Testimoniorum Libri Tres adversus Judaeos
Cyprian Saint, Bishop of Carthage
Cyprian. Saint. S. Thasci Caecili Cypriani Opera omnia, Pars I (Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, Volume 3.1). Hartel, Wilhelm von, editor. Vienna: Gerold, 1868.
In Hieremia: Non glorietur sapiens in sapientia sua nec glorietur fortis in fortitudine sua nec glorietur diues in diuitiis suis, sed in hoc glorietur qui gloriatur intellegere et nosse quoniam ego sum Dominus, qui facio misericordiam et iudicium et iustitiam super terram, quoniam in his est uoluntas mea, dicit Dominus. Item in psalmo LV: In Domino sperabo: non timebo quid faciat mihi homo. Item in psalmo LXI: Non nisi solo Deo subiecta est anima mea. Item in psalmo CXVII: Non timebo quid faciat mihi homo: Dominus mihi adiutor est. Item illic: Bonum est confidere in Domino quam confidere in homine. bonum est sperare in Domino quam sperare in principibus. Item in Danihele: Responderunt autem Sidrac, Misac, Abdenago et dixerunt regi Nabuchodonosor: rex, non opus est nobis de hoc uerbo respondere tibi. est enim Deus, cui nos seruimus, potens eripere nos de camino ignis ardentis et de manibus tuis, rex, liberabit nos. et si non, notum sit tibi quoniam diis tuis non seruimus et imaginem auream quam statuisti non adoramus. Item apud Hieremiam: Maledictus homo qui spem habet in hominem: et benedictus homo qui fidit in Deum, et erit in Domino spes eius. Item in Deuteronomio: Dominum Deum tuum adorabis et illi solo [*]( 2 Hier. 9,22 sq. 7 Pa. 55,12. 9 Ps. 61, 2. 10 Ps. 117, 6 sq. 13 Dan. 3,16 sq. 20 Hier. 17, 5 et 7. 22 Deut. 6, 13. ) [*]( 1 deo solo W esse et M gloriandum esse v 2 apud Hieremiam WLMBv neque gloriaetur W, om. M 8 et fortis in fort. sua ponit post in diuitiaa suas M nec] ne W, neque v 6 est om. W 7 LIV WMv deum LWM 8 speraui WLMBv mihi L 8. 1. m. 2; mihi faciat WB in psalmo LXI A, illic WLMBv 9 soli WLMBv dei L subiecta] subditaJf 10 timebo.4, metuam WLMBv mihi faciat WL 11 adiutor A, auxiliator WLMBv est alterum W 8.1. m. 2 fidere LMB 12 deum WLM fidere WLMBv homines LB, hominem M deum WM 13 principes LB item in danihelo A, de hoc ipso apnd danihelem (danielumMJ) WLMBv 14 BediacAM1, sedrach B misach B, misac et Wv nabucodonosor AW 15 uerbo] sermone M 17 rex om. M liberauit WlLB, liberare M si non om. W 18 tibi sit rex M quia WLMBv deseruimus LB et] nec L 19 quam ex quem W fn. 2 20 homine Lv 21 fidet WLMB deum] domino v erit spes A deo WMBv 22 illi] ipsi W soli LMBv )
Apud Esaiam: Quaerite Dominum et mox inueneritis, inuocate eum. cum autem adpropinquauerit uobis, relinquat impius uias suas et uir iniquus cogitationes suas et conuertatur ad Dominum et misericordiam consequetur, quia relinquet multum peccata uestra. Item apud Salomonem: Vidiuniuersa opera quae facta sunt sub sole, et ecce omnia uanitas. Item in Exodo: Sic autem comedetis eum. lumbi uestri praecincti et caligae uestrae in pedibus uestris et bacula uestra in manibus uestris et edetis eum festinanter. pascha est Domini. Item in euangelio secundum Matthaeum: Nolite cogitare dicentes: quid edemus aut quid bibemus aut quid uestiemur? haec enim nationes quaerunt. scit enim pater uester quia horum omnium indigetis. quaerite primum regnum et iustitiam Dei, et haec omnia adponentur uobis. Item illic: Nolite cogitare de crastino. crastinus enim dies ipse cogitabit pro se. sufficit diei malitia sua. Item [*]( 1 Rom. 1, 25 sq. 3 I lo. 4, 4. 8 Es. 55, 6 sq. 12 EccL 1,14. 14 Ex. 12,11. 17 Matth. 6, 31 sq. ) [*]( 1 apostolos om. WLMB 2 tradidi W 3 deus om. W 7 ad oм. B 8 deura LB mox A, cum WLMBv inueneritis∗∗∗ B eum erasum 9 derelinquat-A, relinquat uerit Wl 10 iniquis A, facinerosns LM, facinorosuSWfJ cogitationes snas] consilia suaD conuertantur A 11 deum B consequentor A quia] qui M relinquet multum A, multum (multa M*, in multum LBv) remittet WLMBv 12 apud om. A 14 commedetis A, comeditis B eum] cum W ueatri uestri A caligae nestxaa AWVLMB, calciamenta uestra v; cfr. test. II15 15 et bacula... uestris om. AB uestra om. L 16 est enim WBv in euangelio om. L 19 quaerunt] inquirunt v scit W 8. 1. m. 2 enim A, autem WLMBv 20 primo VB etiustitiam dei AWVLMB, dei et iustitiam eius v haec omnia A, omnia ista WLMBv 21 de crastino A, in crastinum WLMBv 22 dies om. L cogitauit M pro ee A, sibi WMBv, om. L sufficiat V )
Apud Salomonem: Vir multum iurans inplebitur iniquitate et non discedet a domo eius plaga: et si uane iurauerit, non iustificabitur. Item in euangelio secundum Matthaeum: Dico uobis non iurare in totum. sit autem sermo uester: est est, [*]( 5 I Io. 2, 6 et 15 sq. 13 I Cor. 5, 7 sq. 19 Sir. 23, 11. 22 Iatth. 5, 34 et 37. ) [*]( 2 conuerBationem autem Mv gentiles] gentes WMv bonum A 3 retractant AL, uniuersa retractant M, detractant WB, nniuersi detrectant scripsit Erasmus de (ante mal.) om. L) 4 deum WMBv 5 in om. A 6 huc mundum A 7 hoc mundo .A quis AMBv hunc mundum A 8 hoc mundum A 10 ex ex eius W m. 2 11 manet WLMBv 12 et ipse AW, ipse LB, et deus M, deus v quomodo... aeternum L s. l. m. 2 apostolus A, in epistula pauli WLMBv 14 conspersio v azyma V pasca W 15 feste Wl celepremus W 16 ueteri n. in fermento om. A et nequitiae om. B 19 salomon B uir om. LM replebitur Lv 20 post iustificabitur Oxon. addit: et si frustra iurauerit, dupliciter pnnietur 21 item in euangelio sec A, de hoc ipso cataWLMBv Baluzius e 2 codd. integrum Matthaei locum v. 33-37 excrijmt 22 in totum] omnino v )
In Exodo: Non maledices neque principi populi tui detraxeris. Item in psalmo XXXIII: Quis est homo qui uult uitam et cupit uidere dies bonos ? cohibe linguam tuam a malo et labia tua ne loquantur dolum. Item in Leuitico: Et locutus est Dominus ad Moysen dicens: produc eum qui maledixerit foras extra castra, et inponent omnes qui audierunt manus suas super caput eius et lapidabunt eum omnis synagoga filiorum Israel. Item apostolus ad Ephesios: Omnis sermo malus de ore uestro non procedat, sed si quis bonus est ad aedificationem fidei, ut det gratiam audientibus. Item ad Romanos: Benedicite et nolite maledicere. Item in euangelio secundum Matthaeum: Qui dixerit fratri auo: fatue, reus erit gehennae ignis. Item secundum Lucam: Dico autem uobis, quia omne uerbum uacuum quod locuti fuerint homines, reddent pro eo rationem in die iudicii. de sermonibus enim tuis iustificaberis et de sermonibus tuis condemnaberis. [*]( lEx.20,7. 4 Ei. 22,27. 5PB. 33,13 sq. 7 Leuit. 24, 13 sq. 11 Eph. 4,29. 14 Rom. 12,14. 15 Matth. 5, 22. 17 Matth. 12, 36 sq. ) [*]( 1 exodo XX L* dei om. WL, dei tui om. B 2 uanum Mv 4 exodo XXII L\' maledicis W principem Ml 5 Item otn. WM 6 cupit] amat WLJBv bonos] optimos W, optimos LB cohibe Ã, contine WLMBv 7 dolum] insidiose VLB 8 producet A foras qui M malediiit A 9 foras om. M audierint MB 10 suas om. B lapidabt WI, lapidabit W2v 11 item apostolus A, item paulus B, de hoc ipso in epistula pauli WLMv 12 prodeat LB si quis bonus est A, bonus WLMBv 13 gra B item AB, de hoc ipso WLM-v; item l. 14 14 benedicentes et non maledicentes WLMBv 16 fatuae AM gehennae AW, in gehenna LB, in gehennam M-v de hoc ipso cata eundem v lucanum W, matthaeum v 17 uacuum] otiosum n 18 pro eo rationem] procurationem A 19 enim om. B iustificaueris A de sermonibus] ex uerbis A damnaberis LBM )
Apud Iob: Dic uerbum aliquod in Dominum et morere. at ille intuitus eam dixit: tamquam una ex ineptis mulieribus locuta es. si bona excepimus de manu Domini, mala non tolerabimus? in his omnibus quae acciderunt ei nihil peccauit Iob labiis suis in conspectu Domini. Item illic: Animaduertisti puerum meum Iob? non enim est similis illi quisquam in terris, homo sine querella, uerus Dei cultor, abstinens se ab omni malo. Item in psalmo XXXIII: Benedicam Dominum in omni tempore, semper laus eius in ore meo. Item in Numeris: Desinat murmuratio eorum a me, et non morientur. Item in Actibus apostolorum: Circa mediam autem noctem Paulus et Sileas orantes gratias agebant Deo. audiebant autem eos uincti. Item Paulus apostolus ad Philippenses: Omnia autem pro dilectione facite sine murmurationibus et reputationibus, ut sitis sine querella et inmaculati filii Dei.
In Genesi: Et temptauit Deus Abraham et dixit ad illum: accipe filium tuum illum unicum quem dilexisti Isaac et uade in terram altam et inpones illum hostiam in uno ex montibus, de quo tibi dixero. Item in Deuteronomio: Temptat Dominus [*]( 3 Iob. 2, 9 sq. 7 lob. 1, 8. 10 Ps. 33, 2. 11 Num. 17,10. 13 Act. 16, 25. 15 PhiL 2,14 sq. 19 Gen. 22,1 sq. 22 Dent. 13,4. ) [*]( 1 musitandum WM sed] se W accedunt A 3 aliquid A dominoWM morere] memore A at] ad A, et W 4 induitus W unam A 5 excipimusTTJf cur non Mv tolerauimus M* 6 accederunt A 8 puerum] in pnerum MB, ad puerum v est homo W similis est MB quicquam B 9 quaerila Wquerela W\'v et ita l.17 10 itemAB, de hoc ipso WLv, om. 3f; item 1.11 et 12 deum L 11 semper] in sempiternum L item....Z. 12 morientur om. L 12 mnrmoratio W actis WLMB 13 silas М2v 14 agentes dno B 15 paulus apostolus A, paulus B, in epistula pauli WLMv 16 dilectione] delectationeLMB facite] facientes v murmurationemjB ut ex in W m. 2 17 filii dei] fidei B 18 a deo] om. W, deo L explorentur] probentur WMBv 19 ad om. B 20 illum] om. MBv, post dilexistijpomi W diligisilfJBr illum isac L 21 altam] om. M, aliam W et inponens WMl, imponens v hostiam] ibi in holocaustum hostiam M1v unum Mv temtat nos W )
In Sapientia Salomonis: Liberat de malis animam martyr fidelis. Item illic: Tunc stabunt iusti in magna constantia aduersus eos qui se angustauerunt et qui labores eorum diripuerunt. uidentes turbabuntur timore horribili et mirabuntur in subitatione insperatae salutis dicentes inter sa, paenitentiam habentes et per angustiam spiritus gementes: hi sunt quos habuimus aliquando in risum et in similitudinem inproperii. nos insensati uitam illorum aestimabamus insaniam et finem illorum sine honore. quomodo conputati sunt inter filios Dei, et inter sanctos sors illorum est? ergo errauimus a uia ueritatis et [*]( 3 Sap. 3, 4 sq. 9 I Macc. 2, 52. 13 Pron. 14, 25. 14 Sap. 5, 1 sq. ) [*]( 1 uos om. W deum otn. A 2 neetra et ex tota uirtute uestra A 3 et om. B 5 dominus A 6 et tamquamJB prouabit.4 holocaustum W, holocausta M 7 hostiae Mtf1; ὁλοϰάϱπωμα ϑυσίας LXX illorum] om. L, eorum W, qui addit: fulgebunt tamquam scintille in arundineto discurrunt 8 regnauit M 9 illorum B 10 temptationem Mx 13 sapientia] prouerbiis v animam suam W martyri A, martyris LM, testis W 14 tunc stabunt iusti B in rasura 15 angustianerunt WLv qui M 8. 1. m. 2 labores eorum diripuerunt] abstulerunt labores eorum v 16 turbabont A 17 inspirate A T. dicent L 18 hii AWLB aliquando habuimus WBv 19 risu L, derisum v in om. B similitudine AL; eaxopfv nore tis y £ latra xal παϱαβολήν LXX; cf. ad Fortun. c. 12 20 uita W et ex in A m. 2 22 est A 8. 1. m. 2 iniustitie W )
Paulus apostolus ad Romanos: Non sunt condignae passiones huius temporis ad superuenturam claritatem quae reuelabitur in nobis. [De hoc ipso in Machabaeis: Domine, qui sanctam habes scientiam, manifestum est, quia cum possem a morte liberari, durissimos dolores corporis tolero flagellis uapulans, animo autem propter tui ipsius metum libenter haec patior. Item illic: Tu quidem, impotens, ex hac praesenti uita nos perdis. sed mundi rex defunctos nos pro suis legibus in aeternam uitae resurrectionem suscitabit. Item illic: Potius est ab hominibus morti datos exspectare spem a Deo iterum ab ipso suscitandos. tibi enim resurrectio in uitam non erit. Item illic: Potestatem inter homines habens, cum sis corruptibilis, facis quod uis. noli autem putare genus nostrum a Deo esse derelictum. sustine et uide, magna potestas eius qualiter te et semen tuum torquebit. Item illic: Noli frustra errare, nos enim propter nosmet ipsos haec patimur peccantes in Deum nostrum. tu autem ne te existimes impunitum futurum aggressus pugnare cum Deo]. [*]( 2 Bom. 8, 16 sq. 4 Ps. 118, 1 sq. 8 Rom. 8,18. 1011 Macc. 6, 30. 14 II Macc. 7, 9 et 14. 16-19. ) [*]( 1 mihi reddet B dilexerunt B, dilexerint LM fJ 2 heredes dei WLMBfJ coheredes W sed es add. m. 2 3 conpatimur A ut om. B, s. l. m. 2 M cummagnificemur L 4 CXVIII] CXVII AM beati] fe- lices LB qui immaculati srrnt LMBv in nia om. W, in lege B 5 et qui LMBfJ ambulabantX lege] uia L, uiia M beati] felices LB testimonia AW, martyria LMBv 8 paulus apostolus A, in epistula pauli WLMBv 9 passionis L temporis] saeculi B 10 De hoc ipso ....1.26 cam deo om. AWLMB 11 possim morte V 13 tui om. V 17 suscitari V 24 futurum om. V )
In Deuteronomio: Diliges Dominum Deum tuum de toto corde tuo et de tota anima tua et de tota uirtute tua. Item in euangelio secundum Matthaeum: Qui amat patrem aut matrem super me non est me dignus, et qui amat filium. aut filiam super me non est me dignus: et qui non accipit crucem suam et sequitur me non est meus discipulus. Item Paulus apostolus ad Romanos: Quis nos separabit a caritate Christi, pressura an angustia an persecutio an fames an nuditas an periculum an gladius? sicut scriptum est: quoniam propter te mortificamur tota die, aestimati sumus ut oues occisionis. sed in his omnibus supervincimus pro eo qui dilexit nos.
In euangelio secundum Iohannem: Non descendi de caelo ut faciam uoluntatem meam, sed uoluntatem eius qui me misit. Item secundum Matthaeum: Pater, si fieri potest, transeat a me calix iste: uerum tamen non quod ego uolo, sed quod tu. Item in prece cottidiana: Fiat uoluntas tua in caelo et in terra. Item secundum Matthaeum: Non omnis qui mihi dicit: Domine Domine, introibit in regnum caelorum, sed is qui facit uoluntatem patris mei qui in caelis est, ipse introibit in regnum caelorum. Item secundum Lucam: Ille autem seruus qui cognoscit uoluntatem domini sui et non paruerit uoluntati eius uapulabit multas. Item in epistula [*]( 2 Deut. 6, 5. 4 Matth. 10,37 sq. 8 Rom. 8,35 sq. 14 10. 6, 38. 16 MattL 26,39. 18 Matth. 6,10. 19 Matth. 7,21. 22 Luc.12, 47. ) [*]( 2 diligis W 3 de tota uirtute et anima tua M item om. WLMB. (Uem 17) 4 aut matrem om. WL 5 super] plus quam B et] aut B 6 accepitii1 7 meus discipulus] me dignus B paulus apostolus A, in epistula ( is L) pauli WLMBv 8 caritate] agape L, sed s. I. m. 2: dilectione 9 angustiae L famis AW 10 propter te] causa tui VLMBv mortiflcamnr A, occidimur WLMBv 11 aestimati A, de- potati WLMBv sicut B occisionis A, uictimae WLMBv 12 pro eo] propter eum W qui] quod MLB 14 discendi AL 18 coctidiana 41 tna sicnt e 19 in enangelio secnndum A, cata WLMBv 20 dicit mihi M regnoJS1 2lia]hiaAWlB etipseZ introiuit A 22 item OM. LM 23 cognuscit A, cognosoet B 24 napnlanit A nraltis v item om. WMBv )