Testimoniorum Libri Tres adversus Judaeos
Cyprian Saint, Bishop of Carthage
Cyprian. Saint. S. Thasci Caecili Cypriani Opera omnia, Pars I (Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, Volume 3.1). Hartel, Wilhelm von, editor. Vienna: Gerold, 1868.
In Regnorum secundo: Et fuit uerbum Domini ad Nathan dicens: uade et dic seruo meo Dauid: haec dicit Dominus: non tu aedificabis mihi domum ad inhabitandum, sed erit, cum inpleti fuerint dies tui, et dormieris cum patribus tuis, suscitabo semen tuum post te, qui erit de utero tuo, et parabo regnum eius. hic aedificabit mihi domum nomini meo, et erigam thronum eius in saecula, et ego ero ei in patrem, et ipse erit mihi in filium, et fidem consequetur domus eius, et regnum eius usque in saecula in conspectu meo. Item in euangelio Dominus dicit: Non relinquetur in templo lapis super lapidem, qui non dissoluatur. Et: Post triduum aliud excitabitur sine manibus.
Apud Esaiam prophetam: Quo mihi multitudinem sacrificiorum uestrorum? dicit Dominus. plenus sum, holocaustomata arietum. et adipem agnorum et sanguinem taurorum et hircorum nolo. quis enim exquisiuit ista de manibus uestris? Item in [*](1 Hier. 31,10 sq. 7 II Sam. 7, 4 et 5. 12-14 et 16. 15 Matth. 24, 2. 17 Marc. 14, 58. 20 Es. 1, 11 sq. ) [*]( 1 item apud I. 4 fortioris illius om. ALMBV 6 cessaret v; cf. p. 37 l. 25 inciperet] coepisset LM, caepisset B, caepisse A regnoram A, basilion LMBVv libro II. M 9 haedificabis B repleti A 12 aedificaait AL1 nomini LB, nomine , in nomine v; TW o-v6fxca( fiovJLXX erigam] statuam M 13 ipse] ille M 14 conseque.tur M 15 dicit dns B 16 dissoluetur Lv 18 etur et nouum celebraretur ab hill incipit W 19 celebraretur ex celebretur A m. 1 20 esaiam dicit WB prophetam om. WLMBv quo] quod L 21 holocausta A 22 et om. B adipem A, pinguamina WLMBv hyrcorum ALB post nolo add. W: ne sic ueniatis uideri mihi; ovtfav ἔϱχησϑε ὀϕϑη̄ναί μοι LXX (err. J erlull. adu. Iud. cap. 5) 23 eiquisibit A ) [*]( III. ) [*]( 4 )
In psalmo CVIIII: Ante luciferum genui te. iurauitDominus, nec paenitebit eum, tu es sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchisedech. Item in Regnorum primo Deus adHeli sacerdotem: Et suscitabo mihi sacerdotem fidelem, qui omnia [*]( 1 Ps. 49, 13 sq. 4 Ps. 49, 23. 6 Ps. 4, 6. 7 MaL 1, 10 sq. 15 PS. 109, 3 sq. 18 I Sam. 2, 35 sq. ) [*]( 1 XLVIIII] XLVII M, XLVIII B numquid I. 4 illic om. L numquid manducabo A, non edam JVMBv aut] nec M 2 potabo A, bibam WMBv iinmola A, sacrifica WMBv laudis ex laudi W 3 altissimo] alsimo W et inuoca W diem WM* tribulationis tuae A, pressurae WMBv 4 eripiam AWM, ezimam BY, oruam v clariflcabis WMv, magnificabis B illic A, in psalmo eodem WMBv 5 honorificabit A, clarificabit LB, clarificauit WM et illic WLMB est iter A, uia est WLMBv quod A, in qua WLMBv salutarem meum A (cfr. Mai Spicil. tonx. IX. I. c.), salutare dei WLMBv; xal ixtl oJo? ij δείξω αὐτω̄ zo σωτήϱιον ϑεοῡ LXX. 6 1111] III Ml 7 domiaumMBv aput W sic saepissime 8 uos ex nosL circauos] in nobis V acceptum non] accepto non A, non accepto V 9 ot om. BM occasu L 10 et om. LB 11 offreruntur W et om. M 12apud om. A post dominus add. L: et sacrificium acceptum non habebo ex manibus uestris 14 ueniret num (qui in aeter om.) A 15 CVIIll] centesimo octauoL generaui V deus M 16 nec A, et non WLMB penitebis A, penitebitur WLB cum om. WLB 17 melchysedech W et ita in eo saepius y et i confunduntur rog A, basilion WLMBv primo om. MB eli M 18 fidelem] fidum v quij quia M (uia ex corr.) qui omnia p. 51. I. 1 fidelem om. W )
In Deuteronomio Deus ad Moysen: Et dixit Dominus ad me: prophetam excitabo eis de fratribus eorum sicut te et dabo uerbum meum in ore eius, et loquetur ad eos ea quae praecepero ei. et quisque non audierit quae loquetur propheta ille in nomine meo, ego uindicabo. De quo et Christus in euangelio cata Iohannem: Scrutamini scripturas, in quibus putatis uos uitam aeternam habere. haec sunt quae testimonio sunt de me: et non uultis uenire ad me, ut uitam habeatis. nolite putare, quia ego uos accuso apud patrem. est, qui uos accuset, Moyses, in quem uos speratis. si enim credidissetis Moysi, crederetis et mihi. de me enim ille scripsit. si autem illius scripturis non creditis, quomodo uerbis meis credetis ?
In Genesi: Et dixit Dominus Rebeccae: duae gentes in utero tuo sunt et duo populi de uentre tuo diuidentur, et populus populum superabit et maior seruiet minori. Item apud Osee [*]( 8 Deut. 18,17 sq. 13 Io. 5, 39. 40. 45 sq. 22 Gen. 25, 23. ) [*]( 1 et om. A domum fidelem] thronum meliorem B 2 transiuit M1 et transibit.... meorum om. B meorum] suorum V 3 tua AM, una WLB 4 in om. A 6 audire Ll 9 me] moysen M prophaetam Wet ric saepius e et ae litterae confundvmtur in W fratribus] patribus B 10 loquereturTF 11 ei om. A quisque AWLBM1, quisquis M2v. que W, quecumquae M, quaecumque v loquetur AWLB, locutus fuerit Mv 13 Bcritamiiii W1 14 hae M testimonio (.... ium M) sunt AWLBVM\', testimoniumperhibentM211 16 accusabo aput rem estA 17 credodissetis A crederitis A 18 quomodo] quo momo A 19 creditisaTT 20 sunt A1 maiore minor A 21 nouus] alius W 22 duae om. A 23 tno] suo A duo] adeo A dinitentur W 24 superauitL1, superbit A oseae WM, osseae A prophetam om. WLMBv ) [*]( 4* )
Apud Esaiam prophetam: Laetare, sterilis, quae non paris, erumpe et exclama, quae non parturis, quia multi filii desertae magis quam eius quae habet uirum. dixit enim Dominus: dilata tabernaculum tuum et aulaeorum tuorum fige palos. ne parcas, prolonga funiculos tuos et palos confirma. adhuc in dexteram tuam et in sinistram extende, et semen tuum gentes possidebit et ciuitates quae desertae erant inhabitabis. ne timeas, quia praeualebis, neque uerearis, quod detestabilis fueris, quoniam confusionem aeternam obliuisceris. Sic et Abrahae cum de ancilla natus esset prior filius, Sarra sterilis diu mansit et sero in senecta de pollicitatione peperit filium Isaac, qui fuit typus Christi. sic et Iacob accepit uxores duas, [*]( 1 Os.2, 25. 1, 10. 7 Es. 54,1 sq. ) [*]( 1 et uocabo W dilectum dilectum AWBM1, dilectam dilectam LMl v 2 erit add. M2 in marg. in quo WM dicitur AB non om. L 3 illo loco] illic B fili M 4 eclesia Wl et ita saepius sterelis AWM fuerit BLX 5 quot] quod ABM1, om. VM2 ante om. V 7 prophetam om. WLMBv laetare A, iocundare MB, iucun- dare WLv sterelia AWM 8 clama AB fili WxMl 9 eius] illius W dominus] dsJ. dilataboTF 10 tabernaculum tuum A, locum tabernaculi tui WLMBv auleorum tuarum A, auletuorum M fige palos A, et figc WlLlBv, efEige W2L7M ne parcas A, noli par- cere WLMBv 11 prolonga A, longas fac WLMBv funiculos tuos A, mensuras et uasa W, mensuras tuas LMv, mensuras B palos tuos WLMBv dextram AB 12 sinestram A, sistram W possidebit A, possidebunt WLMB 13 quae desertae erant A, dcsertas WLMBv inhabitabunt W, inhabitabit v ne timeas A, noli timere WLMBr quoniam A praeualebis A, reuinces WLMv, reuincis B; cfr. Sabat. II p. 612 14 reuerearis LMv quod detestabilis fueris A, quia maledicta es WLMBv 16 es et W\' sterelis AM, et ita A locis proximis permansit B 17 isac AM, ysaac B 18 duas] tuas B )
In Genesi: Et dixit Dominus Deus ad Abraham: exi de terra tua et de cognatione tua et de domo patris tui et uade in illam terram quam tibi ostendero. et faciam te in gentem magnam et benedicam te et magnificabo nomen tuum, et eris benedictus. et benedicam, qui te benedixerit, et maledicam, qui te maledixerit, et benedicentur in te omnes tribus terrae. Item illic: Et benedixit Isaac Iacob: ecce odor filii mei sicut odor agri pleni, quem benedixit Dominus. et det tibi Deus a rore caeli et a fertilitate terrae multitudinem frumenti et uini et olei. et seruient tibi gentes et adorabunt te principes, et eris dominus fratris tui et adorabunt te filii patris tui ; et qui maledixerit te, erit maledictus, et qui benedixerit te, benedictus erit. Item illic: Ubi uidit autem Ioseph, quoniam superposuit pater suus manum dexteram super caput Effraim, graue illi uisum est: et adprehendit Ioseph manum patris sui, auferre eam a capite Effraim ad caput Manasse. dixit autem Ioseph ad patrem suum: non sic, pater. hic est primitiuus meus, superpone dexteram tuam super caput eius. ille autem noluit et dixit: scio, fili, scio. et hic erit in populum, et hic exaltabitur, sed frater eius iunior maior illo erit, et semen eius erit in multitudinem gentium. Item in Genesi: Iuda, te laudabunt fratres tui, manus tuae super dorsum inimicorum [*]( 2 Gen. 12,1 sq. 7 Gen. 27, 27 sq. 14 Gen. 48,17 sq. 21 Gen. 49, 8 sq. ) [*](1 xpo WM 2 ad om. W 7 in te W et L 8.1. m. 2 De hoc ipso in genesi WLMBv, item l. 13 et benedixit l. 13 illic om. MI, in marg. add. M* 8 isac AML1 iacob et dixit B fili AWML 9 benedixit] benexitA. dominus] ds A a] de Bv a om. B 11 et adorabunt.. I.12 patris tui om. B 12 te maledixerit v 13 te benedixerit Wv; te orn. L erit benedictus WMB item de hoc ipso B 14 autem uidit Mv Iosep L et sic saepius superposuit] posuit LM suos M\' 15 dextram B capud WLM efrem AWL, effrem B, ephrem M est et] essetA 16 a om. W efrem A, effrem WLMB 17 et dixit B autem om. B 18 primitibus A dextram B tuam om. B 19 n W s. I. 20 eius A, illius WLMB illo] illi A, illiuB B 21 multitudine WB ingenesi om. A 22 lauda- bunt AMBLI, laudant WL1 tuae om. Lv; αἱ χει̃ϱές cov LXX )
Apud Esaiam sic dicit Dominus: Ecce qui seruiunt mihi manducabunt, uos autem esurietis. ecce qui seruiunt mihi bibent, nos autem sitietis. ecce qui mihi seruiunt iucundabuntur, uos autem confundemini : uos interficiet Dominus. eis autem, qui seruiunt mihi, nomen nominabitur nouum, quod benedicetur in terra. Item illic: Igitur extollet signum inter gentes quae sunt longe et adtrahet illos a summo terrae. et ecce cito leuiter uenient, non esurient neque sitient. Item illic: Ecce itaque dominator Dominus sabaoth auferet a Iudaea et ab Hierusalem ualentem et [*]( 2 Es. 65, 1. 5 Act. 13, 46 sq. 13 Es. 65, 13 et 15 sq. 18 Es. 5, 26 sq. 20 Es. 3,1. ) [*]( 1 uiderunti) et om. B 2 illic.4, apud eundem WLMBv samfactns W querunt AM et inuentus W 3 dixi om. W, et dixi MB 4 inuocabat X, uocauit A item A, de hoc ipso jVBLvM, sed in M hoc s. I. m. 2 actibus A, actis WLMB 5 indicare WB dei v 6 nec] ne B nitae aeternae dignos A, dignos uita aeterna B iudicatis L 7 sic...1. 8 gentes om. W scripturas 31 v 8 ita ut sis] it.aut si sint A in om. A 11 essent W es m ras. 12 benediceretur] benedicere cor A 14 essurietis A mihi sermunt v biuent A, uiuent B, bibunt M 15 sitietis... uos autem om. B seruiunt mihi M iucundabuntur ex iudicabuntur L 16 confundimini BM1 et interficiet uos W, uos autem interficiet B seruient B1 17 benedicitur B 18 signum] lignum Bigaltius inter A, in WLMBv gentes ex dicentes Mm. 2 19 adtrahit M, attrahet v illas W a eummo terrae om. B, assumo tene M uenient om. L 20 et ecce B itaque M 8. l., om. B dominus dominator W 21 auferret W, aufe*ret L a idaea A, a iuda v ualentem] ualidum B ualidum v (ὶσχύοντα xal ἰσχύουσαν LXX) )
In euangelio Dominus dicit: Multi uenient ab oriente et occidente et recumbent cum Abraham et Isaac et Iacob in regno caelorum, filii autem regni exient in tenebras exteriores. illic erit fletus et stridor dentium. [*]( 2 Ps. 33, 9 sq. 6 Io. 6, 35. 8 Io. 7, 37 sq. 10 Io. 6, 53. 15 Matth. 8, 11 sq. ) [*]( 1 ualentiam - ualentiam] fortitudinem - fortitudinem M, uirtutemuirtutem B 2 tricessimo tertio L quoniam] quam A fortasse rectius suauis AM, dulcis WLBv (dns dulcis est L) beatus AM, felix WLBv 3 est uir WLBv est qui (uir om.) M eum] eo M dominum deum omnes v; cfr. LXX 4 nihil deest A, non est inopia eis WLMBv timentibus eum A, qui eum metuunt (meriunt Wl) WLMBv egerunt A, egurunt Wx inquirentes autem A, qui autem inquirunt WLMBv; cfr. testim. III c. 20 5 deficient A, indigebunt WLMBv bono) modo B 6 sec. A, cata WLMBv 7 post uitae inserit A: qui de celo discendi uenit v essurietyl 8 item 1. 10 uiuae om. B illic ipse WLMv quis] qui L 9 qui]. Qui v (ef. LXX) sicut 1.10 uiuae om. AWLM 10 illic] ipse WLM edederitis W, edideritis B, manducaueritis A; cfr. test. III c. 25 carnem] panem B 11 fili AMl eius sanguinem v, eius sanguinem eius W 16 in regno] et A 17 exicnt A, ibunt WM2, exibunt M\'LBv (expellentur Cyprianus de domino orat. c. 9) 18 fletus M, fletus oculorum A, ploratio WLBv )
Apud Esaiam prophetam Dominus dicit: Iam non relaxabo peccata uestra. cum extenderitis manus, auertam faciem a uobis: et si multiplicaueritis preces, non exaudiam uos. manus enim uestrae sanguine plenae sunt. lauamini, mundi estote, auferte nequitias ab animis uestris a conspectu oculorum meorum, cessate a nequitiis uestris. discite bonum facere, exquirite iudicium, conseruate eum qui iniuriam patitur, iudicate pupillo et iustificate uiduam. et uenite, disputemus, dicit Dominus. et si fuerint peccata uestra quasi phoeniceum, ut niuem dealbabo: et si fuerint quasi coccum, ut lanam candidam efficiam. et si uolueritis et audieritis me, bona terrae edetis: si autem nolueritis et non audieritis me, gladius uos comedet. os enim Domini locutum est ista. [*]( 5 Es. 1,14 sq. ) [*]( 2 sanguineB occidi A 3 abluerunt W1 ecclesiaB eius transeuntes WLBv 5 prophetam om. WLMBv dicit dns B relaxabo AL, glaxabo W, laxabo Mv, dimittam B 6 manus uestras AM faciem meam ABv 8 sanguinem AW, sanguinis L sunt om. L 9 nequitia B a] e B 13 quasi AV, ut WLMBv foenicium AL, fenicium WMB, russeum V ut] et W exalbaboi3f2w, exaltabo Ml et si.... eficiam om. L coccum AWMBV, coccinum v candidam efficiam A, dealbabo M, inalbabo WBv 15 me audieritis B, obaudieritis me hi 16 obaudieritis WBM gladios M1 uos ex suos M comedet Å, comedit B, consumet WLMv, cf. test. III52 loquutum WL 17 ipsa B ad quirinum liber prior explicit..... W (quae secuntflr legere nonpotui), ad quirinum liber primus explicit incipit eiusdem liber II M, caecilii cypiiani ad quirinum liber I erp incip cap lib. II B, incipit secundns A, incipit libellus II. ad quirinum L. )
I. Christum primogenitum esse et ipsum esse sapientiam Dei, per quem omnia facta sunt.
II. Quod sapientia Dei Christus, et de sacramento concarnationis eius et passionis et calicis et altaris et apostolorum, qui missi praedicauerunt.
III. Quod Christus idem sit et sermo Dei.
IIII. Quod Christus idem manus et brachium Dei.
V. Quod idem angelus et Deus.
VI. Quod Deus Christus.
VII. Quod Christus Deus uenturus esset inluminator et saluator generis humani.
VIII. Quod cum a principio filius Dei fuisset, generari denuo haberet secundum carnem.
VIIII. Quod hoc futurum esset signum natiuitatis eius, ut de uirgine nasceretur homo et Deus, hominis et Dei filius.
X. Quod et homo et Deus Christus ex utroque genere concretus, ut mediator esse inter nos et patrem posset.
XI. Quod de semine Dauid secundum carnem nasci haberet.
XII. Quod in Bethleem nasceretur.
XIII. Quod humilis in primo adventu suo ueniret.
XIIII. Quod ipse sit iustus, quem Iudaei occisuri essent.
XV. Quod ipse dictus sit ouis et agnus, qui occidi haberet, et de sacramento passionis.
XVI. Quod idem et lapis dictus sit.
XVII. Quod deinde idem lapis mons fieret et inpleret totam terram. [*]( 4 sint L 5 sapientiam LMl christus est v incaraationis MBfJ 7 qui] quid A 8 et om. WM 9 idem sit v 10 et deus W s. 1. M. 2 11 et christus B 12 esse A 14 generari autem M 16 de] a A 18 et(ante homo) o*n. WMv christus] spiritus A concreatus A 19 esset M possit W 20 nasci ex asci Am. 2 haberet et M, sed et add. m. 2 21 bethlemA, bethlehem M nasceretur] nasci haberet W 22 in om. W perueniret M 23 est A iustus B, christus A WLM occisuri* A (r m. 2 et d eras.) 24 sit dictus ouis A, sit ouis dictus M, sit ouis Oxon. 25 passionis eius B 27 lapis A (is in ras. m. 2) )
XVIIL Quod in nouissimis temporibus idem mons manifestaretur, super quem gentes uenirent et in quem iusti quique ascenderent.
XVIIII. Quod ipse sit sponsus ecclesiam habens sponsam, de qua filii spiritaliter nascerentur. »
XX. Quod cruci illum fixuri essent Iudaei.
XXI. Quod in passione crucis et signo uirtus omnis sit et potestas.
XXII. Quod in hoc signo crucis salus sit omnibus, qui in frontibus notentur.
XXIII. Quod medio die in passione eius tenebrae futurae essent.
XXIIII. Quod a morte non uinceretur nec apud inferos remansurus esset.
XXV. Quod ab inferis tertia die resurgeret.
XXVI. Quod cum resurrexisset, acciperet a patre omnem potestatem, et potestas eius aeterna sit.
XXVII. Quod perueniri non possit ad Deum patrem nisi per filium eius Iesum Christum.
XXVIII. Quod ipse iudex uenturus sit.
XXVIIII. Quod ipse sit rex in aeternum regnaturus.
XXX. Quod ipse sit et iudex et rex. [*]( 2 quique om. v 4 et ecclesiam A 7 uirtutis WBX omnisit A et om. W qui...notentur om. B 10 notantur WM 11 tenebras Wl 12 ammorta A1 14 tertioLMBv resurrexit A 15 accipereB 17 XXVII. Quod 1.18 christum om. L 19 XXVIII] XXVII L 24 XXVmi] XXVIIIi 21 XXX] XXVIIII L etom. WM (ante iudex) et rex om. W eiplicinnt capitula . I . W, expl. cap. I. incip. Kber II de sacramento christi B )
Apud Salomonem in Prouerbiis: Dominus condidit me initium uiarum suarum.in opera sua, ante saeculum fundauit me: in principio antequam terram faceret et antequam abyssos constitueret, priusquam procederent fontes aquarum, antequam montes conlocarentur, ante omnes colles genuit me Dominus. fecit regiones et inhabitabilia et fines inhabitabiles sub caelo. cum pararet caelum, aderam illi, et cum secerneret suam sedem: cum super uentos ualidas faceret desuper nubes et cum confirmatos ponebat fontes sub caelo, quando fortia faciebat fundamenta terrae, eram penes illum disponens. ego eram, cui adgaudebat. cottidie autem iucundabar ante faciem eius in omni tempore, cum laetaretur orbe perfecto. Item apud eundem in Ecclesiastico: Ego ex ore Altissimi prodiui ante omnem creaturam. ego in caelis feci, ut oriretur lumen indeficiens, et nebula texi omnem terram. ego in altis habitaui et thronus meus in columna nubis. gyrum caeli circuiui et in profundum abyssi penetraui et. in fluctibus maris ambulaui et in omni terra steti et in omni populo et in omni gente primatum habui et omnia excellentium et humilium corda uirtute calcaui. spes omnis in me uitae et uirtutis. transite [*]( 3 Prou. 8,22 sq. 15 Sir. 24, 3-6. 19 (Vulg. 5-11. 25. 26). ) [*]( 1 et ipsum esse om. W 2 quem W s. I. m. 2 sunt] sint LM, sunt et quod idem sit sapientia et uirtus dei W 3 pronerbiis.4, paroemiis WM\', proemiis BM2, parhoemis L, paraboiisl/1 s. I. 4 initium) in initio v 5 abysos A, abissos W 6 et priusquam W montes ex monte W m. 2 7 conlocarerentur W omnes om. B 8 et (post regiones) om. B habitabilia V finei A pararet A sed alterum a in ras. 10 validos B cum] eam M 11 fontes ex montes M m. 2 12 eram ex iam W 13 iocundabar B 14 item om B apud] in W apud eundem om. A 15 prodiui L ui ex corr. primogenita ante Balussius 16 oreretur WLM1 nebulam A, nubila Oxon. 17 inhabitauiTF nubesM\' 18 circuibi A, circumiui M profundo A; ἐν βάϑει.. πεϱιεπάτησα LXX penetraui et] penae tradet A 19 mari W1 et (post steti) om. AL 20 gentS M, genere A et in Min expunxit M1 omnia A, omnium WLlMBv, omne L\'l 21 propria uirtute v spes omnis in me AWLM, in mc uia B, in me omnis spes v )
Apud Salomonem in Prouerbiis: Sapientia aedificauit sibi domum et subdidit columnas septem. mactauit suam hostiam, miscuit in cratere uinum suum et parauit suam mensam et misit seruos suos conuocans cum excelsa praedicatione ad craterem, dicens: qui est insipiens, declinet ad me. et egentibus sensu dixit: uenite, edite de meis panibus et bibite uinum quod miscui uobis. derelinquite stultitiam et quaerite prudentiam et corrigite scientia intellegentiam.
In psalmo XLIIII: Eructauit cor meum uerbum bonum, dico. ego opera mea regi. Item in psalmo XXXII: Verbo Domini caeli firmati sunt et spiritu oris eius omnis uirtus eorum. Item apud Esaiam prophetam: Verbum consummans et breuians in iustitia: quoniam sermonem breuiatum faciet Deus in toto [*]( 8 Prou. 9, 1 sq. 17 Ps. 44. 2. 18 Ps. 32, 6. 20 Es. 10, 23. ) [*]( 1 desiderant] petunt WB prudentiam ALBMz, sapientiam WM\' 3 ipsis ex ipsi A uocatis ex uocitis L 5 dei christus sit M, sed dei et sit add. m. 2 incarnationes M, incarnationis v 8 apud salomonem om. A prouerbiis A, paroemiis WLMB 9 subdit Ml suas hostias Mv 10 cratera v, gratere. M (m eras.) parabit A suas om. B 11 suos seruos MB excelsa] excisa W graterem L1 12 quis LM 13 et edite WB, aedit-e M 14 corrigite ALMXB, corripite W, perci- pite M2 15 scientia L, scientiam A WMv, inscientiaxn B intellegentiam AL, et intellegentiam B, et in inteWentiam W, et intellectum M, in intellectu v; ϰατοϱϑώσατε tr yrwaet avveaiv LXX 16 quod christus idem sit bis exhibet A et sermo L 17 XLIIII ex XLVIH B eructuauit A uerbum] sermonem Lv; cf. l. 16 18 XXXII] XXXI B, tricessimo primo L uerbo] sermone LMBv domini A et s. I. m. 2 W, dei LMBv 19 firmati AW, solidati LMBv oris om. LB uirtus eorum W s. l. m. 2 20 prophetam om. WLMBv consumans AW 21 iustitiam WMB )
Apud Esaiam: Numquid non ualet manus Domini, ut saluos faciat, aut grauabit aurem, ut non exaudiat? sed peccata uestra inter uos et Deum separant, et propter peccata uestra auertit faciem a uobis, ne misereatur. manus enim uestrae inquinatae sunt sanguine et digiti uestri in peccatis. labia autem uestra locuta sunt facinus et lingua uestra iniustitiam meditatur. nemo loquitur uera neque est iudicium uerum. fidunt in uanis et [*]( 1 Pa. 106, 20. 2 Io. 1, 1 sq. 7 Apoc. 19, 11 et 19. 13 Bs. 59,1 sq. ) [*]( 1 CVI] CV AB, CDCCV M uerbum] sermonem LMBv curauitj sanabit A 2 eos] illos LMBv secundum] cata WLMB 3 erat] fuit LB uerbum] sermo LB utroque loco erat] fuit L 4 ucrbum] sermo LB hoc] hic Lv erat] fuit B 5 eo A, illo WLMB est ALMBV, erat W 6 erat] fuit LB et lumen (pro lux) in tenebris lucet A 7 eam A, illam TVB, illum LM apocalipsin M et mn. W 8 aequus M qui Ws. l. m. 2 9 iustum quae AW iudicat A, iudicans WLMB proeliatur L, praeliatur AMB, praeliabatur JVv, praeliaturus r 10 et erat] eratque v ueste WB consparsam M, con- Bparsa B, adspersa W sangnineam A, sanguinem M, sanguine WLBv, πεϱβεβλημένς εμάτιον βεβαμμένον αί̀ματι Graee. Jcf. test. II 30) 11 sermo] uerbum Cypr. eiusdem libri cap. 30 12 sit manus B, manUB M (6 eras.) bracchium A dei sit v; cf. p. 60 1. 9 13 domini WM (et Cypr. test. III47), dei ALBv 14 grauauit LMv, ἐβάϱυνε LXX peccata] delicta B 16 faciem suam WLBv; cf. Cypr. 1. c. inquinatae] plenae AM; cf. Cypr. l. c. 17 sanguinem plenae sunt A 18 iniustitia B 19 confidunt ex fidunt M m. 2 ) [*]( m. ) [*]( 5 )
In Genesi ad Abraham: Et uocauit eum angelus Domini de caelo et dixit illi: Abraham, Abraham. ille autem dixit: ecce ego. et dixit: noli inponere manum tuam super puerum neque feceris illi quicquam. nunc enim cognoui, quoniam times Deum tuum et non pepercisti filio tuo dilectissimo propter me. Item illic ad Iacob: Et dixit mihi angelus Domini in somnis: ego sum Deus, quem uidisti in loco Dei, ubi unxisti mihi titulum lapideum et uouisti mihi uotum. Item in Exodo: Deus autem praeibat eos, die quidem per columnam nubis ostendere illis iter, noctu autem in columna ignis. Item illic: Promouit autem angelus Dei, qui praecedebat exercitum filiorum Israel.Item illic: Ecce ego praemitto angelum meum ante faciem tuam ad custodiendum te in itinere, ut te inducat in terram, quam tibi praeparaui. obserua eum et obaudi eum, ne fueris inobaudiens ei: non enim deerit tibi: nomen enim meum est in illo. Unde ipse in euangelio dicit: Ego ueni in nomine patris mei, et non [*]( 7 Gen. 22,11 sq. 12 Gen. 81, 13. 14 Ex. 13, 21. 16 Ei. 14, 19. 18 Ex. 23, 20 sq. 22 Io. 5,43. ) [*]( 1 desertam MW inaquosam A et sitientem otn. A; in archetypo codicis A uidetur fuisse: nemora aquosa et inaquosam terram in aquaeductus... terram M s. d. m. 2 2 in om. AWM chedrum M, caedi uim A myrtam Mx, myriam W, myrhum Pamelius 3 cyparissum] cupidissum d, cypresaum WM 5 ostendit om. W 6 idem sit B deus christus Lv 7 ad abraham om. B 8 alterum abraham om. AWl at ille B 9 neque] et nec M 10 quaequam M\' dum deum WMB 11 dilecto M 12 mihi] illi W 13 deus om. L dei om. M 15 in**die M equidem Wl nubes M\' illis ex illi W 16 nocte M sed ex corr. item] et postea WLBv promouebit autem illu W 19 inducam M praeparabi A 20 **audi M ob eras. et ne WMB inobaediens B ei LMB, et AW, ei et v 21 enim om. v nomen enim AM2L, nomen. Nomen enim B, nomen nonum nomen enim W, nomen quia nomen MI in illo est Mv 22 uenio W ) [*]( 5* )
In Genesi: Dixit autem Deus ad Iacob: exurge et ascende in locum Bethel et habita illic et fac illic altare illi Deo, qui tibi apparuit, cum fugeres a facie Esau fratris tui. Item apud Esaiam prophetam: Sic dicit Dominus Deus sabaoth: fatigata est Aegyptus, et negotiatio Aethiopum et Sabaim uiri alti ad te transgredientur et tui erunt serui et post te ambulabunt uincti conpedibus et adorabunt te et in te precabuntur: quoniam in te Deus est, et non est Deus alius praeter te. tu enim es Deus, et non sciebamus, Deus Israel saluator. confundentur et reuerebuntur omnes qui aduersantur tibi et cadent in confusione. Item [*]( 2 Ps. 117, 26. 3 Mal. 2, 5 sq. 11 Gen. 35, 1. 14 Es 45, 14 sq. ) [*](1 recipisti W, accepitis A alius M in ras. recipietis B 2 psalamo W est om. W 3 item in....1. 9 omnipotentis est om. LB, add. primus Morellius item] et W propheta om. WMv malachia v 4 cum Leui uitae et pacis v; cf. LXX: ἡ διαϑήϰη fxov ἠν μετ\' αὐτοι trjs tcjijs xal τη̄ς εὶϱήνης dedi] tedit W illi ex ali M timere] ut timeret v, om. M me om. W 6 et om. M pace linguae WMv corrigens] corregis W ambulabit W 7 uobiscum AM auertet WM 8 sacerdotis] corum A et legem... quoniam om. A 9 domini om. v omnipotenti sit A 10 ante Manutium cap. VI cum V coniunctum erat et libri II cap. XXVIIII numerabantur christi W, et christi L, et christus B 12 bethel] bethleem W altarem A, altere W illi om. M tibi] ibi A 13 apperuit W\' apud om. A 14 prophetam om. WLMBv deus om. B 15 sabainAW, sabannMI, sabam BM* uiri M s. l. m. 2 alti] excelsi W 16 tui om. B post te] poste A 17 praecabuntur] laetabunturB 18 alius om. W es] et-4 19 reuerebantur A 20 confusionem LMBv )
Apud Esaiam prophetam: Confortamini, manus resolutae, et genua debilia, exhortamini. qui estis pusillo animo, nolite timere. Deus noster iudicium retribuet, ipse ueniet et saluos faciet nos. tunc aperientur oculi caecorum et aures surdorum audient. tunc saliet clodus sicut ceruus et plana erit lingua mutorum: quia rupta est in deserto aqua et riuus in terra sitienti. [*]( 1 Ps. 81,1 et 6 sq. 7Io. 10, 34 sq. 13 Matth. 1, 23. 17 Es. 35, 3 sq. ) [*]( 1 fili W 2 deorum] dei L antem om. L deos LB, ds AM, om. W item] et iterum WLMBv diii A s. I. m. 2 3 excelsi AM, altissimi WLBv 4 iusti quis L, qui iusti A diuini L 6 sicut] sic n seca A, cata M, dicit cata WLB 7 ioannem dicit v nonne scriptum est Mv 8 illos ex illis L post deos inserit Pamelius et v: ad quos sermo dei factus est post solui add. m. 2 in M: scriptura quod] scriptura quem Patnelius 9 quiaB blasfemat A, phemat W, blasphemo B, blasphemas v 10 si AL, quodsi WMBv 11 sed si AL, et si MB, quodsi n sed si.... credere om. W facio et om. AML factis] operibus A 13 secundum] cata WLMBv 17 prophetam om. WLMBv eonfortiamini M 18 pusillo animo A, pusillianimes WL, pusillanimes MBv nolite timere nolite metuere AL, nolite metuere Mv, confortamini nolite metuere legendum censet Pamelius 20 nos faciet A adaperientar M 21 clodoa AW\', claudos L1 )
In psalmo secundo: Dominus dixit ad me: filius meus es tu, ego hodie genui te. pete a me, et dabo tibi gentes hereditatem tuam et possessionem tuam terminos terrae. Item in euangelio: Et factum est, quomodo audiuit salutationem Mariae Elisabeth, exultauit infans in utero eius: et inpleta est Spiritu sancto et exclamauit uoce magna et dixit: benedicta tu inter mulieres, et benedictus fructus uentris tui. et unde hoc mihi contigit, ut ueniat mater Domini mei ad me? Item Paulus ad Thessalonicenses II.: At ubi uenit adinpletio temporis, misit Deus filium suum natum de muliere. Item in epistula Iohannis: Omnis spiritus, qui confitetur legum Christum in carne uenisse, de Deo est. qui autem negat in carne uenisse, de Deo non est, sed est de antichristi spiritu.
Apud Esaiam prophetam: Et adiecit Dominus loqui ad Achaz dicens: pete tibi signum a Domino Deo tuo in altitudinem [*]( 1 Luc. 2,10 sq. 5 Ps. 2, 7 sq. 8 Lac. 1,41 sq. 13 Gal. 4, 4. 15 1 Io. 4, 2 sq. 20 Es. 7,10 sq. ) [*]( 1 uobis gaudium magnum W 2 est om. L 3 cum om. W princio A 5 dominus d. ad rae om. B 6 genèraui L pete A W, posce LB, postula Mv 8 euangelio] cataLucam add. WM, lucae primo L 8. 1. m. rec. quomodo] quando M, ut v 9 elisabeth om L exultabit W 12 contigit ALMBW*, contegit W*, contingit v 13 thessalonicenses. II. AML lB, thessalonl W, galatas L2l) at] ad AW uenit] aduenit v adinpletio ALWM\', impletioMxv, plenitudo B temporum B 14 muliere] uirgine WMB 15 omni-d1 16 carnem WB post de deo est exhibet W: qui medio ulIñ stat quem etc. quae uerba sunt cap. XVIIII, interm. om. est...1. 17 de deo om. A carnem B 17 natus non M de antichristi spiritu] antichristus M 18 et quod M 19 et (ante dei) om. A 20 prophetam om. LMBo 21 achaz A z m. 2 add., achoz B, ahas M dicens om. LB expete B ad dno M altitudine. M (m eras.) )
Apud Hieremiam prophetam: Et homo est, et quis cognoscet eum? Item in Numeris: Orietur stella ex Iacob et exurget homo ex Israel. Item illic: Procedet homo de semine eius et dominabitur multarum gentium, et exaltabitur t quam [*]( 9 Gen. 3,14 sq. 17 Hier. 17, 9. 18 Nom. 24,17 et 7 sq. ) [*]( 1 stiisam Lv susum in altitudinem om. B altitudine M ad Achaz A (d et z add. m. 2), achas M 2 nec] et non Bv audite v (άϰούσατε Jrj LXX), audi ALMB itaque M ita tn ras. 3 dauid] iaoob MB pnssillum A, pusillam erit MB nobis5 ntero AMBLX, aterum L\'v uocabis M, uocabit A, uocabitis LBv; xaltaus LXX 6 emmanuhel AL, iesum M bnturum Al 7 ant] ut v properat Lx, praeferat r; πϱοελέσϑαι LXX conmutat AB, conmutate L, commottet M, commutato V (priusquam sciat reprobare malum et eligere bonum r, priusquam cognoscat, ut praeferat mala, commutabit bonum Oxon.) 8 procedere om. A 9 caput om, B 10 pecore et ab omni om. n 11 bestiarum. Terra, M (e eras.) repis A 12 in om. M 13 tuum et semen] tuum et inter semen M, om. v ipsa M 14 calcauit AB, obserobit L, obseruauit M; cf. tamen LXX 16 concreatus A ut] et M in ras. m. 2 17 hieremiam profetam A, hieremiamLv, hieremian dicit MB cognoecit M 19 surget M illic om. A procedit A 20 et om. M multorum A quam ALB, tanquam gygans M s. I. tn. 2, tanquam v )