Tractatus super psalmos

Namque lohannis eos. quos esse nationem uiperarum ob malit-iam paternse se impietatis exprobrat ita ad salutem [*](1 pertesa li epreta lP ab conspectu E euntium (aduidendũ supr. ser. nt, I) li '2 oculi tx coulis R ab sup. lin. a m. 2 V pcantium R praeeantium I' sangainae Tn/i 3 plaenae V sunt VE hac ex haec l\ 4 loquitur Ra 9 indicate orfano R E 10 et uenitP arguamur RE 12 sicut fbenicium T (el ut fenicium R 14 et audieritis R Ed. Par. 1572b 15 neque obaudieritia mihi (ihi in ras.) R 16 comedet rj- eomedit R 17 haec om. E et quibus - adhuc om. V 18 paenitentis R paenitentis ts paenitentes r 21 foeniciam r fenioium R 22 hi om. Rt S3 erunt:: qae r aestae R uelleris ej• uelleres t. 2 V 25 esse sup- lin. o m. j* r 26 namque ex nam m. 2 r lohannis Vloannes r.r loannis R quos esse froctum niperarum 1 : )

Sed ne ipsam quidem principalem et maximam loquendi in ira et in indignatione conturbandi praedicationem praetermisit propheta. namque post idquodait: tunc loquetur ad eos in ira sua et in furore suo conturbabiteos, ut ostenderet, qui ille irae sermo esset et quae ex eo conturbatio gigneretur, adiecit: ego autem constitutus sum rex ab eo superSion montem sanctum eius, adnuntians praeceptumeius eius. dominus dixit ad me: filius meus es tu, ego hodie genui te. posce a me, et dabo tibi gentes hereditatem tuam et possessionem tuam terminos terrae. reges eos in uirga ferrea, tamquam uas figuli confringes eos. iratus loquens atque in indignatione perturbans et irascendi modum temperat et loquendi. nam neque iram dissimulat potestate praelata, neque [*]( 1 Matth. III, 8. 2 Matth. XI, 28. 7 Act. ap. IX, 4. ) [*]( 2 ipse dfis (dñs add. m. 2 f) V (e) omnes om. V 3 honerati R 4 aduersum V 5 conuenientibis R 6 eclesiae V ecclaesiae R 9 Nazarenus RE ad ille V 13 paena R 15 et maxime R 16 in iram R et in indignatione ex et indignationem m. 2 V et indignatione R praedicatioie (tio in ras.) R 17 profeta VR loqtur R 18 conturbabit eos ex conturbauit corr. m. 2 V 19 illae V irae sup. lin. m. 1 R 21 praedicans praeceptum eius R 22 mens om. V 23 odie R 24 tuam post poMessionem om. V 25 et taquam R (b) 27 pturbat (t in m. 2 litt.) R conturbans V 28 namque ira V. )

Quamquam uero per spiritum prophetise, pro gerendis gesta memorantis, quia solitus sit per non ambiguam prouidentiam gerendorum deus futura pro praeteritis significare, absolute intellegi possit, omnia hsec ex persona unigeniti filii dei domini nostri Iesu Christi dicta esse, et infidelitas maxima sit trepidum ad haec sensum ambiguae opinionis adferre, tamen etiam euangelicis atque apostolicis doctrinis ostendendum est. nihil eorum prophetam, quse gerenda praedicandaque essent, non antea prophetasse, maxime cum non exiguus ignorantibus atque simplicibus error oriatur in eo, quod dictum est: ego hodie genui te. cum enim ante tempora unigenitus dei filius maneat, non conueniens et consonans esse intellegitur, ut in die genitus sit, cum dies omnes in tempore sint. tempora enim secundum praescriptam nobis a Moyse cognitionem, in hunc suum motum atque cursum ab origine saeculi et constitutione dimensa sunt, cum per momenta et horas et menses et annum [*]( 1 ad pietate R ad pietatem ex ad inpietatem m. 2 V 2 potestatem (tem in ras. m. 3) demonstrat (t in ras. m..1) R uocaret R reuocare V conturbabantur V 4 poesessorem eum ex possessorem cum R possesaorem eum corr. m. 2 V 5 discunt ex dicunt R 6 ac supr. scr. R uaai cnrr. m-2 V 9 lmpaenitentS V in - p emtente R penitentiae ex paenitaentiae R penitentiae ex penitentiam m. 2 V comemorato (o in ras.) R commemoratae ex commemorantur m. 2 V 11 profetiae V prophetiae ex prophetae R 12 memorantis ex memorantur m. 1 V 15 eas e V 16 ambigue (ue in raa.) R 17 euuangelicis VR adque VR 18 profetam VR gerenda ex generanda R 22 nec conueniena nec consonans e 23 omnis ex omnes m. 2 V omnis RE sit VE 24 praeacribtam VR a nobis a Moyse V in hac suum R 25 et om. R 26 oras R. )

Nam id primum est: ego autem constitutus sum rex ab eo super Sion montem sanctum eius. et nescio, cui Christum regem esse ambigere sit tutum, latrone hoc ipso in crucis passione confitente: memento mei, domine, cum ueneris in regnum tuum. sed non sufficit confessio latronis, regem esse profitentis. testantur etiam adoraturi magi, cum interrogant: ubi est, qui natus est rex Iudseorum? testatur et Pilatus interrogans: tu es rex Iudaeorum? profitetur et dominus respondens: tu dixisti. non negat interrogatus, nec gloriatur humiliandus ad mortem. [*]( 20 Luc. XXIII, 42. 23 Matth. II, 2. 24 Matth. XXVII, 11. ) [*]( 2 omnia sup. lin. a m. 2 V (E hoc uerbum ante tempora ponunt) 3 germinat V R 4 per quam = ^ R per quem e inooatum V (sed mox inchoatur) 6 dei filius t ut di uerbum ita et dš uerbum V ut dei uerbum ita est: deus erat uerbum a ut dei uerbum est ita et deus erat uerbum e 6 sed ante — ante omnia est om. V 8 fecerit ex fecereit m. 2 V 9 diffinitus Rb 11 illae infinitae V ille et infinitae a ille ex infinitae e 13 euuangelica adq. apostolica auctoritaa VR euangelica et apostolica atque prophetica auctoritas E 15 idem (em in ras.) R 16 euuangelicorum R euageliorum V 20 profitente Ve 21 subficit V 22 profitentis ex profitentes m. 2 V 24 testatur = = = - etPilatue — rex Iudaeorum in marg. scr. m. 1 R 26 ne° corr. m. 2 V. )

Sed non sufficit respondisse, quod rex sit; audiamus etiam illud, et qui sit iste, qui rex est. princeps namque sacerdotum etiam cum sacramento interrogat, dicens: adiuro te per deum uiuum, ut dicas nobis si tu es Christus filius dei. et dicit illi Iesus: tu dixisti. interrogatio nunc quoque non inprobatur, sed et iactantia et gloriatio spontanese professionis effugitur; quaesita tamen ueritas non negatur. ac sic uerecundia humilitatis et ueritatis confessio temperantur, ut sit et in responsione officium et in interrogatione cognitio. sed expectandum est, qui tandem sit responsionis huius profectus, quod Christus filius dei est; nempe quid sequitur ad id, quod dictum est: tu dixisti? uerum dico uobis, a modo uidebitis filium hominis sedentem a dextris uirtutis et uenientem cum nubibus cseli. qui filius hominis est. idem et filius dei est: natura generositatis in filii hominis adsumptione non deperit. nam non idcirco non dei filius, quia et hominis filius est. non enim cum diuinitatis decessione fit humilitatis accessio; nec per consortium infirmitatis contumeliam uirtus excepit, quippe cum infirmitas honore sit donata uirtutis. nam hominis filius a dextris dei adsidet, ueniens cum nubibus caeli contuendus. quo dicto prophetia consummatur illa, quse dixit: dicit dominus domino meo: sede a dextris meis, donec ponam inimicos tuos scamillum pedum tuorum.

Hic ergo rex super Sion montem sanctum dei constitutus est, praeceptum domini adnuntians: non super illum utique [*](6 Matth. XXVI, 63. 15 Matth. 1. c. 64. 25 PB. CIX, 1. ) [*]( 1 cum non sit ex cum sit non sit m. 2 V ita om. V praetulit V 2 interroganti (og sup. lin.) V cognitionem ueritatis V 5 qui rex sit V 6 interrogat (t in ras 2 litt.) R 7 per dfim V 10 quaesita (a supr. scr.) R 11 ac si V 12 temperatur V 14 nempe quid ex nempes quid m. 1 V nempe quod e 17 ad dextri V uirtutis dei E in nubibus E 19 in fili V 20 et sup. lin. a m. 2 V est filiue VE 24 cum caeli nubibus VE 25 profetia VR dixit RE 27 scabellum RE 28 Siox corr. m. 2 V. )

Tenet autem ordinem prophetise euangelica doctrina. nam in eo ipso dicti utriusque ratio continetur, huius scilicet dicti: ego autem constitutus sum rex ab eo super Sion montem sanctum eius, adnuntians prseceptum eius. dominus dixit ad me: filius meus es tu, ego hodiegenui te; cum enim ait: a modo uidebitis filium hominis sedentem a dextris uirtutis, tempus, quo filius hominis, qui et Christus et dei filius est, consessu dei dignus esset, ostendit: ut, quia antea dei filius, tum quoque et hominis filius esset, id, quod tum hominis filius est, ad perfectum dei filium, id est ad resumendam indulgendamque corpori aeternitatis suae gloriam per resurrectionis potentiam gigneretur: quam gloriam a patre corporeus reposcebat. qui enim in forma dei erat, formam serui acceperat. et acceptae huic formae serui gloriam dei. in qua mansit, expostulat, dicens: pater, clarifica me apud te ipsum ea claritate, quam habui, priusquam mundus esset apud te. non noua quaerit, non aliena desiderat: esse talis, qualis fuerat, postulat et precatur id se, quod ante erat, esse, gigni scilicet [*]( 14 Matth. XXVI, 64. 24 Ioh. XVII, 5. ) [*]( 1 perditae Rqb terrenae e 2 Hiernsales sed Hierusalee V 3 quae mater nostra V magni regis est V 4 hodieque e o itaque ex itaquae m. 2 V hic ex his m. 2 V ut sup. lin. a m. 2 V eum nentnrum V 6 cum caeli nubibus E frement V 9 profetae V eaoangelica VR 11 autem om. « 15 uirtus dei a uirtutiB dei c 16 qui Christus R et dei filius (om. eat) Ra et dei filius et e consessu ex consensu m. 2 V 17 dignanduB e ut quia corr. Bened. at qui Vt et qui R tunc quoque V 18 esset ut id e esset et id b filius hominis E 22 serui sup. lin. a m. 1 V 28 postulat , 24 glorifica RE 25 habui priusquam sup. lin. a m. 2 V 27 et scripsi sed cod. praecatur VR post ante 3 litt. eras. R. )

Tenuit autem beatus apostolus nouam hanc in eo temporariae huius natiuitatis discretam ab ea, quse ante tempora est, generationem et subdiuisam significationem. nam cum de beata illa et nullis circumscripta temporibus natiuitate dixisset: primogenitus omnis creaturae, quia in ipso creata sunt omnia in cselis et in terra, uisibilia et inuisibilia, primogenitum quoque etiam ex mortuis in resurrectione commemorat dicens postea: primogenitus ex mortuis, ut fieret ipse in omnibus primatum habens. nascitur enim ad id, quod non erat, cum tamen id fieret, quod fuisset. est enim primogenitus ex mortuis, qui erat primogenitus creaturae: [*]( 19 Coloss. I, 15 sq. ) [*]( 1 tum totus V 2 quod ut fuerit R 5 nascibatur exordii V 6 ad pr. I. supr. add. VR naacitur ex nascetur R 7 post erat incip. al. man. R t 8 fuid V iio = scetur (o ex a) R noscitur a esse — atque in ras. R 9 adque VR uirtutis dextris et uidedus V uirtuti in dextris est uidendus (in i. ras.) R 11 prouehibatur V 12 consessurus ex consensuruB V, ex consefsurus R patriae inmortalitatis V corruptione ex corruptionis R 18 et in uiuentem E 15 post autem 4-5 liLt. eras. R temporariae (te ex corr., rariae in ras.) R tempore a 16 discretum V a a 17 generatione ex geniratione R generatione b de beat ille corr. m. 2 V 19 primogenitus ex primagenitus m. 2 V 21 post ex mortuis uerba errore hue quoque translata ut fieret ipse in omnib. del. m. 1 V 28 ut h. l. om. V 24 cum suv. lin. a m. 1 V. )

Non nunc aliud est, atque antea fuit. quamuis ipse etiam aliud fuerit ex alio; sed id, quod ex alio etiam aliud fuit, in id ipsum tamen, unde antea exstitit, aliud est renatum. nam qui natus ex uirgine homo est, erat et tum dei filius: sed qui filius hominis est, idem erat et dei filius. natus autem rursum ex baptismo et tum dei filius, ut et in idipsum et in aliud nasceretur. scriptum est autem, cum ascendisset ex aqua: filius meus es tu, ego hodie genui te.. sed secundum generationem hominis renascentis tum quoque ipse deo renascebatur in filium perfectum, ut hominis filio ita et dei filio in baptismate conparato.

Sed id, quod nunc in psalmo est: filius meus es tu, ego hodie genui te, non ad uirginis partum neque ad lauacri generationem, sed ad primogenitum ex mortuis pertinere apostolica auctoritas est. namque in libro Actuum apostolorum ita dictum est: nosque uobis euangelizamus eam, quae ad patres facta est repromissio. hanc deus expleuit filiis nostris, suscitans dominum nostrum Iesum, sicut et in psalmo primo scriptum est: filius meus es tu, ego hodie genui te, cum suscitauit eum a mortuis, amplius non regressurum in interitum. uox ergo hsec dei patris secundum apostolum in die resurrectionis existit; et uideamus an idipsum et euangelistae doceant. namque dominus resurgens tali ad apostolos usus est [*](19 Act. ap. XIII, 82 sq. ) [*](2 idem enim genitua est ex V 4 quamuis ipse etiam aliud (ex alio m. 1) R quamuis (ex quam m. 1) ipse etiam aliud V quamuis etiam aliurt ipse E 6 set R uerba sed id quod ex alio in mat g. inf. add. m. 2 V 7 filiua dei e 8 erat om. V 9 et cum V 10 nosceretur V est enim V 12 post renascentis desin. ai. man. R tQaqS. quo R 18 profectum VR sed cf. adn. Bened. 16 neque ex neque neque m. 2 V 19 uobis om. R euuangelizamua VR ea V 21 dm fi l'hm V 24 regreaiurum ex regreseuroum m. 1 V 26 die (om. in) V exstit V entitit E 26 euuangeliste V qune Bened. h. I. de V notant euangelia sic doceant ad a pertinet 27 namq. V namque ex namquae R. )

Sequitur enim: posce a me, et dabo tibi gentes hereditatem tuam et possessionem tuam terminos terrae. accepit ergo hereditatem gentium, quam poposcit. poposcit enim cum ait: pater, uenit hora, honorifica filium tuum, ut filius honorificet te. sicut et dedisti illi potestatem omnis carnis. ut, omne quod dedisti illi, det illi uitam seternam. et rursum: non pro his rogo tantum, sed et pro his, qui credituri sunt per uerbum eorum in me. haec ergo hereditas eius, ut omni carni det uitam aeternam, ut omnes gentes baptizatae atque doctae regenerentur in uitam; non iam secundum diuinam illam Moysi cantionem angelorum dominatui deditae neque secundum eorundem numerum diuisae, sed in dominicam familiam susceptae et in domesticos dei deputatse et ex iniusto atque peccatore et peruerso iure dominantium in regnum seternum diuinumque translatae. neque enim adhuc tantum portio domini Israhel, neque funiculum hereditatis eius Iacob, sed gentes omnes, secundum numerum angelorum ante diuisae, nunc iam unius atque unus omnis hsec uniuersitas gentium dei populus est: et aeterna haec omnium ex mortuis resurgentium primogeniti huius ex mortuis aeterni heredis hereditas est. [*]( 1 Matth. XXVin, 18. 10 Ioh. XVII, 1 sq. 18 Ibid. 20. ) [*]( 1 omnis potestas R 3 eos RE fili V 4 eni supr. scr. R 8 terminos sup. lin. a m. 1 V 10 poposcit h. l. sup. lin. a m. 2 V * 11 ut filius tuus E sicut dedisti RE 18 illi ui uitam V illi uitam R a 14 sed pro his R sed et pro iis a sed et pro illis e 16 baptizate adque eductae V 17 regenerentur om. V 18 illam diuinam E oantationem R cf. p. 16,3 dominatui (tui in ras.) R 20 deputate ex depotate R 21 peccatore et om. Ve 22 enim om. Va 23 istrahel V funiculus E post sed eras 8? R 24 ante sup. lin. a m. 2 V 25 populus ex populos R 26 est om. V resurgentium — mortuis om. V 27 et aeterni V. )

In eo autem, quod subiectum est: et possessionem tuam terminos terrae, non est existimandum, quod id ipsum repetitus sermo significet, tamquam illi sola gentium terras inhabitantium donata possessio sit. non enim ait: et possessionem tuam usque ad terminos terrae, sed terminos terrae. ab eo autem, quod terminatur, id, quod terminat, differt. neque id ipsum est finitum atque finire. neque unum est modum sumere atque moderari: quorum aliud interius modum accipit, aliud exterius quodam ambitu suo obiectuque moderatur. non enim ita in profundum demersa terra est aut in latitudinem extensa aut prolata in altum est, ut non undique secus aut circumfusse aut subiacentis sibi naturae contineatur obiectu. hanc enim infernae uastitudinis demersa et inmensa abyssus sustentat, hanc circumfusi et superni aeris spiritus inumbrat atque ambit. quod autem subiecta sibi abysso suspensa sit, propheta testatur dicens: ipse super maria fundauit eam et super flumina prseparauit eam. et rursum: qui firmauit terram super aquas. et hanc inmensam atque infinitam uastitatem abyssum scriptura solita est nuncupare, cum Iona intra cetum orat et dicit: abyssus multa circumfudit me. atque hsec quidem infinita inmensitas, quae secundum uerbi proprietatem in abysso significari intellegitur, spiritali diuinae substantiae est circumscripta uirtute secundum illud apostoli: quoniam omnia in ipso et per [*]( 16 Ps. XXIII, 2. 18 Ps. CXXXV, 6. 20 Ion. II, 6. 24 Rom. XI, 36. ) [*]( 1 autem om. V adiectum est Ve 8 repaitns (& ex parte eras.) R 8 soli R solo V terra R 4 est V et in ras. R 5 sed terminos terrae om., V 7 finium V finitum esse. adque VR et sic fere semper 9 cipit — obiectuque om. V habitu R 10 demersa ert terra E 11 latitunem V 12 subiacentes V 13 obiectum V a demersa et inmersa R 14 abusus V aeri V 16 profeta VR et sic sescenties testatur ex taestatur m. 2 V mariam V fundauit illam R 17 praeparauit illam RE et iterum V 19 scribtura V e 20 sic V cf. quae dixi Abh. IV, .58 cum Iona intra coetum oranti≡ dicitur R cum Iona intra cetum orante dicitur E habyssus R 22 que V 23 spiritali et diuinae Vb spiritualis et diuinae Ed. Basil. et Par. 1572 24 omnia in ipsum V sed cf. Ps. CXXIX cap. 1. )

Cuius rei sacramentum omne beatus apostolus Paulus, quippe cuius ore Christus de se est locutus, exposuit dicens: qui cum in forma dei esset. non rapinam existimauit se esse aequalem deo, sed se exinaniuit formam serui accipiens, in similitudine hominis constitutus et habitu repertus ut homo: humiliauit se factus obaudiens usque ad mortem, mortem autem crucis: propter quod et deus illum exaltauit et donauit illi nomen, quod est super omne nomen, ut in nomine Iesu omne genu curuet caelestium et terrestrium et infernorum, et omnis lingua confiteatur. quia d.ominus Iesus Christus in gloria dei patris. in forma itaque dei manens formam serui accepit, scilicet ex deo homo natus. et post mortem crucis in nomen, quod super omne nomen est, exaltatur: in deum namque, quia nullum ultra deum nomen est, prouehitur, eique hoc petenti, id est, ut esset, quod fuerat ante, donatur. formam enim serui in forma dei manens sumpserat. accepit deinde possessionem finium terrae. [*]( 14 Phil. N. 6 aqq. ) [*]( 2 huius infernae E abyssos V abyssi E 4 super V 6 sepultis ex sepultam m. 2 V 8 mortui ex mortuis m. 1 V uiuant VRa ullum Vb illum R a 10 non tam terra donatur om. V 12 sacrametum ex saorametaum m. 1 V 14 in sup. lin. a m. 1 V 17 rep — = tus R 18 oboediens R crucis ex fauois m. 2 V 21 genu ex genua m. 2 V flectatur RE 28 in gloria e (e in ras.) R(e) 24 itaque (ita in ras.) R 25 quod est super omne nomen E 29 promissionem R. )

Sequitur deinde: reges eos in uirga ferrea, tamquam uas figuli confringes eos. multis aut male opinantibus aut uirtutem et proprietatem dictorum diuinorum ignorantibus aduersa haec esse bonitati dei uidentur, utgentes, quas filius dei in possessionem poposcit et in hereditatem accepit, terrore uirgse ferreae regat et modo uasis figuli confringat. neque enim boni cuiusquam est dare et accipere perdenda. et qui mauult peccatorum paenitentiam quam mortem, non existimatur secundum professionem naturae suse esse facturus, si uirga ferrea confringat, quos dari sibi in hereditatem poposcit.

Et primum, ne quis temerarise huic et impiae prsesumptioni locus pateat, proprietates ipsae uerborum in romanam linguam translatorum cognoscendae sunt. namque id, quod nobiscum est: reges eos in uirga ferrea, quamquam ipsum regesnon tyrannicum neque iniustum sit, sed ex aequitatis ac moderationis arbitrio regimen rationale demonstret, tamen molliorem adhuc regentis adfectum proprietas graeca significat. quod enim nobiscum est: reges eos, cum illis est ποιμαvεις αὐ̛̛̛̛τοὐς, id est pastoraliter reges, regendi scilicet eos curam [*](1 flectat V flectat' R flectetur E 2 terrestrium (om. et) E 3 in gloria e R e 4 non terra solu VR non terrena sola E 6 genitus ex genuitas m. 1 V 8 inusitata ex inusitatam m. 1 V 9 serui erat per primogenitum ex V 11 et tamquam Rb 14 bonitatis V 16 terrorae VR et in modo Rs canfringat (can ex parte in ras.) R 17 pe~denda V 18 magis uult ex mauult R' (b) 19 promiasionem e naturae ex nam terrae m. 2 V 22 ipsae (ae in ras.) R 24 eos svp. tin. a m. 1 V 25 regis non sit tyrannicum neq. iniustum sit V 28 ιτοιμαv∈ιcαucι V ποιμαvιαuoucR reges ex regia R. )

Beatus Paulus ad Corinthios scribens, quos ex multis peccatis ad psenitentiam moderata atque utili adhortatione reuocabat, ait: quid uultis? inuirga ueniam ad uos an in caritate et spiritu mansuetudinis? numquid Paulo ius prsetorium erat, ut uirgam comminaretur et cum officio lictoris ad ecclesiam Christi adesset? non utique ita opinandum est. sed quia omnis dei sermo, quo ex errore in ueritatem retrahimur, quo per comminationem terroremque iudicii ad innocentis et sanctae uitae uiam regimur, uirga est nuncupatus, per quam, intra disciplinam diuini metus cohibiti, moderati ac prouidentis rectoris monitu cohercemur, beatus apostolus condicionem eligendi aduentus sui his, quos monebat, adiecit, utrum mallent eum in seueritate doctrinae atque obiurgationis adesse, an in spiritu lenitatis. quod utrumque secundum modestise tenorem erat necessarium, ut ob“dientibus lenior, insolentibus uero seuerior adueniret. et hoc quidem ex noui Testamenti auctoritate prsesumptum est.

Hanc autem uerbi doctrinam uirgam nuncupari ex ueteri ita cognitum est, cum dicitur: uirga directionis uirga regni tui; quia haec eadem est uirgae directio, qua per doctrinam in aequam uiam utilemque dirigimur, et quae uirga [*](8 I Cor. VI, 21. 24 Ps. XLIV, 7. ) [*]( 2 oues sumus e 4 ueteri ex uetere m. 2 V 6 chorinthios R m o quos cQ ex a quos tum ex e 7 paenitentia V p = enitentiam R post utili 1 litt. eras. R adhortatione ex adhortationem m. 2 V 8 uenio V 10 ut in uirga V ut uirga Baxil. et Par. 1572 ut in uirga b cum offioia V 11 lectoris VR ad eclesiam V non — opinandum est om. R 12 dl sermone eu ex V in ueritate R in ueritatem dei K 14 regimur ex regimurum m. 2 V 16 coercemur b 18 eum in a seuaritate doctrinae V eum in seueritate e_u (e ex c) doctrinae R 20 obyclientibus V 21 insolentibus ex insulentibus R uero om. V 28 ex ueteri (i ex e m. 2) ita V ex ueritate sed. in mnrg.: ex ueteri ita R 25 uirgae ex uirgatui m. 2 V quo per V 26 uitam V. )

Hac ergo uirga ferrea ut reget, ita et confringet uel conteret; nam magis hoc secundum septuaginta translatores graecitatis proprietas enuntiat. ita enim scriptum est: 'Ως σxεῡος xεϱαμέως συvτϱιψεις α̛̛ὐτοὐς. sed siue conterat, siue confringat, non idcirco existimandus est hereditatem poscere. ut eam ad perdendum atque abolendum confringat et conterat: quippe cui cor contritum sacrificium sit optimum. contritio ergo illa siue confractio est, quse in nobis corporeas uoluptates et saecularium uitiorum incentiua conminuit dignosque nos dignatione domini praestabit secundum dictum prophetae: cor contritum et humiliatum deus non spernet. conparata autem uasis figuli confractio quantam absolutionem intellegentiae huius inpertitur? non enim sine causa quos in hereditatem poposcit, uirga ferrea regens tamquam uas figuli confringet: nisi quod conparationis exemplo [*]( 4 Eaai. XI, 1. 28 Ps. L, 19. ) [*](1 necesse est illa ipsa eat doctrina sit regni V 3 uirga V Eeeia V 4 inquid VR 6 de radice eius RE 7 super eum spiritus domini RE 18 ut reget ita confringet et conteret Rb reget ita ut confringat et conterat e 15 ω∈ck∈uock∈ραμ∈ωccuvτρ∈ιψ∈ιc auTOUC = V ωcck∈oc k∈αμ∈. WCe liVTpu etcaUTOUO R 18 atque abolendum om. V 19 conbilla tritum R contribulatum VE 22 praestabit ex praestauit m. 2 V 23 contribulatum Rb 94 sperna R 25 iper = titur (eras. i) R inpertit V impartitur e. ) [*]( XXII, Hilar. Plct. pars 1. ) [*]( ó )

Qualis autem a deo secundum uas figuli nostra confractio sit, idem docuit per Hieremiam prophetam, dicens: surge et descende in domum figuli, et ibi audies uerba mea. et descendi in domum figuli, et ecce ipse faciebat opus super lapides. et cecidit uas, quod faciebat in manibus eius; et iterum ipse faciebat uas aliud secundum quod placuit in conspectu eius ut faceret. et factum est uerbum domini ad me, dicens: sisecundum figulum hunc non possum facere uos, domus Israhel? ecce sicut Iutumfiguli uos estis in manibus meis. in summa loquar super gentem aut super regnum, ut feriam eos et perdam: et si conuersa fuerit gens illa a malis suis, psenitebo de malis, quae cogitabam facere illis. et in summa loquar super gentem et regnum, ut resedificem et plantem. et facient mala ante me, ut ne audiant uocem meam; et psenitebo de bonis, quae locutus sum facere illis. sic petitas atque obtentas hereditatis suse gentes deus confringet. et conteret, ut reformet. confringet enim in omnibus omnes inexplebiles cupiditates et inlecebrosas lasciuias et feruentes iras et inanes superstitiones et tumentes fastus et impias opiniones. reformat autem nos ad rationabilem uitae usum contemptu pecuniae, luxus pudore, irae moderatione, ueri scientia, communione uiuendi, religionis officiis, cum per doctrinae regimen terroremque iudicii in has uirtutes post uitia illa reuiuescimus. non enim ait: tamquam [*]( 4 Hierem. XVIII, 1 sqq. ) [*]( _p 1 fracm̃ti R danu R 4 Ieremiam V 6 desoendit V 8 fecit uas aliud RE 12 Istrahel V ecce ex eoe m. 2 V 18 supra gentem V (sed. infra super) 15 paenitebao corr. m. 1 V 16 cogitabo VR 17 loquor V reaedificem ex reaedificet m. 2 V 18 ante me ex autem corr. m. 2 V 20 hereditates V 21 conterit (terit sup. lin. a m. 2) V ut — enim om. V 22 confringet enim in R confringit enim deus in E 23 inlecebras V lasciuias ex lasciuitas m. 1 V 24 fastoa ex fastos R 27 doctrina corr. m. 2 V 88 per uitia illa V reuiuisoimus E cf. Neue Formenl. II, 505. )

Sed inrationabilis materiae uas etiam sub alia intellegentia ad rationem humanse uoluntatis aptatum est: homines quidem per haec uitia sua cadere, sed si in his pseniterent, id est, si ab his desinerent, se quoque deus in his, qui ? ad poenam casus huius constituerit, paenitere, non quod hic motus mentis secundum humanam naturam in deum caderet, sed quia homini gestorum psenitentia modus est gerendorum: paenitentiam quoque suam deus memorat ad poenam, quia puniri desinerent, qui esse impii destitissent. ut ergo figulo promptum est amissum uas ad eandem, uel quam uolet, speciem reformare, ita deo facile est, post uitiorum casus uolentes se erigi per doctrinae suae institutionem ad pietatem ex impietate reparare.