nomen domini diligant: ut pietatis magis sit, non generis electio, quia praestet omnibus caritas dei, quae in Cbristo est, et Petrum nihil aliud, quam utrum se amaret, interrogat dominus noster Iesus Christus dei filius, qui est benedictus in saecula saeculorum. amen.

Alius hic in rememorationem psalmus est; nam tricesimo et septimo eadem inscriptio est. ex ipsa autem uerbi [*]( 4 Rom. II, 28 sq. ) [*]( 8 habraae V 4 qui in manifesto Iudaeus sed qui in occulto Iudaeus et qui in spiritu scripsi cf. Sabatier III, 603 qui in (in add. m. 2) occulto iudaena sed qui in occulto iudaeus sed qui in spñ V qui in manifesto iudaeus sed qui in occulto d' qui in occulto iudaeus sed qui in spiritu RPT qui in carne Iudaeus sed qui in spiritu E locus nota aberratione dcprauatus 6 iude supr. scr. R iudae PT 7 ac ne — iudeae (sic) in marg. infer. add. m. 2 V ac ex hac R impius ciuitates P tu impius ciuitatis T impius ciuitatum e impina ciuitatis b 8 secundurnem carne V uindicare V 9 eorum ex meorum V 10 generis ex gens P 11 in xpo est et petro est et petrum corr. m. 1 V 12 aliut V 13 in omnia saecula YPTE Explicit psalmus LXVIII incipit psalmus LXVIIII feliciter V et sic R omisso feliciter, Expl. psSl LXVIII incp psal LXVIII (sic) P Expl. de psalmo LXVIII incip. de LXVIIII T 16 in comemoratione h. I. V, om. titulum RPT 20 in rememorationẽ V in rememoratione RPTE nam in XXX et Vll V 21 in soribtio VP. )

Domine deus, in adiutorium meum intende. piae confessionis haec uox est, adiutorium a domino et deo sperare; sed plus hic nunc, quam in deprecationibus sperandi auxilii solet, sermo significat. uideri enim id potest, qui in adiutorium positus sit super potentem, nunc in adiutorium, in quod positus est, ut intendatur orare. et quis hic sit. non ambigitur ex psalmo, in quo inest scriptum: posui adiutorium super potentem, exaltaui electum deplebe mea. inueni Dauid seruum meum. et ne aliquid in 15 [*]( 23 Ps. LXXXVIII, 20 sq. ) [*]( 2 edocemur VPT rememorationes V 3 et conpetit V incedere P i 4 expetat PTb 6 in anteriorem V 8 pro nobis don V 9 consistit ex constitit m. 2 V 10 psalmus saluificatae sion PT 11 iudae PTb conclusus est add. m. 2 V 12 in ea VBP rememoratione in T' et retributionis om. V 18 in sanctos ex in sancto R in sfo V sed in illum dauid om. V 14 in fine VRPT 15 nominis (is in ras. 3-4 litt.) R proprietatem V1 narrationem R 16 fine ex sine m. 2 V 19 hic num VP 20 auxili V auxilii ex auxilio m. 1 R sola m. 3 in ras. R potest ut qui Ve, an potest eum qui ? 21 positus sit- in quod om. V 28 ineat scribtum est 1* adiutorium meum super VRe sed cf. Abh. IV, 84 24 et exaltaui RPTE 25 et ne aliquid seruum in illud V. )

Nunc ergo, qui aduersum potentem positus sit adiutor et qui intendi in adiutorium suum precatur, poenam in eos, qui sibi aduersantur, expostulat dicens: confundantur et reuereantur, qui quaerunt animam meam: auertantur retrorsum et erubescant, qui cogitant mihi mala. auertantur statim erubescentes, quidicunt mihi: euge euge. ex uerbis loquellae sermonisque nostri diuinus sermo pendendus est. pudor et confusio ex dedecore est, auersio ex repulsa est; reditus uero non in alia loca magis quam in ea est, unde digressio est. qui quaerunt ergo animam sancti huius, qui in adiutorium suum orat intendi, primum confundentur, post etiam auertentur, dehinc auertentur non in alia, sed retrorsum. et idem est dictorum ordo, qui et rerum. confundentur enim eius animam quaerendo, quem cum peremerint, scient eum uiuere: quia deus uitae et resurrectionis est dominus. dehinc postea auertentur, ne occurrant cum sanctis obuiam Christo in nubibus raptis. postremo auersio non in [*]( 1 Ps. LXXXVIII, 28. 5 Ibid. 88. ) [*]( repes 1 iessae V iesse RPTE possit h. I. V R sed cf. lin. 4 2 gentes R = = ac snper (eras. in?). R 4 soli om. PT 6 sedes RPT 8 aduersũ (.wpr. scr. m. 3) R 11 reuertantnr pro reuereantur coni. Bened. in adn., sed cf. p. 343, 15 12 retroreli — auertantur in marg. add. R retroraam om. VPT qui nolunt mihi R 18 uocibrn auertantur statim T in marg. infer. a adscr. reuertentL retrorsQ 14 loquae = lae (eNU. 1) R loquelae PTE sermonisque ex sermonis m. 2 V nostrae V 16 auersi ex se repulsa est V 17 qui ergo quaerunt ergo corr. m. 2 V 18 qui adiutorium V orat add. m. 2 V 19 non alia V 20 qui = = rerum (re m. 3 in ras. 3-4 litt.) R qui rerum VT 21 peremerint ex peremerent m. 1 R 24 rapti PTe auersi non in RPT auersi non ibunt in e. )

Sed post hanc de impiis precationem, quia rememorationis erat psalmus, pro sanctorum quoque fuit spebus orandum. sequitur enim: exultent et laetentur in te omnes, qui quaerunt te, et dicant semper: magnificetur deus, qui diligunt salutare tuum. ut confusio et reuerentia iusti animam quaerentibus, ita exsultatio et laetitia quaerentibus deum, quia secundum prophetam resurgent alii in confusionem, alii in laetitiam. et ut retrorsum erubescentes auertantur, qui mala cogitant, qui dicunt euge euge, ita qui salutare dei diligent ad confessionem magnificetur dei proficiunt, ut ex gratia indultae sibi a deo exultationis laudis confessio augeatur. non enim aliquo deus, qui idem atque aeternus est, indiget, aut quicquam in rerum naturis et mentium opinionibus est, quod expectet. quod enim incremento demutabile est, id detrimento saepe demutatur. deus autem, qui idem origo et causa gignentibus est, ad aeternae beatitudinis naturam sibi ipse sufficiens [*]( 3 I Cor. 16, 51. 9 Maro. XV, 81. 17 Dan. XII, 2. ) [*]( 1 ali V retrorafl supr. tcr. m. 3 R et retrorsum V enimpoenae om. R 2 indicitt V iudicio R infima ex infirma R 6 animam insti et E male R 7 resurrectione R et reseurrectione corr. m. 2 V 8 k in inferna R 11 de post V praecationem V R praedioationem W rememorationea V1 14 dS VP dominus Rb 16 deum est b 17 qui R 18 et om. R auertentur TE 19 diligunt P'T 20 ad confewione V nt om. P indulgSti sibi d5 V 512 aliquid PT idem i adq. V dem adque R om. PT 24 post detrimSto repetitum demutabile tkl. ro. 2 V 26 mutatur VPTe quidem R quide P qui et T 26 ad add. m. 2 V. )

Oportuit autem psalmum, qui rememorationis in finem est, digno rememorationis ipsius fine concludi. sequitur enim: ego autemegenus et pauper sum; dominus adiuuat me. adiutor meus et liberator meus tu domine, ne tardaueris. neque regis dignitati neque regni opulentiae paupertatis atque inopiae professio congruit, sed ei, qui, ut nos ditesceremus, pauperem se praestitit, cui ne ad paschae quidem cenam nisi quaesita et aliena domus fuerit adiuuari se itaque rogat. in forma enim serui oboediens usque ad crucis mortem factus est. citum quoque auxilium, ut liberetur, orat, ne quae rememorationis tarditas sit, qui et ipsas illas passionis moras non ferens proditori dixerit: fac, quod facis, cito, dum liberari in se susceptae carnis infirmitatem maturatae resurrectionis uirtute festinat dominus noster Iesus Christus, qui est benedictus in saecula saeculorum. amen. [*]( 20 Ioh. XIII, 27.- ) [*]( . 1 nec quod aliunde expetat dereliquit T aliumde V1 expectat R 2 suorum om. V 5 quotiens (eras. q) . R quotienscumque TE cf. Acad. p. 29 optandi ex optande m. 1 R 7 esius corr. m. 1 V 8 iucrementa ex incremente m. 1 R noscente TrRP 9 in fine est VRPT . •/. 11 egenus su R deus adiuua me E 12 meus es domine R 14 inopiae add. m. 2 V ei qui T eius qui VRP eius uox est qui E 15 pasche T pascae R 16 caenam R coenam PTE quaesitam V 17 serui ex saeui m. 2 V 18 nt er uelut m. 2 V neq RT ne qua ex ne q. m. 2 V ne qua P cf. Acad. p. 29 et F. Neue Formenl. 11, 224 19 qui add. m. 2 V 20 uerens V cito om. VRPT 21 liberari ex liberarem m. 2 V post maturatae dtsitl. f. 65 T, f. 66 incip. prolog. in cantica quindecim graduum: Psalmorum tituli Če'. dominua nosteramen om. RPe Explicit psalmus LXYIIII incipit psalmus XCI feliciter m m V Explicit psalmus LX VUII incip-t psalmus CXVIII alleluia aiF R] deest subscriplio in P, ubi in fol. seq. 104 legitvr: Exposicio quindęcim gradvv beati Hylarii pictauensis episcopi. Psahnorum tituli cet. )

Bonum est confiteri domino et psallere nomini tuo, altissime, et reliqua. post legis tempora et cognitionem ueritatis conuenit corpus ipsum potius quam umbram corporis contueri. lex enim eorum, quae* in domino nostro Iesu Christo inplenda erant, speciem conplectitur; non ipsa ueritas, sed in ea meditatio ueritatis, utilis fide potius quam effectu, imitatione quam genere. ea enim, quae obseruari praecepta sunt, non uirtute efficientiae ipsius utilia erant, sed obseruantium fide salutaria, ut sacrificiorum diuersitates et holocaustomatum religiones et circumcisionis cura et sabbati otium. haec enim omnia et praetermissa culpam habebant et gesta sub futurorum fide proderant, sicut ait beatus apostolus: prius autem, quam ueniret fides, sub lege conclusi custodiebamur in ea fide, quae incipiebat. reuelari. itaque lex paedagoga nostra facta est in Christo, uti ex fide iustificemur. at ubi uenit fides, iam non sumus sub paedagoga; omnes enim filii estis fidei. ergo quotienscumque aliquid ex lege relegitur, in opere praesentium mandatorum speculum futurorum est contuendum. et erat quidem congruum de singulis superius conprehensis adferre rationem, ut secundum apostoli doctrinam uniuersa intellegerentur fide futurorum potius quam uirtute ipsius efficientiae profuisse; tamen in unum congesta omnia audientibus ne non tam cognitionem potius quam onus adferant, unam ex superioribus partem retractemus et eam scilicet, quae; tempori [*]( lo Gal. ill, 23 sq. ) [*]( 1 de titulo psalmi XCI om. V 3 bonum — reliqua om. V 7 ltm xpo spemciem corr. m. 2 V 8 utilis coni. Bened. et illis Vr 11 obseruantiaum corr. m. 1 V fide ex fidelium m. 2 V 12 holocaustumatum V1 .13 otium ex cotium m. 1 V 16 custodiebar 1'1 17 pedagoga V 18 ex fidei corr. m. 2 V ad ubi r 19 fili r 20 relegitur ex religitur m. 2 V 21 contuendum — fide futurorum in mary. m infer. add. m 2 V 25 audientib. non tam r 26 una orr. m. 2 V 27 superiorib. ex superi m. 2 V. )

Et de otio quidem diei huius multa praecepta sunt. nam et in ea dominus perfecta mundi huius soliditate requieuit; scriptum est enim: et requieuit deus in die septima ab omnibus operibus suis, quae inchoauit facere. et rursum haec eadem sanctificatur in lege ab eo, ut omne opus agi uetitum sit, sicut scribitur in Exodo: in mente habete diem sabbatorum sanctificare eum: sex diebus operaberis et facies omnia opera tua; septimo autem die sabbata domini dei tui: non facies in illo die ullum opus. ergo sabbato et quies dei est et hominum otium. sed quid hoc proficiet ad psalmum, in quo in factura dei gaudium est, et profundae cogitationes eius. et exurendus peccator ut fenum, et iustus ut palma florescens et multiplicandus ut cedrus? nulla hic diei septimi requies, nullum humanorum operum otium decantatur. ergo quia nihil in psalmo de requie huius sabbati continetur, proprietas requietionis et sabbati, quod in lege praescribitur, requirenda est in psalmis. legimus itaque de impiis dictum: sicut iuraui in ira mea, si intrabunt in requiem meam. deus in sacramenti religione confirmat, non adituros requiem suam; non, ut opinor, huius sabbati requiem significat, in qua post mundi aedificationem scribitur quieuisse. nam sollemnitatem ac laetitiam diei huius omnes Iudaei in eam gloriantes introeunt, ei [*]( 8 Gen. II, 2. 11 Exod. XX, 8 sq. 28 Pe. XCIV, 11. ) [*]( 1 necessario F1 quia ex qua m. 2 V 2 scribtnraram V 4 quoque ex quo m. 2 V 7 in eam V 8 requiebit r 10 ab eo Yr adeo b 11 in raentera V 12 habete Vr habeto b 14 sabbata V 6f i Sabatier I, 176 sabbati r sabbatum b 15 n illum diem V illo die r in in illa die b 17 factumra corr. m. 2 Ffactura rb 18 exurendus scripsi cf. Sabatier 11, 185 et Stud■ 1889 p. 320 ezurgendus Vrl exoriendaa r'b iustum P 93 ita V 27 solemnitatem rb 28 fort. in ea cf. Stud. I. c. )