Epistulae

CVPRIANVS, CAECILIVS, VICTOR, SEDATVS, TERTVLLVS CVM PBESBVTERIS QVI PBAESENTES ADERANT POMPONIO FRATRI S.

Legimus litteras tuas, frater carissime, quas per Paconium fratrem nostrum misisti postulans et desiderans ut tibi [*]( 7 I Tim. 4, 12. ) [*]( 1 sibi] sic P Buperno T 2 contemnunt T regreditur B 3 foris ex fors L m. 2 4 si. L 5 prouocaueritj proclamauerit L, probauerit T fungeris ille L, fungaris Q* (fungeris MQI) contra] circa QV, circum T potestatem BV, potestate LPQTv 6 eum] eum potestate T 7 despiciat T (item. I. 9) 8 quando T tua tibi T 10 tuo om. B, in rcu. P m. 2 miscoAisset T 11 ali«i*P extiterunt L 12 dl P 8.1. m. 2 certe cohercerer T potueris L 14 praepositum LQ 15 et iniuriam QT, om. B 17 opto ... ualere om. L, opto te bene ualere B. — Ad (Caecilii Cypriani ad B) Rogatianum de diacono exp BMT, ezp ad Rogatianum de diacono P, ad Rogatianum exp Q, om. L. — ) [*](Epist. IIII. — Incipit ad Pomponium (Pompeium QlM) de uirginibus BLMQBW. — 19 tertulus Q, tertalns W 20 cum presbyteris] conpresbiteri B 23 scriberemus \'B-)

rescriberemus quid nobis de his uirginibus uideatur quae cum semel statum suum continenter et firmiter tenere decreuerint, detectae sint postea in eodem lecto pariter mansisse cum masculis, ex quibus unum diaconum esse [dicis]: plane easdem quae se cum uiris dormisse confessae sint adseuerare integras esse. circa quam rem quoniam consilium nostrum desiderasti, scias nos ab euangelicis et apostolicis traditionibus non recedere quo minus fratribus et sororibus nostris constanter et fortiter consulatur et per omnes utilitatis et salutis uias ecclesiastica disciplina seruetur, cum Dominus loquatur et dicat: et dabo uobis pastores secundum cor meum, et pascent uos pascentes cum disciplina. et iterum scriptum est: disciplinam qui abicit infelix est, et in psalmis quoque spiritus sanctus instruit dicens: continete disciplinam, ne forte irascatur Dominus, et pereatis a uia recta, cum exarserit cito ira eius super uos.

Primo igitur in loco, frater carissime, et praepositis et plebi nihil aliud elaborandum est quam ut qui Deum timemus cum omni obseruatione disciplinae diuina praecepta teneamus nec patiamur errare fratres nostros et pro arbitrio et ructu$uo uiuere, sed ad uitam singulis fideliter consulere, nec pati uirgines cum masculis habitare, non dico simul dormire sed nec simul uiuere, [*]( 10 Hier. 3,15. 12 Sap. 3,11. 14 Ps. 2,12., ) [*]( 1 his] iis v cum] se R semel om. V 2 statum s. c. et] in statu suo esse et continentiam Vv, instituisse et continentiam R continentes W decreuerupt R 3 sunt R eadem Q 4 dicis esse LW se cum om. W 5 sunt R integras se R, se integras Qv 6 sciens B 7 quominibus Ll 8 nostris] non R et fortiter om. W consuleretur LQ, consolaremur B, consolamus W et om. BLW 9 omnis W utilitates B et salutis om. R uias om. BQ W aeclesiasticae W disciplinae BW sernetor om. BW 12 scriptum est] cum scriptum sit Q 13 psalmo Q instruet B, admonet et instruit R, admoneat et instruat Lv 15 recta] iusta L cito] in breui R 17 frs kmi R 18 est om. B 19 diuinae BW, neneramur diuina B 20 ructu F, fractu LQRW, fluctu B; cf. Pontii uitam Cypr. c. 15: absit-ut de tam beatissimo martyre ructus hominis iudicaret uiuentes B 21 sed et Q ad om. BW patitur W 22 dico] tantum B cumdormire W\' nec] nec debere B )

quando et sexus infirmus et aetas adhuc lubrica per omnia frenari a nobis et regi debeat, ne diabolo insidianti et saeuire cupienti ad nocendum detur occasio, quando et apostolus dicat: nolite locum dare diabolo. liberanda est uigilanter de periculosis locis nauis, ne inter scopulos et saxa frangatur. exuenda est uelociter de incendio sarcina prius quam flammis superuenientibus concremetur. nemo diu tutus est periculo proximus. nec euadere diabolum seruus Dei poterit qui se diaboli laqueis inplicauit. intercedendum est cito talibus [ut separentur] dum adhuc separari innocentes possunt, quia diuidi postmodum nostra intercessione non poterunt [postea quam conscientia grauissima cohaeserunt]. denique quam graues multorum ruinas hinc fieri uidemus et per huiusmodi. inlicitas et periculosas coniunctiones corrumpi plurimas uirgines cum summo animi nostri dolore conspicimus. quod si se ex fide Christo dicauerunt, pudicae et castae sine ulla fabula perseuerent, ita fortes ac stabiles praemium uirginitatis expectent: si autem perseuerare nolunt uel non possunt, melius nubant quam in ignem delictis suis cadant. certe nullum fratribus aut sororibus scandalum faciant, cum scriptum sit: si cibus scandalizat fratrem, non manducabo carnem in saeculo ne fratrem scandalizem.

Nec aliqua putet se [posse] hac excusatione defendi quod inspici et probari possit an uirgo sit, cum et manus obstetricum et [*]( 3 Eph. 4, 27. 20 I Cor. 8, 13. ) [*]( 1 et sexus] est sexus B et om. L 2 a om. W debeant MW, debeat et R zabulo R ut solet 5 scopolos B eruenda W 7 proximis L 9 intercedundum L1, intercidendum R ut separentur om. V 10 possint B 11 postea ... cohaeserunt om. V conscientia. Q, conscientiae M, glutino conscientiae R, conscientiam B grauissimam tš, om. R cohaeserint R, admiserunt B 12 qua B hinc fieri uidemus om. B 13 eiusmodi R 15 ex fide se v; se om. BR pudice et caste et R 16 ita] et ita v, et BV ac] et Bv 17 expectant BW autem] praemium uirginitatis add. B 18 melius] melius est W, melius est ut v ; cf. August. de uirginibus c. 34: melius nuberent quam urerentur quam] quamquam W in om. B delicti sui B nullum certe B 19 scandalum ex scandum L 21 saeculum Bv, aeternum W 22 putet] potest Q se posse] posse se B, se V hac] ac B posse defendi Bl sed m. 2 posse exp. quod et Bv 23 obsetricum BLMQ1 )

oculus saepe fallatur, ut et si incorrupta inuenta fuerit uirgo ea parte qua mulier potest esse, potuerit tamen et ex alia corporis parte peccasse quae corrumpi potest et tamen inspici non potest. certe ipse concubitus, ipse complexus, ipsa confabulatio et osculatio et coniacentium duorum turpis et foeda dormitio quantum dedecoris et criminis confitetur? si superueniens maritus sponsam suam iacentem cum altero uideat, nonne indignatur et fremit et per zeli dolorem fortassis et gladium in manus sumit? quid Christus Dominus et iudex noster cum uirginem suam sibi dicatam et sanctitati suae destinatam iacere cum altero cernit, quam indignatur et irascitur et quas paenas incestis eiusmodi coniunctionibus comminatur, cuius ut gladium spiritalem et uenturum iudicii diem unusquisque fratrum possit euadere omni consilio prouidere et elaborare debemus. et cum omnes omnino disciplinam tenere oporteat, multo magis praepositos et diaconos curare hoc fas est, qui exemplum et documentum ceteris de conuersatione et moribus suis praebeant. quomodo enim possunt integritati et continentiae praeesse, si ex ipsis incipiant corruptelae et uitiorum magisteria procedere ?

Et idcirco consulte et çum uigore fecisti, frater carissime, abstinendo diaconum qui cum uirgine saepe mansit, sed et ceteros qui cum uirginibus dormire consueuerant. quod si paenitentiam huius inliciti concubitus sui egerint et ab se inuicem recesserint, inspiciantur interim uirgines ab obstetricibus diligenter, et si [*]( 1 oculos QW, oculi.D fallatur ut scripai, fallat ut W, fallatur BMR, fallantur Lv, fallant- Q ea] ex ea Q2B 2 parte BLMQIBVW, parte sua Qz, parte sui v quam L, om. Q potuit ex potuerit Q et ex BL, ex RWv, et Q 3 corrumpi] uiolari RV 4 concubitos Q inosculatio v 5 turpisim et feda B1 sed im et feda exp. m. 2 7 nonne] non W 8 dolorem] liuorem R V fortasses Q, portans B et om. B in om. R manus scripsi, manu BLQR, manum Wv sumit] sua et B quid 12, quia BLQ 9 christas et Wv 11 huiusmodi W 12 ut] et L W 13 frater L 14 et] ut L et] ut R omnis Q 18 si] si sic L exemplis ante ipsis eras. in W incipiunt R corruptile M 19 procedere] prodire B 20 cum uigore et consulte R 21 uirginem LQ saepe om. B 22 cum uirgn L consueuert B 23 sui om. W egerunt BQW ab] a v reoesserunt BQRW 24 obsetricibus BQ, obstetricio W diligentes W. )

uirgines inuentae fuerint, accepta communicatione ad ecclesiam admittantur hac tamen interminatione, ut si ad eosdem masculos postmodum reuersae fuerint ant si cum isdem in una domo et sub eodem tecto simul habitauerint, grauiore censura eiciantur nec in ecclesiam postmodum tales facile recipiantur. si autem de eis aliqua corrupta fuerit deprehensa, agat paenitentiam plenam, quia quae hoc crimen admisit non mariti sed Christi adultera est, et ideo aestimato iusto tempore postea exomologesi facta ad ecclesiam redeat. quod si obstinate perseuerant nec se ab inuicem separant, sciant se cum hac sua inpudica obstinatione numquam a nobis admitti in ecclesiam posse, ne exemplum ceteris ad ruinas delictis suis facere incipiant. nec putent sibi uitae aut salutis constare rationem, si episcopis et sacerdotibus obtemperare noluerint, cum in Deuteronomio Dominus Deus dicat: et homo quicumque fecerit superbiam, ut non exaudiat sacerdotem aut iudicem, quicumque fuerit in diebus illis, morietur homo ille, et omnis populus cum audierit timebit et non agit impie etiam nunc. interfici Deus iussit sacerdotibus suis non obtemperantes, iudicii sui tempus constituit non oboedientibus. et tunc quidem gladio occidebantur, [*]( 14 Dent 17, 12. 13. ) [*]( 1 in accepta B communicatio nem Q, communione B 2 haec B interim ratione W ut ercu. B si om. BlLRW 3 si postmodum BRW, «* postmodum Q reuerae furint M hisdem BW, eisdem Bv 4 tecto] lecto B graniori B censu reiciantur W 5 tales om. BBW facile om. W 6 eu] his B aliquae QB corruptae B, contumacea Q sed a. l... 2: corrupte fuerint Q deprensa £ , et deprehensa B, depraehensae QB agant Q 7 quia quae Q, quaeque LW, quae B, quia qui B crimine ut B 8 aeetimato insto] existi W post W exhomologeon BLQBW ecclesia Q 9 redeant LB si om. L opstinatae L ab inuicem se B; se otn. W 10 obstinationum quam Q 11 in] ad R ne] nec QW ruinam LWv 12 delicti sni B aut] ac B 18 si] qui W noluerunt LW 14 dominus om. B deus om. W et om. B 15 in superbia B" 16 in om. W 18 agent B" 19 iussit dens W obtemperantes] incipit F, obtemperante B, obtemperantes et v indicii sui W, iudicii snisi F, indiciis snis si B, iudicibus a se LQBv tempus constitoit FW, templum constituit B, ad tempus constitntis LQBv 20 oboedientibus BFLW, oboedientes QBt1 et] sed FV ) quando adhuc et circumcisio carnalis manebat: nunc autem quia circumcisio spiritalis esse ad fideles seruos Dei coepit, spiritali gladio superbi et contumaces necantur, dum de ecclesia eiciuntur. neque enim uiuere foris possunt, cum domus Dei una sit et nemini salus esse nisi in ecclesia possit. indisciplinatos autem perire, dum non audiunt nec obtemperant salubribus praeceptis, testatur scriptura diuina quae dicit: non diligit indisciplinatus castigantem se. qui autem oderunt correptiones, consumentur turpiter.

Ergo ne indisciplinati consumantur et pereant da operam, frater carissime, ut quantum potes consiliis salubribus fraternitatem regas et singulis ad salutem suam consulas. arta et angusta est uia per quam ingredimur ad uitam, sed summus et magnus est fructus cum peruenimus ad gloriam. qui se semel castrauerunt propter regnum caelorum, per omnia Deo placeant nec sacerdotes Dei ** aut per ecclesiam scandalo se et fratribus offerant. et ad praesens si a nobis contristari uideantur, nos tamen salubri persuasione moneamus scientes et apostolum dixisse: ergo ego inimicus factus sum uerum praedicans uobis? quod si obtemperauerint, nobis gratissimum est. stantes eos ad salutem [*]( 7 Prou. 15, 12. 10. 18 Gal. 4,16. ) [*]( 2 ad] apud BVv 3 sic superbi QB 4 unus L et ... possit om. B 6 obtemperare L, obaudiunt W 9 consumentur. Turpiter ergo ne disciplinati F 10 consummantur F, consumuntur B 11 kmi L quantos B salutaribus BQv 12 in singulis Q consolas Q arcta v 13 uia est BB gradimur BV, ingrediuntur F 14 qui et semel se B 15 ut per omnia dno R sacerdotibus W 16 post dei intercidit offendant uel tale quid aut per BFLW, aut Qv, ad B ecclesiam] dni add. Qv, xpT add. B scandalo se et scripsi, scandalos et BFL, scandalo se QW, scandalo BVv fratribus offerant] suae prauitatis offendant RVv 17 ad praesens si scripsi, ad praesentia F, ad praesens BLW, si praesens B, si ad praesens Qv a om. F nobis] quidam ex fratribus nostris add. v uideantur BW, uideatur FL, uidentur QRv nos] nonos F in salubri Qv 18 persuasione] per sna sine Q maneamus Qv et apostolum scientes W et om. R ego om. BW 19 uobis factus BQ, factus uobis v praedicans F, dicens BRQW, om. L 20 nobis] uobis jRW1 gratissimum est stantes eos] lucrati sumus fratres et (et om. L) eos LBv )

dignatione nostri sermonis firmauimus. si autem quidam de peruersis obtemperare noluerint, secundum eundem apostolum dicentem: si hominibus placerem, Christi seruus non essem, si quibusdam suadere non possumus ut eos Christo placere faciamus, nos certe quod nostrum est Christo Domino et Deo nostro praecepta eius seruantes placeamus. opto te, frater carissime ac desiderantissime, in Domino semper bene ualere.