Tractatus super psalmos

Sed post prsedicationem sanati cordis etiam id ad prseconium diuinae bonitatis adiectum est: numerans multitudinem stellarum et omnibus his nomina uocans. si laus deo ob sedificatam corporaliter Hierusalem defertur, quid hic numerus stellarum et nomina tamquam ad praecipuam diuini operis laudationem prseferuntur? aut numquid laudabilius deo est numerasse et nuncupasse stellas quam creasse, cum creatio et numerum fecerit et nomina inposuerit et uocabulis nomina numerumque discreuerit? sed numerantur hic stellae, quas Abraham contuitus in caelo est, quas Isaac accepit in semine, quas Paulus discernit in gloria. quod autem nominibus [*]( 6 Luc. IV, 18 seq. 12 Ps. CXIV, 7 sq. ) [*]( 2 **sorb** G 9 in enigmatae R 14 mihi Ge tibi Rb cf. Abh. I V, 76 adn. 18 liberata R 25 et nomina R(G?) et omnibus his nomina E 26 praeferantur R proferuntur E cf. p. 848, 9 81 ***cernit G discreuit BE. )

Ob quae mirabilia eius praedicauit: magnus dominus noster et magna uirtus eius et sapientiae eius non est numerus. suscipit enim mansuetos dominus, humiliat autem peccatores usque ad terram. hoc enim mansuetorum proprium est, quia secundum euangelia mansueti possidebunt terram, ut digni apud deum sint nuncupatione, numero, claritate. magnus est dominus, cum disparsiones congregat. magna uirtus eius, cum contrita clarificat. innumerabilis sapientia eius est, cum uniuersa et nominibus discernit et numero. sed qui suscipit mansuetos, humiliat autem peccatores usque ad terram. post meritum sanctitatis impietatis poena subiecta est, cum susceptis mansuetis in claritate stellarum peccatores usque ad terram humiliati infernse legis iudicio destinantur., [*](2 Ioh. V, 28 sq. 7 Luc. XII, 7. 17 Matth. V, 4. ) [*]( 1 dicit in euangelio G dicit enim in euangeliis RE 2 quia G quoniam RE 3 audiant G 4 et prodient G et rPdient R et procedent E u 5 enumerantur Ge & numerantur R numerantur b 8 eis G 12 mirabilia eius praedicauit scripsi cf. Abh. IV, 72 mirabilia eius praedurauit G mirabilia eius atque praeclara ait RE 14 suscipit eni G suscipiens RE t 15 hnmiliat autem GR humilians autem E 17 apu R 18 disparsiones G dispersionea RE cf. Georges Worif. 221 21 humiliat autem G humiliat quoque RE 24 usque RE quoque G. )

Ob quse nos, tamquam cunctantes et hsesitantes, propheta cohortatur ad laudem dicens: inchoate domino in confessione, psallite deo nostro in cithara, qui operit caelum nubibus et parat terrse pluuiam, qui producitin montibus fsenum, dat iumentis escam ipsorum et pullis coruorum inuocantibus eum. frequenter admonet propheticus sermo, ut eum uniuersitatis huius esse dominum credamus, quem omnis lex deum locuta est, qui se nuncupari deum Israhel uoluerit: ut nunc in eodem psalmo, cum dixisset: aedificans Hierusalem et congregans dispersiones Israhel, et ad laudem eius cohortatus adiecit: qui operit cselum nubibus, qui parat terrae pluuiam, ut non alius atque alius legis latae et creationis istius deus posset intellegi. ita autem temperata doctrinae istius ratio est, ut ea creationis enumeratse et nomina commemorarentur et genera, quae, cum creatorem deum esse latae legis ostenderent, significationem tamen in se institutionis typicse continerent: ut nunc confiteri deo ob id admonemur, quia operit caelum nubibus, quia parat terrae pluuiam, quia producit in montibus fsenum, dat iumentis escam ipsorum [et herbam seruituti hominum] et pullis coruorum. inuocantibus eum. in his enim omnibus dei et prouidentia significatur et bonitas, ut subtexto nubibus caelo terris pluuias infundat, ut uertices collium fseno uestiat et iumentis pabulum [*]( 1 haesitantes ex aesitantea m. 1 R 8 psallite do no G psallite diio nostro R in oythara R 4 et parat GR qui parat E 5 dat R qui dat E cf. Sabatier II, 283 post ipsorum R add.: & herba seruituti hominu, quae uerha desunt GE 6 et pulli G 7 profeticus G 9 istrahel G israel R in eodem psalmo GR in eodem hoc psalmo E 10 congregans ex congregas m. 1R 18 adque G 14 possit G temperatae R 16 legis ex leges m. 1 R 17 institutionis typicae continerent R institntionis typicae et prophetioae continerent E ut nunc Ra et nunc. 18 d5 R deum E quia E qui R et sic ter 20 dat R quia dat E tUrba et herbam seruituti hominum h. I. in RE leguntur, G nos iiestituit ; si ea respicis, quae infra p. 851, 24 de hoc uersu in pluribw codicibus insertou, qui supr. secundum GE omittendus erat, exponuntur, eum h. I. uncinis includendum esse suspiceris. 22 dei om. R 23 subterto R cf. Forbiger ad Verg. Aen. III, 682 subteoto E nubibus caelo (us oaelo in ras. m. I) R 94 & iumentis R ut iumentis e iumentis b. ) [*]( XXII. HlUr. Plet. pan I. ) [*]( 54 )

Scimus enim esse nubes, quibus deus, ne super uineam pluant, mandat, sicut per Esaiam dictum est: et nubibus mandabo, ne pluant super eam pluuiam; uinea enim domini Sabaoth domus Israhel est. nouimus nubes, quae prae fulgore eius in conspectu domini transeunt: prae fulgore, inquit, eius in conspectu eius nubes transierunt. nouimus nubes, quas deus in ascensum suum posuit: et posuit nubem ascensum suum. nouimus nubes, ad quas usque dei ueritas est: et usque ad nubes ueritas tua. et has nubes aliquot locis sanctorum doctrinam significari ratio absoluta est, quae uetitae infidelibus pluere eloquia arida impiorum corda non irrigant. quse, cum dominus adsit, esse cessabunt: ut orto sole stellarum lumen hebetatur. ita et doctrinae nubium domino ipso iam per se fulgente praetereunt. per quas etiam ad dominum conscenditur, dum diuina praedicatio iter nobis regni caelestis ostendit: et ideo hse nubes nobis positse sunt in ascensum. ueritas quoque dei usque ad nubes easdem est, quia in se ueram dei cognitionem haec doctrina prophetica continet.

Haec ergo ad commemorationem dei laudium creaturarum genera electa sunt, quae, cum prseconium in se creatoris ostenderent, parabolicam tamen, siue, ut apostolus ait, allegorumenam nobis doctrinam ita commemorata praeberent. caelum ergo nubibus subtegitur, id est prophetica doctrina rebus est subiecta diuinis. pluuia terris infunditur, eloquia scilicet harum subtextarum nubium profunduntur, per quae infructuosi ipsi atque [*](5 Esai. V, 6. 9 Ps. XVII, 13. 11 Ps. CIIl, 3. 12 Ps. LVI, II. ) [*]( 1 cibos ex cibis m. 1 R 8 prae fulgorae R 10 quas ex qua R 13 aliquot ex aliquod R 15 aeloquia R (ita ut acctis. cum pluere coniungendus sit, cf. Abh. IV, 73 eloquio E irrigant R rigant E 16 solae R haebetatur R 17 dootrinae Ed. Basil. 1.550 et Paris. 1572 doctrina R praetereunt e praetereat R qf. Abh. IV, 74 23 laudium R cf. Neue Formenl. I, 272 laudum E 25 allegoruminam R 28 aeloquia R subtextarum R subtectarum E. )

In pluribus autem codicibus insertum hunc uersum deprehendimus: et herbam seruituti hominum, ut ea, quae superius dicta sunt, de homine dicta esse per nuncupationem ipsius hominis intellegerentur. sed nos non egemus hoc sensu. nam licet non inpediat adiectus, non tamen eum, tamquam non [*]( 8 Dent. XXXII, 2. 14 Ps. CXIII, 4. 16 Ps. CXX, 1. 18 Esai. I, 3. ) [*]( 1 ad eligendos R 2 hymbrem R intellegenda ex intellegendam R 3 exspectur R 4 aeloquium R 6 post quam R per quam E b I 7 opinor sic m.1 R 13 qui eras. R 15 hi R 17 faeni R foenum E faena scripsi, quia i ei a saepius in nostri, libris mss. confundunttir cf. praef. et supr. lin. 10 19 praesaepium R praesepe E 20 hebetis R 28 & his R* hia R' E 26 deprsehendimus R 26 superius dicta om. R 27 nos cnn. R 28 non tamen cum R. ) [*]( 54* )

Sed id, quod sequitur, quomodo intellegi oportebit: et pullis coruorum inuocantibus eum? deum inuocare proprium hominis officium est, qui solus ex uniuersis animantibus particeps rationis effectus est. coruorum uero pulli deum quomodo inuocant? et cur pulli coruorum potius quam corui, quorum natura hebes, inproba, inprouida, nulla dei cognitione donata sit? aut quse esca praebetur? numquid ut fseni iumentis et ut herba hominibus? corruptorum cadauerum foetidas sordes deus orantibus se coruorum pullis et pecudum mortes ad cibum uitae praesentis inpertiet? hsec ita intellegere non dicam erroris, sed inreligiositatis extremae est. quid ergo intellegi oporteat, prout ipsi dono gratise caelestis adepti sumus, loquemur.

Coruum in formam peccatoris constitutum esse tum, cum ex arca. emissus non redit, meminimus. cum enim consistendi nusquam locus esset aquis in uniuersa diffusis, ipse columba postea non reperta requie reuertente non rediit. cum enim illic arca ecclesiae formam habuerit, is, qui ecclesiam, cum numquam alibi posset consistere, derelinquit, peccatoris in eo exemplum est constitutum, qui, cum nullam aliam praeterquam [*]( 12 laudiB R infirmitati cum R 13 in fructibus coni. Bened. in adn., sed cf. interpret. ad Corn. Nep. Eum. XI, 2 19 qur R SO haebes R 21 faeni R foenum E 88 corruptorum Ra sic corruptorum e 28 emissui (e in ras.) R redit R rediit E 31 is (i in ras.) R qui ecclesifte R. )

Ut autem omnia hsec, quse allegorice commemorata sunt, in profectum humanae salutis geri intellegerentur, psalmum conclusione confirmat. ita enim ait: non in uiribus equi uoluntatem habet, nec in tabernaculis uiri beneplacitum est ei. beneplacitum est domino super timentes eum et in omnes, qui sperant super misericordiam eius. contraria sibi ista sunt, si corporaliter intellegantur. quomodo enim deus iumentis fsenum producit in montibus, cui non est beneplacitum in equis? necessitatis namque ministerium, non prouidentise benignitas est alimonia praebere non placitis. sed quia omnis dei misericordia curam habet humanse salutis, allegorice superius dicta conclusionis [*]( 9 auem (em in ras.) R heliae R 4 impiiseimae R deuersaretur R diuersaretur E 6 deleotata est R 10 adque G 18 homines G homines ex hominis m. 1 R ignaris G ignaris ex ignarus R 14 }>*aedicatione G 17 allegorioae GR 18 psalmum G psalmi RE 19 equi - G aequi R 90 habet Ge habebit Rb 92 et in omnes GRb m et omnes e super misericordia G snper miserioordia E in misericordia R 28 sibi ista GR ista sibi E 25 in equis G in aequis R 96 alimonia G (cf. de forma alimonium plur. alimonia Klotz Lex. I, 289, Georges Wortf. 33) alimoniam RE 28 allegoricae R. )

Et huic psalmo, ut ei, qui ante superiorem fuit, Aggaei et Zachariae, cum in hebraicis non extet, nomen adscribitur: ut et per hunc et per eos, sicut superius ostendi, aeternae Hierusales prophetia posset intellegi.

Lauda, Hierusalem, dominum, lauda deum tuum, Sion. non differt Hierusalem a Sion; nam secundum locorum nomina urbis ipsius locus idem est: sed nominum interpretatio geminam hanc eiusdem urbis commemorationem necessario desiderabat. Hierusalem enim est ciuitas pacis. et quia domini nostri regnum in pace et unanimitate sanctorum est — et factos est, inquit, in pace locus eius—, conuentus ille beatorum, qui dei regnum est, Hierusalem tamquam ciuitas pacis est [*]( 6 lob. V, 24. 24 PB. LXXV, 8. ) [*]( 2 praetiosarum R 3 aequoa nobiles R nobiles equos E domos ex domus R 4 pulchras ex pulcras m. 1 R 5 testante R 7 transiet GE transit R ad nitam G in uitam RE et potens GRa est potens « ue 8 iudicii amore G iudicia mouefe R 9 tic G, inscia aupr, scr. m. 1 R in saeculorum R Explicit psals CXLUI incipit psals CXLUII G Explicit psalmus CXLUI inõp CXLVn R 14 in Sion R 16 in haebraicis R 17 ut per hunc R ostendi Ge ostendimus Rb 18 hierusales G ierusalem R 20 saecunduxn, R 28 desiderabat R «esidetrahat (??) G. )

Et propheta causam laudationis adiecit: quoniam confortauit seras portarum tuarum, benedixit filios tuos in te. qui posuit fines tuos pacem et adipe frumenti satians te. haec illa est beatae terrae hereditas, quam dominus in euangeliis mansuetis spopondit dicens: beati mansueti, quoniam ipsi hereditabunt terram. plurimis in locis prophetae beatitudinis huius tempus praedicauerunt et firmitatem ciuitatis huius aeternae: cuius ita portae et serae confirmatae sunt, ut aduersariis nobis inimicisque uirtutibus [*]( 1 I Petro 2, 6. 28 Matth. V, 4. ) [*]( 1 ut apostolus ait R ut ait apostolus E 2 resurrectione ex resurrexcione R, ubi le. 1. (f. 224) diuersa man. incip. 6 interpraetationes G 6 Bcribturis G 7 sed ciuitas GR sed et ciuitas E 10 caius R et cuius E 13 nomine est G nomine RE 14 inania GR inanima E hebetes GE haebetes R 17 confeasionis praeconio G confessione praeconii RE 19 confortanit ex confortabit R 20 seras ex serras R 21 uerba te.qui — tuos om. R adipe R 22 satians te R (innmkav de) satiat te E illa est R est illa E 28 in euangeliis GRa in euangelio, 25 profetae G 27 serrae R. )

Sed ad hanc dei praedicationem etiam illud adiungitur: qui emittit eloquium suum terrae; uelociter currit sermo eius. prsedicationis regni dei non fuit lenta properatio, sed in omnem terram indefessa mobilitate et celeri transcucurrit. ubi enim non statim, cum dominus regni sui gloriam in corpore natus ostendit, apostolicae et propheticae doctrinae cursus egressus est? per hancque uelocem transcursionem sedificatio beatae huius ciuitatis est c“pta, quse auditis opulentise suae copiis cotidie ubique uiuis fidelium lapidibus structa usque ad incolatus sui plenitudinem conparatur, cuius in congregandis omnibus ex quattuor partibus mundi uelox sermo percurrit, rursum ad confrequentandam hanc beati regni ciuitatem in coetum consummatae plenitudinis congregandis.

Sed et praedicatio alia conectitur: qui dat niuem sicut lanam, nebulam sicut cinerem spargit. mittit crystallum suum sicut frusta panis, ante faciem frigoris eius quis subsistit? emittit uerbum suum, et liquefaciet ea; flauit spiritus eius, et fluent aquae. uitse uia, sicut dominus in euangeliis ait, angusta et tribulata est; neque nisi per maximas difficultates et molestias hac ad caelorum regnum uia pergitur. quod quidem de [*](22 Matth. VII, 14. ) [*]( 1 indissolubilis GR indissolubilisque E quia ad temptaui qu am (f) G ad RE 4 praedicationem GE praeoationem R 6 recurrit G 7 **defesa3 G 8 tranBcucurrit R transcurrit E 9 profeticae G prophaetioae R 10 per hanoque G per hanc namque RE 15 percurrit G pcucurrit (cu add. m. 21) R percurreret e 16 in coetu G consummate R 17 sed et GE, in R 4-5 litt. (sed &?) eras. praedioatio E praed***** G praeoatio R alia in G defuisse uidetur f conectitur GR connectitur E 19 ohrystallum G cristallum Ra suum GR suam E siout frustra (sic h. l., cf. Georges Wortf 290) panis GR sieut bucoellas E 20 subsiBtit GR sustinebit E emittit GR emittet E 21 ea RE (atird LXX) eum G flauit R flabit b, cf. p. 858,12 uoces emittit — fluent aquae om. e 22 nitae uia Elata uia (la in ras. m. 3) R angusta RE **gustia(?) G 98 diffioultatis G 24 hac E, in R 2 lilt. (ac?) eras. regnum om. G (?). )