Testimoniorum Libri Tres adversus Judaeos

NIHIL POSSE IVDAEOS INTELLEGERE DE SCRIPTVRIS, NISI PRIVS CREDIDERINT IN CHRISTVM.

Apud Esaiam prophetam: Et si non credideritis , neque intellegetis. Item Dominus in euangelio: Si enim non credideritis, quia ego sum, moriemini in peccatis uestris. Fide autem stare iustitiam et illic esse uitam praedictum est apud Abbacuc: Iustus autem ex fide mea uiuit. Inde Abraham pater gentium credidit. InGenesi: Et credidit Abraham Deo, et reputatum est illi ad iustitiam. Item apostolus ad Galatas: Abraham credidit Deo, et reputatum est illi ad [*]( 4 Luc. 24,44 sq. 12 Es. 7, 9. 13 Io. 8,24. 16 Ab. 2,4. 17 Gen. 15, 6. 19 Gal. 3, 6 sq. ) [*]( 1 inohodiermim A, inodienmni Ml nelamen A, nelamentum LMB 2 autem ALBVM1, autem ut M\'v conuersus est ALB, conu. fuerit M sed fuerit 8. l. m. 2, conuerei fuerint v auferetur v, aufertur LMB, aufer A uelamentum LMB, tegumentum Y 3 item om. LMBv dixit post resurrectionem V, post reeurrectionem dicit Mv 5 oportet adimpleri] post et impleri A omnia] omnem B scripta] scripturam B, quae scripta sunt v; nuvra τὰ γεγϱαμμένα Graec. legem B mosy L 6 de me tunc] idem et unde A illos A intellegeret A 7 scripturam B sic scriptum est et sic oportebat christum v 8 tertia AMlB, tertio LM1 9 remissa ABMX, remissam L, remissionem M\' 11 crederint A christo LB 12 prophetam om. LMBv si A 8. I. nequej non B 13 intellegitis LBM1 item] unde LM eunngelio dicitMB 14 fidei B 15 iustitiam] iustum V 16 abacuc prophetam B, abacuc Ml, abacum L, abbacum A, ambacum Ml uiuit ALB (cf. testim. III42), uiuet Mv; Cquerat LXX 17 in genesi om. L et credidit] credidit v; xal ἐπίστευσεν LXX 18 deputatum MB, dcputatus L 21i A, ei LMB apostolus A, paulus LMBv 19 galathas AB dcputatum LMBv illi A, ei LMB ad] in ex ad L, in B )

iustitiam. cognoscitis ergo, quia qui ex fide sunt, hi sunt filii Abrahae. prouidens autem scriptura, quia ex fide iustificat gentes Deus, praenuntiauit Abrahae, quia benedicentur in te omnes gentes. igitur qui ex fide sunt, benedicti sunt cum fideli Abraham.

QVOD HIERVSALEM PERDITVRI ESSENT ET TERRAM QVAM ACCEPERANT RELICTVRI.

Apud Esaiam prophetam; Terra uestra deserta, ciuitates uestrae igni conbustae: regionem uestram in conspectu uestro alieni comedent eam: et deserta et subuersa a populis alienis derelinquetur filia Sion, sicut casa in uinea et sicut custodia in cucumerario, quasi ciuitas quae expugnatur. et nisi Dominus sabaoth dereliquisset nobis semen, sicut Sodoma fuissemus et sicut Gomorra similes essemus. Item in euangelio Dominus dicit: Hierusalem, Hierusalem, quae interficis prophetas et lapidas missos ad te, quotiens uolui colligere filios tuos sicut gallina pullos sub alas, et noluisti? ecce relinquetur uobis domus uestra deserta.,

ITEM QVOD ESSENT AMISSVRI LVMEN DOMINI.

Apud Esaiam prophetam: Venite, ambulemus in lumine Domini. dimisit enim populum suum domus Israel. Item in euangelio suo: Fuit lumen uerum, quod inluminat. omnem [*]( 7 Es. 1, 7 sq. 14 Matth. 23, 37 sq. 19 Es. 2, 5 sq. 21 Io. 1, 9 sq..... ) [*]( 1 cognoscetis A, cognoscite B hii AL fili Ml 2 habrahe M et l. 3 scriptora diuina v; ij yQcuprj Graec.. 3 benedicerentur B te A, illo LMBv; iv aot Graec: . 6 acceperunt A 7 prophetam om. LMBv 8 igne ex igni M erastae LBv , exuste.. M 9 alieni] alienigenao ex alienigena M m. 1, alienigene B deserta et] deserta est A dereliquettxr L . 10 cnstodiarium LMBv cucomerario A, cucumeraria LV 11 et] ut A saboth M 12 roliquisset LMv sicut A, quasi LMBv ■ 13 gomurra A - similes essemus A, similaremur Mv. similarepius LB 14 Juorusalem aiterum om. L interficifl LMB, iuterfecis A, occidis" - 15 npssus A quociens. M, quoties A colligere ALB, con- gregare Mfl gallina) aquila M 16 pnljos suos MB alas suas M" noluisti] non uoluistis L, noiuigtis B V relinquetur AV, remittetur LM, dimittetur B 17 deaerta om. BV 19 prophetam om. LMBv 20 domus AMI, domos MI, dns B, domum Lv; efr. Sabatier bibliorum sacrorum uersiones lat. AnI. II p. 521 21 auo] cata iohannem MBv, om. L )

hominem uenientem in hunc mundum. in hoc mundo fuit, et mundus per ipsum factus est, et mundus eum non agnouit. Item illic: Qui non crediderit, iam iudicatus est, quia non credidit in nomine unici filii Dei. hoc autem est iudicium, quoniam lux uenit in saeculum, et dilexerunt homines magis tenebras quam lucem.

QVOD CIBCVMCISIO PRIMA CARNALIS EVACVATA SIT ET SECVNDA SPIRITALIS REPROMISSA SIT.

Apud Hieremiam prophetam: Haec dicit Dominus uiris Iuda et qui inhabitant Hierusalem: renouate inter uos nouitatem et ne seminaueritis in spinis: circumcidite uos Deo uestro et circumcidite praeputium cordis uestri, ne\' exeat sicut ignis ira mea et exurat et non sit qui extinguat. Item Moyses dicit: In nouissimis diebus circumcidet Deus cor tuum et cor seminis tui ad Dominum Deum amandum. Item apud Iesum Naue: Et dixit Dominus ad Iesum: fac tibi cultellos petrinos nimis acutos et adside et circumcide secundo filios Israel. Item Paulus ad Colossenses: Circumcisi estis circumcisione non manufacta in expoliatione carnis sed in circumcisione Christi. Item quod Adam primus a Deo factus incircumcisus et Abel iustus et Enoch qui Deo placuit et translatus est et Noe qui in terris omnibus ob delicta pereuntibus solus, in quo humanum genus seruaretur, electus est, et Melchisedech sacerdos, secundum cuius ordinem Christus repromissus est: [*]( 3 10. 3, 18. sq. 9 Hier. 4, 3 sq. 14 Deuteron. 30, 6. 16 Ios. 5, 2. 18 Col. 2,11. ) [*]( 1 neniens MV 2 agnouit ALM*B V, cognouit M\'v 4 credit B fili AB 5 magis dilexerunt homines M, magis dileierunt LB; . cf. test. III31 9 prophetam om. LMBv 10 in ante hierusalem eras. ia L 11 reminaueritis A 14 dicatiJf\' 16 iesuALM iesuJf, post iesum eras. ue in L cnltcllos) cultros M 17 adside et AL, sede et M, adsidens et B, adsidcns v circumcides B lilios israel secundo M 18 colosenses LMB, et sic saepius 19 non M s. I. m. 2 manus facta A expoliationem ALB 21 et (ante abel) L 8. I. m. 2 macA 22 in terris omnibus ALMBV, terris hominibusque v qui ob M 23 delecta A )

tunc quod illud signaculum feminis non proficit, signo autem Domini omnes signantur.

QVOD LEX PRIOR QVAE PER MOVSEN DATA EST CESSATVRA ESSET.

Apud Esaiam prophetam: Tunc manifesti erunt qui signant legem, ne discant. et dices: expecto Deum, qui auertit faciem suam a domo Iacob, et fidens ero in illum. Item in euangelio: Omnes prophetae et lex usque ad Iohannem prophetauerunt.

QVOD LEX NOVA DARI HABERET.

Apud Micheam prophetam: Quoniam lex de Sion proficiscetur et sermo Domini ab Hierusalem. et iudicabit inter plurimos populos et reuincet et deteget ualidas nationes. Item apud Esaiam prophetam: De Sion enim procedet lex et uerbum Domini ab Hierusalem et iudicabit in gentes. Item in euangelio secundum Matthaeum: Et ecce uox de nube dicens: hic est filius meus dilectissimus, in quo bene sensi: ipsum audite.

QVOD DISPOSITIO ALIA ET TESTAMENTVM NOVVM DARI HABERET.

Apud Hieremiam prophetam: Ecce dies ueniunt, dicit Dominus, et consummabo domui Israel et domui Iuda testamentum nonum, non secundum testamentum quod disposui patribus eorum in die, qua adprehendi manus eorum, ut educerem eos de terra Aegypti. [quia non permanserunt in testamento meo, et ego [*]( 5 Es. 8,16 sq. \' 8 Matth. 11,13. 10 Mich. 4, 2 sq. 13 Es. 2, 3 sq. 15 Matth. 17, 5. 19 Hier. 31, 31 sq. ) [*]( 1 tunc ALMBV, tum v feminis AM, seminis LBv profecit A 5 prophetam om. LMBv 6 dices MB, dicis A, dicent V, dicet Lv deum] dum A 7 in illum] om. B 8 iohannen M1 10 michean M\' prophetam om. LMBv proliciscitur B 11 sermo] uerbum F ab] de v iudicauit AM 13 ysaian ex esaeian M; item apud esaiam L, quibus deletis m. saee. XIV in marg. add.: Micheam prophetam om. LMBv 14 ab] de v iudicauit AM* euangelium M 15 soo A, cata LMBv et om. A 16 sensi] pensi A 19 prophetam om. LMBv ueniunt ex uenient M 20 domum LMB domum MB 22 in om. B eos om. V 23 quia non — p. 47l. 7 memor amplius om. ALMB )

neglexi eos, dicit Dominus. quia hoc testamentum, quod disponam domui Israel post dies illos, dicit Dominus. dans leges meas in sensum illorum scribam illas et ero illis in Deum, et ipsi erunt • mihi in plebem, et non docebunt unusquisque fratrem suum dicentes: dinosce Dominum, quia omnes scient me a minimo usque ad maximum eorum, quia propitius ero iniquitatibus eorum et peccatorum eorum non ero memor amplius].

QVOD BAPTISMA VETVS CESSARET ET NOVVM INCIPERET.

Apud Esaiam prophetam: Nolite priora meminisse et antiqua nolite reputare. ecce facio noua, quae nunc orientur, et cognoscetis, et faciam in deserto uiam et flumina in loco inaquoso, adaquare genus meum electum, plebem meam quam adquisiui, ut uirtutes meas exponeret. Item apud eundem: Si sitierint per deserta, adducet illis aquam, de petra producet illis, findetur petra et fluet aqua et bibet plebs mea. Item in euangelio secundum Matthaeum Iohannes dicit: Ego quidem uos baptizo in aqua in paenitentiam. qui uenit autem, fortior me est, cuius non sum dignus calciamenta portare. ipse uos baptizabit in Spiritu sancto et igni. Item secundum Iohannem: Nisi quis renatus fuerit ex aqua et spiritu, non potest introire in regnum Dei. quod enim natum est de carne, caro est, et quod natum est de spiritu, spiritus est. [*]( 9 Es. 43, 18 sq. 13 Es. 48, 21. 16 Matth. 3, 11. 20 Io. 3, 5 sq. ) [*]( 9 prophetam om. LMBv nolite ergo Mv 10 omnia noua B 12 adquisibi A 13 ut] et B 14 desertam B adducam V illis ALMBV, illos v; cfr. epist. 63 cap. 8 si sitierint, per deserta adducet illos, aquam ita distinguit v producet illis om. MB, producetur (om. illis) V 15 rupis (rupes M1) findetur M fluet ex fluenta M enangeliom M eec A, cata LMBv 16 iohannis ALB 17 in iante aqua) om. A autem ALMBV, autem post me v 18 dignus] idoneus Lc calceamenta LMB baptizat LM 19 in om. B sancto om. V igne ex igni M sec A, cata LMBv iohannen M |20 renatus A (cf. teat. III25), natus LMB ex] et A 21 natum ex \'natus L. )

QVOD IVGVM VETVS EVACVARETVB ET IVGVM NOVVM DARETVR.

In psalmo secundo: Quare fremuerunt gentes et populi meditati sunt inania? adstiterunt reges terrae et principes conuenerunt in unum aduersus Dominum et aduersus Christum eius. disrumpamus uincula eorum et proiciamus a nobis iugum ipsorum. Item in euangelio secundum Matthaeum Dominus dicit: Venite ad me omnes qui laboratis et onerati estis, et ego uos reficiam. tollite iugum meum super uos et discite a me, quia mitis sum et humilis corde, et inuenietis requiem animabus uestris. iugum enim meum bonum est et onus meum leue est. [Apud Hieremiam: In illa die contribulabo iugum a ceruice illorum et uincula illorum disrumpam: et non operabuntur aliis, sed operabuntur Domino Deo, et Dauid regem suscitabo ipsis.]

. QVOD PASTORES VETERES CESSATVRI ESSENT ET NOVI INCIPERENT.

Apud Ezechielem: Propterea haec dicit Dominus: ecce ego super pastores et inquiram oues meas de manibus eorum et auertam eas, ut non pascant oues meas: et iam non pascent eas, et extraham oues meas de ore eorum et pascam eas cum iudicio. Apud Hieremiam prophetam Dominus dicit: Et dabo nobis pastores secundum cor meum, et pascent uos pascentes cum [*]( 3 Ps. 2,1 sq. 8 Matth. 11, 28 sq. 12 Hier. 30, 8 sq. 17 Ez. 34, 10 sq. 21 Hier. 3,15. ) [*]( 1 et om. L 3 secundo]. I. LV; cf. Sabatier II p. 10 quare AMB, ad quid Lv. fremuerunt AMB, tumultuatae sunt Lv 4 adsteterunt AL conuenerunt ALB, congregati sunt M, collecti dunt v 6 proitiamus M, abiiciamus v ipsorum AMBL1, eorum L\'v i cf. testim. lib. III 119 7. in euangelio om. A sec A, cata LMBv. 8 honerati L, honorati AM 9 reficiam A, requiescerc faciam MBv, requiescam L discite] scitote L 10 animabus LBM*, animis AMl 11 enim A s. 1. honus meum A, sarcina mea LMB, sarcina a - lene A, leuis LMBv . est, om. v; efr. test. III 119 12 Apud Hieremiam — 1.14 suscitabo ipsis om: ALMB 17 ezechihelem LBI, ezechiel M propterea] pro ea A 18 oues meas] eas A 19 etiam AB pascant L et om. B 20 008 B cum om. B iuditio M item apud V 21 prophetam om. LMBv 22 disciplinam L )

disciplina. [Item apud Hieremiam: Audite uerbum Domini, gentes, et nuntiate insulis, quae longe sunt. dicite: qui dispergit Israel, congregabit illum et custodiet sicut pastor gregem suum: quia eruit Dominus Iacob et eruit de manu fortioris illius.]