Tractatus super psalmos

Hilary, Saint, Bishop of Poitiers

Hilary, Saint, Bishop of Poitiers. S. Hilarii Episcopi Pictaviensis Tractatus super psalmos. (Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, Volume 22). Zingerle, Anton, editor. Prague, Vienna, Leipzig: Tempsky, Freytag, 1891.

Id enim sequitur: confusi sunt, quoniam deus spreuit illos. confunditur quisque et pudore dedecoris sui et conparatione honoris alieni. et hinc illud, quod apostolus significat dicens: omnes quidem resurgimus, sed non [*]( 5 Gen. II, 28. 10 Num. IX, 12. 14 Ps. XXXHI, 21. 94 I Cor. 15,51. ) [*]( 1 probilem V1 & placendi (di in ras.) sibi cunctis R placendi cunctis E 2 utilitatis se V dedisset ex disset m. 1 P 8 dissipabit P dã ossa V 5 et hoc R 6 ex ossibus R 7 ministerium r1 O 8 ex aeternitate adae suit V substantia RiP 9 quid V in dõn (o add. m. 2) V in dfio PT 10 hos V1 11 uis passionis V in carne internam tamen P diuinitatem R 14 ubi add. m. 2 V dš V doi minus RPTE 16 ezeceli r hiezechiheli T sub ossibus significatione V 17 releuatum V 18 et dissipauit supr. scr. R et dissipabit P* om. V 19 ut cu quod R 90 uiliscerent 1' 91 idem sequitur V quia deus RE 22 spraeuit eos R et pudore om. V 28 corporatione (xic) ex corparatione m. 2 V illud est quod PTE 24 resurgemus RPTE cf. Sabatier lII, 720. )

131
omnes demutabimur. sed et propheta et confusionem resurrectionis et honorem discernit, itadicens: et resurgent alii quidem in uitam, alii in confusionem aeternam. confundentur ergo, quorum ossa dispersa sunt, quos spreuit deus, quos tamquam indignos, ne conformes essent gloriae suae et resurrectionis, abiecit: resurrecturi adeo, ut confundantur, non demutabuntur uero et ex eo confundentur. haec enim resurrectionis statuta condicio est, et idcirco tamquam ex prarterito pro decreti definitione fit sermo, quia id, ut ita maneat, sit statutum.

Commemoratis uero humanis et insolentiae et iniquitatis impietatibus, ut is, qui titulo praefertur, intellectus in finem possit intellegi. tali propheta spem beatorum finis ipsius adhortatione confirmat dicens: quis dabit ex Sion salutare Israhel? dum auertit dominus captiuitatem plebis suae, exultabit Iacob et laetabitur Israhel. una enim haec spes reliqua fuit humanae infirmitati et fidei, per quam inter tantas praesentis uitae calamitates aeternorum bonorum exspectatione requiesceret. et idcirco certus huius beatitudinis propheta, tamquam ex uasto humanarum miseriarum proclamat profundo, dicens: quis dabit exSion salutare Israhel? namque secundum alium prophetam: ex Sion exiet lex, et uerbum domini ex Hierusalem. hoc uerbum domini caro factum est. haec caro et Sion et Hierusalem est, ciuitas nobis pacis et speculatorium nostrum. hinc salutaris, hinc Iesus. Iesus enim, ut saepe diximus, ipso nomine salutaris est. lex [*]( 2 Dan. XII, 2. 92 Esai. II, 3. ) [*]( 1 inmutabimur Rb confessionem V 3 uitam alii in om. R alii quidem in e alii autem in b 6 deus om. V continues. 7'1 6 et om. r 7 immutabuntur b 8 surrectionis V 9 pro om. R 12 impietatis F1 nt his R in fine RFT 18 spe R 16 istrahel V aduertit R pleuis P1 18 calamitates rx calamitatis m. 1 V exspectatione rerum requieaceret V 19 beatitudins V 20 proclamat de profundo r «. 92 cundil corr. m. 2 V 23 de ierusalem R 24 caro sup. lin. add. . a. 2 V hec uerbum oaro corr. m. 2 V 25 nobis add. m. 2 V nonae PTE nostrum om. V hinc ias enim ut V 26 eat lex — salutaris om. V. ) [*]( y* )

132
autem ex Sion non fuit salutaris, opere quidem uiuificans, sed non iustificans ex fide.

Hic uero exspectatus salutaris et datus est Israhel, sed non carnali illi Israhel. non enim, qui filii carnis, filii deisunt, sed filii promissionis deputantur in semen. testatur et Iohannes, non esse secundum carnem Abrahae filios. cum et filii uiperarum sunt, et potens est deus Abrahae filios de lapidibus excitare. dominus autem ipse docuit, ex fidei operibus proprietatem successionis existere, nec secundum carnis generationem filiorum originem deputari, cum ait: si filii Abraham essetis, opera Abraham faceretis. sed et Daniel presbyteros condemnans ita dicit: non semen Abraham, sed semen Chanaan et non Iuda. Ezechiel quoque increpitis populi iniquitatibus ait: pater tuus C h ananaeus, mater tua Chettaea, radix tua et generatio tua de terra Chanaan. non est ergo Israhel iste ex successione corporea, cui ob infidelitatem origo profanissimi generis deputatur. neque huic data salus est, qui non suscepit oblatam. sed ei, qui auersa captiuitate populus dei factus est.

Captas autem inperitarum gentium mentes et impiissimis uitiis ac religionibus subditas in libertatem fidei et nomen familiae caelestis absoluit. qui enim erant daemonum seruitus, facti sunt dei populus. et quis hic sit captiuitatem auertens de se ipse testatus est. hanc enim non lex, non patriarcha, non propheta, non angelus, non aliqua alia caelestium uel [*]( . 4 Rom. IX, 8. 10 Ioh. VIII, 89. 12 Dan: XIII, 56. 14 Ezech. XVI, 8. ) [*]( 1 sed non iustificans om. V 8 uero om. V exspectatus est salutaria PTE 4 illi um. PT 5 sed fili V deputantur ex demutantur m. 2 V 6 iohanig V 7 estdfis V sexfide V 10 fili V 11 abrabS r abraam T cf. Sabatier III, 430 adn. abrabae RE abraam T habram V abrahae RE 12 danihel RPT praesbyteroa R presbiteroa rT dixit PT 13 cannam V ezechihel R hieczechihel T 14 iniquitatem VI 14 chananeus RPT chanaanens V 16 chettea V chetthea P cet- thaea R cethea T (xertaia LXX Tischend.) generationem Vx 16 channaan V 18 suscipit oblata V 19 uersa V 20 captus enim r enl 22 qui corr. m. 1 R 28 et om. V 24 haec enim P 25 non alia caelestium V. )

133
dominatuum uel potestatum uel thronum ueluirtutum uirtus auertit, sed ille, qui accepto libro in synagoga cum ista legisset: spiritus domini super me, propter quod unxit me praedicare captiuis remissionem et caecis uisionem, dimittere confractos in remissionem, praedicare annum domini acceptum, fidem et auctorem consummatae significans prophetiae ait: quia hodie inpleta est prophetia haec in auribus uestris. haec igitur populi dei auersa captiuitas est, cum oculi intellegentiae panduntur, cum praefracta peccatis corda in requiem relaxantur, cum annus domini acceptabilis nuntiatur, quo paenitentiae nostrae deo est accepta confessio, cum nihil praeteritorum reputatur ad crimen, cum noua omnia sunt, noua libertas est, noui filii, et aeterna laetitia est.

Exultabit Iacob et laetabitur Israhel: idem namque ipse patriarcha utrumque nomen sortitus ex merito est. nam, quia manu calcem fratris continuisset in partu, Iacob nuncupatus est, subplantaturus deinceps et emendo primogenita et benedictiones occupando. et interpretationis uirtutem Genesis exposuit, Iacob eum, quia subplantator fratris sit, nuncupatum. per agnitionem autem confessi dei tum, cum se ab eo homine, cuius in lucta dominabatur, benedici poposcit — quia deum, aduersum quem generis sui populus secundum futurae passionis sacramentum in lucta carnis inualuit, fidei oculis conspexisset [*]( 8 Luc. IV, 18. 7 Ibid. 21. ) [*]( 1 dominatuum ex dominatium m. 1 V dominatfiu (altertlm u eras.) R potestatuum V thronum R tronuum V thronufl P trhonorum (lie) T cf. Stud. 1886 p. 341 uirtutuum corr. m. 1 V 4 et oaeoia re. oirionem om. R . 5 dimitte corr. m. 2 V in remissione V 6 auotoritatem m 7 significans ex significare tn. 2 V aignifioationis PT cf. Acad. p. 80 profetiae ait ex profetat m. 2 V 8 hoc igitur PTb populus di aduersa r V 9 intellegentia PTe 10 praeferaota corr. m. 1. V praefaota P eit 11 quod totina paenitentiae dõ V aooepta VP aocepta eat E 12 quod nihil V 13 sint PT 16 exultabit enl iacob V 16 idem enim ipse V utrarumque V sortitum V 17 namque quia V fratris oalcem V 18 et timendo V 19 benedictionis V interpraetationis R interpraetati nominis V 21 confessi ex confessio m. 1 V tunc cum V 22 aduersoB VP 24 in lucta carus V. )

134
in corpore — Israhel, quia Israhel deum uidens sit, meruit nominari. et secundum ipsius Genesis prophetiam in Iacob iuniorem populum, qui esset ex gentibus crediturus, significari absolutum est. hic ergo exultabit Iacob et laetabitur Israhel: secundum ecclesiae ordinem hic unus populus duplicis et professionis et honoris; neque enim geminatis sententiis idipsum caelestis sermo significat. sed quia fides prima, qua quis inuocari super se dei nomen precatur, fide anteriorem populum subplantat, cum Iudaeo nec infidelem se optat esse gentilis. hic ergo Iacob est, spe praeoccupatae benedictionis exultans. iam uero ubi baptismo renatus et fide consummatus deum intellegentiae oculis et mente adspexerit, tunc iam laetabitur Israhel, quia iam subplantato seniore deum fide uideat, uisurus ueriore conspectu - secundum illam beatitudinis sponsionem : beati mundi corde. quoniam ipsi deum uidebunt, domini et dei nostri Iesu Christi, qui est benedictus in saecula saeculorum. amen.

PSALMUS LIII.

In finem in hymnis. intellectus Dauid, cum ueneruntZiphaei et dixerunt adSaul: nonne ecce Dauid absconsus est apud nos?

Deus, in nomine tuo saluifica me et in uirtute tua iudica me. deus, exaudi orationem meam, auribus percipe uerba oris mei et reliqua. [*]( 14 Mattb. V, 8. ) [*]( 1 sit add. m. 2 V 2 generis R 4 hoc ergo Pb hoc ė ergo T 5 hic unus est populus E 6 sententi = is R 7 quo quis VRPEfort. cum quis 8 nomen di P praecatur VR pdicatnr P praedicatur T anteriore P 9 cumludaeo neo infidelem se G. de Hartel (cum Iudaeo infideli non se temptaueram) cum iudaeo in fidelS se Rl cum iudeo et infidelem se V cum iudaeo in fidele fidelS se R' cum iudaeo infideli fidelem se PTE cf. de loco corrupto etiam adn. Bened. et supr. cop. 19 optasae gentilis V 10 spes P om. V poccupatae corr. m. 1 P 11 a baptismo T regeneratus m ras. m. 3 R 12 et mentis VPT israel laetabitur PTE om. V quia iam om. V 18 uideat — conspectu om. V 14 mundo RPTE 16 et di ñ V et dei R ifim xpi V 16 amen om. V Explicit psalmus LII incipit psalmus LIII V Finit psalmus LII incipit LHI R Finit trSc. psalmi LII inept LIII P Ezpl. d. ps. LII incip. de LIII T 18 in finem — oris mei om. VPT 19 ad om. R qf. cap. 2 20 absconditus R 21 saluum me fac R. )

135

Sanctus et beatus Dauid non ignarus est, ut propheta, euangelicae doctrinae, et in tempore licet legis hanc corporalem agens uitam, tamen, quantum in se est, apostolici mandati praecepta consummat, testimonio de se dei fidem praestans, cum dictum est: inueni uirum secundum cor meum Dauid, qui Iessae est. non enim inimicos suos bello persequitur neque insidiantibus sibi decertando armis resistit, sed exemplo domini, cuius et nomen et lenitatem praefigurabat, proditus orat, periclitans psallit, patiens odia gratulatur; et ideo secundum domini cor repertus est. quia cum domino duodecim milia legionum angelorum possent in tempore passionis adsistere, tamen ad omne officium humilitatis explendum passioni se et infirmitati ipse permisit, orans tantum et dicens: pater commendo in manus tuas spiritum meum. quo exemplo hic idem, per similitudinem passionum futurae eius passionis propheta, non contradicit, non resistit inimicis, malum pro malo ex praecepto euangelico non reddens, sed dominicae mansuetudinis aemulator, cum tribulatur, cum proditur, cum fugatur, dominum, cuius tantum aduersus impios armis utitur, deprecatur.

Psalmo autem huic ex historia titulus praescribitur; sed ante historiam, quatenus et quando et in quem ea, quae sub historia dicuntur, a nobis sint intellegenda, monstrantur. est enim primum: in finem intellectus illi Dauid. tum deinde sequitur: cum uenerunt Ziphaei et dixerunt ad Saul: nonne ecce Dauid absconsus est apud nos? [*](6 Act. ap. XnI, 92 (cf. I Reg. 13, 14). 13 Lac. XXIII, 46. ) [*]( 1 non ignarus ut profeta R non ignarus eed ut propheta PTE 3 mandati supr. scr. m. 1 R 6 qui Iessae est V qui Iesse est PTe qui filius Iesse eet Rb (TIW TOti 'IeMai). 7 deccrtant V 8 et nomen lenitatem V 9 odia om. V 10 domini om. V reptus est V 11 assistere RT 12 passioni set firmitati ipse permisit V passioni se et infirmitati subesse permisit PTe 18 orans — dicens om. V 15 eius om. V 16 contradixit V 17 euuangelico VR reddens ex reeddens m. 1 V 19 dm̃ ' VT depraecatur VR 20 historiae titulus V titulus ex historia E 21 quatenus — anb hiatoria in marg. inf. add. m. 2 V 28 primus R in fine R 24 Ziphei R aziffei V zyfphei (y in ras. supr. additum) P zjphaei T et om. V ad om. RPT 95 absconditua R est nobiscum RPT. )

136
ergo hoc, quod a Ziphseis Dauid proditur, in finem est intellegendum. per quod ostenduntur ea, quod in praesens tum erga Dauid agebantur, praeformationem in se futuri temporis continere: cum innocens insectatione uexatur, cum propheta contumeliis inluditur, cum deo placens ad mortem requiritur, cum rex inimico suo, ut dominus Herodi atque Pilato, ab his proditur, cum quibus tutus esse debebat. psalmus ergo intellegentise in finem est et in Dauid illo intellectus, in quo finis est legis. et qui Dauid habet claues, aditum intellegentise tum aperiens, cum. quae de se a Dauid sunt prophetata, consummat.

Ipsa autem secundum hebraeam proprietatem interpretatio nominis adfert non exiguum nobis ad intellegendum profectum. Ziphsei namque significantur, quae nobiscum sunt oris aspersiones: hae ab Hebraeis Ziphsei nuncupantur. aspersio autem secundum legem emundatio peccatorum erat, per fidem populum sanguinis aspersione purificans, cuius aspersionis hic idem beatus Dauid ita meminit: asperges me hyssopo, et mundabor, sacramentum futurae ex domini sanguine aspersionis fide interim legis sanguine holocaustomatum repensante. sed hic populus, ut populus Ziphaei, ore potius quam fide aspersus et emundationem aspersionis labiis magis quam corde suscipiens, infidelis in Dauid suum et proditor exstitit, quod antea per prophetam dixerat: populus hic labiis me honorat, cor autem eius longe est a me; ad prodendum Dauid ob id pronus, quia cessante fide cordis omnia per oris fraudulentiam legis sacramenta gessisset. [*]( 17 Ps. L, 9. 23 Esai. XXIX, 13. ) [*]( y 1 azziffeis (zz in ras.) V a zefpheis P in fine VR 2 eo V erga ex ergo m.1 V 8 gerebantur PT generabantur V 7 in fine VR 8 illu T 9 claues id est aditum T 10 a mpr. scr. m.1 R om. V profetata ex profetatum m. 2 V n 11 hebre m V interpraetatio VR 18 zefei V zifphei P aspersiones ex aspersionis R aspersionis ex aspersianis V aspersionis P 14 ea ab V autem . om. PTe 16 per fidem — aspersione add. m. 2 V uoce persona, quam aberratione h. l. finxerat V1, deleta populortl (oexu corr., r i. ras. m. 3) R 17 asperges ex asperge R asperge P hysopo V ysopo PT ysobo ex ysopo R 18 asperaione V 19 fidem FPfides T repensante V repensate ex repen- satae R rep̄sentat P repraesentat Te 20 est et hio populus PT 21 et mundationem R in labiis potius V 28 ante PT 25 ob in V 96 cessisset V. )

137

Dens, in nomine tuo saluifica me et in uirtute tuaiudicame. deus, exaudi orationem meam, auribus percipe uerba oris mei. secundum demonstratam tituli rationem passio Dauid prophetae dei ac domini nostri Iesu Christi passionis exemplum est. et idcirco oratio quoque eius etiam ad intellegentiam orationis eius, qui uerbum caro factum est, temperatur: ut, qui omnia secundum hominem passus est, idem omnia secundum hominem et loquatur; et quorum infirmitates portauit et peccata suscepit, eorum ad deum deprecetur obsequio. proprietates autem uirtutesque uerborum, etiam inuitis licet et cunctantibus nobis, intellegentiae huius exigunt sensum, ut omnia ex persona eius dici non ambigamus in psalmo. ait enim: deus, in nomine tuo saluifica me. in humilitate corporis unigenitus dei filius sub prophetae sui dictis haec precatur, qui et gloriam, quam ante saecula habuerat, reposcebat. saluificari se in dei nomine rogat, in quo est et nuncupatus et natus, ut se in eo corpore, in quo erat natus, idipsum, quod naturae anteriori suae et generi erat proprium, saluum faceret dei nomen.

Et quia omnis haec ex persona formae seruilis oratio est, cui formae seruili usque ad crucem mortis adsumptae salutem eius nominis, quod dei est, deprecatur, et saluandus ex dei nomine id continuo subiecit: et in uirtute tua iudica me. namque ob meritum humilitatis, quia se exinanisset formam serui accipiens, formam nunc rursum dei consortem in ea, quam [*](i 1 talafica me corr. m. 2 V saluam me fac RPT (LXX σω̃σόν με) 6 et om. T oratio ex ratio m. 2 V 7 factus est V ut quia V inter secandam ei hominem 4-.5 litt. eras. R 8 passus - hominem um. RV* eloquatur R 10 depraecetur VR proprietatis r 11 inuitiis V et um. V 18 eius exigunt V ot omnia ex ut omnia ut m. 2 V ambigamus e tmbigimus (a supr. acr. m. n R ambigimus V 18 ait enim supra ser. m. 1 P saluum me fao RPT 14 sub profeta V 16 eui om. PTe quia gloriam PT 17 est nuncupatus V 18 nat' rnpr. scr. m.3R t anteriori ex anteriore m. 2 V 19 saluum ex salum m. 1 V facere (corr. m. 2) V 90 oratio — seruili in marg. inf. add. m. 2 (quae hoc quoque loco aeruilis scripsit) V 21 mortS crucis T 28 in continuo V 24 forma serui V 25 consorte V in id ea VR (error ex dittographia ortus, cf. Acad. p. 22 et Stud. 1889 p. 322). )

138
adsumpserat, humilitate repetebat, in dei nomen homine ipso, in quo deus nasci oboedierat, saluato. et ut huius nominis, in quo se saluari orabat, honorem non nudae tantum nuncupationis doceret esse, iudicari se in uirtute dei precatur. primum enim ex iudicio est, quod meretur: factus, inquit, oboediens usque ad mortem et mortem crucis. propter quod exaltauit illum deus et donauit illi nomen, quod est super omne nomen: ut ei nomen, quod super omne nomen est, donetur; tum deinde hoc ipsum iudicium sit in uirtute iudicii, quia per uirtutem dei is, qui ex deo homo mortuus fuerat, idem rursus in deum ex homine mortuo resurrexit, secundum illud apostoli: crucifixus ex infirmitate resurrexit ex uirtute et rursum: non enim erubesco euangelium; uirtus enim dei in salutem omni credenti. per iudicii enim uirtutem infirmitas corporalis in dei nomen naturamque saluatur; atque ita ob meritum oboedientiae in salutem nominis dei ex iudicii uirtute prouehitur, ut in eo dei et nomen et uirtus sit. ceterum si ex consuetudine humana sermo iste coepisset, in misericordia potius uel aequitate, quam in uirtute, iudicari propheta se poposcisset. sed uirtutis illic opus fuerat iudicio, ubi dei filio in filium hominis ex partu uirginis nato, rursum ipsi hominis filio per iudicii uirtutem dei filii et nomen redhibendum esset et uirtus.w

Sequitur dehinc: deus exaudi orationem meam, auribus percipe uerba oris mei. promptum prophetae fuerat dixisse: deus, exaudi me. sed quia ex persona eius [*]( 5 Phil. II, 8 sq. 12 II Cor. 18, 4. 13 Rom. 1, 16. ) [*]( 1 nomS V nomine PT cj. lin. 15 2 obydierat V ut add. m. 2 V 8 se om. V nude tantum nuncupatis VPT 4 dooeret sese V praecatur VR 5 est om. R inquid VRl obaudiens VP 6 & mortem R et mortem sup. lin. am. 2 V mortem autem PT 7 qud R 8 ut eo nomine V 10 homo add. m. 2 V 12 ex infirmitate ex et infirmitate m. 2 V 13 rui-sus V 14 euuangelium VR dei est in RPT salute P ' 16 ob raeritum tuum obidientiae V 17 in salute V 18 et nomen ex nomen m. 2 V humanus V 19 aequitatS P 20 se propheta E et uirtutis R 22 rursus V . 23 fili V redimendum r et uirtus na ex uirtus m. 2 V 25 inaurire uerba Re 26 pereo corr. m. 2. V. )

139
loquitur, qui solus sciret orare, idcirco constans postulatio exaudiendae orationis ostenditur. Paulus beatus neminem hominum, qualiter orare oporteat., scire docet dicens: quod enim, quid oremus, qualiter oporteat, nescimus. non est ergo infirmitatis humanae, exaudiri orationem suam postulare: cum doctor gentium, post constitutam licet iam a domino formam orandi, quid et quatenus oret ignoret. sed eius ista fiducia est, qui solus patrem uidet, qui solus patrem scit, qui solus potest orare pernoctans — secundum euangelium enim dominus pernoctauit orans —, qui per speculum uerborum formam ipsam occultissimi sacramenti sub communibus uerbis, dum oraremus, ostendit. et qui orationem suam poposcit audiri, ut peculiare hocfiduciae suae doceret esse, subiecit: inaurire uerba oris mei. et quisquam hoc humanae fiduciae esse existimabit, ut uerba oris sui uelit audiri? an illa, quibus motus animi nostri et inpetus pronuntiamus, tum cum de ira exardescimus, tum cum de odio obtrectamus, tum cum de dolore querimur, tum cum de adulatione blandimur, tum cum aut pro spe lucri aut de ueritatis pudore mentimur, aut de contumeliae offensione maledicimus ? et quis usquam uitae ita emendatae et patientis ad omnia fuit, ut his humanae demutationis uitiis non esset obnoxius? solus hoc potuit cum fiducia uelle, qui peccatum non fecit. in cuius ore dolus non fuit, qui flagellis dorsum praebuit, maxillas ab alapis non deflexit, sputamentorum contumeliam non exprobrauit et in nullo uoluntatem eius, cuius ad haec uoluntati in omnibus uolens oboediebat, offendit. [*]( 8 Rom. VIII, 26. ) [*]( 1 postulatio postulandee orationis RPT 2 hominem V S orare debeat V quid enim oremus qualiter T 6 lioet etiam a V formam ordinis R 8 eat qui solus potest (del. m. 2) patrem scit qui solus potest orare cet. Trest qui solus patrem uidet qui solus patrem scit potest (potellsT) orare eet. PT 9 euuangelia V 11 dum om. V 18 inaudire (d in ras. a. m 2) V 14 mei m ms. R et quisquam — sui supr. scr. m. 3 R humane VP 15 uellit V 16 impetas (m ex n m. 3) R pronunciamus RT tum cum di ira ex tum di ira m.2 V 17 quaerimur VR quirimue PT 18 de adolatione ex de adulatione R* adulatione V 19 de ueritatis ex debito ueritatis m. 2 r aut cum de contumelia V 20 usqua (us sup. [in. a m. 2) V umquam P unquam T uitae ita ex uitata (posterius ta in ras.) corr. in. 3 R 24 deflectit P 25 uoluntate V ad hoc PT 26 obydiebat V. )
140

Causam deinde, cur uerba sua audiri oret, adiecit: quoniam alieni insurrexerunt aduersus me et fortes quaesierunt animam meam, non proposuerunt deum in conspectum suum. unigenitus dei filius, dei uerbum et deus uerbum — cum utique omnia, quae pater posset, omnia ea et ipse posset, sicuti ait: quaecumque enim pater facit, eadem et filius facit similiter, et in indiscreto deitatis naturaeque nomine indiscreta quoque esset et uirtus —, ut absolutissimum nobis humanae humilitatis esset exemplum, omnia, quae hominum sunt, et orauit et passus est. et ex communi nostra infirmitate salutem sibi est deprecatus a patre, ut natiuitatem nostram cum ipsis infirmitatis nostrae inisse intellegeretur officiis. hinc illud est, quod esuriuit, sitiuit, dormiuit, lassatus fuit, impiorum coetus fugit, maestus fuit et fleuit et passus et mortuus est. et ut his omnibus non natura, sed ex adsumptione subiectus esse posset intellegi, perfunctus his omnibus resurrexit. omnis ergo eius in psalmis ex naturae nostrae affectu querella est. nec mirum, si ita nos intellegimus dicta psalmorum, cum ipse dominus secundum euangelicam fidem passionis suae sacramenta scripta esse fuerit testatus in psalmis.

Alieni igitur super eum insurrexerunt. non enim iam filii Abrahae sunt, neque filii dei: sed natio uiperarum, sed serui peccati, sed semen Chanaan patre Amorraeo, matre Chethaea et de diabolo patre filii diabolicae uoluntatis. quaerunt [*](6 Ioh. V, 19. ) [*]( 8 et non RPT proposuerunt (er in ras. am. 2; unt add. m. 2) V 4 ante conspeotum suum RPT cf. p. 146,8 6 ea add. m. 3 R om. PT poasit V UM 7 et increto V ut indiscreto PTb ut in indiscreto e 10 q m. 1 R hominfl ex hominis T 11 depraeoatus VR 12 nostram—infirmitatis om. V infirmitati arae P inee intellegeremur P inesse intelligeremus T 18 esuriuit ex esuribit m. 2 V sitiuit om. V dormiuit ex dormibit m. 2 V 14 lassus V oaeous fugit V meatus VT 16 perfunctis V 18 quaerella R quaerela P intellegorimus V 19 euuangelioam R euuangeli V 23 fili V habrahae V abraae T 24 chant naarum V amorreo RPT 25 chettea V cethea T c & hea R o & thea P de om. PT diabulo V filio P querunt q. V. )

141
quoque et animam suam fortes: cum Herodes principes sacerdotum, ubi nasci habebat Christus, interrogat, cumomnis synagoga aduersum eum testis falsa coniurat. sed animam hanc humanae naturae et infirmitatis esse existimantes non proposuerunt. deum ante conspectum suum; quia deus ex eo, quod deus manebat, usque ad originem nascendi se hominis humiliasset, id est, ut hominis filius esset, qui erat antea dei filius. non enim alius filius dei, quam qui filius hominis; et filius hominis non ex parte, sed natus, forma enim se dei ex eo, quod erat, ad id, quod non erat, id est, ut nasci posset in animam suam corpusque, euacuante; et idcirco et filius dei et filius hominis, idcirco et deus et homo, id est dei filius habitu humanae originis natus est, usque ad naturam scilicet hominis nascendi. qui totus ex anima et carne. formabilis est, dei se humiliante substantia. ob quod cum insurgunt aduersum eum alieni. cum potentes animam suam exquirunt, quae frequenter in euangeliis tristis et maesta est, deum ante conspectum suum non proposuerunt, quia deus dei filius, ante saecula manens, humanae naturae habitu, id est nostri corporis atque animae homo ex partu uirginis natus esset: per operum magnificentiam non intellegentes, quia hominis filius, cuius animam quaerebant, ad id, quod homo esse coeperat, ex dei filio, quod semper manserat, extitisset.

Interuentu diapsalmi non dicentis, sed cui dicebatur, [*]( 1 herodis principis V 2 nasci habebat RPT irasci habeat V cf. Arch. II, 182 p ) [*](3 aduersus PTE etanimam/T 4 infirmitates V posueF Pposuerunt T 8 hominis (n ex corr. m. 3) R hominis ex homines m. 2 V 8 non enim alius di V et filius hominis sup. lin. a m. 2 V 9 ex patre T post sed natus in P m. 2 haec adiecit: dei filius hominique unitus id est 1 factus est filius bominis q di erat 9 enim om. V 10 non svp. lin. a m. 2 V posset ex possit P possit VT 11 suam om. VT euacuante (exianiuit supr. scr. m. 2) P uacuante R uacante V euacuauit T et idcirco filius di PT filius dei — idcirco et orn. V 14 carne ex corpore corr. T 16 animam eius PTE 17 euuangeliis VR meata V mite deum una lilt. (n uel u?) eras. R 19 adquae F1 adque RV* et 20 natus eet p P natu esse (se in ras.) per R .92 esset ex esse m. 2 V 23 manserat ex manserat manserat m. 2 V manens erat R extitisse V. 24 diapsalmae TE cui dioebatur — sermo est om. V. )

142
demutata persona est. nunc enim generalis sermo est prophetiae. nam post eam orationem, quae ad deum fuerat, ut fiducia orantis posset intellegi in eo ipso precationis tempore quod poposcerat inpetrantis, continuo subiecit: ecce enim deus adiuuat me et dominus susceptor est animae meae. conuertit mala inimicis meis. effectus proprios propriis reddidit postulatis, docens non neglegentem orationis nostrae deum esse, neque inrationabilem praestationem misericordiae suae existimandam, cum nos secundum quod precaremur audiret. namque ad id quod ait: quoniam alieni insurrexerunt super me, proprium illud est: deus adiuuat me; ad id autem: et fortes quaesierunt animam meam, in eo exauditae orationis peculiaris effectus est. quod ait: et dominus susceptor est animae meae; ad id uero quod ait: et non proposuerunt deum ante conspectum suum, hoc conpetenter adiecit: conuertit mala inimicis meis. deus ergo et aduersus insurgentes adiuuat et quaesitam a fortibus animam sancti sui suscipit et non propositus ante oculos neque ab impiis cogitatus in inimicos mala ipsa conuertit: ut, dum deum non cogitant iusti animam quaerendo et aduersum eum insurgendo, adiuto eo atque suscepto, eum, quem inter iniquitatum opera non cogitabant, ultorem malitiae ex malitiae ipsius retributione sentirent.

Habeat itaque hanc innocens religio fiduciam, ut inter humanas insectationes et animae pericula adiutorem sibi deum esse non ambigat et, si quando iniustae mortis uis adferatur, [*](1 profetiae VR 2 quae ex que m. 2 V ad eum VR cf. Acad. p. 31 3 praecationis VR 4 impetrato PT 5 adiubat Tr 8 inrationabilem ex mrationabilem tn. 2 V irrationabilem TE 9 suae esse existimandam r praecaremur VR 10 naquae V nanque T ad ex quod corr. m. 2 V 13 exaudite VII quo ait V 14 quo ait non r 15 hoc conplectentur V 16 inimicis ex inimiciis m. 2 V 17 aduersum PT a om. R 18 animam — neque ab in marg. infer, add. m. 2 r proposito R 19 inpiis ex piis m. 2 V cogitato R ad inimicos PTE inimicos V ut om. P supr. scr. T 20 aduersus PT 91 adque VR 22 cogitant ex cogenitaut m. 1, sed deittde in dittographia iusti animam quaerendocogitabunt V ultorem malitiae ex (del. m. 2) ipsius V ultorem malitiae ipaius PTE 24 beati itaq. V 25 humanos V sibi dominum r 26 non om. V iniuste V morti suis R. )

143
excedentem habitaculo corporis animam sciat in dei susceptione requiescere: habeat ultionis quoque certissimam securitatem, cum mala omnia in eos, qui inferant, reuertantur. non potest iniquitatis argui deus, nec perfectae bonitati malignae uoluntatis instinctus ac motus admixtus est mala enim non maliuolus excitat, sed ultor retorquet; neque ea ex malitia sua adfert, sed in merita nostra conuertit. statuta enim in omnes sunt ad ultionum ministeria mala ista cum lege uiuendi, iusti id iudicii seuera aequitate moderante. sed haec auersa a iustis sunt lege iustitiae et conuertuntur in iniquos aequitate iudicii. utrumque iustum, ut et iustis ad metum prompta sint nec admixta, quia iusti sunt; et iniustis ad poenam sint conuertenda, quia meriti sunt: nec iustis admixta, cum prompta sint, nec iniustis defutura, quia prompta sunt.

Dehinc rursum fit ad personam dei, ad quem primum deprecatio erat coepta, conuersio: in ueritate tua disperde illos. ueritas mendacium confutat et perimitur falsitas ueritate. omnem autem superiorem orationem esse eius hominis, in quo filius dei est natus, docuimus, etiam hoc quoque nunc a deo patre deprecantis, ut inimicos suos in ueritate disperdat. et quae sit ueritas, non ambigitur; nempe ille ipse, qui dixit: ego sum uita, uia, ueritas. disperduntur ergo in ueritate inimici, cum falsis testibus damnationem Christo conparantes [*]( 21 loh. XIV, 6. ) [*]( 1 excidentem PT 2 ultionis qua certissimam PT 8 infecerant P 4 iniquitate R malignae bonitatis V 5 est om. P 6 re torquet potiea liri. ter eras. R neq. enim ea V 8 ad ultiooum (ul sup lin. a m. n V adultionum T Quae secuntur post lege in T desunt usque ad propria fg. LIV cap. 3 tned. iusti = id R iusti in V 9 et aduersa (et sup. lin. a w. 2) r a iusti ex a aiusti m. 2 V 11 ut supr. scr. R haec admixta P 12 et iniustos V et inius tos P 18 quia miseriti sunt ex quia miserinti sunt V prompta ex prorupta m. 2 V nec iustis P 14 defnturan sunt quia V 15 aut personam V 16 depraecatio VR eoepti r conuersio h. I. om. et supr. post ad peraona di pos. P 19 natus est VPE 510 depraecati sunt inimicos V 21 ambiguitur V fc et illi ipei V 22 uia add. m. 2 V ueritas R uerita = 8 P dispernnntnr V1 28 damnatione R comparantes PE. )

144
resurrexisse eum a mortuis audiunt et in dei ueritate gloriam suam resumpsisse cognoscunt, nam postea ob poenam dei in crucem acti fame et bello absumpti ac perditi sunt: uitae auctorem morte damnantes neque dei in eo ueritatem per operum magnificentiam cogitantes. hos igitur disperdit dei ueritas, cum ad resumendam gloriae maiestatem paternae resurgens absolutae in se diuinitatis probauerit ueritatem.

Quod autem et in crucem actum unigenitum dei filium et morte damnatum eum, qui natiuitate, quae sibi ex aeterno patre est naturalis, aeternus sit, frequenter, immo semper, praedicamus: non ex naturae necessitate potius, quam ex sacramento humanae salutis, passioni fuisse subditus intellegendus est; et uoluisse se magis passioni subici, quam coactum. et quamquam passio illa non fuerit condicionis et generis, quia incommutabilem dei naturam nulla uis iniuriosae perturbationis offenderet, tamen suscepta uoluntarie est, officio quidem ipsa satisfactura poenali, non tamen poenae sensu laesura patientem: non quod illa laedendi non habuerit pro ipsa passionis qualitate naturam, sed quod dolorem diuinitatis natura non sentit. passus ergo est deus, quia se subiecit uoluntarius passioni; sed suscipiens naturales ingruentium in se passionum, quibus dolorem patientibus necesse est eas inferri, uirtutes, ipse tamen a naturae suae uirtute non excidit, ut doleret. [*]( 1 resurrectionem cum ex mortuis (supr. cum inter lineas a m. 2 : xjio conparantes resurrexisset) V 3 adaumpti V ac perditi sunt xup. lin. a m. 2 V 4 neq. dm in ueritate P 6 gloriae paternae maiestatem VPE 7 absolutam e 8 quod autem spectat et. Hened. in adn. in cruce P 9 natiuitate (supr. e aliquid eras.) R 10 aeternus est id frequenter V et aeternus sit frequenter e praedicamus non (supr. usn 3—4 lilt. erax.) R 12 passioni ex passionis R ex passionis salutis passionis V fuisse subditus intellegendus est et VR fuisse subditum et 1Tb 13 sese V et quS uu RP (sed R in marg. add. qq) 14 indemutabilem VPE 16 uoluntariae n s R uoluita uoluntariae V 17 poene V in poenae R post non 2 litt. eras. R 18 qualitate ex qualitatem m. 2 V natura non sentit passionis qualitatem naturam sed quod dolorem diuinitatis natura non sentit V 19 passus ergo R 20 passionis V naturam ingruentium P 22 eas om. Pb inferre VRP a om. V 23 doleret ex doloret m. 1 R doloret V. )

145

Sequitur enim: uoluntarie sacrificabo tibi. legis sacrificia, quae in holocaustomatis et oblationibus hircorum atque taurorum sunt, non habent in se uoluntatis professionem, quia maledicti sententia legem sit decreta uiolantibus. quisquis enim a sacrificio destitisset, ipse obnoxium se efficiebat esse maledicto. necesse ergo erat effici, quod fiebat, quia sacrificii neglegentiam maledicti non admittebat adiectio. a quo maledicto nos dominus noster Iesus Christus exemit, apostolo dicente: Christus nos exemit de maledicto legis factus pro nobis ipse maledictum, quia scriptum est: maledictus omnis, qui pendet in ligno. maledictorum se ergo obtulit morti, ut maledictum legis dissolueret, hostiam se ipse deo patri uoluntarie offerendo: ut per hostiam uoluntariam maledictum, quod ob hostiae necessariae et intermissae reatum erat additum, solueretur. cuius sacrificii alio locomeminitinpsalmis: hostiam et oblationem noluisti, perficis autem mihi corpus; deo patri legis sacrificia respuenti hostiam placentem suscepti corporis offerendo. cuius oblationis beatus apostolus ita meminit: hoc enim fecit semel se ipsum offerens hostiam deo, omnem humani generis salutem oblatione sanctae huius et perfectae hostiae redempturus.

Ob quae omnia ita gesta laudem deo patri refert: confitebor nomini tuo, domine, quoniam bonum est, quoniam ex omni tribulatione eripuisti me. reddidit singulis propositionibus proprias absolutiones. nam in exordio [*](9 Gal. III, 13. 16 Ps. XXXIX, 7. 19 Hebr. VII, 27. ) [*]( 1 uoluutariae VR 2 q. in holocautomatis V et in oblationib. P hyr coram R 4 lege R quisque V 5 a om. V 6 aaorificii ex sacrificia m. 2 V 7 a om. P maledicto ex maledicti in. 2 V 8 lesus Chr. om. V 9 nos redemit RPE (in P supr. scr. m. 2) ex maledicto R 10 scribtum V 11 pendit P ex pendet corr. tn. 3 R 12 ergo om. V optulit R mortui V 18 uoluntariae VR ostiam V 14 quod hostiae necessariae ob intermissae V 15 reatn P erat ex erout m. 2 V alio conmonet in r 17 perfecisti RPE 18 respuente (efin. add. m. 3) R 19 oblationes P apostolus ex apostulus m. 2 V 20 semel supr. scr. m. 1 R 21 oblationem V 24 est om. P 26 eripuisti noe h. 1. V sed cf. irifr. p. 146, 7. reddit Pb 26 propria V absolutiones ex oblationes m. 1 R.' ) [*]( XXII. HUar. PlcU para I. ) [*]( 10 )

146
dixerat: deus, in nomine tuo saluifica me; post precum uero satisfactionem congruam gratulationis esse oportuit professionem, ut eius nomini confiteretur, in cuius nomine saluari sese fuerat deprecatus, et, quia auxilium contra alienos insurgentes in se poposcerat, idipsum adeptum se fuisse professi per hoc gaudii exsultatione memoraret: quia ex omni tribulatione eripuisti me. ad id uero, quod, cum fortes quaesierunt animam eius. deum non proposuerunt in conspectu suo, praeclare indemutabilis diuinitatis suae docuit aeternitatem in eo, quod dictum est: et super inimicos meos respexit oculus meus. morte enim non interceptus est unigenitus dei filius. ad explendam quidem hominis naturam etiam morti se, id est discessioni se tamquam animae corporisque subiecit et ad infernas sedes, id quod homini debitum uidetur esse, penetrauit: sed manet resurgens et inimicos suos inmortali oculo despicit, glorificatus in deum et ex hominis filio in dei filium, ex quo etiam hominis filius esse coeperat, per resurrectionis gloriam renatus. inimicos suos despicit, quibus dixerat: soluite templum hoc. et post triduum aedificabo illud. aedificato igitur hoc corporis sui templo eos, qui quaesierant animam suam, ex edito uidet et ultra humanae mortis legem auctores mortis suae sublimis ipse despectat, mortem perpetiens, sed mori nesciens, deus [*]( 18 Ioh. II, 19. ) [*](1 dens om. RPE praecum V 3 ut eina nomine V saluaris est fuerat V 4 depraeeatus VR õ sese VPE professus PE 6 exsultationem Pb memorare ad id nero quia ex V eruisti me V cf. p. 146, 25 7 ad id nero qa cum (qd aupr. scr. m. 1) R ad id uero quod dum P quod dum V quaesierunt om. P quaerunt V 8 dum non proposuerunt dm̃ in V praeclarae V indemutabilis ex indemutabiles m. 3 R 10 coulus tuus V, sed cf. quae secuntur 18 deoeesioni P descensioni V 18 inferna =P in quod P 14 paenetrauit R penitrauit V set et manet V 15 dispii P 16 ex hominis (om. et) F1 17 gloriam m (gloria V) iam VPE 18 dispioit ex despicit P 19 reaedifioabo R * 20 exedit-o R 21 inter auctores et mortis dimid. lin. uacat r morti R pe 22 dispectat V despecta P morte P per tiens R se mori P dl et homo V. )
147
homo dominus noster Iesus Christus. qui est benedictus in saecula saeculorum. amen.