De consolatione philosophiae
Boethius
Boethius. Theological Tractates. The Consolation of Philosophy. Stewart, Hugh Fraser and Rand, Edward Kennard, editors. Cambridge, MA, London: William Heinemann Ltd., Harvard University Press, 1918.
IAM cantum illa finiuerat, cum me audiendi auidum stupentemque arrectis adnue auribus carminis mulcedo defixerat. Itaque paulo post: O inquam, summum lassorum solamen animorum quam tu me uel sententiarum pondere uel canendi etiam iucunditate refouisti! Adeo ut iam me post haec inparem fortunae ictibus esse non arbitrer. Itaque remedia quae paulo acriora esse dicebas, non modo non per-horresco, sed audiendi auidus uehementer efflagito. Tum illa Sensi, inquit, cum uerba nostra tacitus attentusque rapiebas, eumque tuae mentis habitum uel exspectaui uel, quod est uerius, ipsa perfeci. Talia sunt quippe quae restant, ut degustata quidem mordeant, interius autem recepta dulcescant. Sed
- Qui serere ingenuum uolet agrum,
- Liberat arua prius fruticibus,
- Falce rubos filicemque resecat,
- Vt noua fruge grauis Ceres eat.
- Dulcior est apium mage labor,
- Si malus ora prius sapor edat.
- Gratius astra nitent ubi Notus
- Desinit imbriferos dare sonos.
- Lucifer ut tenebras pepulerit
- Pulchra dies roseos agit equos.
- Tu quoque falsa tuens bona prius
- Incipe colla iugo retrahere.
- Vera dehinc animum subierint.
Tum defixo paululum uisu et uelut in augustam
Omnis mortalium cura quam multiplicium studiorum labor exercet, diuerso quidem calle procedit, sed ad unum tamen beatitudinis finem nititur peruenire. Id autem est bonum quo quis adepto nihil ulterius desiderare queat. Quod quidem est omnium summum bonorum cunctaque intra se bona continens, cui si quid aforet summum esse non posset, quoniam relinqueretur extrinsecus quod posset optari. Liquet igitur esse beatitudinem statum bonorum omnium congregatione perfectum. Hunc, uti diximus, diuerso tramite mortales omnes conantur adipisci. Est enim mentibus hominum ueri boni naturaliter inserta cupiditas, sed ad falsa deuius error abducit. Quorum quidem alii summum bonum esse nihilo indigere credentes ut diuitiis affluant elaborant; alii uero bonum quod sit dignissimum ueneratione iudicantes adeptis honoribus reuerendi ciuibus suis esse nituntur. Sunt qui summum bonum in summa potentia esse constituat; hi uel regnare ipsi uolunt uel regnantibus adhaerere conantur. At quibus optimum quiddam claritas uidetur, hi uel belli uel pacis artibus gloriosum nomen propagare festinant. Plurimi uero boni fructum gaudio laetitiaque metiuntur; zahi felicissimum putant uoluptate diffluere. Sunt etiam qui horum fines causasque alterutro permutent, ut qui diuitias ob potentiam uoluptatesque desiderant uel qui potentiam seu pecuniae causa seu proferendi nominis appetunt. In his igitur ceterisque talibus humanorum actuum uotorumque uersatur intentio, ueluti nobilitas fauorque popularis quae uidentur quandam claritudinem comparare, uxor ac liberi quae iucunditatis gratia
Habes igitur ante oculos propositam fere formam felicitatis humanae—opes, honores, potentiam, gloriam, uoluptates. Quae quidem sola considerans Epicurus consequenter sibi summum bonum uoluptatem esse constituit, quod cetera omnia iucunditatem animo uideantur afferre. Sed ad hominum studia reuertor, quorum animus etsi caligante memoria tamen bonum suum repetit, sed uelut ebrius domum quo tramite reuertatur ignorat. Num enim uidentur errare hi qui nihilo indigere nituntur? Atqui non est aliud quod aeque perficere beatitudinem possit quam copiosus bonorum omnium status nec alieni egens sed sibi ipse sufficiens. Num uero labuntur hi qui quod sit optimum, id etiam reuerentiae cultu dignissimum putent? Minime. Neque enim uile quiddam contemnendumque est quod adipisci omnium fere mortalium laborat intentio. An in bonis non est numeranda potentia? Quid igitur? Num imbecillum ac sine uiribus aestimandum est, quod omnibus rebus constat esse praestantius? An claritudo nihili pendenda est? Sed sequestrari nequit quin omne quod excellentissimum sit id etiam uideatur esse clarissimum. Nam non esse anxiam tristemque
- Quantas rerum flectat habenas
- Natura potens, quibus inmensum
- Legibus orbem prouida seruet
- Stringatque ligans inresoluto
- Singula nexu, placet arguto
- Fidibus lentis promere cantu.
- Quamuis Poeni pulchra leones
- Vincula gestent manibusque datas
- Cantent escas metuantque trucem
- Soliti uerbera, ferre magistrum.
- Si cruor horrida tinxerit ora,
- Resides olim redeunt animi
- Fremituque graui meminere sui;
- Laxant nodis colla solutis
- Primusque lacer dente cruento
- Domitor rabidas imbuit iras.
- Quae canit altis garrula ramis
- Ales caueae clauditur antro;
p.234- Huic licet inlita pocula melle
- Largasque dapes dulci studio
- Ludens hominum cura ministret,
- Si tamen arto saliens texto
- Nemorum gratas uiderit umbras,
- Sparsas pedibus proterit escas,
- Siluas tantum maesta requirit,
- Siluas dulci uoce susurrat.
- Validis quondam uiribus acta
- Pronum flectit uirga cacumen;
- Hanc si curuans dextra remisit,
- Recto spectat uertice caelum.
- Cadit Hesperias Phoebus in undas,
- Sed secreto tramite rursus
- Currum solitos uertit ad ortus.
- Repetunt proprios quaeque recursus
- Redituque suo singula gaudent
- Nec manet ulli traditus ordo
- Nisi quod fini iunxerit ortum
- Stabilemque sui fecerit orbem.
Vos quoque, o terrena animalia, tenui licet imagine uestrum tamen principium somniatis uerumque illum beatitudinis finem licet minime perspicaci qualicumque tamen cogitatione prospicitis eoque uos et ad uerum bonum naturalis ducit intentio et ab eodem multiplex error abducit. Considera namque an per ea quibus se homines adepturos beatitudinem putant ad destinatum finem ualeant peruenire. Si enim uel pecuniae uel honores ceteraque tale quid afferunt
- Quamuis fluente diues auri gurgite
- Non expleturas cogat auarus opes
- Oneretque bacis colla rubri litoris
- Ruraque centeno scindat opima boue,
- Nec cura mordax deseret superstitem,
- Defunctumque leues non comitantur opes.
Sed dignitates honorabilem reuerendumque cui prouenerint reddunt. Num uis ea est magistratibus ut utentium mentibus uirtutes inserant uitia de-
In quo illud est animaduertendum magis. Nam si eo abiectior est quo magis a pluribus quisque contemnitur, cum reuerendos facere nequeat quos pluribus ostentat, despectiores potius improbos dignitas facit. Verum non impune; reddunt namque improbi parem dignitatibus uicem quas sua contagione commaculant. Atque ut agnoscas ueram illam reuerentiam per has umbratiles dignitates non posse confingere, si qui multiplici consulatu functus in barbaras nationes forte deuenerit, uenerandumne barbaris honor faciet? Atqui si hoc naturale munus dignitatibus foret, ab officio suo quoquo gentium nullo modo cessarent, sicut ignis ubique terrarum numquam tamen calere desistit, sed quoniam id eis non propria
Sed hoc apud exteras nationes. Inter eos uero apud quos ortae sunt 3 num perpetuo perdurant? Atqui praetura magna olim potestas nunc inane nomen et senatorii census grauis sarcina; si quis populi quondam curasset annonam, magnus habebatur, nunc ea praefectura quid abiectius? Vt enim paulo ante diximus, quod nihil habet proprii decoris, opinione utentium nunc splendorem accipit nunc amittit. Si igitur reuerendos facere nequeunt dignitates, si ultro improborum contagione sordescunt, si mutatione temporum splendere desinunt, si gentium aestimatione uilescunt, quid est quod in se expetendae pulchritudinis habeant, nedum aliis praestent?
- Quamuis se Tyrio superbus ostro
- Comeret et niueis lapillis,
- Inuisus tamen omnibus uigebat
- Luxuriae Nero saeuientis.
- Sed quondam dabat improbus uerendis
- Patribus indecores curules.
- Quis illos igitur putet beatos
- Quos miseri tribuunt honores?
An uero regna regumque familiaritas efficere potentem ualet? Quidni, quando eorum felicitas perpetuo perdurat? Atqui plena est exemplorum
- Qui se uolet esse potentem
- Animos domet ille feroces
- Nec uicta libidine colla
- Foedis submittat habenis.
- Etenim licet Indica longe
- Tellus tua iura tremescat
- Et seruiat ultima Thyle,
- Tamen atras pellere curas
- Miserasque fugare querelas
- Non nosse potentia non est.
Gloria uero quam fallax saepe, quam turpis est! Vnde non iniuria tragicus exclamat:
ὦ δόξα δόξα μυρίοισι δὴ βροτῶν οὐδὲν γεγῶσι βίοτον ὤγκωσας μέγαν.Plures enim magnum saepe nomen falsis uulgi opinionibus abstulerunt; quo quid turpius excogitari
- Omne hominum genus in terris simili surgit ab ortu
- Vnus enim rerum pater est, unus cuncta ministrat.
- Ille dedit Phoebo radios dedit et cornua lunae,
p.250- Ille homines etiam terris dedit ut sidera caelo,
- Hic clausit membris animos celsa sede petitos.
- Mortales igitur cunctos edit nobile germen.
- Quid genus et proauos strepitis? Si primordia uestra
- Auctoremque deum spectes, nullus degener exstat,
- Ni uitiis peiora fouens proprium deserat ortum.
Quid autem de corporis uoluptatibus loquar, quarum appetentia quidem plena est anxietatis, satietas uero poenitentiae? Quantos illae morbos, quam intolerabiles dolores quasi quendam fructum nequitiae fruentium solent referre corporibus! Quarum motus quid habeat iucunditatis, ignoro. Tristes uero esse uoluptatum exitus, quisquis reminisci libidinum suarum uolet, intelleget. Quae si beatos explicare possunt, nihil causae est quin pecudes quoque beatae esse dicantur quarum omnis ad explendam corporalem lacunam festinat intentio. Honestissima quidem coniugis foret liberorumque iucunditas, sed nimis e natura dictum est nescio quem filios inuenisse tortorem; quorum quam sit mordax quaecumque condicio, neque alias expertum te neque nunc anxium necesse est admonere. In quo Euripidis mei sententiam probo, qui carentem liberis infortunio dixit esse felicem.
- Habet hoc uoluptas omnis,
- Stimulis agit fruentes
- Apiumque par uolantum
- Vbi grata mella fudit,
- Fugit et nimis tenaci
- Ferit icta corda morsu.
Nihil igitur dubium est quin hae ad beatitudinem uiae deuia quaedam sint nec perducere quemquam eo ualeant ad quod se perducturas esse promittunt. Quantis uero implicitae malis sint, breuissime monstrabo. Quid enim? Pecuniamne congregare conaberis? Sed eripies habenti. Dignitatibus fulgere uelis? Danti supplicabis et qui praeire ceteros honore cupis, poscendi humilitate uilesces. Potentiamne desideras? Subiectorum insidiis obnoxius periculis subiacebis. Gloriam petas? Sed per aspera quaeque distractus securus esse desistis. Voluptariam uitam degas? Sed quis non spernat atque abiciat uilissimae fragilissimaeque rei corporis seruum? Iam uero qui bona prae se corporis ferunt, quam exigua, quam fragili possessione nituntur! Num enim elephantos mole, tauros robore superare potentis, num tigres uelocitate praeibitis? Respicite caeli spatium, firmitudinem, celeritatem et aliquando desinite uilia mirari. Quod quidem caelum non his
- Eheu quae miseros tramite deuios
- Abducit ignorantia!
- Non aurum in uiridi quaeritis arbore
- Nec uite gemmas carpitis,
- Non altis laqueos montibus abditis
- Vt pisce ditetis dapes
- Nec uobis capreas si libeat sequi,
- Tyrrhena captatis uada.
- Ipsos quin etiam fluctibus abditos
- Norunt recessus aequoris,
- Quae gemmis niueis unda feracior
- Vel quae rubentis purpurae
p.256- Nec non quae tenero pisce uel asperis
- Praestent echinis litora.
- Sed quonam lateat quod cupiunt bonum,
- Nescire caeci sustinent,
- Et quod stelliferum trans abiit polum,
- Tellure demersi petunt.
- Quid dignum stolidis mentibus inprecer?
- Opes honores ambiant;
- Et cum falsa graui mole parauerint,
- Tum uera cognoscant bona.