Excerpta ex Operibus Augustini

CLXI. EX EODEM LIBRO DE CONSENSV EVANGELISTARVM II. QVOMODO QVOD MATTHAEVS ET MARCVS DICVNT POST SEX DIES PACTVM LVCAS DICIT POST OCTO.

Sequitur Matthaeus: amen dico uobis, sunt quidam de hic stantibus, qui non gustabunt mortem, donec uideant filium hominis uenientem in regno suo. et post dies sex assumsit Iesus Petrum et Iacobum et Iohannem fratrem eius et duxit illos in montem excelsum seorsum et cetera usque ad illud, ubi ait: nemini dixeritis uisionem, donec filius hominis a mortuis resurgat. haec uisio domini in monte coram tribus discipulis, Petro, Iacobo et Iohanne, ubi etiam de caelo illi testimonium paternae uocis perhibitum est, a tribus [*]( 16 Matth. 16, 28-17, 9 Marc. 9, 1-9 Luc. 9, 27-36 ) [*]( 2 aępiuime (q a tn. 2) V 5 connenerit AGPv post convenit spatium uacuum 3 litt. in V putat GlP 6 debeant Ov 7 obsentare QMPVv 9 calumniare G1P1v enangelioiii A 11 est] om. v 12 cap. CLXH A CLXXVn P CLXXVIII Gt 14 quod] eras.in P 17 custabunt A mortem (em a n. 2 itt ras. 7 litI.) P 19 aex dies P 21 mnntem A ad] OM. OPv 23 domini] om. Gv 24 coram GPfJ: eorom AMV iobanni A )

euangelistis eodem ordine commemoratur et ad easdem omnino sententias; sed cetera secundum ea genera locutionum diuersa sine ulla sententiarum diuersitate, quae multis locis superius demonstrauimus, uideri a legentibus possunt.

Quod autem Marcus post sex dies factum dicit sicut Matthaeus, Lucas autem post octo, non contemnendi sunt quos mouet, sed ratione reddita instruendi. dies enim quando enuntiamus dicentes: "post tot dies", aliquando non annumeramus eum in quo loquimur et eum quo res ipsa futura est, quam praenuntiamus uel pollicemur, sed medios, post quos re uera plenos atque integros illud futurum est. hoc fecit Matthaeus et Marcus; excepto eo die, quo haec loquebatur Iesus, et illo, quo exhibuit memoratam in monte uisionem, medios dies intuentes dixerunt: post sex dies; quod ille annumeratis finalibus, id est primo atque ultimo, dixit: post octo dies, eo loquendi modo, quo pars pro toto commemoratur.

Item quod Lucas ait de Mose et Helia: et factum est, cum discederent ab illo, ait Petrus ad Iesum: praeceptor, bonum est nobis hic esse et cetera, non debet putari contrarium ei quod Matthaeus Marcusque ita coniunxerunt Petrum hoc suggessisse, quasi adhuc Moses et Helias cum domino loquerentur. non enim expresserunt, quod tunc, sed tacuerunt potius, quod iste addidit, illis discedentibus hoc Petrum de tribus tabernaculis faciendis domino suggessisse. addidit etiam Lucas intrantibus illis in nubem [*]( 17 Luc. 9, 88 ) [*]( 2 locutione Ppr. diaersa] diaeraQ P1 oersa MV 8 sine cl ulla] sincala A 4 uidere P1 5 dit A 6 quos V: si quos APv 7 enuntdauimus A 8 tot dies] dies octe (octo a m. 2) P adnumeramus A enameramas v 10 praenantiauimas A 11 plenos (0 ex u corr.) A 12 marchus P 13 exibait P montem A 14 adnameratis A numeratis v 15 finialibus e ultimo] om. v 16 eo loquendi-factum est] om. P1 17 moyse P* moysi v elia P 18 discenderent A 19 nobis] noa v 21 coniuncxerunt P moysee Pv 22 enim] om. Pv 23 tunc] dictam est v iste (e tx i corr.) P addit v descedentibus A 24 petrus (s a m. 2 in ras.) P )

factamesse uocem de nube; quod illi non dixerunt, sed nec contradixerunt.

CLXII. EX EODEM LIBRO. DE ALABASTRO VNGENTI QVOMODO NON REPVGNET MATTHAEO ET MARCO DICENTIBVS: ANTE BIDVVM PASCHAE IOHANNES, QVI DICIT: ANTE SEX DIES.

Cum autem esset Iesus in Bethania in domo Simonis leprosi, accessit ad eum mulier habens alabastrum ungenti pretiosi et fudit super caput ipsius recumbentis et cetera usque ad illud, ubi ait: dicetur et quod haec fecit in memoriam eius. nunc iam de muliere atque ungento pretioso quod in Bethania gestum est consideremus. Lucas enim, quamuis simile factum commemoret nomenque conueniat eius apud quem conuiuatur dominus — nam et ipsum Simonem dicit — tamen, quia non est contra naturam uel contra morem hominum, ut, si potest unus homo habere nomina duo, multo magis possint et unum nomen habere homines duo, potius credibile est alium fuisse illum Simonem, non leprosum, in cuius domo hoc in Bethania gerebatur. nam nec Lucas in Bethania rem gestam dicit, quam narrat; et quamuis non commemoret ciuitatem aut castellum, ubi factum sit, tamen non uidetur in eodem loco [*]( 5 Matth. 26, 2 Marc. 14, 1 6 Io. 12, 1 7 Matth. 26, 6—13 13 cf. Luc. 7, 36—50 ) [*]( 1 eed nec contradixerunt AGPv: om. MV 3 cap. CLXIII A CLXXYIII P; om. v 4 libro] 1. de consensu enangelistarum secundo (secundum A) APti alapastro A unguenti AP1; om. P1 5 marcHo v biduum] uiduum V 6 iohannis AP1 7 bethanea A symonis Pv 8 lebrosi A 9 unguenti v ef fudit (ef add. WI. Z) P caput] P* supr. uers. 11 dicetur] om. P1v 12 atque] utique v ungento (u add. m. 2) V 13 similem MV 14 commemortet (a ras.) P conuiuatus A 15 symonem Po 16 morem (a ros.) P si] se P1 sepe v 17 multo - homines doo] om. AMV 19 symonem v non] uel v lebrosus A domo (o oitera ex u corr.) P 22 castella P )

uersari eius narratio. nihil itaque aliud intellegendum arbitror nisi non quidem aliam fuisse mulierem, quae peccatrix tunc accessit ad pedes Iesu et osculata est et lauit lacrimis et tersit capillis et unxit ungento — cuius dominus adhibita similitudine de duobus debitoribus ait dimissa esse peccata multa, quoniam dilexit multum — sed eandem Mariam bis hoc fecisse, semel scilicet, quod Lucas narrauit, cum primo accedens cum illa humilitate et lacrimis meruit peccatorum remissionem. nam hoc et Iohannes, quamuis non sicut Lucas quemadmodum factum esset narrauerit, tamen ipsam Mariam commendans commemorauit, cum iam de Lazaro resuscitando coepisset loqui, antequam ueniret in Bethaniam. quod ita ibi narrat: erat autem quidam, inquit, languens Lazarus a Bethania de castello Mariae et Marthae, sororis eius; Maria autem erat, quae unxit dominum ungento et extersit pedes eius capillis suis, cuius frater Lazarus infirmabatur. hoc dicens Iohannes attestatur Lucae, qui hoc in domo Pharisaei cuiusdam Simonis factum esse narrauit. iam itaque hoc Maria fecerat. quod autem in Bethania rursus fecit aliud est, quod ad Lucae narrationem non pertinet, sed pariter narratur a tribus, Iohanne scilicet, Matthaeo et Marco.

Inter istos igitur tres, Matthaeum, Marcum et Iohannem, quemadmodum hoc conueniat attendamus; de quibus non [*]( 6 Luc. 7,47 13 Io. 11,1 sq. 22 cf. Io. 12,1—8 Marc. 14,3—9 ) [*]( 2 quidem] quidam v alia V muliere A quae] quam P1 peccatrisx V 3 a sit (cces add. m. 2) A osculatus MV 4 ungento (v add. m. 2) V adhibita (ta add. m. 2 in ras.) P adhibens v 5 similitudinem v demissa P 6 multa] om. P1 8 illa] illa muliere Al 10 esset] esse Pv narrauit P1 12 bethania V 13 inquit] om. vl langnna A langues P 15 martae F sorores A maria utem V 16 dominum] pedes v ungento (u add. m. 2) V ungentom Al 18 ateetatur P\' in ras. 19 symonia v 20 ferat (ce add. m. 2) P 22 mattheum A marcum A 28 inter istos—Marcum] om. A1v )

est dubium, quod eandem rem narrant gestam in Bethania, ubi etiam discipuli, quod omnes tres commemorant, murmurauerunt aduersus mulierem tamquam de perditione pretiosissimi ungenti. quod ergo Matthaeus et Marcus caput domini ungento perfusum dicunt, Iohannes autem pedes, regula illa ostenditur non esse contrarium, quam demonstrauimus, cum de quinque panibus pasceret turbas. ibi enim, quia non defuit qui et quinquagenos et centenos discubuisse commemoraret, cum alius quinquagenos dixerit, non potuit uideri contrarium; potuisset autem, si alius centenos tantum posuisset, sicut alius quinquagenos. et tamen debuit inueniri utrumque factum esse. quo exemplo informari nos oportuit, sicut illic admonui, etiam ubi singuli euangelistae commemorant, utrumque factum intellegere. proinde et hic non solum caput sed et pedes domini accipiamus perfudisse mulierem. nisi forte, quoniam Marcus fracto alabastro perfusum caput commemorat, tam quisque absurdus et calumniosus est, ut aliquid in uase fracto neget remanere potuisse, unde etiam pedes perfunderet. sed cum iste contenderit sic fuisse fractum, ut nihil ibi residui fieret, nitens aduersus ueritatem euangelii, quanto melius et religiosius contendet alius non esse ita fractum, ut totum effunderet, nitens pro ueritate euangelii? ille autem [*]( 6 cf. de cons. euang. II, 46 ) [*]( 1 eandem rem] de eadem re v narrent P gestom Pv betbania (t ex o corr. ». 3) V 4 nngnenti P1V2v dominum P ungento] nngento illo AP*v ungento illum P1 5 regulae illi v 7 non] om. v 8 quinquagenos (o ex u corr.) AP 9 alios (u ex o corr.) P qunquagenos A uidere P1 10 potnisset] posuisse v autem - posuisset] om. v (Ii) alios A (sicnt) alius (u ex o corr.) P 11 quinquagenus P1 inuenire P1v utrumque] nt utrumque v utrum P1 12 esse] esset v admonui] ammoni A 14 hic] hinc lIlV 16 fracto (o ex u corr.) A cummemorat A 17 uase v: uasi (?) A uas PV 18 etiam] iam v perfuderet P 19 contenderet P1 diceret v fuisse MV: esse APv fractum] factum lIlV 21 religiosius (u ex o corr.) A contendit Pb contenderet P1 fractum] factum M ptV 22 effuderet P effundens v , ille (e ex i corr.) P ) calumniator si tam pertinaciter caecus est, ut euangelistarum concordiam de alabastro fracto frangere conetur, prius accipiat perfusos pedes, antequam illud fractum esset, ut in integro remaneret, unde etiam caput perfunderetur, ubi fractura illa totum effunderet. a capite quippe nobis ordinate consuli agnoscimus, sed ordinate etiam nos a pedibus ad caput ascendimus.

Cetera facti huius nullam mihi uidentur habere quaestionem. quod enim alii dicunt discipulos murmurasse de ungenti effusione pretiosi, Iohannes autem ludam commemorat, et ideo quia fur erat, manifestum puto esse discipulorum nomine eundem ludam significatum locutione illa, quam de Philippo in quinque panibus insinuauimus, plurali numero pro singulari usurpato. potest etiam intellegi, quod et alii discipuli aut senserint hoc aut dixerint aut eis Iuda dicente persuasum sit, atque omnium uoluntatem Matthaeus et Marcus etiam uerbis expresserint, sed ludas propterea dixerit, quia fur erat, ceteri uero propter pauperum curam; Iohannem uero de solo illo id commemorasse uoluisse, cuius ex hac occasione furandi consuetudinem credidit intimandam. [*]( 1 si tam] sic tam A1 sit an u caecus] caesas A est] esset A 2 fracto (o ex u corr.) P 3 perfasus AP1 4 perfaderetur P ubi] ibi P 6 ad caput] om. P 8 nulla P uidetur P\'tJ 9 murmurasse discipulos (discipulis P) Pv ungnenti P2V2v ungento Pl 10 inda V 11 quia] qui V puto ease] potuisse Pv 12 loquutione V looutionem Ps illam v ▼ 13 insinuamus v plorali (v add. m. 2) V 16 et] om. A 17 fur erat (r erat a m. 2 in ras.) V 18 iohannem uero] scripsit F1 in spatio uacuo relicto uero MV: autem APt) 19 id] id eam v commemorasse MV: commemorare AP coinmemorari v )

CLXIII. ITEM EX EODEM LIBRO DE CONSENSV EVANGELISTARVM III. DE HORA DOMINICAE PASSIONIS, QVEMADMODVM NON INTER SE DISSENTIANT MARCVS, QVI DICIT HORA TERTIA, ET IOHANNES, QVI DICIT HORA QVASI SEXTA.

Si igitur hora quasi sexta Pilato sedente pro tribunali tra-1 ditus est crucifigendus Iudaeis, quomodo hora tertia crucifixus est, sicut uerba Marci non intellegentes quidam putauerunt? prius enim , qua hora crucifigi potuerit; deinde uidebimus, cur hora, tertia crucifixum dixerit Marcus. hora erat quasi sexta, cum traditus est crucifigendus Pilato sedente, ut dictum est, pro tribunali. non enim iam plena sexta erat, sed quasi sexta, id est peracta quinta et aliquid etiam de sexta esse coeperat. numquam autem isti dicerent "quinta et quadrans" aut ,,quinta triena" aut "quinta semis" aut aliquid huius modi. habent enim istum morem scripturae, ut a parte totum ponant, maxime in temporibus; sicut de octo illis diebus, post quos eum dicunt ascendisse in montem; . quorum medios intuens Matthaeus et Marcus dixerunt: post sex dies. praesertim quia tam moderate idem Iohannes locutus est, ut non diceret: "sexta" sed: quasi sexta. quod si ita non diceret, sed tantummodo sextam diceret, possemus nos ita intellegere, quemadmodum loqui scripturae solent, sicut dixi, a parte totum, ut peracta quinta et inchoata sexta gererentur haec quae narrata sunt in crucifixione [*]( 4 Marc. 15, 25 5 (et 10) Io. 19, 18 sqq. 18 of. Lue. 9, 28 20 Mattb. 17, 1 Marc. 9, 2 ) [*]( 1 cap. CLXIIII A CLXXVIIIl P CLXXX Gv 2 item MV: om. APo 8 hora] ora A 4 marclins v 6 iohannU AP1 8 potauerunt A 9 potuerit AMl potuierit V: potuerit uideamus GM2Pv 11 est] eeset A 15 et] eras. in P triena AV: triem Pv triens a *ut (a add. m. 2) V 16 aliquit A 17 a parte] aperte A 19 muntem. A medioe] medius AP medium v 20 dies sex APv quia] qui MlV 21 loquutua V 28 possumus A ita] delituit in A 24 dixi—gererentur] om. Ml incoata A 25 gerentur (re add. m. 2) P narrata sunt] narrantur Pv )

domini nostri, donec completa sexta illo pendente fierent tenebrae, quibus tres euangelistae attestantur, Matthaeus, Marcus et Lucas.\'

Quaeramus iam consequenter, cur dixerit Marcus, cum commemorasset quod crucifigentes eum diuiserunt uestimenta eius, mittentes sortes super eis, quis quid tolleret, et secutus adiunxerit: erat autem hora tertia, et crucifixerunt eum. iam certe dixerat: et crucifigentes eum diuiserunt uestimenta eius. sic etiam ceteri attestantur, quod eo crucifixo uestimenta diuisa sunt. si eius rei gestae tempus uoluit commemorare Marcus, sufficeret dicere: erat autem hora tertia; ut quid adiunxit: et crucifixerunt eum, nisi quia uoluit aliquid recapitulando significare, quod quaesitum inueniretur, cum scriptura ipsa illis temporibus legeretur, quibus uniuersae ecclesiae notum erat, qua hora dominus ligno suspensus est, unde posset huius uel error corrigi uel mendacium refutari? sed quia sciebat a militibus suspensum dominum, non a Iudaeis, sicut Iohannes apertissime dicit, occulte uoluit ostendere eos magis crucifixisse qui clamauerunt, ut crucifigeretur, quam illos qui ministerium principi suo secundum suum officium praebuerunt. intellegitur ergo fuisse hora tertia, cum clamauerunt Iudaei, ut dominus crucifigeretur; et ueracissime demonstratur tunc eos crucifixisse, quando clamauerunt, maxime quia nolebant uideri se hoc fecisse; et propterea eum Pilato tradiderant, quod eorum uerba satis. [*]( 2 cf. Mattb. 27, 45 Marc. 15, 33 Luc. 23,44 7 Marc. 15,25 8 Marc. 15, 24 18 cf. Io. 19, 23 ) [*]( 2 euangestae P 5 commemorasset (com add. m. 2) P 6 sortes A: sorte V sortem Pv 7 autem APvi enim V (cf. p. 573,21) 10 gestae] gesta P* gesta et v tempoe A 11 commemorari v erat-adiunxit] om. P* 15 uniuersae (e add. m. 2) V Dotum (o ex a corr. m. 2) V dominus (us ex 0 corr. m. 2) V 16 possit v error. P errorem v 18 indaeis (om. a) A iohannis A 19 ostendere uoluit APv 21 intellegetur P1 ergo] om. v 22 olamauerint P* 23 neracissimi P1 demonstraretar v 24 uidere AP* se] si A 25 eum] eum fJ tradiderunt * qaod APv: quando V )

indicant secundum Iohannem. cum enim dixisset eis Pilatus: quam accusationem affertis aduersum hominem hunc? responderunt et dixerunt ei: si non esset hic malefactor, non tibi tradidissemus eum. dixit ergo eis Pilatus: accipite eum uos et secundum legem uestram iudicate eum. dixerunt ergo Iudaei: nobis non licet interficere quemquam. quod ergo maxime uideri fecisse nolebant, hoc eos hora tertia fecisse Marcus ostendit, uerissime iudicans magis fuisse domini necatricem linguam Iudaeorum quam militum manus.

Facile autem uidebit qui sine impietatis duritia noluerit attendere, quam opportuno loco Marcus hoc de tertia hora posuerit, ut quisque ibi recordetur, qua hora Iudaei crucifixerint dominum, qui nolebant in Romanos uel principes uel milites transferre ipsum facinus, ubi factum ministrorum militum commemoratum est. ait enim: et crucifigentes eum diuiserunt uestimenta eius, mittentes sortes super eis, quis quid tolleret. qui hoc, nisi milites, sicut Iohannes manifestat? ergo, ne quisquam cogitationem tanti criminis auersus a Iudaeis in milites illos conuerteret: erat autem, inquit, hora tertia, et crucifixerunt eum; ut illi potius crucifixisse inueniantur, quos hora tertia ut crucifigeretur clamare potuisse diligens inquisitor inueniet, cum aduerterit hoc quod a militibus factum est hora sexta factum esse.

Quamquam non desint qui parasceue, quam Iohannes commemorauit dicens: erat autem parasceue, hora quasi [*]( 2 Io. 18, 29—31 16 Marc. 15, 24 sq. 27 Io. 19, 14 ) [*]( 2 adaeraoa APv 3 et dixenmt] om. A 4 hic] om. v malifactor v 6 ergo AV: ergo ei Pv 8 uideri] uidere P1 uideri se v 9 uirissime A 12 oportuno libri 13 cruciflxerunt Pv 14 nolebant (b ex u corr. m. 2) V in] ad v 11 sortem Pv 18 quid (d ex 8 corr. m. Z) P 20 a∗uersus (d rill.) P 22 illi V: illi eum APv 24 hora-factum esge] om. v .26 desunt P* (et 27) parascheue P; eic ubiqve 27 para- Keaen v )

sexta, hora diei tertia uelint intellegi, qua sedit Pilatus pro tribunali, ut eadem tertia completa uideatur, quando crucifixus est, atque illo iam pendente in ligno aliae tres horae peractae sint, et reddiderit spiritum; ut ab ea hora, qua defunctus est, id est diei sexta, tenebrae fierent usque ad nonam. dicunt enim die quidem illo, quem dies sabbati sequebatur, parasceuen fuisse paschae Iudaeorum, quod ab eodem sabbato inciperent azyma, sed tamen uerum pascha, quod iam in passione domini gerebatur, non Iudaeorum, sed christianorum coepisse praeparari, id est parasceuen habere ab hora noctis nona, ideo quod dominus a Iudaeis occidendus praeparabatur. parasceue quippe interpretatur praeparatio. ab illa ergo nona hora noctis usque ad eius crucifixionem occurrit hora parasceue sexta secundum Iohannem et hora diei tertia secundum Marcum, ut non Marcus horam illam recordatam recapitulando commemorauerit, qua clamauerunt Iudaei: crucifige, crucifige, sed eam potius horam tertiam dixerit, qua dominus est crucifixus in ligno. quis fidelis non faueat huic solutioni quaestionis, si modo possit aliquis articulus conici ab hora nona noctis, unde coepisse parasceuen paschae nostrae, id est praeparationem mortis Christi, congruenter intellegamus ? si enim dicamus eam coepisse, quando a Iudaeis apprehensus est dominus, adhuc noctis primae partes erant; si, quando ad domum perductus est soceri Caiphae, ubi et auditus est a principibus sacerdotum, adhuc gallus non cantauerat, quod ex [*]( 16 Io. 19, 6 cf. Mare. 15, 14 ) [*]( 1 horam d. tertiam v diei] die V (cf. p. 150, 25) nellent P1 2 eadem] eam diem A uedeatxir A 3 illo] illi P pendentem A pendenti P\'v 4 rediderit A V 7 parasBceaen A pascha (a altera ex e corr.) P 8 azima libri p*ascha (h ras.) P 11 ideo F: in eo APv 12 interpraetatur A illa] illo A 15 recordata A recapitnlando] recapitnlandam P* recapitularet tamen recapitulando v 16 qua (a ex e corr.) P alterum crucifige om. Po 17 potius V: prorsus APv crucifixus est v 18 huic faueat APv 19 si modo] immo v posit h V 20 pascae A 21 si] sic v 22 adpraehensus A 23 partis Pl 24 socerl (i add. m. 2) P 25 principibos A ) Petri negatione colligimus, quae cum iam audiretur facta est; si autem, quando Pilato traditus est, iam mane fuisse apertissime scriptum est. restat ergo, ut intellegamus tunc coepisse istam parasceuen paschae, id est praeparationem mortis domini, quando responderunt omnes principes sacerdotum, apud quos primo audiebatur, et dixerunt: reus est mortis, quod apud Matthaeum et Marcum inuenitur, ut recapitulando intellegantur de Petri negatione postea dixisse quod antea factum erat. non enim absurde conicitur eo tempore, quando, ut dixi, reum mortis pronuntiauerunt, nonam horam noctis potuisse esse. ex qua hora usque ad horam, qua sedit Pilatus pro tribunali, quasi sexta hora fuit, non diei, sed parasceues, id est immolationis domini, quod uerum pascha est, ut plena sexta eiusdem parasceues, quae plena diei tertia occurrebat, dominus suspenderetur in ligno. siue ergo hoc potius intellegendum eligatur siue Marcus tertiam horam recoluerit eamque maxime ad condemnationem Iudaeorum in domini crucifixione commemorare noluerit, qua intelleguntur clamare potuisse, ut crucifigeretur, ut ipsos potius crucifixisse acciperemus quam eos quorum manibus suspensus in ligno est; sicut ille centurio magis accessit ad dominum quam illi amici, quos misit: procul dubio quaestio soluta est de hora dominicae passionis, quae maxime solet contentiosorum concitare impudentiam et infirmorum imperitiam perturbare. [*]( 6 Matth. 26, 66 cf. Marc. 14, 64 22 cf. de cons. euang. II, 20 ) [*]( 1 collegimna P 6 est] add. P1 supr. uers. 7 ut] et A 10 dixi (i altera ex e corr.) A 11 esse potuisse APv 13 parasceuea] parasceuen v parascheue P id est] sed v immolationis] stimulationis v 14 uerum] uero A parasceae v 17 horam tertiam vl recoluerit] dicere uolaerit v eamque] et quę P1 18 cracifixionS (6 a m. 2) P 20 acceperimas Pv 21 ille centurio — quam] om. v 24 maximae A 25 perb turuare (b add. m. 2) V )

CLXIIII. EX EODEM LIBRO DE CONSENSV EVANGELISTARVM III. DE DVOBVS LATRONIBVS, QVOMODO NON REPVGNENT MATTHAEVS ET MARCVS LVCAE, QVI DIXIT VNVM EORVM INSVLTASSE, ALTERVM CREDIDISSE. -

Sequitur Matthaeus et dicit: id ipsum autem et latrones, qui fixi erant cum eo, improperabant ei. nec Marcus discrepat, hoc idem dicens aliis uerbis. Lucas autem potest putari repugnare, nisi genus locutionis satis usitatum non obliuiscamur. ait enim Lucas: unus autem de his qui pendebant latronibus blasphemabat eum dicens: si tu es Christus, saluum fac temet ipsum et nos. et sequitur idem ipse atque ita contexit: respondens autem alter increpabat illum dicens: neque tu times deum, quod in eadem damnatione es? et nos quidem iuste; nam digna factis recipimus; hic uero nihil mali gessit et dicebat ad Iesum: domine, memento mei, cum ueneris in regnum tuum. et dixit illi Iesus: amen dico tibi, hodie mecum eris in paradiso. quomodo ergo, sicut. Matthaeus dicit, latrones, qui fixi erant cum eo, improperabant ei; uel, sicut Marcus dicit, et qui cum eo crucifixi erant conuiciabantur ei, quando quidem unus eorum conuiciatus est secundum Lucae testimonium, alter et compescuit eum et in deum credidit, nisi intellegamus Matthaeum et Marcum breuiter perstringentes hunc locum pluralem numerum pro singulari posuisse? sicut in epistula [*]( 6 (et 21) Matth. 27, 44 8 (et 22) Marc. 15, 32 10 Luc. 23, 39-43. ) [*]( 1 cap. CLXV A CLXXX P CLXXXI Gv 2 eodem] om. Pv 3 repugnet AP1 4 ineultasse] exnltasset (?) A 8 discrebat A 9 repugnari P1 10 obliuiscamua MV 13 ita] P* in ras. 14 increbabat A 19 illi] illia V 20 odie P 22 ei] eii V1 eis V* 23 conuiciebantur PV 24 Lncae] luce V 25 compescnit] ccupescuit P 26 prestringentes A perstringentem v 27 singulare P epistola Av )

ad Hebraeos legimus pluraliter dictum: clauserunt ora leonum, cum solus Danihel intellegatur, et pluraliter dictum: secti sunt, cum de solo Isaia tradatur. in psalmo etiam quod dictum est: adstiterunt reges terrae, et principes conuenerunt in unum, pluralem numerum pro singulari positum in Actibus apostolorum exponitur. nam reges propter Herodem, principes propter Pilatum intellexerunt qui testimonium eiusdem psalmi adhibuerunt. sed quia et pagani solent calumniari euangelio, uideant quemadmodum locuti sunt auctores eorum Phaedras, Medeas et Clytemestras, cum singulae fuerint. quid autem usitatius uerbi gratia, quam ut dicat aliquis: "et rustici mihi insultant", etiam si unus insultet? tunc enim esset contrarium quod Lucas de uno manifestauit, si illi dixissent ambo latrones conuiciatos domino; ita enim non posset sub numero plurali unus intellegi. cum uero dictum est: latrones, uel: qui cum eo crucifixi erant, nec additum est "ambo", non solum, si ambo fecissent, posset hoc dici, sed etiam, quia unus hoc fecit, potuit usitato locutionis modo per pluralem numerum significari. [*]( 1 Hebr. 11, 83 8 Hebr. 11, 37 4 Ps. 2, 2 6 cf. Act. 4, 26 sq. ) [*]( 1 ebreos P cluserunt APv 2 intellegatur V: significari intellegatur .APv 3 isaia AV: esaia Pv traditur P1 tradetur v 4 adsteterunt P adsteterun A 5 conuenierunt A plurale A 6 singulare P1 8 pacani A 10 auctoris P1 faedras libri Medeas] medias Pv clytemestras APV: clitemestras v 11 gratiam A quam] om. P1 12 maliquis A si] se P1 14 ambos ÅPo ita enim non a: tamen libri; tam non fort. 15 unumero A cum] com A 17 posset (n add. m. 2) P 18 potuit] posuit P 19 lucutionis P1 modo (o aUera ex Q corr.) P per] -per. P propter v ) [*]( vnn. ) [*]( 37 )

CLXV. ITEM EX EODEM LIBRO m. QVOD APVD IIII EVANGELISTAS INVENIATVR DECIES COMMEMORATVM DOMINVM VISVM ESSE AB HOMINIBVS POST RESVRRECTIONEM.

Inuenimus itaque apud quattuor euangelistas decies commemoratum dominum uisum esse ab hominibus post resurrectionem: semel ad monumentum mulieribus; iterum eisdem egredientibus a monumento in itinere; tertio Petro; quarto duobus euntibus in castellum; quinto pluribus in Hierusalem, ubi non erat Thomas; sexto, ubi eum uidit Thomas; septimo ad mare Tiberiadis; octauo in monte Galilaeae secundum Matthaeum; nono, quod dicit Marcus, nouissime recumbentibus, quia iam non erant in terra cum illo conuiuaturi; decimo in ipso die, non iam in terra, sed eleuatum in nubem, cum in caelum ascenderet, quod Marcus et Lucas commemorant. Marcus quidem post illud, quod eis discumbentibus apparuit, ita continuans, ut diceret: et dominus quidem, postquam locutus est eis, assumtus est in caelum; Lucas autem praetermissis omnibus, quae per XL dies agi ab illo cum discipulis potuerunt, illi primo die resurrectionis eius, quando in Hierusalem pluribus apparuit, coniungit tacite nouissimum diem, quo ascendit in caelum, ita narrans: eduxit autem illos foris in Bethaniam et eleuatis manibus suis benedixit eos. et factum est, cum [*]( 7 cf. Io. 20,14 8 cf. Matth. 28, 9 cf. Luc. 24, 34 9 Luc. 24, 15 cf. Io. 20, 19-23 10 cf. Io. 20, 26 11 cf. Io. 21, 1 cf. Matth. 28, 16 sq. 12 Marc. 16, 14 17 Marc. 16, 19 22 Lac. 24, 50. sq. ) [*]( 1 cap. CLXVI A CLXXXI P CLXXXII Gv 2 item] om. AGPv libro] 1. de consensu euangelistarum AGPv 3 cummemoratam A 6 resurrectione A 8 egredientibus MV (cf. graec. ἐξεϑοῡσαι): regredientibus AGPv 11 thiberiadis v galileae libri 12 dicit] om. Pl 13 quia] qui v erat A 14 nube. P nube v 15 caelo AP1 17 ita] om. v et] om. Av dominus quidem] om. v 19 Lucas] om. v omnibus aut. praetermissis v 20 die APVv. diei a 23 foris V: foras APv 24 suis] om. v eos Vv1: eis APv1 )

benediceret eis, recessit ab eis et ferebatur in caelum. uiderunt ergo eum, praeter quod in terra uiderant, etiam dum ferretur in caelum. totiens ergo in euangelicis libris commemoratus ab hominibus uisus, antequam ascendisset in caelum: in terra scilicet nouies et in aere semel ascendens.

Sed non omnia scripta sunt, sicut Iohannes fatetur. crebra enim erat eius cum illis conuersatio per dies XL, priusquam ascendisset in caelum. non tamen eis per omnes XL continuos apparuerat. nam post diem primum resurrectionis eius alios vm dies interuenisse dicit Iohannes, post quos eis rursus apparuit, tertio autem ad mare Tiberiadis, fortassis continuo consequenti die; nihil enim repugnat. et deinde quando uoluit, constituens eis, quod et ante praedixerat, eos in Galilaeae montem praecedere; atque omnino per illos XL dies quotiens uoluit, quibus uoluit, quemadmodum uoluit, sicut Petrus dicit, quando eum Cornelio et his qui cum illo fuerant praedicabat: qui simul, inquit, manducauimus et bibimus cum illo, posteaquam resurrexit a mortuis, per dies XL; non quod cotidie per dies XL cum illo manducassent et bibissent; nam erit contrarium Iohanni, qui octo illos dies interposuit, quibus eis uisus non est, ut tertio manifestaretur ad mare Tiberiadis. inde iam etiam si cotidie illis uisus et cum illis conuiuatus est, nihil repugnat. et fortasse ideo dictum est: per XL dies, qui quater deni sunt in mysterio uel totius mundi uel totius temporalis saeculi, quia et illi [*]( 7 cf. Io. 20, 30 8 cf. Act. 1, 3 18 Act. 10, 41 ) [*]( 2 praeter] peter P 3 feretur A toties v 4 commemoratur v ab] om. v 5 aere] aera (ae a m. 2 in ras.) P 9 omne. (s ras.) A continuus P continuo v 10 alios] alinns (?) A 12 tyberiadis Pv fortasses P1 14 ante (om. et) v eos] eis v galileae libri 15 quoties v 17 cornilio A faerat P 20 per] om. A 21 dies illos Po 23 tyberiadis Pv illis] om. P1 uisns et cum illis] om. v 24 fortasse (om. et) Al 25 dies XL Pv qui] qui. P quia v quater deni] quaterni illi dies v deni] in ras. 6 litt. P1 mysterio] mini- Į;terio P ) [*]( 37* )

primi decem dies, in quibus erant illi octo dies, a parte totum possunt more scripturarum non dissone computari.

Conferatur ergo et quod ait apostolus Paulus utrum nihil afferat quaestionis: resurrexit, inquit, tertio die secundum scripturas et apparuit Cephae. non. dixit: "primo apparuit Cephae"; nam esset contrarium quod primo mulieribus apparuisse in euangelio legitur. postea, inquit, duodecim; quibuslibet, qua hora libet, ipso tamen resurrectionis die. deinde apparuit plus quam quingentis fratribus simul, siue isti cum illis xi erant congregati, clausis ostiis propter metum Iudaeorum, unde cum exisset Thomas, uenit ad eos Iesus; siue post octo illos dies quandolibet, nihil habet aduersi. postea, inquit, apparuit Iacobo; non tunc autem primum accipere debemus uisum esse Iacobo, sed aliqua propria manifestatione singulariter. deinde apostolis omnibus; nec illis tunc primum, sed iam ut familiarius conuersaretur cum eis usque ad diem ascensionis suae. nouissime autem omnium, inquit, quasi abortiuo apparuit et mihi, sed hoc iam de caelo post non paruum tempus ascensionis suae.

Nunc iam uideamus, quod distuleramus, cuius mysterii gratia secundum Matthaeum et Marcum resurgens ita mandauerit: praecedam uos in Galilaeam, ibi me uidebitis. quod etsi completum est, tamen post multa completum est, cum sic mandatum sit, quamquam sine praeiudicio necessitatis, ut aut hoc solum aut hoc proximum exspectaretur [*]( 4 I Cor. 15, 4-8 23 Matth. 26, 82 et 28, 7 Marc. 14, 28 et 16, 7 ) [*]( 1 decem] ded P1 decies v a parte] apte P1 2 dassone A desone P computare P1 3 Paulus] om. v 4 tertia v 5 non dixit—Cephae] om. v 6 molieribus A 7 duodecim] XI A 8 qua hora libet] om. v die.. P 11 metu V 13 non) nunc A 14 autem] om. P1v 18 nouissimae A aaortino V 20 tempos A 23 gallilaeam A galileam Pv 24 completum est] om. P1 25 quamquam] tamquam v praeiudicium A 26 proximum MV: primum APv )

fieri debuisse. procul dubio ergo, quoniam uox est ista non euangelistae narrantis, quod ita factum, sed angeli ex mandato domini et ipsius postea domini, euangelistae autem narrantis, quod ita, sed ab angelo et a domino dictum sit, prophetice dictum accipiendum est. Galilaea namque interpretatur uel transmigratio uel reuelatio. prius itaque secundum transmigrationis significationem quid aliud occurrit intellegendum: praecedit uos in Galilaeam, ibi eum uidebitis, nisi quia Christi gratia de populo Israhel transmigratura erat ad gentes? quibus apostoli praedicantes euangelium nullo modo crederentur, nisi eis ipse dominus uiam in cordibus hominum praepararet; et hoc intellegitur: praecedit uos in Galilaeam. quod autem gaudentes mirarentur dirruptis et euictis difficultatibus aperiri sibi ostium in domino per inluminationem fidelium, hoc intellegitur: ibi eum uidebitis, id est: "ibi membra eius inuenietis, ibi uiuum corpus eius in his qui uos susceperint agnoscetis". secundum illud autem, quod Galilaea interpretatur reuelatio, non iam in forma serui intellegendum est, sed in illa in qua aequalis est patri, quam promisit apud Iohannem dilectoribus suis, cum diceret: et ego diligam eum et ostendam me ipsum illi; non utique secundum id quod iam uidebant et quod etiam resurgens cum cicatricibus non solum uidendum sed etiam tangendum postmodum ostendit, sed secundum illam ineffabilem lucem, qua inluminat omnem hominem uenientem in hunc [*]( 18 cf. Philipp. 2, 6sq. 20 Io. 14, 21 24 Io. 1, 9 ) [*]( 1 debuisse] debuis || f. 154r F debnisset (set add. m. 2) M dubio bio V 2 factum V: factum sit AP factum est v 4 sed quod ita APv 5 interpraetatar A 7 quid] quod p. 8 praecedit A PV (cf. graec. πϱοάγει): praecedet v gallilaeam A 9 Christi] xps V tranmigratura A 10 praedicantis Pl 11 crederent v 12 praecedet v gallilaeam A 13 disruptiB P*v disrnptns p. et eoictis difficultatibus] add. V1 in spatio uacuo relicto euictus P1 14 aperire v apperire P ostium ostium V hostium v per (r add. m. 2) V 16 membra (om. ibi) P 17 susciperint Av agnoscetis (e ex i corr. in A) APV: agnoscitis P1v 18 formal firma A 19 in illa] ..illa P 20 dicerit A ) mundum, secundum quam lucet in tenebris, et tenebrae eam non comprehendunt. illuc nos praecessit, unde ad nos ueniens non recessit et quo nos praecedens non deseruit. illa erit reuelatio tamquam uera Galilaea, cum similes ei erimus; ibi eum uidebimus sicuti est. ipsa erit etiam beatior transmigratio ex isto saeculo in illam aeternitatem, si eius praecepta sic amplectamur, ut ad eius dextram segregari mereamur. tunc enim ibunt sinistri in combustionem aeternam, iusti autem in uitam aeternam. hinc illuc transmigrabunt et ibi eum uidebunt, quomodo non uident impii. tolletur enim impius, ut non uideat claritatem domini; et impii lumen non uidebunt. haec est autem, inquit, uita aeterna, ut cognoscant te unum uerum deum et quem misisti Iesum Christum; sicut in illa aeternitate cognoscitur, quo seruos perducet per formam serui, ut liberi contemplentur formam domini.

CLXVI. EX LIBRO DE CONSENSV EVANQVLISTARVM IIII. QVOD IN TRIBVS ACTIVAE, IN IOHANNIS AVTEM EVANQVLIO DONA CON- TEMPLATTVAE VIRTVTIS ELVCEANT IDONEIS DINOSCERE; ET QVIA NON PERFECTE, SED EX PARTE SIT, IDEO SIC MANEBIT, DONEC VENIAT.

Discipulis etiam insufflando dedit spiritum sanctum, ne ipse spiritus, qui trinitati consubstantialis et coaeternus est, [*]( 1 Io. 1, 5 4 cf. I Io. 8, 2 7 cf. Mattb. 25, 33 8 cf. Matth. 25, 46 11 Es. 26,10 12 Io. 17, 8 23 cf. Io. 20, 22 ) [*]( 2 eam Vv: eum AP compraehendunt A comprehenderant v 3 disseruit (is in e corr. m. 2) P 4 similis A 7 ad] ab v dextra v 8 mereamur] non mereamur v 9 illuc] illud P transmigrabant P 10 ibi] om. v tollitur P\' 11 ut non] ne v 14 in] om. A 15 quo. (s ras.) P seruos] seruua P perducit Plv 16 contemplent MV 17 cap. CLXVII A CLXXXTI P CLXXXVI Gv 19 iohannes P1 20 eluceant] eluciant P & luceant A di*noscere (g ras.) P et] om. AP 21 quia] quę P1 perfecte] prefecto Pl 24 trinitate PH) )

tantummodo patris esse, non etiam filii spiritus putaretur. postremo suas oues Petro se amanti eumque amorem ter confitenti commendans dicit eundem Iohannem sic se uelle manere, donec ueniat. ubi etiam mihi uidetur alto docuisse mysterio istam ipsam Iohannis euangelistae dispensationem, qua in lucem liquidissimam uerbi sublimitate fertur, ubi trinitatis aequalitas et incommutabilitas uideri potest, et qua maxime proprietate distet a ceteris homo, cuius susceptione uerbum caro factum est, perspicue cerni cognoscique non posse, nisi cum ipse dominus uenerit. ideo sic manebit, donec ueniat. manebit autem nunc in fide credentium, tunc autem facie ad faciem contemplandum erit, cum apparuerit uita nostra et nos cum ipso apparebimus in gloria. quisquis autem arbitratur homini uitam istam mortalem adhuc agenti posse contingere, ut dimoto atque discusso omni nubilo phantasiarum corporalium atque carnalium serenissima incommutabilis ueritatis luce potiatur et mente penitus a consuetudine uitae huius aliena illi constanter et indeclinabiliter haereat, nec quid quaerat nec quis quaerat intellegit. credat ergo potius sublimi auctoritati minimeque fallaci, quamdiu sumus in corpore, peregrinari nos a domino et ambulare per fidem, non per speciem; ac sic perseueranter retinens atque custodiens spem, fidem et caritatem intendat in specie ex pignore quod accipimus sancti spiritus, qui nos docebit omnem ueritatem, cum [*]( 2 cf. Io. 21, 15 3 cf. Io. 21, 23 11 cf. I Cor. 13, 12 13 cf. Coloss. 3, 4 20 cf. II Cor. 5, 6 24 cf. Io. 16, 13 sq. ) [*]( 1 patris (s add. m. 2) P 4 ubi] ibi P* 5 iohanis A iohanne (e in is corr.) P 6 liquissimam v sublimatate (a prior in i corr.) A sablimitatem P 7 uidere Pl 8 maxima v distat Pv 9 perspicue] per specie Pl cerne v cognoscique] cognosce quod v possit v 11 manebit (i ex a corr. m. 2) P 14 uitam] quit am A 15 nobilo A 16 serenissimam V 17 potiatur (o ex u corr.) A penitus] ponitur P 18 aliena V: alienata (a tertia ex u corr. in A) APv constantes P1 19 nee quis] ne quis P; om. v quaerat] om. v 21 non] nondum (dum add. m. 2) v 22 spem fidem V: fidem spem APv 23 epeciem Pb accepimus Po ) deus, qui suscitauit legum Christum a mortuis, uiuificabit et mortalia corpora nostra per inhabitantem spiritum eius in nobis. prius autem quam uiuificetur hoc quod mortuum est propter peccatum, procul dubio corruptibile est et aggrauat animam; et si quando adiuta excedit hanc nebulam, qua tegitur omnis terra, id est hanc carnalem caliginem, qua tegitur omnis uita terrena, tamquam rapida coruscatione perstringitur et in suam infirmitatem redit uiuente desiderio, quo rursus erigatur, nec sufficiente munditia, qua figatur; et quanto quisque hoc magis potest, tanto maior est, quanto autem minus, tanto minor. si autem nihil adhuc tale mens hominis experta est, in qua tamen habitat Christus per fidem, instare debet minuendis finiendisque cupiditatibus huius saeculi moralis uirtutis actione, tamquam in comitatu trium illorum euangelistarum cum mediatore Christo ambulans. eum qui filius dei semper est propter nos filium hominis factum, ut sempiterna uirtus eius et diuinitas nostrae infirmitati et mortalitati contemperata de nostro nobis in se atque ad se faceret uiam, cum magnae spei laetitia fideliter teneat et, ne peccet, a Christo rege regatur, si forte peccauerit, ab eodem sacerdote Christo expietur; atque ita in actione bonae conuersationis et uitae nutritis pinnis geminae dilectionis tamquam duabus alis ualidis euectus a terris ab eodem ipso Christo uerbo inluminetur, uerbo, quod in principio erat; [*]( 2 cf. Rom. 8, 10 sq. 5 cf. Sap. 9, 15 6 cf. Eccli. 24, 8 24 Io. 1, 1 ) [*]( 1 uiuificauit Av 3 quod] om. Pu 4 propter] et propter Pv olU tn adgranat (om. et) A 6 tegimur M omnis terra] omnis terra (nita et en add. nu 1) V uita terrena M 7 terr*" (ena add. m. I) V terrae A rapidam MV 9 erigetur P1 figatur] ficuratur A 10 tantu A 11 minor] minur A minor est Pv 13 instare] stare P1 14 actione-illorum] scripsit V in spatio uacuo relicto comitatu trium] comitatorium v 15 cum] com AP eum] cum MV 18 mortalitatis A contemporata (corr. m. 2) V 19 facere Plv magna Pv et] om. v 20 rege christo ÅPo 21 accione A connersationis et uitae] om. A1 22 pennis PH; tamquam] qnStam tamquam A 23 eodem] eo de v ) uerbum apud deum erat, et uerbum deus erat; etsi per speculum et aenigmate, longe tamen sublimius ab omni similitudine corporali. quapropter quamuis in illis tribus actiuae, in Iohannis autem euangelio dona contemplatiuae uirtutis eluceant eis qui haec dinoscere sunt idonei, tamen et hoc Iohannis, quoniam ex parte est, sic manebit, donec ueniat quod perfectum est. et alii quidem datur per spiritum sermo sapientiae, alii sermo scientiae secundum spiritum; alius diem sapit domino, alius de pectore domini liquidius aliquid bibit, alius leuatus usque ad tertium caelum ineffabilia uerba audit: omnes tamen quamdiu sunt in corpore, peregrinantur a domino et omnibus bonae spei fidelibus in libro uitae scriptis seruatur quod dictum est: et ego diligam eum et ostendam me ipsum illi. uerum tamen in hac peregrinatione quantum rei huius intellegentia uel scientia quisque profecerit, tanto magis caueat diabolica uitia, superbiam et inuidentiam; meminerit hic ipsum euangelium Iohannis, quam multo amplius erigit ad contemplationem ueritatis, tam multo amplius praecipere de dulcedine caritatis. et quia illud praeceptum uerissimum ac saluberrimum est: quanto magnus es, tanto humilia te in omnibus, qui euangelista Christum longe ceteris altius commendat, apud eum discipulis pedes lauat. [*]( 2 cf. I Cor. 13, 12 6 cf. I Cor. 13, 9 sq. 7 cf. I Cor. 12, 8 9 cf. Rom. 14, 6 10 cf. II Cor. 12, 2-4 11 cf. II Cor. 5, 6 13 Io. 14, 21 21 Eccli. 3, 18 23 cf. Io. 13, 5 ) [*]( 1 deum (om. erat) v deos] om. MV deos erat nerbum v 2 enigmate MV inigmate A in aenigmate p" 4 iohannis (om. in) A 5 denoscere P 6 iohannes PI" 8 spiritum MY: eundem spiritum APv 9 domino sapit APv pectore] pectori P peccatore (ca add. m. 1 ita ras.) Y 16 proficerit AP2v proficeret P1 17 hic] hoc Av 19 multom A praecipere] praecipue v de] ad v dulcedinem PI" 21 tanto] om. P 23 pedis P1 inras. pedes lauat] om. V )

CLXVII. EX LIBRO QVAESTIONVM EVANGELII PRIMO. DE, ID QVOD AIT, NEMO NOVIT FILIVM NISI PATER.

Cum diceret: nemo nouit filium nisi pater, non dixit: "et cui uoluerit pater reuelare", quemadmodum cum diceret: nemo nouit patrem nisi filius, addidit: et cui uoluerit filius reuelare. quod non ita intellegendum est, quasi filius a nullo possit cognosci nisi a patre solo, pater autem non solum\' a filio sed etiam ab eis quibus reuelauerit filius. sic enim potius dictum est, ut intellegamus et patrem et ipsum filium per filium reuelari, quia ipse est menti nostrae lumen, ut, quod postea intulit: et cui uoluerit filius reuelare, non patrem tantum sed etiam filium accipias. ad totum enim quod dixit inlatum est. uerbo enim suo se pater declarat; uerbum autem non solum id quod per uerbum declaratur, sed etiam se ipsum declarat.

CLXVIII. EX LIBRO QVAESTIONVM EVANGELII II. DE PVERIS SEDENTIBVS IN FORO ET CLAMANTIBVS AD ILLOS, QVI NEC HVMILIARI CVM IOHANNE NEC CVM CHRISTO GAVDERE VOLVERVNT. VBI QVAE SIT VERA CIBORVM PARSIMONIA PVLCHERRIME DOCET.

De pueris sedentibus in foro et ad inuicem clamantibus conuerso ordine ad proposita respondit. nam quod ait: lamentauimus, et non plorastis, ad Iohannem pertinet, cuius [*]( 3 Matth. 11, 27 22 Luc. 7, 32—35 ) [*]( 1 cap. CLXYin A CLXXXIII P CLXXXVII Gv 2 de id quod ait] quod A id MV: eo Pv 3 nemo-pater] om. A* 4 cumpater] scripsit V1 in spatio uacuo 6 paterem A addidit] addit//// P addit autem v 7 ita] ita in P 8 nullo (om. a) F agnosci v patre (om. a) V solo] solum (um in o corr.) A 11 mentis., 14 totum enim enim MV (corr. m..2) 17 cap. CLXVIIII A CLXXXIII (sic) P CLXXXV Gv 19 humiliare A 24 plurastis A )

abstinentia a cibis et potu luctum paenitentiae significabat; quod autem ait: cantauimus tibiis, et non saltastis, ad ipsum dominum, qui utendo cum ceteris cibo et potu laetitiam regni figurabat. at illi nec humiliari cum Iohanne nec cum Christo gaudere uoluerunt dicentes illum daemonium habere, istum uoracem et ebriosum et amicum publicanorum et peccatorum. quod autem subiungit: et iustificata est sapientia ab omnibus filiis suis, ostendit filios sapientiae intellegere nec in abstinendo nec in manducando esse iustitiam, sed in aequanimitate tolerandi inopiam et temperantiam per abundantiam, non se corrumpendi atque opportune sumendi uel non sumendi ea quorum non usus, sed concupiscentia reprehendenda est. non enim interest omnino quid alimentorum sumas, ut succurras necessitati corporis, dummodo congruas in generibus alimentorum his cum quibus tibi uiuendum est. neque quantum sumas multum interest, cum uideamus aliorum stomachum citius satiari et eos tamen illi ipsi paruo, quo satiantur, ardenter et intolerabiliter et omnino turpiter inhiare; alios autem plusculo quidem satiari, sed tolerabilius inopiam perpeti et uel ante horam positas epulas, si id in tempore aut opus sit aut necesse sit, cum tranquillitate aspicere neque tangere. magis ergo interest non quid uel quantum alimentorum pro congruentia hominum atque personae suae et pro suae ualetudinis necessitate quis capiat, sed quanta facilitate et serenitate animi careat, cum his uel oportet uel etiam necesse est carere, ut illud in animo [*]( 1 potn] puta A potum MV luctu V 2 cantabimus P1 3 pntu A 4 figurabat] significabat px humiliare Pl 5 demooium A 6 foracem P 10 in (i a m. 2) V temperantiam per] p. temperantiam v 11 abundantiam] abondantiam A in abundantia v oportune libri 12 uel non sumendi] om. v 13 reprehenda (den add. m. 2) P quid] quod v 14 necessitate A 15 congruas (n ex o corr.) P 16 uiuendum] uidendum v 17 sthomachum y 19 plusculo (pu add. m. 2) P 20 tolerabilius] tolerabili p, inopia v perpiti A horam (h del. m. 1 et 2) V aepulas V 21 si (i ex e corr. m. 2) V cumj com A 24 ualitudinig Pv 25 quanta P animae A careant A ) christiani compleatur quod apostolus dicit: scio et minus habere, scio et abundare; ubique et in omnibus imbutus sum, et satiari et esurire, et abundare et penuriam pati: omnia possum in eo qui me confortat; et illud: neque si manducauerimus, abundabimus, neque si non manducauerimus, egebimus; et illud: non est enim regnum dei esca et potus, sed iustitia et pax et gaudium. et quia solent homines multum gaudere de carnalibus epulis, addidit: in spiritu sancto. iustificatur ergo sapientia ab omnibus filiisio suis, qui intellegunt utendis terrenis tempora opportuna esse debere, facilitatem uero carendi talibus et amorem fruendi aeternis non uariari oportere per tempora, sed perpetuo retineri.

[DE VORACITATE ETIAM IN VILISSIMIS CIBIS VITANDA. EX15 LIBRO DE DOCTRINA CHRISTIANA III.

Quisquis autem rebus praetereuntibus restrictius utitur, quam sese habent mores eorum cum quibus uiuit, aut temperans aut superstitiosus est. quisquis uero sic eis utitur, ut metas consuetudinis bonorum, inter quos uersatur, excedat, aut aliquid significat aut flagitiosus est. in omnibus enim talibus non usus rerum, sed libido in culpa est. quid igitur locis et tempori et personis conueniat, diligenter attendendum est, ne temere flagitia reprehendamus. fieri enim potest, ut sine aliquo uitio cupediae uel uoracitatis pretiosissimo cibo [*]( 1 Philipp. 4, 12 sq. 5 I Cor. 8, 8 7 Rom. 14, 17 10 Lnc. 7, 35 ) [*]( 2 habandare AP 3 sum] om. Pl satiare P\' babundare A 4 eo (o ex Q corr.) P 5 abundauimus Api 6 egebimus] egebius V egibimus P* 7 enim] om. A ęaca (q a m. 2) V escam A 9 aepulis V 11 oportuna libri 12 faa cillitatem v fac*l*tatem (u add. m. 2) P 14 retinere P1v 15 cap. CLXXXV P CLXXXVI Gv; deest in AMV 18 temperans] temperans (in add. m. 2) P 19 utetur Glpa 23 tempore G1v 25 cupediae] cupidiae P cupiditati Gl cupiditatis G\'fJ )

sapiens utatur, insipiens autem foedissima gnlae flamma in uilissimum ardescat. et sanius quisque maluerit more domini pisce uesci quam lenticula more Esau nepotis Abraham, aut hordeo more iumentorum. non enim propterea continentiores nobis sunt pleraeque bestiae, quia uilioribus aluntur escis. nam in omnibus huiusce modi rebus non ex earum rerum natura, quibus utimur, sed ex causa utendi et modo appetendi uel probandum uel improbandum est quod facimus].

CLXVIIII. EX LIBRO QVAESTIONVM EVANGELII n. DE IMPOSSIBILITATE IEIVNANDI SVB PRAESENTIA SPONSI: IBI DVO IEIVNII GENERA PROBAT, VNVM TRIBVLATIONIS, ALIVD GAVDII.

Ieiunium aut in tribulatione est aut in gaudio. in tribulatione ad propitiandum deum pro peccatis; in gaudio uero, cum tanto minus delectant carnalia, quanto spiritalium maior sagina est. cum ergo dominus interrogatus esset, cur discipuli eius non ieiunarent, de utroque ieiunio respondit. namque ad illud quod in tribulatione ieiunari solet pertinet quod ait sponsi filios tunc ieiunaturos, cum ab eis ablatus fuerit sponsus. tunc enim desolabuntur et in maerore ac luctu erunt, donec eis per spiritum sanctum gaudia consolatoria retribuantur. quo dono percepto etiam ieiunii alterum genus, quod fiat per laetitiam, iam renouati in uitam spiritalem conuenientissime [*]( 2 cf. Luc. 24, 43 3 cf. Gen. 25, 34 11 cf. Luc. 5, 33—39 ) [*]( 2 uilissimo (o ex tl corr. m. 2 G) Qv ardiscat P1 sauius P: sanus Qv 3 quam] qu5 P nepotis] nepudis(?) P1 4 ordeo GPx 5 plerique Glpt 6 earum] om. Qv 8 est quod facimna uel reprobandum Qv 9 cap. CLXX A CLXXXVI P CLXXXVII Qv llibiF: ubi AP1v, om. P1 12 tribulationi A aliud] et aliud Pv alterum A 13 aut" tribulatio" (in et ne add. m. 2) P 14 propiandum A 15 spiritaliS MV 16 esset] esse A 18 ieiunare P sponsi (i am. 2 in ras.) P sponsae v 19 filius P1 20 merore APv ac] a A 21 consulatoria A tribuantur Pv 22 quod] quod (d add. m. 2) P)

celebrabunt. quod antequam accipiant, dicit eos tamquam uetera uestimenta, quibus inconuenienter nouus pannus assuitur, id est aliqua particula doctrinae, quae ad nonae uitae temperantiam pertinet; quia, si hoc fiat, et ipsa doctrina quodam modo scinditur, cuius particula., quae ad ieiunium ciborum ualet, inopportune traditur, cum illa doceat generale ieiunium, non a concupiscentia ciborum tantum, sed ab omni laetitia temporalium delectationum. cuius quasi pannum, id est partem aliquam, quae ad cibos pertinet, dicit non oportere hominibus adhuc ueteri consuetudini deditis impertiri, quia et illinc quasi conscissio uidetur fieri et ipsi uetustati non conuenit. dicit etiam similes eos esse ueteribus utribus, quos uino nouo, id est spiritalibus praeceptis, facilius dirrumpi quam id posse continere dicit. erunt autem iam utres noui, cum post ascensum domini desiderio consolationis eius orando et sperando innouantur. tunc enim acceperunt spiritum sanctum, quo impleti, cum omnium qui de diuersis gentibus aderant linguis loquerentur, dicti sunt musto pleni. nouum enim uinum iam nonis utribus uenerat.\'

CLXX. EX LIBRO QVAESTIONVM EVANGELII II. DE HOMINE DESCEN- DENTE AB HIERVSALEM IN HIERICHO ET CETERA.

Homo quidam descendebat ab Hierusalem in Hiericho. ipse Adam intellegitur in genere humano. [*]( 16 cf. Act. 2, 1-13 23 Luc. 10, 30-37 ) [*]( 4 quia ei] qua si AP quia—fiat] scripsit V1 in spatio uacuo relicto 5 scindetur P scenditur A 6 inoportune A1 v inportanq P 8 dilectationum P 10 ueteri] ueri A rudibus et desiderio v consuetudine Al consuetudinis v illinc] illinc nunc P1 illi nunc P1 ibi tunc v 11 concisio v 12 similis AP\' 13 disrumpi APv 14 contenere A contineri P\' dicit] om. A erunt] erant P 16 acciperunt V quo] et eo v 17 cum] com A 20 cap. CLXXI A CLXXXVII (eras.) P CLXXXYIII Gv 21 hominis MV descendente scripsi: descendentis MV qui descendebat AP qui descenderat v 22 et cetera] om. APv 23 quidem P e descenderat v 24 generi P hirusalem (e add. m. 2) V )

Hierusalem ciuitas pacis illa caelestis, a cuius beatitudine lapsus est. Hiericho luna interpretatur et significat mortalitatem nostram, propter quod nascitur, crescit, senescit et occidit. latrones diabolus et angeli eius, qui eum spoliauerunt immortalitate et plagis impositis peccata suadendo reliquerunt semiuiuum; quia ex parte, qua potest intellegere et cognoscere deum, uiuus est homo, ex parte, qua peccatis contabescit et premitur, mortuus est; et ideo semiuiuus dicitur. sacerdos autem et leuita, qui eo uiso praeterierunt, sacerdotium et ministerium ueteris testamenti significat, quod non poterat prodesse ad salutem. Samaritanus custos interpretatur, et ideo ipse dominus significatur hoc nomine. alligatio uulnerum est cohibitio peccatorum. oleum consolatio spei bonae propter indulgentiam datam ad reconciliationem pacis. uinum exhortatio ad operandum feruentissimo spiritu. iumentum eius est caro, in qua ad nos uenire dignatus est; imponi iumento est in ipsam incarnationem Christi credere. stabulum est ecclesia, ubi reficiuntur uiatores de peregrinatione in aeternam patriam redeuntes. altera dies est post resurrectionem domini. duo denarii sunt uel duo praecepta caritatis, quam per spiritum sanctum acceperunt apostoli ad euangelizandum ceteris, uel promissio uitae praesentis et futurae. secundum enim duas promissiones dictum est: accipiet in hoc saeculo septies tantum, in futuro saeculo uitam aeternam consequetur. stabularius ergo est apostolus. quod supererogat, aut illud consilium est, quod ait: de uirginibus autem praeceptum domini non habeo, consilium autem do; [*]( 23 Matth. 19, 29 26 I Cor. 7, 25 ) [*]( 1 labeus A 2 mortSlitatem (sic) P 4 qui eum] om. P1 immortalitatem V 5 reliquerunt] abierunt v semiuiuum] seminino relicto v 8 praemitur Y 10 signifigat A1 11 custus P1 13 choibitio Y oleo APl 14 reconchiliationem Y exortatio P 15 iumentum] fomentum MlV 17 ipsa AP1 incarnatione A 18 reficiuntur] refugiunt A uiatoris P\' aeternam (u in a corr.) A 21 acciperunt Y 24 consequitur APe ) aut quod etiam manibus suis operatus est, ne infirmorum aliquem in nouitate euangelii grauaret, cum ei liceret pasci ex euangelio.

CLXXI. EX LIBRO QVAESTIONVM EVANGELH n. QVOD MARTHA EX- CIPIENS ILLVM IN DOMO SVA SIGNIFICET ECCLESIAM, VT NVNC EST, MARIA VERO, VT ERIT IN FVTVRO.

Quod Martha excepit illum in domum suam, significat ecclesiam, quae nunc est, excipientem dominum in cor suum. Maria soror eius, quae sedebat ad pedes domini et audiebat uerbum eius, significat eandem ecclesiam, sed in futuro saeculo, ubi cessans ab opere ministerioque indigentiae sola sapientia perfruetur. Martha ergo occupata est circa multum ministerium, quia nunc talibus operibus exercetur ecclesia. quod autem queritur, quod se soror eius non adiuuet, occasio datur sententiae domini, qua ostendit istam ecclesiam sollicitam esse et turbari circa plurima, cum sit unum necessarium, ad quod per ministerii huius merita peruenitur. Mariam uero dicit optimam partem elegisse, quae non auferetur ab ea; et ideo intellegitur optima, quia et per hanc ad illam tenditur et non auferetur; illa uero ministerii quamuis sit bona, tamen auferetur, quando indigentia, cui ministratur, transierit. [*]( 1 cf. II Thess. 3, ssq. 5 cf. Luc. 10, 38—42 ) [*]( 2 ei] illi v 4 cap. CLXXII A CLXXXVIII P CLXXXVIIII (7; om. v 5 marta AV excipiens] excepit Pv 6 significat A ecclesia A ut] et P1 8 marta A 9 excipiente A 12 futurum A opere] ore A 13 sapientiae P maria A D 15 exercitur AlP* quaeritur APV 16 qua] quae v 17 tuum (b add. m. 2) Y turbare P1v 20 eligisse F auferetur] auferitur A offeretur P 21 quia (om. et) P )

CLXXII. EX LIBRO QVAESTIONVM EVANGELII II. DE ILLO QVI MEDIA NOCTE PETIIT AB AMICO TRES PANES.

Amicus, ad quem uenitur media nocte, ut accommodet tres panes, utique ad similitudinem ponitur, secundum quam quis deum rogat in media tribulatione constitutus, ut ei tribuat intellegentiam trinitatis, qua praesentis uitae consoletur labores. sed comparatio est a minore. si enim amicus homo surgit de lecto et dat, non amicitia, sed taedio compulsus, quanto magis dat ille qui sine taedio largissime donat quod petitur ? sed ad hoc se peti uult, ut capaces donorum eius fiant qui petunt. in tribus autem panibus etiam illud significatur, unius esse substantiae trinitatem. amicus autem, quem dicit ille qui petit uenisse de uia et non se habere quod ponat ante illum, intellegitur hominis appetitus, qui debet obtemperare rationi. seruiebat autem consuetudini temporali, quam uiam uocat propter omnia per tempus transeuntia; conuerso. autem homine ad deum etiam ille appetitus a consuetudine reuocatur. sed si non consolatur interius gaudium de doctrina spiritali, qua creatoris trinitas praedicatur, magnae angustiae sunt in homine, quem premit haerumna mortalis, cum ab his quae foris delectant praecipitur abstinentia et intus non est refectio de laetitia doctrinae salutaris. et ipsa angustia est media nox, qua cogitur uehementer instare petendo, ut accipiat tres panes. quod autem ei dicitur de intus iam ostium clausum [*]( 2 cf. Luc. 11, 5-8 ) [*]( 1 cap. CLXXIII A CXC GtJ; eras. in P 2 media] de media P 8 petit P 4 aocommodet] & commode P1 5 ad] quod ad v 7 qua] quae v consuletrxr P 8 conparatio A cumparatio P amicos A 10 ille MV: deus APv 11 capaces (e ea: i corr.) A 12 significat P 16 homines P1 18 hemini P1v ille] illi v a] ad Pv consuetudinem Pv 19 sed] om. v si] ei se v consulatur AP consoletur v 21 praemit V erumna Pv 22 quae] quam P dilectant P1 23 doctria A 24 cogitur] cogitatur A 25 hostium P ) [*]( vnn. ) [*]( 38 )

esse puerosque eius cum eo esse in cubili, significat tempus famis uerbi, cum intellegentia clauditur. et illi qui euangelicam sapientiam tamquam panem erogantes per orbem terrae praedicauerunt, pueri patris familias, iam sunt in secreta quiete cum domino; et tamen orando efficitur, ut accipiat desiderans intellectum ab ipso deo, etiam si homo desit, per quem sapientia praedicetur.

CLXXIII. EX EODEM LIBRO QVAESTIONVM EVANGELII II. DE PANE ET PISCE ET OVO.

De pane et pisce et ouo, quibus contraria posuit lapidem, serpentem, scorpionem. intellegitur panis caritas propter maiorem appetitum et tam necessarium, ut sine illo cetera nihil sint, sicut sine pane mensa inops. cui contraria est cordis duritia, quam lapidi coaequauit. piscis autem intellegitur fides inuisibilium uel propter aquam baptismi uel quia de inuisibilibus locis capitur. quod etiam fides huius mundi fluctibus circumlatrata non frangitur, recte pisci comparatur. cui contrarium posuit serpentem propter uenena fallaciae, quae etiam primo homini male suadendo praeseminauit. in ouo intellegitur spes; ouum enim nondum est fetus perfectus, sed fouendo speratur. cui contrarium posuit scorpionem, cuius [*]( 9 cf. Luc. 11, 11 sq. ) [*]( 1 puerusque A cnbili. (s ras.) P cubiculo v 2 uerbi] om. v 5 quietem Al orandum (um in 0 corr.) A 6 desiderans] desideratum v 7 praedicatur P\' 8 cap. CLXXIIII A CXC P CXCI Gv 9 eodem] om. Pv (et 11) pane (om. et) Pv 12 scorpionem] scorphionem P et scorpionem A 13 illo APVz illa v 14 sint] sunt A inopa] inops est v contraria] coatria P 15 coaequanit MV: comparauit APv piscis cis A bu ... 17 inuisibilis (bu add. m. 2) P 18 non fraogitur] confringitur v pisce P cumparatur A 19 cui] qui V contrarium] e contrario v 20 male] mala v 21 faetus PVv 22 contrario A scorphionem P )

aculeus uenenatus retro timendus est, sicut spei contrarium est retro respicere, cum spes futurorum in ea quae ante sunt extendat.

CLXXIIII. EX LIBRO QVAESTIONVM EVANGELII II. DE, ID QVOD AIT DISCIPVLIS, NOLITE IN SVBLIME TOLLI; ET DE HVDRO- PICO VEL DE MVLIERE CVRVATA.

Cum diceret discipulis non debere haberi sollicitudinem de cibis, ait: et nolite in sublime tolli. primo enim haec ad necessitatem implendam homo quaerit; cum autem haec abundauerint, incipit et superbire de talibus. tale est hoc, ac si se uulneratus quis iactet, qui habet multa emplastra in domo, cum hoc illi bonum esset, ut uulnera non haberet et ne uno quidem indigeret emplastro. congruenter hydropicum animali, quod cecidit in puteum, comparauit; humore enim laborabat. sicut illam mulierem, quam XVIII annis alligatam dixerat et ab eadem alligatione soluebat, comparauit iumento, quod soluitur, ut ad aquam ducatur. hydropem autem recte comparamus diuiti auaro; sicut enim ille, quanto magis abundat humore inordinato, tanto amplius sitit, sic iste, quanto est copiosior diuitiis, quibus non bene utitur, tanto ardentius [*]( 6Lnc. 12, 29 15 cf. Luc. 14, 2—5 16 cf. Lnc. 13,11-16 ) [*]( 1 acaleos neaenatos P1 2 est] est id 5 v santj om. v 3 extenda∗t (n ras.) P 4 cap. CLXXV A CXCI P CXCII Gv 5 id M1V: eo M2Pv; om. A ait] dicit P 6 de] om. P ydropico AMVv hidropico P 7 curuata] cnrna v 8 habere b* Pv hare A 9 sublimi AP tolli] extolli A 11 abundauerit AlPl incipiet v 12 se] si P1 iactet] iacet P qui APV: quia v emplaatra] inpastra P 14 acum A indigeret] indigeret et A ydropicum v 15 caecidit V puteo P\'v umore Api 16 allicatam A 17 allegationem V 18 solnetur P1 19 comparamus GPv: cumparamus A comparatur MVauaro] et auaro v ille (e eae i corr.) P habundat P 20 nmore A 21 cupiosior APl ) [*]( 38* )

talia concupiscit; illam uero ita morbo incuruam, ut se erigere non posset, animae terrenis opinionibus debilitatae atque oppressae, ita ut diuina cogitare non ualeat.

CLXXV. EX EODEM LIBRO QVAESTIONVM EVANGELII II. DE VILICO, QVEM DOMINVS SWS EICIEBAT DE VILICATV.

In uilico, quem dominus eiciebat de uilicatu et laudauit eum, quod in futurum sibi prospexerit, non omnia debemus ad imitandum sumere. non enim aut domino nostro facienda est in aliquo fraus, ut de ipsa fraude elemosynas faciamus, aut eos a quibus recipi uolumus in tabernacula aeterna tamquam debitores dei et domini nostri fas est intellegi, cum iusti et sancti significentur hoc loco, qui eos introducant in tabernacula aeterna, qui necessitatibus suis terrena bona communicauerint; de quibus etiam dicit: quod si quis alicui eorum calicem aquae frigidae dederit tantum in nomine discipuli, non perdet mercedem suam. sed etiam e contrario ducuntur istae similitudines, ut intellegamus, si laudari potuit ille a domino, cui fraudem faciebat, quanto amplius placeant domino deo qui secundum eius praeceptum illa opera faciunt; sicut etiam de iudice iniquitatis, qui interpellabatur a uidua, comparationem duxit ad iudicem deum, cui nulla ex parte iudex iniquus conferendus est. quod autem de centum cadis olei quinquaginta scribi fecit a debitore et [*]( 5 of. Lnc. 16,1-9 15 Mktth. 10, 42 21 of. Loe. 18,2-8 ) [*]( 1 illa v inoorbam (b in u corr. m. St) V inourua v 3 op- praessae A 4 cap. CLXXVI JL CXCII P CXCUI Gv 6 snas JCV: om. APv uilicato APl 7 nitlicatu P uilicato A 9 nostro] nostra F; om. v 10 eljmosiuas (y in e corr.) P 11 eos] eo A 12 debitoris P1 14 terrena] in terra v communicauerunt Pv 18 e] et A ducuntur] add. V1 in spatio uactfO: dicuntur P\'fJ 19 laudare P1 fraudem] fradem Pv 20 amplius] magis Pv piaciant A place*nt (a raa.) P secundum] secundum dm A praecepto A praecepta P 24 cadoa (o in i corr.) P )

de centum choris tritici LXXX, ad nihil aliud nalere arbitror, nisi ut ea quae similiter in sacerdotes atque in leuitas Iudaeus quisque operatur in Christi ecclesia abundet iustitia eius super scribarum et Pharisaeorum, ut cum illi decimas darent, isti dimidias dent — sicut non de fructibus, sed de ipsis bonis suis fecit Zaccheus — aut certe duplicat decimas, ut duas decimas dando superet impendia Iudaeorum. mamona uero iniquitatis ob hoc a domino appellata est ista pecunia, quam possidemus ad tempus, quia mamona diuitiae interpretantur, nec sunt istae diuitiae nisi iniquis, qui in eis constituunt spem atque copiam beatitudinis suae. a iustis uero cum haec possidentur, est quidem ista pecunia, sed non sunt illis diuitiae nisi caelestes et spiritales, quibus indigentiam suam spirita.liter supplentes exclusa egestate miseriae beatitudinis copia ditabuntur.

CLXXVI. EX LIBRO QVAESTIONVM EVANGELII II. DE ILLO QVI IN TECTO EST ET QVI IN AGRO, ET CETERA.

Quid est quod dicit dominus: qui fuerit in tecto et uasa eius in domo, non descendat tollere illa? in tecto est qui excedens carnalia tamquam in aura libera spiritaliter uiuit. uasa eius in domo sunt sensus carnales, quibus ad inuestigandam ueritatem, quae intellectu capitur, multi utentes penitus errauerunt. huius ergo spiritalis uiri iam uasa ista uacant in domo, quia mente corpori supereminens per aciem intellegentiae tamquam in tecto positus perspicuitate [*]( 4 cf. Matth. 5, 20 6 cf. Luc. 19, 8 18 Luc. 17, 81 sq. ) [*]( 1 choros P1 2 ea quae cet. : locus corruptus uidetur qaae] £ (= quam) P iudaeis A iudaeos P\'v 5 dimedias (e in i corr.) A 6 zaocheus V: zacheus APv duplicet) dupliciter v ut) aut AP 7 mammon a Pv 8 possedemus P1 9 mammona v diuitias A interpretatur A 11 possedentur APl 15 cap. CLXXVII A CXCin P CXCIIII Gv 17 cetera MV: de uxore loth AGPv 19 discendat APX descendet v 20 tamquam] tam v 22 innestigandura P\' 24 menti APl 25 tecto (o ex u corr.) A )

sapientiae ueluti caelo apertissimo fruitur. caueat ergo iste, ne in die tribulationis rursus uita carnali, quae per sensus corporis pascitur, delectatus ad uasa huius modi tollenda descendat.

Quid est quod dictum est: similiter et qui in agro fuerit, similiter non redeat retro? qui operatur in ecclesia et sicut Paulus et Apollo plantat et rigat, non respiciat spem saecularem, cui renuntiauit.

Quid significauit uxor Loth? eos qui in tribulatione retro respiciunt et se ab spe diuinae promissionis auertunt. et ideo statua salis facta est, ut admonendo homines, ne hoc faciant, tamquam condiat cor eorum, ne sint fatui.

CLXXVII. DE DVOBVS IN LECTO ET DVABVS MOLENTIBVS ET DVOBVS IN AGRIS.

Qui sunt in illa nocte duo in lecto et duae molentes in unum et duo in agro, de quibus omnibus binis singuli assumentur et singuli relinquentur ? tria genera hominum hic uidentur significari : unum eorum, qui otium et quietem eligunt, neque negotiis saecularibus neque negotiis ecclesiasticis occupati; quae illorum quies lecti nomine significata est. alterum eorum, qui in plebibus constituti reguntur a doctioribus, agentes ea quae sunt huius saeculi, quos et [*]( 5 Luc. 17, 31 16 Luc. 17, 34 sq. ) [*]( 1 apertissime (me ex mo corr. m. 1 in V) MVv 4 discenda.t (n ras.) Pl 5 et] om. P 6 similiter AM V: om. Pv 7 Paulus] apostolus paulus P 9 tribulatione] tribntione P 13 cap. CLXXVIII A CXCIHI P CXCV Gv 14 lectu A duabus GPs: duobus AMV 15 agris MV: agro AGPv 16 molentes] molestes P 17 binis] uinis MxVl 18 trea (e in i corr.) P 19 sicnificari A 20 elegunt P1 negotiis] necutiis A 21 quies] quies (x a m. 2) V requies v 23 doctoribus APv ea quae] eaq. A faeminarum Y )

feminarum nomine significauit, quia consiliis, ut dixi, peritorum regi eis expedit; et molentes dixit propter temporalium negotiorum orbem atque circuitum; quas tamen in uno molentes dixit, in quantum de ipsis rebus et negotiis suis praebent usibus ecclesiae. tertium eorum, qui operantur in ecclesiae ministerio tamquam in agro dei, de qua agricultura apostolus loquitur. in his ergo tribus generibus bina sunt rursus genera hominum in singulis et pro robore suarum uirium discernuntur. cum enim omnes ad ecclesiae membra pertinere uideantur, adueniente tamen temtatione tribulationis et ex illis qui sunt in otio et ex illis qui sunt in negotiis saeculi et ex illis qui deo ministrant in ecclesia aliqui permanent, aliqui cadunt. qui permanent, assumuntur; qui cadunt, relinquuntur. ergo unus assumetur et unus relinquetur non quasi de duobus hominibus dictum, sed de duobus generibus affectionum in singulis generibus trium professionum. in illa nocte ergo dixit "in illa tribulatione".

Ad ipsa tria genera, quae assumuntur, arbitror pertinere etiam tria illa nomina uirorum sanctorum, quos solos liberatum iri Hiezechihel propheta denuntiat, Noe, Danihel et Iob. uidetur enim Noe pertinere ad eos per quos ecclesia regitur, sicut per illum in aquis arca gubernata est, quae figuram gestabat ecclesiae. Danihel autem, quia elegit caelibem uitam, id est nuptias terrenas contemsit, ut, sicut dicit [*]( 7 cf. I Cor. 3, 9 20 cf. Ezech. 14,14 22 cf. Gen. 7, 7 ) [*]( 1 quia] qui* (a add. m. 2) V qui M peritorum] periturum A 2 expedit) expetit P1 ezpetiunt v 3 uno PYv: uuum A 4 necutiis A 6 ministerium A 11 in otio - qui sunt] om. v 12 aliqui] alii qui A 13 aliqui] alii v cadent V qui permanent] que p. P* qui cadent P 14 reliquuntur A asaumitur P1v 16 affectionum - generibus] om. v Binculis A 18 ad] et ad v 19 solus AP1 20 liberatum iri scripsi] liberaturi (ri ex ros corr. m. 1 in V) MV liberari A libera∗∗∗ri P liberatos v hiezechiel A ezechiel P ezechihel v denuntiat Y: praenuntiat b APx 22 archa P guuernata (b add. m. 2) V 23 ficuram A quia] qui v caelebem P1 24 nubtias AV )

apostolus, sine sollicitudine uiueret, cogitans quae sunt dei, genus eorum significat qui sunt in otio, sed tamen fortissimi in temtationibus, ut possint assumi. Iob autem, quia et uxorem habuit et filios et amplas terrenas rerum copias, ad illud genus pertinet, cui molendinum deputatum est, sed tamen, ut sint fortissimi in temtationibus, sicut ille fuit ; non enim aliter assumi poterunt. nec puto alia esse genera hominum, quibus constat ecclesia, quam ista tria, habentia binas differentias propter assumtionem et relictionem, quamuis in singulis multae studiorum uoluntatumque diuersitates, ad concordiam tamen unitatemque concurrentes possint inueniri

CLXXVIII. EX LIBRO QVAESTIONVM EVANGELH II. DE IVDICE INIQVO, QVEM VIDVA INTERPELLABAT.

Quid est quod ad semper orandum et non deficiendum de iudice iniquo uoluit parabolam ponere, qui cum deum non timeret et hominem non reuereretur, uiduae tamen assiduae interpellationibus cessit, ut eam uindicaret, ne sibi ab illa taedium fieret? nam hoc est quod ait: ne ueniens suggillet me. quoniam parabolas dominus ant secundum similitudinem aliquam ponit, sicut de seruo illo, cui dominus [*]( 1 cf. I Cor. 7, 32 et 34 3 cf. Iob. 1, 1-3 13 cf. Luc. 18, 2—8 21 cf. Matth. 18, 23-35 ) [*]( 1 uiueret] uiuere et A uiuere P1 uiuebat v 2 qui (i ex e corr.) P otio] utio (u in o corr.) A 3 quia] qui APl 5 cui] quod ad v molendinum] molendi nomen A 6 ut sint] sunt v 7 potuerunt P 8 quam] quamuis A 9 et relictionem - p. 616, 18 desiderantur in A, cum quaternio unus exciderit quamuis] quae v 10 in] om. Pv singula v multae] om. v; multa P diuersitates] diuersa v 12 cap. CXCV P CXCVII Gv 14 interpellat v 17 reuereretur (ereretur a m. 2 in ras.) P uereretur v assiduae MV: assiduis P a suis v 19 suggyllet MV sugillet v suggillit P1 20 aut] ut P 21 de] om. P1 )

dimisit quod ratione reddita debere inuentus est, et ipse conseruo suo dilationem saltem dare noluit; et de faeneratore. qui cum duobus debitoribus donasset quod debebant, ab eo plus dilectus est cui plus donauit; et de homine, qui habebat duos filios, maiorem in agro sibi propinquantem, minorem autem in longinquo luxuriantem; et innumerabilia huius modi: de his enim, quantum similia sunt, ducitur intellectus eius rei, cui adhibentur insinuandae aut requirendae. aut ex ipsa dissimilitudine aliquid probat; ueluti est illud: quod si faenum agri, quod hodie est et cras in clibanum mittitur, deus sic uestit, quanto magis uos modicae fidei? ad hoc genus pertinet etiam illud quod de seruo ait, cui dominus denuntiauerat, ut a uilicatu remoueretur; fraudem quippe ille fecit domino suo, ut falsatis chirographis debitoribus eius quantum commodum uisum est relaxaret. neque ullo modo nos dominus ut sibi fraudem faciamus hortatur, sed si fraudando quasi prouidit in posterum, laudatum eum dicit a domino; quanto maiore alacritate sibi prouidere debent in aeternam uitam quibus, ut iuste operentur, iubetur amicos facere de mamona iniquitatis? quod suo loco expositum est. ad hoc genus pertinet et ille qui non propter amicitiam, sed ut taedio careret, iam dormiens excitatur, ut tres panes commodet amico suo. si enim ille molestia compulsus dedit, quanto magis deus, qui suos seruos diligens [*]( 2 cf. Luc. 7, 41-43 4 cf. Luc. 15, 11-32 9 Matth. 6, 80 13 cf. Lnc. 16, 1-9 20 cf. Quaestt. euang. II, 34 22 cf. Luc. 11, 5—8 ) [*]( 1 debebat v ante inuentus ras. 6 litt. in P et ipse inuentus est v et ipae] om. Pl 2 conserno] cQseruo Pl dalationem P1 saltim P\'1J noluit] nolle v 3 eo plus] eo amplius P 6 loxuriante (v et antS a m. 2) P 8 aut requirendae] et r. v 9 desimilitudine P 10 clibano P1 11 modicę (3 ex i corr.) P 12 ad boc-dennntiauerat] add. V1 in spatio uacuo relicto; post denuntiauerat spatium 11 litt. 13 uilicato P1 14 ut] om. V falsati P1 cyrographis MVv cirogTafis (i et fi in ras.) P 17 quasi libri: sibi a prouidet v 18 maiori v 20 iubentur P1v 21 hoc] ho P 24 deus] om. v ) ut petamus hortatur, dabit bona poscentibus se? itaque illud superius genas his uerbis adiungi potest: sicut illud, ita et illud; hoc autem posterius his uerbis: si illud, quanto magis illud? aut: si illud, quanto minus illud? sed alicubi obscure, alicubi aperte ista ponuntur. hic ergo iniquus iudex non ex similitudine, sed ex dissimilitudine adhibitus est, ut ostenderet dominus, quanto certiores esse debeant qui deum perseueranter rogant fontem iustitiae atque misericordiae uel si quid excellentius dici aut audiri potest, cum apud iniquissimum iudicem usque ad effectum implendi desiderii ualuerit perseuerantia deprecantis.

Ipsa uero uidua potest habere similitudinem ecclesiae, quod desolata uidetur, donec ueniat dominus, qui tamen in secreto etiam nunc curam eius gerit. si autem monet cur electi dei se uindicari deprecentur, quod etiam in Apocalypsi Iohannis de martyribus dicitur, cum apertissime moneamur, ut pro nostris inimicis et persecutoribus oremus: intellegendum est eam uindictam esse iustorum, ut omnes mali pereant. pereunt autem duobus modis, aut conuersione ad iustitiam aut amissa per supplicium potestate, qua nunc aduersum bonos, quamdiu hoc ipsum bonis expedit, uel temporaliter aliquid ualent. itaque etiam si omnes homines conuerterentur ad deum, inter quos sunt etiam inimici, pro quibus iubemur orare, diabolus tamen, qui operatur in filiis diffidentiae, remaneret in saeculi fine damnandus. quem finem iusti cum uenire desiderant, quamuis pro inimicis suis orent, tamen non absurde uindictam desiderare dicuntur. [*]( 1 Matth. 7, 11 15 cf. Apoc. 6, 10 17 cf. Matth. 5, 44 24 cf. Eph. 2, 2 ) [*]( 1 petamus (e ex i corr.) P 4 si illud] si non illud v 5 obscure, alicubi] om. v 6 deairailitudine P\' 9 audire P1 15 uindicare P1v deprecetur (n add. m. 2) P 16 moneamns MV moniamur P1 20 aduersus Pv bonus (u in 0 corr.) P 22 itaque (e ex 0 corr. m. 1) Y 23 quos] om. P* diabolus] scripsit V1 in spatio uacuo 12 litt. 24 filios P )

[DE EO QVOD DICTVM EST: ORATE, NE FIAT FVGA VESTRA HIEME VEL SABBATO. EX LIBRO I QVAESTIONVM EVANGELII.

Id est "ne impedimento aliquo detineamini" quia et hieme imbribus uel frigore, et sabbato, in quo proficisci non licebat, impediebatur quis ab itinere; uel aliud, ne in tristitia aut laetitia rerum temporalium quis inueniatur a die illa.]