Tractatus super psalmos

Et quia meminit per multas sibi corporis infirmitates, per multas spiritus angustias, per multa subrepentium uitiorum incentiua eo esse ueniendum, ueretur, ne quid sibi per naturam corporis ex uitiis adhaerescat. post hoc enim ad deum precatur dicens: memento, domine, filiorum Edom in [*]( 2 Pa. V, 11. ) [*]( 2 sepulchrum A.I. R 8 gutturae R 4 in laudes RPE laudes (?) T sileret ex seleret P 6 per om. R praeposuero Pb pposuero Re sed cf. p. 730, j 7 iuounditatis R cf. Sabatier II, 266 adn. laetitiae PE ta m 9 est et ex RE 5 ex P 10 potor corr. m. 1 R gulo R gulo P gulosus E 13 causam RE om. P 14 pponit R proponit PE n . snmes P 15 mortale R 16 coetu RP if. de hoc datiuo Bilcheler — Windekilde Decl. p. 110 coetui E in regno dnf RP in regno dei T in regnum dei E 17 ipsius RE suaePT 18 ierusa lem R 20 et quia RTE quia P sibi Re om. PTb 21 subrepentium RPE surripientifl T 28 hoe R haeo PTE dft Re dominum PTb 34 in diem RPE in die T.. )

Commemorata autem Hierusalem captiuitate et filiorum Edom in exinaniendis nobis usque ad fundamentum adhortatione consequens est, ut, quatenus aduersus haec nobis prouidendum sit, propheta demonstret. et demonstrat plane. non inopes nos neque inperitos relinquens, cum ait: filia Babylonis misera: beatus, qui retribuet tibi retributionem tuam, quam retribuisti nobis. beatus, qui tenebit et allidet paruulos tuos ad petram. uellem percontari eos, qui otiosas esse spiritales psalmorum intellegentias existimant, quam hic a propheta Babylonis filiam dictam esse intellegant, et, cum superius super Babylonis flumina sessum atque ploratum sit, cur nunc Babylonis filia misera sit? sed quia sensus legentis corporali intellegentia caret, spiritalis ratio tractanda est. ad infelicem enim illam confusionis et perturbationis nostrae carnem sermo omnis reuertitur, quae secundum historiae fidem ex confusionis patribus genita est, quia omnis caro superioris carnis est filia. ex his enim, qui primum confusis linguis confusionis urbem, quae Babylonia est, condiderunt, uniuersarum gentium initia dispersa sunt. haec ergo misera Babylonia est filia, id est caro omnium. cui qui retribuet retributiones suas, beatus est, scilicet qui carnem suam dominatui animae subiecerit, et quisque eam spiritui subdiderit. illa enim omnes eos, qui inperiti de deo et ignari erant, omnibus uoluptatibus et desideriis suis subegerat et captiuae menti dominans imperabat. sed cum per cognitionem dei uitia eius, non dico abolitione, sed morte perimuntur, cum religio, pudicitia, largitio, sobrietas et caritas impietatem, libidinem, auaritiam, ebrietatem, simultatem, odia . [*]( 1 comraemoratautS P captiuitatem P 2 adhortationS P 8 perconctari Pa 10 sic Re (nisi qllod in R qur pro cur), et cfl superius ba sup babyllonis filia misera sit sed quia cet. P et quomodo cum superius superba filia babylonis nunc miaera sit sed quia cet. Tb cf. Addenda 15 con- 1 fusionis (s in ras. 2-a litt.) R 20 cui qui retribuet RE cui q retribuerit T cuique retribuere P 21 scilicet qui RTb scilicet quia P ai quia e et quisq R quique PTb quisquis e. 23 erant PTb sunt Re et uoluptatibus desideriis P 25 dei R deitatis PTE uitia eius RE om. PT 27 aimultatem om. R. )

N Neque solum retributor retributionis beatus, sed etiam . ille beatus, qui tenebit et allidet paruulos tuos ad petram. uitia corporis non sunt sinenda coalescere, sed in exordiis statim enecanda sunt. periculosae enim sunt iam robustae cupiditates, et difficulter adulta quaeque. perimuntur. leuius autem est prorumpentes auellere, teneras excidere, flexibiles retorquere. beatus itaque est, quisquis in exordio inhonestas quasque omnium cupiditatum adpetitiones, quae ex uoluntate carnis oriuntur, primum intra ius patientiae suae uirtutisque cohibebit, deinde eas ad fidem atque ad metum dei elisas enecabit. omnis enim, qui ex peccatis ad religionem transferetur, peccata omnia in eam, ad quam decedet, religionem elisa comminuet. in eo autem, quod paruulos miserae filiae Babylonis tenet et allidit, et uirtus, qua nascentes cohibet, et fides, qua, ne adolescant, allidit, ostenditur. et allidit ad petram: petra autem secundum apostolum Christus est. in quem beatus est, qui filiae Babylonis paruulos, id est tenera adhuc corporis uitia allidet et conteret. ipsi unigenito deo ac domino nostro gloria et laus in saecula saeculorum. amen.

Duplicem in confessione significationem esse, in plurimis locis demonstrauimus: aut peccati nostri, aut laudationis dei. [*]( 1 et ante omnib. om. P 2 retribuet R cf. p. 733,6 retribuit PTE id eat RE om. PT 5 etiam RPT et E 6 tuos RPb suos Te 8 enecandae R 9 quae quae R 10 inter est et prorumpentes gpatium l-j liti. uac. R 11 retorquaere R 12 uoluntate PTE uoluptate R 15 transferetur Re transfertur PTb 16 decedet R deoesserit PTE 17 comminuit P* 18 et «allidit R et allidit (&Uida P) ad petram PTE et uirtus, qua — allidit ad petram om. PT iustus?uirtus R 91 teberatreni T 22 ao ex hac R Finit pail. CXXXVI inoipit CXXXVII R Explicit pttlm CXXXVI incipit psalA CXXXVIIP Expl. de CXXXVI incip. de CXXXVfl T. )

Maxima autem et utilissima est letalium uitiorum morbis in eorum confessione medicina. sed confessio peccati non est tamquam rerum aliis ignoratarum professio, ut si fur de furto, aut homicida de caede interrogatus confitetur; neque tamquam ignorans, qui scrutans corda et renes deus est, ad scientiam sui confessione tua indiget, cui promptum est non cogitata, sed cogitanda perspicere. confessio autem peccati ea est, ut id, quod a te gestum est, per cognitionem peccati confitearis esse peccatum. nemo enim, quod agit, ad id agendum non aut ex fructu oblectationis alicuius aut iudicio bonae in eo opinionis adgreditur, dum aut rectum id putat aut eo gaudet. sed cum per doctrinam dei uerique rationem ea, quae sub specie aut utilitatis aut uoluptatis egit, intellegit esse peccatum, per peccati intellegentiam peccatum id esse, quod a se gestum est, confitetur.

Nullus autem. quod peccatum esse confessus est, deinceps cum uenia admittet, quia peccati confessio professio est desinendi. ceterum in intellectis et confessis manere, haec peccati [*](9 Matth. XI, 95. 9 Matth. III, 6. ) [*]( 2 domine pater PTE cf. Abh. IV, 82 5 esse R 6 donena ex dioens P 8 hisdem RPcf. Neue Formenl. II, 201 16 oaedae R 17 suam e non cogitare G non eolum cogitata E 20 ad id GRP id ad T aut ex fructu G audax fructu Pa ex fructu R aut fructu Tt 21 eo om. G 22 rectum id GR rectum PTE 23 dei om. R 24 uoluntatis RP egit R elegit PTE 27 quod G ex usu lliJar. cf. Addenda id quod RPTE 28 cum uenia admittet GR debet admittere PTE 28 peccati confeseio GR confessio peccati PTE 29 haec RPT ex Bened. in adn. fort. recte. )

Ob quod iam confidens propheta per confessionem ac precem suam in portu se innocentiae conlocatum ait: confitebor tibi, domine, in toto corde meo: quoniam audisti uerba oris mei. duplex intellegentiae huius, ut superius iam diximus, sensus est. nam siue laudem deo confitetur, quia uerba oris eius audita sunt, siue per misericordiam dei, cum diu orasset, adiutus iam omnibus peccatis desinentibus confitetur. fidei nostrae utrumque conueniens, ut et dominum laudemus et confiteamur intellecta peccata.

Dehinc sequitur: et in conspectu angelorum psallam tibi. parum sibi existimat propheta esse, ut hominibus tantum praesentibus psallat, quia homines corporalium tantum negotiorum officia inspiciant. in eo enim, quod psallit, motum conplacitae deo operationis ostendit. non ergo ea, quae uidentur in corpore, cerni desiderat, sed ea, quae spiritaliter naturae [*](5 profeta G nequa aliqua G 6 operatioue GRT ex oratione P 10 animum R contaminauit ex contamiuit P 11 fort. aut si a criminilw* G f ex caedibus PTa 16 extinguendisq. incentiuis (xtinguendisq. in iia ras. nt. 3) R 18 confitens PT ac ex hac R 19 collocat cu ait T 24 audit' T 30 inBpiciunt TE 81 ea om. PTE 82 ea supr. add. P. )

Sed non solum coram angelis psallit, sed etiam id, quod sequitur, efficiet. adorabo ad templum sanctum tuum: non in templo, ne quid secundum consuetudinem Iudaeorum corporaliter loqui uideretur, si adoraret in templo; sed a d templum, id est apud templum spiritu et corpore adoraturus. [*]( 4 Ps. XXXIII, 8. 6 Gal. III, 19. 13 IV Reg. 6, 15 sq. ) [*]( y 3 misteriorii P mysteriorum Re cf. Acad. p. 32 5 eum om. R mosy 11 10 helisaens R post esset supr. scr. & P pararet ex pareret corr. m. 1R et om. P 11 antelucanus Re (G h. t. deest) ante lucem PT 12 obsidere = P 15 haelisaeus R 16 huius pueri PT 18 aequis P 21 dm R dominum PT 28 psallat Ra spiritalibus RE om. PT 25 psallet ex psallit T id om. P 28 uidetur R 29 sp3 ex spfli m. 1 R. ) [*]( XXIT. Hilw. Ptct. pan I. ) [*]( 47 )

Apud hoc ergo templum deo sanctum adorabit, non sine perfecta ratione doctrinae, ne qua hsereticis de incompositse orationis confusione ad studia sua pateret inreligiositatis occasio. ait enim: et confitebor nomini tuo super misericordiam tuam et ueritatem tuam. cum dei nomini confitetur, tenet euangeliorum et legis congruam fidem. quod enim sibi nomen esset, sciri deus uoluit: eodem dicto euangelico et legis dominus Sadducseis resurrectionem corporum abnegantibus respondens ostendit: de resurrectione autem mortuorum non legistis, quod dictum est uobis adeo dicente: ego sum deus Abraham et deus Isaac et deus Iacob? non est deus mortuorum, sed uiuentium. in absoluto ergo haereticorum error est, qui alium atque alium euangeliorum et legis deum asserunt, cum dominus id, quod principale in lege est, ad confirmationem spei euangelicae commemoret. est autem et nomen aliud deo, quod in euangeliis cognoscimus domino dicente: pater, uenit hora, honorifica filium tuum, ut filius honorificet te. et post multa alia sequitur: manifestaui nomen tuum hominibus. et quod nomen esset, superius ostendit dicens: pater, uenit hora, honorifica filium tuum. huius ergo nomen adorat, qui et secundum [*]( 2 I Cor. 3, 16. 18 Matth. XXII, 31 sq. 15 Exod. III, 6. 21 Ioh. XVII, 1 sq. ) [*]( 1 sanctum quemque R sanctos quosque PTE 8 habitatio ex habitio P ex nobis R a nobis P in nobis T 5 d5 GRP di T 6 neque G hereticis G 7 pateret (et i. ras. m. 3) R 9 et ueritate tua T 11 esset G esse RPTE 12 sadducaeis ex sadducaeoa m. 1 R 13 posl ostendit E add. ait enim, quae uerba desunt in GRPT 14 quod GRT quid P a dfio PT 15 et ds isac G deus isaac (om. et) R 17 qui alium adque i alium euangeliorum R qu aliu absque euuaugelioru P qui alium abeq: euangeliorum T 21 pater uenit honora honorifica G pater ueniet honorifica R 22 filius GRPT filius tuus E 24 GR eadtm praebent, quae stupr. lin. 21 25 nomen GP* nomini RpIT. )

Extinguit quoque insolentem eorum professionem, qui humanse naturae et infirmitatis inmemores et inmisericordem deum praedicantes peccatis psenitentium ueniam et solacium non relinquunt: cum ad paenitentiam, per quam a peccatis desistitur, doctrina legis, prophetarum, euangeliorum, apostolorum eos, qui peccauerint, adhortetur, ut desperatae iam spei aliquantulum per eam solacii conparetur, ut amissis licet beatis et maximis et deo proximis ne his saltem, quae talibus sunt secunda, careamus.

Tollit etiam stultissimam eorum temeritatem, qui frustrato falsoque corpore dominum in carne uisum esse contendunt, ut eum pater ementita ueritate in habitu falsae carnis ostenderit, non recordantes post resurrectionem corporis spiritum se uidere credentibus apostolis dictum esse: quid conturbati estis. et quae cogitationes ascenderunt in corde uestro? uidete manusmeaset pedes meos, quoniam ipse ego sum: palpate et uidete, quoniam spiritus carnem et ossa non habet, sicut me uidetis habentem. ab horum igitur confessione confessionem suam propheta discernit perfectae fidei ordinem tenens, cum in nomine deum A brahse et deum Isaac et deum Iacob, cum in misericordia psenitentium misericordem, cum in ueritate uerbum, quod caro factum sit, confitetur.

Causa etiam confessionis hinc sumitur: quoniam magnificasti super omnia nomen sanctum tuum. non uni [*](16 Luc. XXIV, 88 sq. ) [*]( 1 abraham G abrahae RP abraae T et dS isaac (isac G) et dSs iacob GPT deus iaaac deus iacob R 6 relinq.nt G relinqunt R 8 disperatae P 9 per ea P 10 et deo proximis om. PT saltem Te statim RPa. (statim ex saltim ortum uidetur, cf. Aead. p. 19) 14 ostenderet P 17 in corda uestro R (cf. text. grate. iv rfj xaQdia) in corda uestra PTE 18 manus meas et pedes meos RP et manus meas et pedes PT 20 habentem PT habere R 24 uerbum quod caro factum sit confitetur GR quod uerbum caro factum sit confitetur T nerbum caro factum sit conStetur quod P 27 non uni tantum genti ex non uni tantum unigeniti R non tantum unigeniti TP1 (non tantum unigenito pi). ) 47*

Ait enim: in quacumque die inuocauero te, exaudi me. nullum diem iustus quisque sine metu transigit, neque anxia semper erga se fides securi temporis otium recipit. scit omnes dies plenos insidiarum sibi esse, diabolo atque eius angelis excidium sibi semper mouente. scit diem illam domini occultam, insperatam, modo nocturni furis repentinam futuram. ut igitur se in quacumque die inuocantem exaudiat, deprecatur. nec diffidit, quid in quacumque die exauditus obtineat. sequitur enim: multiplicabis me in anima mea in uirtute tua. per multam scilicet dei curam multiplicabitur ipse in animse uirtute, ne quid in se tribulationibus, ne quid terroribus pateat, sed, cum temptationes ingruent, cum metus incidet, omnia multiplicata animae uirtute tolerentur.

Et quia certa spes ista est, ut animae uirtus diuinae misericordiae multiplicetur auxilio, debitam ob id ab omnibus deo confessionem fatetur dicens: confiteantur tibi. [*]( 1 super omnia RlPT super omnia eni R'? sed super omnia E 8 mansuetudo P 3 scyta R 5 muta š (in marg. add.: ta t minutata) T mutata sunt RPE cf. quae dixi Acad. p. 102 6 aruspices RT post silent R ad sequentia aberrans add. gentibus scm est aagurium PT aaguria (quod certe ex auguriu ortum est) R cf. Neue Formenl. 7, 103, Gtorge* JVorif. 82 augurum E 7 in omnibus gentibus GPT in omnibus R 12 saecuri R 13 dies ex dees corr. m. 1 P 14 atque eius angelis scripsi, adque euangeli* G atque angelis eius RPT (sed in P litter. tq: in ras. et uox angelis in marg.) mouente GR mouentib: T mouentibus Pa molientibus e diem illam diem R 15 dfio G inseparatam G modo G et modo RPT 17 nec diffidit G nec diffidit propheta RPTE quod G 21 ne quid terroribus om. R pareat P ingruunt PT 22 incidit ex incidet P 25 d5 GPT, supr. scr. m. 3 R confesaione P. )

Neque solum confiteantur, sed et cantent in uiis domini, non transgredientes uias dei, sed in his euntes. uise autem dei sunt prophetae omnes et apostoli, in unam uiam unumquemque uia sua dirigentes. et quod ex omnibus in unam uiam concurratur, propheta demonstrat dicens: state in uiis domini et interrogate semitas dei aeternales et uidete, quae est uia bona, et ambulate in ea. uise enim domini aeternae. in his itaque uiis domini cantandum est et hymnis prophetalibus concinendum, quia magna dei gloria est; magnificentise enim eius non est finis. nam magnitudinem gloriae suse opera testantur, caelum, terra, maria, aether. homo ipse, qui rationis particeps ad horum cognitionem perfectus est, ut per haec uisibilia inuisibilem dei gloriam contueretur. [*]( 9 Rom. V, 14. 10 I Cor. 4, 8. 18 Hierem. VI, 16. ) . 1 omnia uerba GT uerba RPe 2 *antem G 8 magna est GR magna PT 4 agnoscit G cognoscit RPET cf. p. 742, 8 5 profeta- G profetia R 7 rege.. G regem R reges PT 8 enim GR om. P ex regno R et regno G & regno P 11 regnatis G P regnastis R 14 cantent (t in ras. 3) R 16 et apostoli GT apostoli RP 17 sunt dirigentea G in unam uiam G in unam RPTE 22 ymni* G 23 gloria di est P magnificentia ei' enim P 24 nam om. R 25 ad horum cognitionem RT in horum cognitione P horum cognitione c.

Neque solum magna est dei gloria, sed etiam excelsus est et humilia respicit. hinc eminentis celsitudinis suae admiratio maxima est, quod humilia respicit, qui excelsus est. sed quae humilia respicit ? nempe ista: cor contribulatum et humiliatum deus non spernit; et rursum: et super quem respiciam, nisi super humilem et trementem uerba mea? sed qui excelsus humilia respicit, habet in se aliam quoque admirationem, quod et alta de longe agnoscit. superbse et insolentes cogitationes deum non fallunt: agnoscit omnia, et nihil scientiae eius inpenetrabile est. deus, ut scriptum est, prope est his, qui tribulato sunt corde; non admiscetur autem adrogantibus, neque insolentibus prope est. unicuique nostrum pro fidei diuersitate aut proximus est ant remotus, spiritali uirtute, ubi se dignum est, adquiescens. et ideo alta a longe cognoscit, quia et per indignitatem abest ab insolente et per uirtutem, longe licet, quae sunt superba. cognoscit.

Si ambulauero in medio tribulationis, uiuificabis me. non abnuit iustus iste, ne in mediis tribulationibus ambulet. scit enim, quia tribulatio secundum apostolum patientiam operatur. scit inprobabile aurum non placere, scit uictorem militem nisi bello non futurum, scit intemptatam fidem languere, scit in tribulationibus secundum apostolum gloriandum. scit inparem se tribulationibus sine auxilio dei esse; et idcirco per deum salutis suse certus est et, cum in mediis tribulationibus ambulet, per eundem se uiuificandum esse confidit. ait enim: super iram inimicorum meorum extendisti manus tuas: et saluum me fecit dextera tua. dominus [*](4 Ps. L, 19. 5 Esai. LXVI, 2. 11 Ps. XXXIII, 19. 20 Rom. V, 3. ) [*]( 5 spernit GR spernet PTE 6 trementem ex trementan corr. fJI. 1 R 1 7 sed qui R sed qui = P sed q (?) T sed quia E 8 agnoscit RT agnoscit ex acnoscit P cognoscit E 19 adrogantibus G arrogantibus RPT 18 unicuique nostrum G unicuique enim nostrum RPT 15 alta a longe scripsi alta longe R a longe alta PT quia et R qui et PT 19 abnuit ex abuit P iatae R 91 inprobabile aurum R improbabilem uirum PTE 23 languAere R 24 sine Re nisi PT 26 per eandem R per easdem PT confidit supr. scr. P 97 meorum om. PT. )

Seruauit autem euangelicae mansuetudinis propheta rationem, qua iniuriam reddere his, qui nos persecuntur, inhibemur, dicens: dominus retribuet pro me. illi enim uindicta seruanda est, qui in calumnia uestis dimitti et pallium iussit, qui post iniuriam alapae unius praeberi et maxillam alteram uoluit, qui uetuit malum pro malo reddi: plus uindictae adepturis his, qui aeterno iudici ultionem prsesentis iniuriae reseruassent.

Concludit deinde fidelissimae spei uoce: domine, misericordia tua in saeculum. opera manuum tuarum non omittas: ut, quia dei misericordia in saeculum est extendens super iram inimicorum manum suam et fideles suos protegens dextera sua et pro his retribuens, opera manuum suarum non omittat, hominem scilicet, qui ait: manus tuse fecerunt me cetera. nonnunquam manu dei facta commemorari solent: homo uero semper manibus effectus, [*](3 I Pet. 5, 8. 18 Matth. V, 40. 24 Ps. CXVIII, 73. ) [*]( 1 nos extensa (tranapositionis signa eras.) R extensa noa PT 6 ira I trUpr. add. m. 2 P inimcorum R 9 nuncupatur & cognominatur R cognominatur PT 10 in omni R in omnium PT bella P protegemur R protegimur PT 19 persecuntur R persequuntur PT 14 uestis RlPT nestes R' (?) e pallium ex palleum P 17 adepturis his R adeptnris PT 19 fidelissime di uoce PT (T haec uerba in marg. add. et adiunxit aliam lectionem: fidei suae uooe) 90 in eaeculum PT (eis rdr aiara LXX) in saecula R 21 omittas (mit in ras. 3) R 26 nonnunquam RP nonnunquam ex nunquam T 26 manibus RPT manibus dei E. )