Tractatus super psalmos

Ob quod conpetenter hoc sequitur: tum loquetur ad eos in ira sua et in indignatione sua conturbabit eos. postea enim quam resurgente a mortuis deo, in quem mors per speciem corporis, quod adsumpsit, inciderat, temeritas infructuosse impietatis inrisa est, deus ad eos, quos subsannauerat, loquitur eosque in indignatione conturbat. ac priusquam, qui iste me sermo et quse haec indignationis perturbatio sit, ostendimus, admoneri legentes atque audientes oportet, ne aliquas demutationes passionum perturbationesque motuum cadere in deum credant. nihil enim in aeternam illam et perfectam naturam nouum incidit: neque qui ita est, ut qualis, est, talis et semper sit, ne aliquando non idem sit, potest effici aliquid aliud esse, quam semper est. terrenae istud imperfectaeque causse habent generis, ut demutabiles fiant conuersione naturae, cum laetitiam maeror, placabilitatem ira. beniuolentiam offensa, aequanimitatem inuidia, securitatem sollicitudo perturbat: sumusque per haec aliud aliquando, quam fuimus, cum eam, quae praesens sit, mentis adfectionem subrepens per inconstantiam infirmitatemque nostram motus adpetitionis alterius inquietet et ex eo, quod fuimus, in id, quod sumus, conuersio nos repentina demutet. deus autem beatus atque perfectus profectu non eget, cui nihil deest: demutatione non nouus est, qui origine caret. IPSE EST, qui, quod est, non aliunde est: in sese est, secum est, a se est, suus sibi est et [*]( 1 saepulchram r 2 se sup. lin. a m. 2 V 6 tunc E loqtur R 6 in sec. /. om. V conturbabit ex conturbauit rR 7 ex mortuis V dei filio E 8 adsumit V 10 in om. V 11 qui (sic) R quis e quae R 12 ostendamas E adque VR 14 in dum V enim om. R 16 alis corr. m. 1 V 20 beneuolentiam e aequanimitatem ex aequaminitatem m. 2 V et securitatem E 22 cum ea V 24 inquieta (eta in ras. m. 3) R 26 adque VR 27 carft (y diuers. liq.) R qui ex quid m. 2 V 28 in esse est V cum est Ra ase eat V nd se est Re. )

Ex huius igitur optima ac beniuola beatitudine per dominum nostrum Iesum Christum profectse omnes sunt caelestium et inuisibilium creationes. spiritalium et corporalium constitutiones, non ut profectum sibi aliquem ex his, quibus originem inpertiebat, adquireret. neque enim quisquam eo indiget, quod ex se tribuit, aut per id proficit, cui ad id, quod est, auctor est. exteriora autem sunt, quae adferunt profectum; quia ea, quae inopise ? medentur, aliena sunt. deus igitur, ex quo omnia sunt, nullo eorum indiget, quibus id quod sunt esse largitus est: omnia uero ad profectum eorum, quae gignerentur, creauit. et quia longus erit sermo, si etiam de caelestibus et inuisibilibus inchoetur, ex nobis ipsis, ad quos prophetiae psalmus est, tractemus.

Hominem, non quod officio eius in aliquo eguerit, instituit, sed, quia bonus est, participem beatitudinis suse condidit et rationale animal in usum largiendae seternitatis suae uita sensuque perfecit; et hoc ex ipsius dictis absolute intellegitur ait enim: sed nunc Israhel, quid dominus deus tuus poscit a te, nisi ut timeas dominum deum tuum et ambules in omnibus uiis eius et diligas eum et seruias domino deo tuo ex toto corde tuo et ex tota anima tua et custodias praecepta domini dei tui et iustificationes eius, quae ego praecipio tibi, ut bene sit tibi? nullum a nobis, nisi innocentiae et [*](21 Deut. X, 12 sq. ) [*]( 1 caret ex carunt m. 2 V 8 totum om. R reliquid R 4 beneuola c i ut om. R 8 indiget ex indicet m. 3 R 10 profectum ex profectam m. 2 V quia ea — profectum om. V 11 nulla ex nullu R 13 gignentur ex tignentur m. 2 V 14 inco hetur corr. m. 2 r 15 prophetia (profetia V) psalmi Vx 17 sed quia corr. m. 2 V sed qui Re condidit ex condit m. 2 V 18 suae aeternitatia. uita sensutque VR uitae. senausque a 19 absolute ex absolutae R intellegetur ex intellegatur m. 2 V 20 et nuno e iBtrael V 24 inter anima tua et et custodias add. «: et ex tota uirtute tua 25 tui om. RE. )

Sed qui perfectus ac bonus, et bonitate in nos ac beatitudine sua non sine ratione ac modo usus est. nam unicuique nostrum libertatem uitae sensusque permisit, non necessitatem in alterutrum adfigens, ut unumquemque ex natura bonum malumue esse lex cogeret: sed qui nos per beniuolentiam utenda; beatitudinis suse creasset, profectum nobis ad id per meritum uitae innocentis honestaeque constituit. quid autem honoris ac prsemii bonitatis necessitas mereretur, cum malos non esse uis quaedam nobis conserta non sineret? uoluntati ergo permissa bonitas est, ut praemium sibi uoluntas bonitatis adquireret, et esset nobis aeternae huius beatitudinis profectus atque usus ex merito, non necessitas indiscreta per legem. et quamquam nos ad uoluntatem bonitatis, id est ad bene honesteque uiuendum per spem promerendae et utendse suae bonitatis inliceret, poenam tamen deuitatae et contemptae bonitatis adiecit: ut. cum libertatem nobis uoluntatis ad bonitatem promerendam reliquisset, quia meritum naturse necessitas non haberet, libertatem ipsam cotidie propositus e contrario poenae terror argueret. [*]( i 4 nos ex nobis fir. 2 V obeequi ex absequi m. 2 V 5 expectat R expetit e beatitudinis suae ac bonitatis e beatitudinis suae ac bonitatis suae b 8 succi E praebenti ex probanti m. 2 V 12 ac bonus est, bonitate e in om. Ra 13 unicuique (que sup. lin. a m. 2) V 15 ea natura R 16 malumq. r per beneuolentiam, 19 ac ex hac R 20 conserta e.r conseria corr. m.3 R uoluntati — praemium sibi om. V (sed linea dimidia uacua relicln) 22 aeternae ex aeterna nI. 2 V lilt. aeternae hu in ras. R 28 adque VR 24 quamquam ex quam m. 2 T honestaeque R 26 deuitatae ex deuitati m. 2 r. )

Itaque his, quibus ex uoluntatis libertate malitia magis placuit, ultio constituta ira esse dei creditur, non quia indemutabilis illa dei et quieta natura motu impetus turbidi incalescat, sed quod ille, qui per constitutionem p“nse maneat in p“na, sentiat sibi auctorem huius constitutionis iratum. p“na enim patientis ira esse creditur decernentis. atque ita irascitur deus, cum per p“nse dolorem iram decreti in se sentiant esse puniti, quae non per demutationem naturae in iram ex placabilitate commotae, sed ex constitutione p“nse ira sit puniendis. hanc autem p“nse constitutionem iram nuncupari atque esse, Iohannes in euangelio ostendit, dicens: natio uiperarum, quis monstrauit uobis fugere a futura ira? cum enim debitum illis esset ob impietatem suam p“nse constitutione puniri, iram tamen hanc futuram psenitentise confessione fugiebant apostolus quoque irse huius ita meminit, dicens: quia si. cum adhuc peccatores essemus, Christus pro nobis mortuus est, multo magis iustificati nunc per sanguinem eius liberabimur per illum ab ira, iram uidelicet p“nam manentis constitutionis ostendens.

Non itaque ad demutationem deus mobilis est neque ad aliud ex alio transferendus: cum certae ipse constantisque naturae est, manet ut est, quippe qui dixerit: ego sum qui 15 Matth. m, 7; Luc. IJI; 7. 19 Rom. V, 10. 26 Exod. III, 14. [*]( 1 atque ex adque R adque V 2 ina V uis R (?) E libertis V1 3 ar = tatfi (ercu. c. ?) R artata E meriti = (eras. B ?) R merenti V 4 praepositae F1 poenae V 9 sentiat ex sedtiat V cf. praef. et Aood. p. 22 10 decernentis ex decernitur V atq. V adque R 12 que M. 2 V per denotationem V 13 commota est, sed E 14 adque VR 15 in euuangelio R 16 monstrabit ex monstrauit R 17 guam corr. m. 2 V 18 poenitaentiae ex poenaentiae m. 1 R 19 huius ex eius m. 1 R 22 liberabimur ex liberamur m. 2 V ab ira per illum Rt 23 iram uidelicet poenam V constitutionis est V 24 non itaque — mobilis est om. V 25 et ex alio VR incertae ipse (ipsae V ) inconstantisque naturae est manet VR oerte ipse cSstantisq; naturae est manet a cum certae ipse constantisque naturae sit maneatque e ) [*]( XXII. Eilar. Piet. pars I. ) [*]( 4 )

Atque ideo, posteaquam fremuerunt gentes et adstiterunt reges, posteaquam inania meditantes populi in unum conuenerunt aduersus dominum Christumque eius et posteaquam inrisi subsannatique sunt, subiectum est: tunc loquetur ad eos in ira sua et in indignatione sua conturbabit eos. q qualiter autem loqui semper in ira sua dominus solitus sit, coam propheticae doctrinae grauissimum et maximum adferemus . exemplum, Esaia dicente : audite uerbum domini, principes Sodomum; adtendite uerbum dei, populus Gomorrhse. quo mihi multitudinem hostiarum uestrarum? dicit dominus; plenus sum. holocausta arietum et adipem agnorum et sanguinem taurorum et hircorum nolo; nec si ueniatis apparere in conspectu meo- quis enim exquisiuit hsec de manibusuestris? — calcare aulam meam non adponetis. si adferatis similaginem, uanum est; thymiama abominatio mihi est. neomenias et sabbata et diem magnum non sustineo, ieiunium et ferias et neomenias uestras et festiuitates odit anima mea. facti estis mihi in abundantiam, iam non sustineo peccata uestra. cum extendatis manus uestras, auertam oculos meos a uobis; et si multiplicetis precem, non exaudiam uos: manus enim uestrse sanguine plenae sunt. et haec quidem atrocia et plena irse, principes Sodomum generosam Abrahae familiam nuncupari, populum Gomorrhse electum in hereditatem Israhel dici, inprobabiles esse hostias, abominabiles [*]( 8 Eeai. I, 10 sqq. ) [*]( 1 adque VR 2 conuenerant VR 3 aduersum V 4 loqtur R 5 et indignatione (ne sup. lin. a m. 2) V conturbabit ex conturbauit m. 2 V 6 d5 V 7 profeticae VR et ex est m. 2 V maximum ex maximus m. 2 V 8 Eseia V 9 Sodomorum RE cf. Stud. 1886 p- 341 domini E 10 gomorrae VR mihi om. R 16 apponitia R 16 thimiama ex thimiamna m. 2 V 17 est mihi E numenias V et sabbata uestra Ra 18 ieiunia RE 19 et neomenias om. V 20 facti enim mihi eatia E in abundantia VR 21 extenditis R 22 uestras om. RE 23 praecem VR 24 sanguinae V 25 Sodomorum RE generosa V generotum R 26 Abraham R familia VR Gomorrae VR 27 Istrael V. ) [*]( 4* )

Sequitur enim, posteaquam dictum est: manus uestrse sanguine plenae sunt, lauamini, mundi estote, auferte nequitias ab animis uestris, a conspectu oculorum meorum. discite bonum facere, exquirite iudicium, liberate iniuriam accipientem, iudicate pupillo et iustificate uiduam: et uenite, disputemus, dicit dominus. et si fuerint delicta uestra sicut ph“nicium, ut niuem dealbabo: si autem fuerint ut coccum, ut lanam candidam efficiam. et Hi uolueritis et exaudieritis me, quae bona sunt terrse manducabitis: quod si nolueritis neque audiueritis me, gladius uos comedet. os enim domini locutum est haec. sequitur terrorem benignitas. et quibus iam ultio criminis debita est, his adhuc superest psenitentis conscientiae beata confessio. non enim statim deus in ira sua perimit, sed loquitur et dissimulata adhuc poena tantum in indignatione perturbat. qui enim ut coccum et phoenicium erant. redundanti in manus sanguine decolores, hi in niuem albescent eruntque ueste beati uelleris candidati. et haec quidem ex auctoritate Testamenti ueteris praesumpta sint: uideamus. an etiam in nouo dei ira talis esse intellegatur, ut saluet.

Namque lohannis eos. quos esse nationem uiperarum ob malit-iam paternse se impietatis exprobrat ita ad salutem [*](1 pertesa li epreta lP ab conspectu E euntium (aduidendũ supr. ser. nt, I) li '2 oculi tx coulis R ab sup. lin. a m. 2 V pcantium R praeeantium I' sangainae Tn/i 3 plaenae V sunt VE hac ex haec l\ 4 loquitur Ra 9 indicate orfano R E 10 et uenitP arguamur RE 12 sicut fbenicium T (el ut fenicium R 14 et audieritis R Ed. Par. 1572b 15 neque obaudieritia mihi (ihi in ras.) R 16 comedet rj- eomedit R 17 haec om. E et quibus - adhuc om. V 18 paenitentis R paenitentis ts paenitentes r 21 foeniciam r fenioium R 22 hi om. Rt S3 erunt:: qae r aestae R uelleris ej• uelleres t. 2 V 25 esse sup- lin. o m. j* r 26 namque ex nam m. 2 r lohannis Vloannes r.r loannis R quos esse froctum niperarum 1 : )

Sed ne ipsam quidem principalem et maximam loquendi in ira et in indignatione conturbandi praedicationem praetermisit propheta. namque post idquodait: tunc loquetur ad eos in ira sua et in furore suo conturbabiteos, ut ostenderet, qui ille irae sermo esset et quae ex eo conturbatio gigneretur, adiecit: ego autem constitutus sum rex ab eo superSion montem sanctum eius, adnuntians praeceptumeius eius. dominus dixit ad me: filius meus es tu, ego hodie genui te. posce a me, et dabo tibi gentes hereditatem tuam et possessionem tuam terminos terrae. reges eos in uirga ferrea, tamquam uas figuli confringes eos. iratus loquens atque in indignatione perturbans et irascendi modum temperat et loquendi. nam neque iram dissimulat potestate praelata, neque [*]( 1 Matth. III, 8. 2 Matth. XI, 28. 7 Act. ap. IX, 4. ) [*]( 2 ipse dfis (dñs add. m. 2 f) V (e) omnes om. V 3 honerati R 4 aduersum V 5 conuenientibis R 6 eclesiae V ecclaesiae R 9 Nazarenus RE ad ille V 13 paena R 15 et maxime R 16 in iram R et in indignatione ex et indignationem m. 2 V et indignatione R praedicatioie (tio in ras.) R 17 profeta VR loqtur R 18 conturbabit eos ex conturbauit corr. m. 2 V 19 illae V irae sup. lin. m. 1 R 21 praedicans praeceptum eius R 22 mens om. V 23 odie R 24 tuam post poMessionem om. V 25 et taquam R (b) 27 pturbat (t in m. 2 litt.) R conturbans V 28 namque ira V. )

Quamquam uero per spiritum prophetise, pro gerendis gesta memorantis, quia solitus sit per non ambiguam prouidentiam gerendorum deus futura pro praeteritis significare, absolute intellegi possit, omnia hsec ex persona unigeniti filii dei domini nostri Iesu Christi dicta esse, et infidelitas maxima sit trepidum ad haec sensum ambiguae opinionis adferre, tamen etiam euangelicis atque apostolicis doctrinis ostendendum est. nihil eorum prophetam, quse gerenda praedicandaque essent, non antea prophetasse, maxime cum non exiguus ignorantibus atque simplicibus error oriatur in eo, quod dictum est: ego hodie genui te. cum enim ante tempora unigenitus dei filius maneat, non conueniens et consonans esse intellegitur, ut in die genitus sit, cum dies omnes in tempore sint. tempora enim secundum praescriptam nobis a Moyse cognitionem, in hunc suum motum atque cursum ab origine saeculi et constitutione dimensa sunt, cum per momenta et horas et menses et annum [*]( 1 ad pietate R ad pietatem ex ad inpietatem m. 2 V 2 potestatem (tem in ras. m. 3) demonstrat (t in ras. m..1) R uocaret R reuocare V conturbabantur V 4 poesessorem eum ex possessorem cum R possesaorem eum corr. m. 2 V 5 discunt ex dicunt R 6 ac supr. scr. R uaai cnrr. m-2 V 9 lmpaenitentS V in - p emtente R penitentiae ex paenitaentiae R penitentiae ex penitentiam m. 2 V comemorato (o in ras.) R commemoratae ex commemorantur m. 2 V 11 profetiae V prophetiae ex prophetae R 12 memorantis ex memorantur m. 1 V 15 eas e V 16 ambigue (ue in raa.) R 17 euuangelicis VR adque VR 18 profetam VR gerenda ex generanda R 22 nec conueniena nec consonans e 23 omnis ex omnes m. 2 V omnis RE sit VE 24 praeacribtam VR a nobis a Moyse V in hac suum R 25 et om. R 26 oras R. )

Nam id primum est: ego autem constitutus sum rex ab eo super Sion montem sanctum eius. et nescio, cui Christum regem esse ambigere sit tutum, latrone hoc ipso in crucis passione confitente: memento mei, domine, cum ueneris in regnum tuum. sed non sufficit confessio latronis, regem esse profitentis. testantur etiam adoraturi magi, cum interrogant: ubi est, qui natus est rex Iudseorum? testatur et Pilatus interrogans: tu es rex Iudaeorum? profitetur et dominus respondens: tu dixisti. non negat interrogatus, nec gloriatur humiliandus ad mortem. [*]( 20 Luc. XXIII, 42. 23 Matth. II, 2. 24 Matth. XXVII, 11. ) [*]( 2 omnia sup. lin. a m. 2 V (E hoc uerbum ante tempora ponunt) 3 germinat V R 4 per quam = ^ R per quem e inooatum V (sed mox inchoatur) 6 dei filius t ut di uerbum ita et dš uerbum V ut dei uerbum ita est: deus erat uerbum a ut dei uerbum est ita et deus erat uerbum e 6 sed ante — ante omnia est om. V 8 fecerit ex fecereit m. 2 V 9 diffinitus Rb 11 illae infinitae V ille et infinitae a ille ex infinitae e 13 euuangelica adq. apostolica auctoritaa VR euangelica et apostolica atque prophetica auctoritas E 15 idem (em in ras.) R 16 euuangelicorum R euageliorum V 20 profitente Ve 21 subficit V 22 profitentis ex profitentes m. 2 V 24 testatur = = = - etPilatue — rex Iudaeorum in marg. scr. m. 1 R 26 ne° corr. m. 2 V. )

Sed non sufficit respondisse, quod rex sit; audiamus etiam illud, et qui sit iste, qui rex est. princeps namque sacerdotum etiam cum sacramento interrogat, dicens: adiuro te per deum uiuum, ut dicas nobis si tu es Christus filius dei. et dicit illi Iesus: tu dixisti. interrogatio nunc quoque non inprobatur, sed et iactantia et gloriatio spontanese professionis effugitur; quaesita tamen ueritas non negatur. ac sic uerecundia humilitatis et ueritatis confessio temperantur, ut sit et in responsione officium et in interrogatione cognitio. sed expectandum est, qui tandem sit responsionis huius profectus, quod Christus filius dei est; nempe quid sequitur ad id, quod dictum est: tu dixisti? uerum dico uobis, a modo uidebitis filium hominis sedentem a dextris uirtutis et uenientem cum nubibus cseli. qui filius hominis est. idem et filius dei est: natura generositatis in filii hominis adsumptione non deperit. nam non idcirco non dei filius, quia et hominis filius est. non enim cum diuinitatis decessione fit humilitatis accessio; nec per consortium infirmitatis contumeliam uirtus excepit, quippe cum infirmitas honore sit donata uirtutis. nam hominis filius a dextris dei adsidet, ueniens cum nubibus caeli contuendus. quo dicto prophetia consummatur illa, quse dixit: dicit dominus domino meo: sede a dextris meis, donec ponam inimicos tuos scamillum pedum tuorum.

Hic ergo rex super Sion montem sanctum dei constitutus est, praeceptum domini adnuntians: non super illum utique [*](6 Matth. XXVI, 63. 15 Matth. 1. c. 64. 25 PB. CIX, 1. ) [*]( 1 cum non sit ex cum sit non sit m. 2 V ita om. V praetulit V 2 interroganti (og sup. lin.) V cognitionem ueritatis V 5 qui rex sit V 6 interrogat (t in ras 2 litt.) R 7 per dfim V 10 quaesita (a supr. scr.) R 11 ac si V 12 temperatur V 14 nempe quid ex nempes quid m. 1 V nempe quod e 17 ad dextri V uirtutis dei E in nubibus E 19 in fili V 20 et sup. lin. a m. 2 V est filiue VE 24 cum caeli nubibus VE 25 profetia VR dixit RE 27 scabellum RE 28 Siox corr. m. 2 V. )

Tenet autem ordinem prophetise euangelica doctrina. nam in eo ipso dicti utriusque ratio continetur, huius scilicet dicti: ego autem constitutus sum rex ab eo super Sion montem sanctum eius, adnuntians prseceptum eius. dominus dixit ad me: filius meus es tu, ego hodiegenui te; cum enim ait: a modo uidebitis filium hominis sedentem a dextris uirtutis, tempus, quo filius hominis, qui et Christus et dei filius est, consessu dei dignus esset, ostendit: ut, quia antea dei filius, tum quoque et hominis filius esset, id, quod tum hominis filius est, ad perfectum dei filium, id est ad resumendam indulgendamque corpori aeternitatis suae gloriam per resurrectionis potentiam gigneretur: quam gloriam a patre corporeus reposcebat. qui enim in forma dei erat, formam serui acceperat. et acceptae huic formae serui gloriam dei. in qua mansit, expostulat, dicens: pater, clarifica me apud te ipsum ea claritate, quam habui, priusquam mundus esset apud te. non noua quaerit, non aliena desiderat: esse talis, qualis fuerat, postulat et precatur id se, quod ante erat, esse, gigni scilicet [*]( 14 Matth. XXVI, 64. 24 Ioh. XVII, 5. ) [*]( 1 perditae Rqb terrenae e 2 Hiernsales sed Hierusalee V 3 quae mater nostra V magni regis est V 4 hodieque e o itaque ex itaquae m. 2 V hic ex his m. 2 V ut sup. lin. a m. 2 V eum nentnrum V 6 cum caeli nubibus E frement V 9 profetae V eaoangelica VR 11 autem om. « 15 uirtus dei a uirtutiB dei c 16 qui Christus R et dei filius (om. eat) Ra et dei filius et e consessu ex consensu m. 2 V 17 dignanduB e ut quia corr. Bened. at qui Vt et qui R tunc quoque V 18 esset ut id e esset et id b filius hominis E 22 serui sup. lin. a m. 1 V 28 postulat , 24 glorifica RE 25 habui priusquam sup. lin. a m. 2 V 27 et scripsi sed cod. praecatur VR post ante 3 litt. eras. R. )

Tenuit autem beatus apostolus nouam hanc in eo temporariae huius natiuitatis discretam ab ea, quse ante tempora est, generationem et subdiuisam significationem. nam cum de beata illa et nullis circumscripta temporibus natiuitate dixisset: primogenitus omnis creaturae, quia in ipso creata sunt omnia in cselis et in terra, uisibilia et inuisibilia, primogenitum quoque etiam ex mortuis in resurrectione commemorat dicens postea: primogenitus ex mortuis, ut fieret ipse in omnibus primatum habens. nascitur enim ad id, quod non erat, cum tamen id fieret, quod fuisset. est enim primogenitus ex mortuis, qui erat primogenitus creaturae: [*]( 19 Coloss. I, 15 sq. ) [*]( 1 tum totus V 2 quod ut fuerit R 5 nascibatur exordii V 6 ad pr. I. supr. add. VR naacitur ex nascetur R 7 post erat incip. al. man. R t 8 fuid V iio = scetur (o ex a) R noscitur a esse — atque in ras. R 9 adque VR uirtutis dextris et uidedus V uirtuti in dextris est uidendus (in i. ras.) R 11 prouehibatur V 12 consessurus ex consensuruB V, ex consefsurus R patriae inmortalitatis V corruptione ex corruptionis R 18 et in uiuentem E 15 post autem 4-5 liLt. eras. R temporariae (te ex corr., rariae in ras.) R tempore a 16 discretum V a a 17 generatione ex geniratione R generatione b de beat ille corr. m. 2 V 19 primogenitus ex primagenitus m. 2 V 21 post ex mortuis uerba errore hue quoque translata ut fieret ipse in omnib. del. m. 1 V 28 ut h. l. om. V 24 cum suv. lin. a m. 1 V. )

Non nunc aliud est, atque antea fuit. quamuis ipse etiam aliud fuerit ex alio; sed id, quod ex alio etiam aliud fuit, in id ipsum tamen, unde antea exstitit, aliud est renatum. nam qui natus ex uirgine homo est, erat et tum dei filius: sed qui filius hominis est, idem erat et dei filius. natus autem rursum ex baptismo et tum dei filius, ut et in idipsum et in aliud nasceretur. scriptum est autem, cum ascendisset ex aqua: filius meus es tu, ego hodie genui te.. sed secundum generationem hominis renascentis tum quoque ipse deo renascebatur in filium perfectum, ut hominis filio ita et dei filio in baptismate conparato.

Sed id, quod nunc in psalmo est: filius meus es tu, ego hodie genui te, non ad uirginis partum neque ad lauacri generationem, sed ad primogenitum ex mortuis pertinere apostolica auctoritas est. namque in libro Actuum apostolorum ita dictum est: nosque uobis euangelizamus eam, quae ad patres facta est repromissio. hanc deus expleuit filiis nostris, suscitans dominum nostrum Iesum, sicut et in psalmo primo scriptum est: filius meus es tu, ego hodie genui te, cum suscitauit eum a mortuis, amplius non regressurum in interitum. uox ergo hsec dei patris secundum apostolum in die resurrectionis existit; et uideamus an idipsum et euangelistae doceant. namque dominus resurgens tali ad apostolos usus est [*](19 Act. ap. XIII, 82 sq. ) [*](2 idem enim genitua est ex V 4 quamuis ipse etiam aliud (ex alio m. 1) R quamuis (ex quam m. 1) ipse etiam aliud V quamuis etiam aliurt ipse E 6 set R uerba sed id quod ex alio in mat g. inf. add. m. 2 V 7 filiua dei e 8 erat om. V 9 et cum V 10 nosceretur V est enim V 12 post renascentis desin. ai. man. R tQaqS. quo R 18 profectum VR sed cf. adn. Bened. 16 neque ex neque neque m. 2 V 19 uobis om. R euuangelizamua VR ea V 21 dm fi l'hm V 24 regreaiurum ex regreseuroum m. 1 V 26 die (om. in) V exstit V entitit E 26 euuangeliste V qune Bened. h. I. de V notant euangelia sic doceant ad a pertinet 27 namq. V namque ex namquae R. )

Sequitur enim: posce a me, et dabo tibi gentes hereditatem tuam et possessionem tuam terminos terrae. accepit ergo hereditatem gentium, quam poposcit. poposcit enim cum ait: pater, uenit hora, honorifica filium tuum, ut filius honorificet te. sicut et dedisti illi potestatem omnis carnis. ut, omne quod dedisti illi, det illi uitam seternam. et rursum: non pro his rogo tantum, sed et pro his, qui credituri sunt per uerbum eorum in me. haec ergo hereditas eius, ut omni carni det uitam aeternam, ut omnes gentes baptizatae atque doctae regenerentur in uitam; non iam secundum diuinam illam Moysi cantionem angelorum dominatui deditae neque secundum eorundem numerum diuisae, sed in dominicam familiam susceptae et in domesticos dei deputatse et ex iniusto atque peccatore et peruerso iure dominantium in regnum seternum diuinumque translatae. neque enim adhuc tantum portio domini Israhel, neque funiculum hereditatis eius Iacob, sed gentes omnes, secundum numerum angelorum ante diuisae, nunc iam unius atque unus omnis hsec uniuersitas gentium dei populus est: et aeterna haec omnium ex mortuis resurgentium primogeniti huius ex mortuis aeterni heredis hereditas est. [*]( 1 Matth. XXVin, 18. 10 Ioh. XVII, 1 sq. 18 Ibid. 20. ) [*]( 1 omnis potestas R 3 eos RE fili V 4 eni supr. scr. R 8 terminos sup. lin. a m. 1 V 10 poposcit h. l. sup. lin. a m. 2 V * 11 ut filius tuus E sicut dedisti RE 18 illi ui uitam V illi uitam R a 14 sed pro his R sed et pro iis a sed et pro illis e 16 baptizate adque eductae V 17 regenerentur om. V 18 illam diuinam E oantationem R cf. p. 16,3 dominatui (tui in ras.) R 20 deputate ex depotate R 21 peccatore et om. Ve 22 enim om. Va 23 istrahel V funiculus E post sed eras 8? R 24 ante sup. lin. a m. 2 V 25 populus ex populos R 26 est om. V resurgentium — mortuis om. V 27 et aeterni V. )

In eo autem, quod subiectum est: et possessionem tuam terminos terrae, non est existimandum, quod id ipsum repetitus sermo significet, tamquam illi sola gentium terras inhabitantium donata possessio sit. non enim ait: et possessionem tuam usque ad terminos terrae, sed terminos terrae. ab eo autem, quod terminatur, id, quod terminat, differt. neque id ipsum est finitum atque finire. neque unum est modum sumere atque moderari: quorum aliud interius modum accipit, aliud exterius quodam ambitu suo obiectuque moderatur. non enim ita in profundum demersa terra est aut in latitudinem extensa aut prolata in altum est, ut non undique secus aut circumfusse aut subiacentis sibi naturae contineatur obiectu. hanc enim infernae uastitudinis demersa et inmensa abyssus sustentat, hanc circumfusi et superni aeris spiritus inumbrat atque ambit. quod autem subiecta sibi abysso suspensa sit, propheta testatur dicens: ipse super maria fundauit eam et super flumina prseparauit eam. et rursum: qui firmauit terram super aquas. et hanc inmensam atque infinitam uastitatem abyssum scriptura solita est nuncupare, cum Iona intra cetum orat et dicit: abyssus multa circumfudit me. atque hsec quidem infinita inmensitas, quae secundum uerbi proprietatem in abysso significari intellegitur, spiritali diuinae substantiae est circumscripta uirtute secundum illud apostoli: quoniam omnia in ipso et per [*]( 16 Ps. XXIII, 2. 18 Ps. CXXXV, 6. 20 Ion. II, 6. 24 Rom. XI, 36. ) [*]( 1 autem om. V adiectum est Ve 8 repaitns (& ex parte eras.) R 8 soli R solo V terra R 4 est V et in ras. R 5 sed terminos terrae om., V 7 finium V finitum esse. adque VR et sic fere semper 9 cipit — obiectuque om. V habitu R 10 demersa ert terra E 11 latitunem V 12 subiacentes V 13 obiectum V a demersa et inmersa R 14 abusus V aeri V 16 profeta VR et sic sescenties testatur ex taestatur m. 2 V mariam V fundauit illam R 17 praeparauit illam RE et iterum V 19 scribtura V e 20 sic V cf. quae dixi Abh. IV, .58 cum Iona intra coetum oranti≡ dicitur R cum Iona intra cetum orante dicitur E habyssus R 22 que V 23 spiritali et diuinae Vb spiritualis et diuinae Ed. Basil. et Par. 1572 24 omnia in ipsum V sed cf. Ps. CXXIX cap. 1. )