Tractatus super psalmos

Absolutus est psalmus, dei tantum laudibus occupatus. sed et titulus ipse solam contineri in psalmo praedicationem dei edocet. adiecto autem secundum gsercitatis consuetudinem nunc quoque, ut in ceteris aliis, pronomine ostendit illum Dauid isto laudante laudari. et quis hic sit, quem psalmus hic laudet. clamant omnium temporum omnes prophetise, ut hic ipse propheta saepe de eo ita contestatus est: sedes tua, deus. in saeculum saeculi: uirga ««quitatis uirga regni tui dilexisti iustitiam et odisti iniquitatem: propterea unxit te deus, deus tuus. et rursum: et adorabunt eum omnes reges, et omnes gentes seruient ei. erit nomen eius bene dictum in saecula, ante solem permanet nomen eius. et benedicentur in eo omnes tribus terrae, omnes gentes magnificabunt eum. huius igitur laus cantatur hoc psalmo, ex cuius persona dictum meminimus: ego autem constitutus sum rex ab eo super Sion montem sanctum eius. dominus dixit ad me: filius meus es tu, ego hodie genui [*]( 19 Ps. XLIV, 7 sq. 22 Ps. LXXI, 11; 17. SS Ps. II, 6 sq. ) [*]( u 1 essentfV adquirent llb adquirerent (ie qui GRE quia r 2 beate <i 8 cu G 4 haec et terrena G haec terrena lilC 6 qui erit GE quia erit R qui est r 8 in sancto spiritu tow, et) Rr et in spiritu sancto E Explicit psalmus CXLIII inèp CXLIIII R Kxplic lib. ç ylarii. do gras r 16 pronomine E praenomine R 17 loudari ex laudare m. 1 li. )

Et quamquam hic ob aeterni regni gloriam, qua sanctis conregnantibus ipse regnabit, laus deo prophetae confessione cantetur, tamen ita laudationis ipsius ratio et ordo dispositus est, ut ea, quse de eo dicta sunt, ex sensu communis intellegentise praedicentur: ut, in quantum humani sermonis consuetudo permittit, de inmensa illa et inconprehensibili dei natura, licet non ad perfectam cognitionis ueritatem, tamen ad admirationem nos ingentis illius, quse eius est, uirtutis instituat. possumus [*](4 Dan. II, 44. 9 Dan. VII, 13 sq. ) [*]( 1 posce E postula 7? sed cf. Ps. II et Acad. p. 3 perhennitatem danihel R 6 & regnum R cf. Sabatier II. 858 regnumque E 13 ser- uiebant R eius potestas om. R 14 transibit ex transiuit R 17 sancti ex et sancti R 18 et potestatem tuam h. I. R (sed in textu psalmi tractatui praemisso et ipse habet et potentiam tuam) 19 filii h. l. R sed antea filiis 22 et progenie It. l. om. R sed supr. extat. )

Verum cum in omni psalmo simplex dei et absoluta laudatio est, meminisse debemus patrem in filio et filium in patre laudari et, cum ex substantiae similitudine ac proprietate naturse alter in altero sit et ambo unum sint et. qui uidet patrem, uideat et filium, non differre, quis ex duobus laudari existimetur, cum utrumque sibi inuicem et uirtutis atque operum similitudo et indifferentis naturae ex patre deo genita et filio deo nata diuinitas unum eos esse testetur.

Coeptus ergo ita psalmus est: exaltabo te, deus meus etrexmeus, et benedicam nomen tuum in saeculum et in sseculum saeculi. per singulos dies benedicam te et laudabo nomen tuum in saeculum et. in s ae c ulum saeculi. ratio et uirtus prophetica; magniloquentiae per intentam audiendi diligentiam noscenda est. ait enim: exaltabo te, deus meus et rex meus. multi deum per ea. quse in operibus mundi ab eo instituti cognitioni nostrae sunt subiecta, magnificant: sed pauci sunt. qui regem sibi futurum uolunt credere, dum aut curam negant humanorum operum deo esse aut ad consolandam eorum, quae impie egerunt. conscientiam praesumpta animae et corporis abolitione nolunt diuinum in bonos et malos constitutum esse iudicium. sed propheta hinc praedicandi dei sumit exordium, quod sibi rex sit. sed et nunc quidem nomen eius, qui sibi rex atque deus sit, ob expectationem regni benedicit, cum ait: benedicam nomen tuum in sseculum. sed quia scit se gratiam deo atque regi suo etiam tum, cum in regno eius -maneat, debere. quia demutata caduci corporis sui infirmitate depulsoque inimicae mortis imperio regi suo conformis et coseternus adsistat. adiecit: et in sseculum s ae c u li, id est in illo sseculo. quo habitu saeculi huius exempto iam ut saeculum saeculi seternitatis successione renouabitur. [*]( 2 quantu R 5 post substantiae 2-:1 liti. eras. R G qui uidet Re qui uidit b 7 uideat et E uidet R differri Ra 20 uolunt R uelint E 25 nunc supr. scr. m. 1 R 27 quia om. R 32 iam ut Rh iam in e. )

Et in hoc quidem sseculo quisquam benedicens deum potest non semper in benedictionis officio permanere, dum aut luctu impeditur aut metu occupatur aut aegritudine anxius detinetur et aut torpescente animo aut ingrato in benedictionibus dei mutus est, sed perfectio prophetalis fidei ab istius modi infirmitatum demutationibus libera est dicens: per singulos dies benedicam te. nullum uacuum habet tempus et dies ei nulla est otiosa. quin semper in benedictionum confessione uersetur. accidit autem frequenter, ut de quibus loqui bene possimus, laudare eos non possimus. abstinere a malo benedictione dignum est. sed solum malum non admittere non habet laudem, nisi mali abstinentiam etiam gloria boni operis consequatur. et beneficum quidem in nos benedicere possumus, quia natura. exigit, non obtrectare nos illis, quorum beniuolentia confouemur; sed si et aliis uitiis aspersi sunt, nostro quidem commodo benedicuntur, sed ueri iudicio non praedicantur. perfectio autem dei nihil in se esse patitur pro parte. nam ut benedictus, ita et laudabilis est habens et ex his, quibus beneficentia in nos sua utimur, benedictionis nostrae confessionem et ex perfectarum in se uirtutum admiratione praeconium. ob quod benedicturus per dies singulos propheta etiam id adiecit: et laudabo nomen tuum in sseculum et in saeculum saeculi. cum benedicit, cum' laudat in saeculum saeculi, in nullo prophetae officium infirmum est nec benedictione nec laude nec tempore.

Dehinc sequitur: magnus dominus et laudabilis ualde, et magnitudinis eius non est finis. hsec dei prima et praecipua laudatio est, quod nihil in se mediocre, nihil circumscriptum, nihil emensum et magnitudinis suse habeat et laudis. uirtus eius opinione non clauditur, locis non continetur, nominibus non enuntiatur, temporibus non subditur: artus ad id sensus noster est, ingenium hebes est, sermo mutus est. [*](1 quisquam II quisquis a quisque e 3 loco ex lucu m. H R 10 bene loqui E 12 etiam om. R 13 gloria R beneficum R beneficium E 15 beniuolentia Ra cf. Acad. p. 11 beneuolentia e 23 cum benedicit cum laudat 11 cum benedictum laudat et laudat E 27 ualde 11 (tfqpoMpa LXX) cf. Sabatier 11, 278 odn. nimis E. )

Et quia haec uel inmensse magnitudinis cognitio uel laudatio operum dei non omnium gentium est, quibus a constitutione mundi uita et sensus fuisset futuraque esset, consequenter subiecit: generatio et generatio laudabit opera tua. non utique generationes et generationes, quae et temporibus et gentibus multae atque diuersse sunt, sed generatio, quse ab Abraham c“pit, quae per signum circumcisionis deputatur in legem, et generatio, quae renouatur in Christo. quae ex doctrinis propheticis ad fidem euangelicse iustificationis instruitur. harum igitur generationum proprium est dei opera laudare.

Laudari autem opera dei non alia ratio admonet quam quod omnia ab eo potenter effecta sunt, quia prseconium habeat non aliquid egisse, sed potenter egisse. et ideo subiecit: et potentiam tuam pronuntiabunt.

Sed potentia operum ea demum praedicanda est, qua' magnificentiae exaequetur operantis, ut potentis magnificentia' potens intellegatur operatio. ob quod consequitur: et magnificentiam maiestatis tuae.

Sed magnificentia, si quod in se est tantum sibi habeat. habet admirationem, non habet laudem; et otiosa aliis est potentis operatio, nisi per operantis sanctitatem usum aliquem ex se illis, qui laudabunt et admirabuntur, inpertiet. ex quo conpetenter hoc sequitur: et sanctitatem tuam loquentur. et sanctitas quidem iam bona est neque tantum sibi proficit neque hoc, quod ex se est, intra usum commodi proprii consumit. nam etiam ad prouocandam in se aliorum beneficentiam sanctitatis officiis sese ipsa commendat. sed nihil de se dignum [*](7 est om. R 8 futura. quae ess & R 11 diuersae Re aduersae h 17 laudari autem Re laudari b 18 quia Rb qui e 22 magnificentiae Rb magnificentia e exaequetur Rb exequatur e 23 & magnificentiam in Ra magnificentiam e 28 - = ptia corr. m. 1 R. )

Et mirabile quidem est sanctitatem nihil sibi proficientem in usum alienae beatitudinis exuberare; sed mirabilius est sanctitatem plenam esse terroris; ne, si non indiscretam se utentibus aut abundantibus praestet, dum bonis ac malis promiscua est, tamquam ex naturae necessitate se praebens, admirationem non habeat sanctitatis. et idcirco mox subdidit: et uirtutem terribilium tuorum dicent: ut sanctitatem loquentes et mirabilia narrantes dicant quoque terribilium uirtutem, media admiratione inter sanctitatem atque terrorem, dum et terror suauis et terribilis suauitas admirabilem facit et terrorem suauem et terribilem suauitatem.

Ob quod ingentem hanc admirandae temperationis magnitudinem propheta intellegens subiecit: et magnitudinem tuam narrabunt. magnitudinis enim infinitae est in deo, quod terribile est, suaue esse et, quod suaue est, esse terribile. magnitudo autem non habet modum, ne, si moderata sit, iam magnitudo non sit per id, quod modo non caret. ut ergo propriae admiratio sanctitatis atque terroris in magnitudinis suae infinitate consistat, mansura est et semper et abundans nec tempore definita nec copia. et idcirco conexuit: memoriam abundantise suauitatis tuae eructuabunt: quia nec memoria obliuione intercipitur, nec abundantia per inopiam detrahitur.

Tenuit autem ordinem propheta rationis, ut memoriam et abundantiam suauitatis condicione et moderatae et conseruatae magnitudinis temperaret dicens : et iustitia tua exultabunt. [*]( ter 4 beniuolentiam Ra beneuolentiam e 9 — — = roria corr. m. 1 R, b erroris e ne si non Rb nisi non e 11 tamquam R et tamquam E 18 admirande R 26 conexuit R connexuit E 27 habundantiae et sic in aeq. R eructuabunt R eruotabunt E 28 memoriae R 80 rationis Ra orationis e memoriam habundantiam R.. ) [*]( XXII. Hllar. Pict. pars I. ) [*]( 53 )

Et iustitia quidem [hominum] recta atque utilis est; sed tamen eadem ipsa aliquando praedura est, ita ut sibi uti bonitate non liceat, dum pro diuersitate iudicii decernendo, quod iustum est, fit seuera. sed dei iustitia iustitise non cosequatur humanae. neque enim naturae legi subdita est, per quam est lex statuta naturae: ut necessitatem non habeat bona non esse, cum iusta sit. habet dei iustitia miserandi uoluntatem; neque tamen per miserandi uoluntatem ita a se erit demutata, ne iustitia sit. humana autem iustitia solet in id deuenire, ne misericors sit, et misericordia ita se praestare, ne iusta sit. misericordia enim [*]( 8 iustitiae R 8 in ipsum = (eras. d) R 11 absorbant R pelagol ex pelagos R 12 puniit R 16 humorem R humore E 17 conborit R amburit E ipse R extraquae R 24 hominum suppl. Bened., om. Re, an humana? cf. lin. 32 27 non quoaequatur R 82 misaerioors R. )

Hoc in deo praecipuum, hoc in potente laudandum: non caelum fecisse, quia potens est; non terram fundasse, quia uirtus est; non annum astris temperasse, quia sapiens est; non hominem animasse, quia uita est; non mare in accessus ac decessus mouisse, quia spiritus est: sed misericordem esse, qui iustus est; sed miserantem esse, qui rex est; sed [*]( 1 insta post enim suppl. Bened in adn., fadlius posteriore loco excidere potuit ob illud iusta sit in linea anteced., om. Re inope calumniante scripsi, quae horum ablatiuorum forma alibi apud Hilar. optimis codicibus traditur (de forma inope substantiui uice fungente cf. etiam Neue Formenl. II, 42) inopi oalumnianti RE opulentiori scripsi (cf. Draeger Synt. /, 404 et interpret. nd Verg. Ecl. VII, 58 de inuidere = "bertveigern") opulentioris RE 2 lacrimas Rb lacrimis e contumeliae Rb contumelias e 5 plectea R plectas E 6 uel Hartel ut RE uno R in uno E infamis (= infamia mulieris) R infami E 8 poenarum quaestione Rb poena non quaestione e 17 ipsum = (eras. d) R 18 & dissimulat R dilatione ex dilatatione R 26 misaericordem R. ) [*]( 63* )

Ob quod tamquam in apice ipso diuinarum ob misericordiam laudium propheta consistens debitum deo honorem ueluti publicae confessionis ostendit dicens: confiteantur tibi, domine, omnia opera tua, et sancti tui confiteanturtibi. gloriam regni tui dicent et potentiam tuam loquentur: ut notam faciant filiis hominum potentiam tuam et gloriam magnificentiae regni tui. regnum tuum regnum omnium sseculorum, et dominatio tua in omni generatione et progenie. dignus prophetica magniloquentia ordo dictorum est. opera deum confitentur: quam magnificus enim sit, operum et creaturse magnificentia confitetur. sed confitentur et sancti, quibus rex esse dignatur. gloriam regni elocuntur, ne ignorata non desideretur usuris. magnificentiam quoque gloriae regni dei nuntiant, ne desperetur seterna. dominatus etiam in generationem et generationem ostenditur, ut se dominatui intellegat coseternam. atque ita cognitio dei in operibus est, sanctorum officium in doctrina est, prophetise usus in prsedicatione est, regni gloria in aeternitate dominatus est, dominatus seternitas eos necesse est habeat, in quos agatur aeternus.

Atque ad id spebus fidelibus expetendum adhortatio [*](2 iustitiam tuam R sed cf. p. 833, 32 8 miserator et om. R 12 ipso Re ipse b 18 laudium R cf. Neue Formenl. /, 272 laudum E 19 regnum omnium R cf. Sabatier II, 280 omnium E 20 progeniae R 24 eloquntur R 27 dominatui intelligat coaeternam Rb dominatui subiiciant coaeterno e 82 spebus E spem R. )

Scit autem propheta esse et aliud sanctitatis dei opus in eo, quod sequitur: suffulcit dominus omnes, qui ruunt, et corrigit omnes elisos. adest omnibus dei sanctitas et se humanis auxiliis non subtrahit. sed seruat etiam nunc iustitise et misericordise propheta rationem. suffulcit enim dominus non conlapsos, sed cadentes, quos, etsi trahat pronus naturae lapsus in casum, paenitentia tamen, quae auctor est desinendi, ne penitus iam ceciderint, sistet in lapsu. ruere enim, non ruisse potest in id confirmatum esse, ne ruerit.

Sed et eriguntur allisi. differt autem ui exteriore conlidi et ruisse suo casu. alliditur namque ille, quem per diaboli instinctum calens aetas praecipitauit in casum, quem ignoratio conpulit in errorem, quem fraudulentis usa blanditiis naturae infirmitas egit in crimen. hic potius eliditur, quam ille, qui uoluntate permanserit, quem hic uitiorum usus oblectet, quem non paeniteat admissi. habet enim uenise apud deum solacium psenituisse de gestis, nec temperamento seueritatis indignum est, quod per admissi dolorem adfectum ita profitetur inuiti.

Et cur cadentes suffulciat et allisos corrigat, consequentibus docet dicens: oculi omnium in te sperant. et tu das escam illorum in tempore oportuno. aperis tu manum tuam et inples omnem animam benedictione. totis itaque in deum allisi et cadentes oculis aspectant; neque quisquam ita de se confidat, ut non semper cadere, [*](8 ista R ita E 11 corrigit R cf. Sabatier l. c. erigit E 16 paenitus R ceciderint Rb ceciderit e sistet in lapsu R si stet (aistet b) in lapsu suffulcit E 21 fraudulerRis (sic corr. m. 1) R 23 perman = = aerit (eras. en ?) R 27 qur R 28 sperant R sperant domine E 99 escam ex ascam m. 1 R oportuno Ra opportuno. 81 aspectant Ra aspectent e fort. recte (an aspiciant?) x )