Liber qui appellatur Speculum

I. HAEC DE LIBRO LEGIS, QVI EXODVS NOMINATVR.

Non habebis deos alienos coram me. non facies tibi sculptile neque omnem similitudinem quae est in caelo desuper et quae in terra deorsum nec eorum quae sunt in aquis sub terra. non adorabis ea neque coles. Item: Non adsumes nomen domini dei tui in uanum. nec enim habebit insontem dominus eum qui adsumpserit nomen domini dei sui frustra. Et paulo post: Honora patrem tuum et matrem, ut sis longaeuus super terram quam dominus deus tuus dabit tibi. non occides. non moechaberis. non furtum facies. non loqueris contra proximum tuum falsum testimonium. non concupisces domum proximi tui, nec desiderabis uxorem eius, non seruum, non ancillam, non bouem, non asinum, nec omnia quae illius sunt Item post decalogum aliis in locis haec in eodem libro reperiuntur praecepta uiuendi: Non facietis mecum deos argenteos, nec deos aureos facietis uobis. Et aliquanto post: Qui percusserit hominem nolens occidere, morte moriatur. qui autem non est insidiatus, sed deus illum tradidit in manus eius, constituam tibi locum quo fugere debeat. si quis de [*]( 6 Ex. 20, 3--5 9 ib. 7 112 ib. 12—17 19 ib. 23 20 Ei. 21, 12—36 et 22, 1-29 ) [*]( 1 mofen P 2 pmi*fimuf (f ras.) M adgrediuaor (aggr. jRa) SPCRa 8 FINITPROLOGVS S, EXPLICIT PROLOGVS PB 5 uerba: haec d. 1. 1. q. e. nom. om. 8 6 I non habebis deos ahenos coram (lin. rubr. unc.) I me . non faaef S uerba: non h. d. a. c. me om. MPCBa 6 faciac P 8 fub τerram M1P1 10 uano M1P1 13 mechabenf PR 15 concnpiTcif M\' 18 m locif precepra (in ras.) .... reppenunror mnendi P 19 mecum] om. Bav 20 ahquando M\' 21 morrem P1 22 manu M1P1 28 tibi a )

industria occiderit proximum suum per insidias, ab altari meo euelles eum, ut moriatur. qui percusserit patrem suum et matrem, morte moriatur. qui furatus fuerit hominem et uendiderit eum, conuictus noxae morte moriatur. qui maledixerit patri suo aut matri, morte moriatur. si rixati fuerint uiri et percusserit alter proximum suum lapide uel pugno et ille mortuus [non fuerit, sed [iacuerit in lectulo, si surrexerit et ambulauerit foris super baculum suum, innocens erit qui percussit, ita tamen ut operas eius et inpensas in medicos restituat. qui percusserit seruum suum uel ancillam uirga, et mortuus fuerit in manibus eius, criminis reus erit: sin autem uno die superuixerit uel duobus, non subiacebit poenae, quia pecunia illius est. si rixati fuerint uiri, et percusserit quis mulierem praegnantem, et abortiuum quidem fecerit, sed ipsa uixerit, subiacebit damno, quantum expetierit maritus mulieris et arbitri iudicarint: sin autem mors eius fuerit subsecuta, reddet animam pro anima, oculum pro oculo, dentem pro dente, manum pro manu, pedem pro pede, adustionem pro adustione, uulnus pro uulnere, liuorem pro liuore. si percusserit quispiam oculum serui sui aut ancillae et luscos eos fecerit, dimittet liberos pro oculo quem eruit. dentem quoque si excusserit seruo aut ancillae suae, similiter dimittet eos liberos. si bos cornu petierit uirum aut mulierem, et mortui fuerint, lapidibus obruetur: et non comedentur carnes eius, dominusque bonis innocens erit. quod si bos cornupeta fuerit ab heri et nudiustertius, et contestati sunt dominum eius, nec reclusit eum, occideritque uirum ac mulierem, et bos lapidibus obruetur, et dominum illius occident. quod si pretium ei fuerit inpositum, dabit pro anima sua [*]( 1 & v infidiaf Sv alxano P 3 morTem M\' 4 uindenτ M1, tuderrr P conmncruf Mx nonę M mone (uirg. ras.) M 5 morrem Ml 7 sed] fl C\' 9 ut] er P1 opera P1 10 feruu f ancillã fuã S 18 penę C, pene S 14 auorτιuū P\' 16 arbmru C iudicauennt MPv, mdicauenr C 17 reddaT Ca 21 eof liberof * • Sv 22 aut] 1 Sv 24 comedunT C, comedunf M, comedunxur P, eomederenf S 25 dominus quoque Rv cornuppera JP*, cormpexa M2S 26 hab en Ml 29 ei] ei\' S ) quicquid fuerit postulatus. filium quoque et filiam si cornu percusserit, simili sententiae subiacebit. si seruum ancillamque inuaserit, triginta siclos argenti dabit domino, bos uero lapidibus obruetur. si quis aperuerit cisternam et foderit et non operuerit eam, cecideritque bos aut asinus in eam, dominus cisternae reddet pretium iumentorum: quod autem mortuum est, ipsius erit. si bos alienus bouem alterius uulnerauerit et ille mortuus fuerit, uendent bouem uiuum et diuident pretium, cadauer autem mortui inter se dispertient. sin autem sciebat quod bos cornupeta esset ab heri et nudiustertius et non custodiuit eum dominus suus, reddet bouem pro boue et cadauer integrum accipiet. Si quis furatus fuerit bouem aut ouem et occiderit uel uendiderit, quinque boues pro uno boue restituet et quattuor oues pro una oue. si effringens fur domum siue suffodiens fuerit inuentus et accepto uulnere mortuus fuerit, percussor non erit reus sanguinis. quod si orto sole hoc fecerit, homicidium perpetrauit et ipse morietur. si non habuerit quod pro furto reddat, uenundabitur. si inuentum fuerit apud eum quod furatus est uiuens, siue bos siue asinus siue ouis, duplum restituet. si laeserit quispiam agrum uel uineam et dimiserit iumentum suum, ut depascatur aliena, quicquid optimum habuerit in agro suo uel in uinea, pro damni aestimatione restituet. si egressus ignis inuenerit spinas et conprehenderit aceruos frugum siue stantes segetes in agris, reddet damnum qui ignem succenderit. si quis commendauerit amico pecuniam aut uas in custodiam et ab eo qui susceperat furto ablata fuerint, si inuenitur fur, duplum reddet: si latet, dominus domus adplicabitur ad deos et iurabit quod non [*]( 2 fimile S 8 xxx S 4 obr.] oppnmerur Sv apparuenr P 7 bone M1 8 uiuum] om, MCR 9 et 12 cadaber Mk 10 cornu* peT& P, cornipaa SM2 18 uindenτ M\' v S 14 refτιτuaτ S I X X rm MS 1 effrangenf P 16 λ λ fangmmif reuf S 17 pparablT M1P1, pparaT C 11 aurem a 18 maenTUf P\' 21 d1 * miferιτ C 22 obτιmū C damnif P1 fnmacione M1 28 fpicaf Pt Ra (errauerunt Maurini) 24 fegeres fτanτes R fegiref M 25 fucoendiT R 26 fufceperιτ MPC, fufcepiT R 27 muemef Sa fur] om. MPC ) extenderit manum in rem proximi sui ad perpetrandam fraudem, tam in boue quam in asino et oue ac uestimento, et quicquid damnum inferre potest: et ad deos utriusque causa perueniet: et si illi iudicauerint, duplum restituet proximo suo. si quis commendauerit proximo suo asinum, bouem et ouem et omne iumentum ad custodiam et mortuum fuerit aut debilitatum uel captum ab hostibus nullusque hoc uiderit, iusiurandum erit in medio, quod non extenderit manum ad rem proximi sui: suscipietque dominus iuramentum, et ille reddere non cogetur. quod si furto sublatum fuerit, restituet damnum domino. si comestum a bestia, defert ad eum quod occisum est et non restituet. qui a proximo suo quicquam horum mutuum postulauerit, et debilitatum aut mortuum fuerit domino non praesente, reddere conpelletur. quod si in praesentiarum fuit dominus, non restituet, maxime si conductum uenerat pro mercede operis sui. si seduxerit quis uirginem necdum desponsatam et dormierit cum ea, dotabit eam et habebit uxorem. si pater uirginis dare noluerit, reddet pecuniam iuxta modum dotis quam uirgines accipere consuerunt. maleficos non patieris uiuere. qui coierit cum iumento, morte moriatur. qui immolat diis, occidetur, praeter domino soli. aduenam non contristabis neque adfliges eum: aduenae enim fuistis in terra Aegypti. uiduae et pupillo non nocebitis. si laeseritis eos, uociferabuntur ad me, et ego exaudiam clamorem eorum et indignabitur furor meus percutiamque uos gladio et erunt uxores uestrae uiduae et filii uestri pupilli. si pecuniam mutuam dederis populo meo pauperi, qui habitat tecum, non urges eum quasi exactor nec usuris opprimes. si pignus [*]( 1 mannf S 8 potest] puτẽ C ad eof P1 5 er erasum P 6 omnem P1 7 hostibus beftiis a 8 manu fui B ad] m S 10 cogiTnr M\' furtum P1 11 mefrff M1\', cõmefτũ B a befrxa faenx a deferr MPS, defrex Cl, defereT C2Ra (cod. Am.) 16 si quisfedaierit a 17 difponfaτã M1P 18 habebiT eam MPCBav dare] donare P reddaT MORa 19 cenfuerunr P1, confuenerat Rυ 20 qm COlenT in ras. ab al. m. P lnmenTum P1 21 moneT S, mon Ml immola S 22 adfiigif M1, affligif P, afligef S aemm S 28 aegipti C nocebif MP1C 24 audift 80 27 muruoB 28 urgebif Bv ) a proximo tuo acceperis uestimentum, ante solis occasum redde ei: ipsum enim est solum quo operitur indumentum carnis eius, nec habet aliud in quo dormiat: si clamauerit ad me, exaudiam eum, quia misericors sum. diis non detrahes, et principi populi tui non male dices. decimas tuas et primitias non tardabis Offerre. primogenitum filiorum tuorum dabis mihi. Et paulo post: Non suscipies uocem mendacii, nec iunges manum tuam, ut pro impio dicas falsum testimonium. non sequeris turbam ad faciendum malum, nec in iudicio plurimorum adquiesces sententiae, ut a uero deuies. pauperis quoque non misereberis in negotio. si occurreris boui inimici tui aut asino erranti, reduc ad eum. si uideris asinum odientis te iacere sub onere, non pertransibis, sed subleuabis cum eo. non declinabis in iudicio pauperis. mendacium fugies. insontem et iustum non occides: quia auersor impium. ne accipias munera, quae excaecant etiam prudentes et subuertunt uerba iustorum. peregrino molestus non eris: scitis enim aduenarum animas, quia et ipsi peregrini fuistis in terra Aegypti Et post quaedam interposita, cum de alienigenis loqueretur: Non adorabis deos eorum, neque coles eos. non facies opera eorum, sed destrues eos et confringes statuas eorum: seruietisque domino deo uestro. Et post multa in eodem libro de diis gentium: Sed aras eorum destrue, confringe statuas lucosque succide. noli adorare deum alienum. dominus zelotes nomen eius, deus est aemulator. ne ineas pactum cum hominibus illarum regionum, ne cum fornicati fuerint cum diis suis et adorauerint simulacra eorum, [*]( 7 Ex. 23, 1-9 20 ib. 24 et 25 28 Ex. 84, 18-17 ) [*]( 1 ocafũ S 2 openeT- S (cod. Åmiat.) 3 habiT M1 4 derrahif Ml 5 pnncipe M1P1 maledicif M\'P 7 et p. post] om. R iungif M1, lnngaf S 10 pauperet MIPI 11 miferebif 01 negotio] lndicio P\'Rav. 12 erranTe S ad] ex corr. add. PS hodienref P\', odienτι * f M 15 quia an. imp.] om. B auerfof 01 19 mpohTa P1 20 loquira° Ml nec colaf S 24 fraxuaf confnnge S alienii dm adorare S 25 zeloTif MPCS estj om. PCBS 26 lmaf Ml ) nocet te quispiam, ut comedas de immolatis. nec uxorem de filiabus eorum accipias filiis tuis, ne postquam ipsae fuerint fornicatae, fornicari faciant et filios tuos in deos suos. deos conflatiles non facies tibi. Et paulo post: Primitias frugum terrae tuae offeres in domum domini dei tui. Haec de libro legis, qui Exodus nominatur, colligenda existimaui. nunc eodem modo inspiciamus in sequenti Leuitico.

II. DE LEVITICO.

Omnis homo, inquit, ad proximam sanguinis sui non accedet, ut reuelet turpitudinem eius. ego dominus. turpitudinem patris tui et turpitudinem matris tuae non discooperies: mater tua est, non reuelabis turpitudinem eius. turpitudinem uxoris patris tui non discooperies: turpitudo enim patris tui est. turpitudinem sororis tuae ex patre siue ex matre, quae domi uel foris genita est, non reuelabis. turpitudinem filiae filii tui uel neptis ex filia non reuelabis: quia turpitudo tua est. turpitudinem filiae uxoris patris tui, quam peperit patri tuo, et est soror tua, non reuelabis. turpitudinem sororis patris tui non discooperies: quia caro est patris tui. turpitudinem sororis matris tuae non reuelabis, eo quod caro sit matris tuae. turpitudinem patrui tui non reuelabis, nec accedes ad uxorem eius, quae tibi adfinitate coniungitur. [*]( 4 Ex. 84, 26 11 Leu. 18, 6-24 ) [*]( 1 comedaf (uirg. eras.) M uxoril M\' 2 accipiet М2CRav ipfe MI, ipfi M1PCRS 8 fonucaxi MPCRS formcare MPCRS 4 et p. poet] om. R et p. post: primitias - — dei tui] om. P 5 m domum MCRS (cod. Am.), in domo Pav 8 in] om. M1P1S fequenre MPCR 10 de leuitico] om. S 12 accediT M1, accedar М2P2 18 difcopenef MPC 15 difco*penef P, difcopenef MC enim] om. S 19 efr tua P; om. tua a 21 tui] om. R difcopenef MC, difco*perief (o ras.) P 23 patrui] parnf CRM2u 24 accede! MOv, accedar PRSa )

turpitudinem matris tuae non reuelabis, quia uxor filii tui est, nec discooperies ignominiam eius. turpitudinem uxoris fratris tui non reuelabis: quia turpitudo fratris tui est. turpitudinem uxoris tuae et filiae eius non reuelabis. filiam filii eius et filiam filiae illius non sumes, ut reueles ignominiam eius: quia caro illius sunt, et talis coitus incestus est. sororem uxoris tuae in pelicatum illius non accipies, nec reuelabis turpitudinem eius adhuc illa uiuente. ad mulierem, quae patitur menstrua, non accedes, nec reuelabis foeditatem eius. cum uxore proximi tui non coibis, nec seminis commixtione maculaberis. de semine tuo non dabis ut consecretur idolo Moloch, nec pollues nomen dei tui. ego dominus. cum masculo non commisceberis coitu femineo: quia abominatio est. cum omni pecore non coibis, nec maculaberis cum eo. mulier non succumbet iumento, nec miscebitur ei: quia scelus est. nec polluamini in omnibus his. Et post aliquantum: Vnusquisque matrem et patrem suum timeat. Et post I uersum: Nolite conuerti ad idola, nec deos conflatiles faciatis uobis. ego dominus deus uester. Et paulo post: Nec remanentes, inquit, spicas colliges, neque in uinea tua racemos et grana decidentia congregabis, sed pauperibus et peregrinis carpenda dimittes. ego dominus deus uester. non facietis furtum. non mentiemini, nec decipiet unusquisque proximum suum. non periurabis in nomine meo, nec pollues nomen dei tui. ego sum dominus. nec facies calumniam proximo tuo, nec ui opprimes [*]( 16 Leu. 19, 8 17 ib. 4 19 ib. 9-19 ) [*]( 1 nornf M1 2 difcopenef MC, difcoopenef (0 alt. delet.) P 3 frif 8 TUI S 4 filiam filie M 5 filii filu**** (i ult. in ras.) C illius] eiuf M1 fumif MlPl renehf Ml eius] om. C 7 nec] K S 9 accedaf Ma fodιτaτẽ M1, fedirarS R 10 cSmimonS a macnlanenf P 11 Idolum MPC 12 dei] dñ1 dl S non] ne P commifcenf MPCS 13 omne M* 14 macnlanenf P 15 nec alt.) ne Sa 16 et p. aliqu.] om. R 17 paTrem er matrem PR fua R et p. I a] om. R nno uerfu S 18 idola C facierif RS 19 pofr paululum a 21 fa M1R 22 dimιτrif M\', dimiTTif (corr. al. m.) P 28 nec***** P decipiat a non] neo R peierabif S 25 nec] non MP nerba: nec f. c. - — oppr. eum om. R faciaf Sa opremif M\', oppremif P1 ) eum. non morabitur opus mercennarii tui apud te usque in mane, non maledices surdo, nec coram caeco pones offendiculum: sed timebis dominum deum, quia ego sum dominus. non faciesqoud iniquum est, nec iniuste iudicabis. \' nec consideres personam pauperis, nec honores uultum potentis. iuste iudica proximo tuo. non eris criminator et susurro in populis. non stabis contra sanguinem proximi tui. ego dominus. ne oderis fratrem tuum in corde tuo, sed publice argue eum, ne habeas super illo peccatum. non quaeres ultionem, nec memor eris iniuriae ciuium tuorum. diliges amicum tuum sicut te ipsum. ego sum dominus. leges meas custodite. Et paulo post: Non comedetis cum sanguine. non augurabimini, nec obseruabitis somnia. neque in rotundum adtondebitis comam, nec eradicetis barbam. et super mortuo non incidetis carnem uestram neque figuras aliquas et stigmata facietis uobis. ego dominus. ne prostituas filiam tuam, ne contaminetur terra et impleatur piaculo. Et post I uersum: Ego dominus.. ne declinetis ad magos, nec ab ariolis aliquid sciscitemini, ut polluamini per eos. ego dominus deus uester. coram canocapite consurge, et honora personam senis, et time deum tuum. ego dominus. si habitauerit aduena in terra uestra et moratus fuerit inter uos, ne exprobretis ei, sed sit inter uos quasi indigena, et diligetis eum quasi uosmet ipsos: fuistis enim et uos aduenae in terra Aegypti. ego dominus [*]( 12 Leu. 19, 26-29 17 ib. S0-37 et 20, 1—21 ) [*]( 1 tui] om. PSa in] om. M\'RS 2 malediaf M, maledicif (corr. al. m.) P ponaf MCSX fa Ml 8 dm̃ (ruum add. al. m.) P 4 nec inmfre (nec m ex corr. add. al. m.) P 5 nec] ne M 8 abeaf Ml 9 illum MlPa 10 uuun4 Ml 11 sum] om. S custodite] om. Sl e. p. post] er pofr ahquanTum MP, om. R 12 commediTif M1 carnS cũ fanguine a auguremmi R, augunabimim P2S2 obferuaxif MPICI, obferuerif R 13 adτundebιτιf M1 nec] non MPr ne S 14 eradicaxif MCI, radarif RPSa (cod. Åmiat.) morruum 8 fi* S mcidmf MlPl 16 ne pr.] non R 17 e. p. I u.] om. R 18 fcifcmmim MI, fcif*cιτιmini (ras. f) P1, fcifciTtamm C1S2a 19 ut] eT CR 20 dSm dm̃ S 21 ego Itun Sav abιτaberιτ M* 22 *** moraTuf P exproberif Ca 23 dilegiTif M1, diligiTif P 24 et om. P ) deusuester. nolite facere aliquid iniquum in iudicio, in regula, in pondere, in mensura. statera iusta et aequa sint pondera: iustus modius, aequus sextarius. ego dominus deus uester, qui eduxi uos de terra Aegypti. custodite omnia praecepta mea et uniuersa iudicia, et facite ea. ego dominus. Locutusque est dominus ad Moysen dicens: haec loqueris filiis Israhel: homo de filiis Israhel et de aduenis qui habitant in Israhel, si quis dederit de semine suo idolo Moloch, morte moriatur: populus terrae lapidabit eum: et ego ponam faciem meam contra illum succidamque eum de medio populi sui, eo quod dederit de semine suo Moloch et contaminauerit sanctuarium meum et polluerit nomen sanctum meum. quod si neglegens populus terrae et quasi paruipendens imperium meum dimiserit hominem, qui dedit de semine suo Moloch, nec uoluerit eum occidere, ponam faciem meam super hominem illum et cognationem eius succidamque et ipsum et omnes qui consenserunt ei, ut fornicarentur cum Moloch de medio populi sui. anima, quae declinauerit ad magos et ariolos et fornicata fuerit cum eis, ponam faciem meam contra eam et interficiam illam de medio populi sui. sanctificamini et estote sancti: quia ego dominus deus uester. custodite praecepta mea et facite ea. ego dominus qui sanctifico uos. qui maledixerit patri suo aut matri, morte moriatur. patri matrique maledixit, sanguis eius sit super eum. si moechatus fuerit uir cum uxore alterius et adulterium perpetrauerit cam coniuge proximi sui, morte moriantur et moechus et adultera. qui dormierit cum nouerca sua et reuelauerit ignominiam patris sui, morte moriantur ambo: sanguis eorum sit super [*]( 2 funτ S\' 8 aequufque P1C2Sav 5 ludiaa mea MP loquurufque P, loquT\' R 7 habiTaT S 8 hifrahel Ml 11 de femme fuo dedenr a 14 hoiem illa R qui dedit] om. PS qui ded. d. s. s. M.] om., sed est rasura 16 litt. C moloch ex corr. add. P 15 ne 01 eum] om. B 17 confenferint BS (cod. Am.) 20 froTe Ml 21 ego fẽf B, ego fancruf fum Ca 23 aut] & S 24 qm maledixerιτ R, qui maledixiT a mechaTUf R fuerit uir] quif fuem Sv 25 pparanT (a ita rae.) S coniuge] uxore S 28 paTn fuo M1 ) eos. si quis dormierit cum nuru sua, uterque moriantur, quia scelus operati sunt: sanguis eorum sit super eos. qui dormierit cum masculo coitu femineo, uterque operatus est nefas, morte moriantur: sanguis eorum sit super eos. qui supra uxorem filiam duxerit matrem eius, scelus operatus est: uiuus ardebit cum eis, nec permanebit tantum nefas in medio uestri. qui cum iumento et pecore coierit, morte moriatur: pecus quoque occidite. mulier, quae succubuerit cuilibet iumento, simul interficietur cum eo: sanguis eorum sit super eos. qui acceperit sororem suam, filiam patris sui uel filiam matris suae, et uiderit turpitudinem eius, illaque conspexerit fratris ignominiam, nefariam rem operati sunt: occidentur in conspectu populi, eo quod turpitudinem suam mutuo reuelauerint, et portabunt iniquitatem suam. qui coierit cum muliere in fluxu menstruo et reuelauerit turpitudinem eius, ipsaque aperuerit fontem sanguinis sui, interficientur ambo de medio populi sui. turpitudinem materterae et amitae tuae non discooperies. qui hoc fecerit, ignominiam carnis suae nudauit: portabunt iniquitatem suam ambo. qui coierit cum uxore patrui uel auunculi sui et reuelauerit ignominiam cognationis suae, portabunt ambo peccatum suum: absque liberis morientur. qui duxerit uxorem fratris sui, rem facit inlicitam: turpitudinem fratris sui reuelauit: absque filiis erunt. Et alio in loco: Vir siue mulier, in quibus pythonicus uel diuinationis fuerit spiritus, morte moriantur. lapidibus obruent eos: sanguis eorum sit super eos. Itemque alio in loco, cum de summo sacerdote loqueretur: Virginem, inquit, ducet uxorem: [*]( 23 Leu. 20, 27 27 Leu. 21, 13-15 ) [*]( 1 si quis] qm S nure MlP* moriatur av 7 monanTur B 8 fubcubuenx MPCS 11 confpaxeraτ 01 - 18 reuelannx S (cod. Am.) 17 turpit. m. e. a. t.] om. spatio uacuo relicto, add. ab al. m. P maT tre & aim*Taue (ras. f) M difcopenef MC 18 nudabiT MPCJRSa (cod. Am.) 19 ambo iniquιτaτem fuam Sav 23 reuelabiT MlPS m aho CRa, ahoto S 24 mquib, S pyromcuf М1P1, phiTomcuf R, phyromcuf P\'Sa 25 sit] om. P, enr S 26 eos] illor P2Caυ ITS S m alio Ca ) uiduam et repudiatam et sordidam atque meretricem non accipiet, sed puellam de populo suo: ne commisceat stirpem generis sui uulgo gentis suae: quia ego dominus qui sanctifico eum. Et post multa : Homo, qui maledixerit deo suo, portabit peccatum suum. et qui blasphemauerit nomen domini, morte moriatur: lapidibus opprimet eum omnis multitudo, siue ille cinis siue peregrinus fuerit. qui blasphemauerit nomen domini, morte moriatur. qui percusserit et occiderit hominem, morte moriatur. qui percusserit animal, reddat uicarium, id est animam pro anima. qui inrogauerit maculam cuilibet ciuium suorum, sicut fecit, fiet illi: fracturam pro fractura, oculum pro oculo, dentem pro dente restituet. qualem inflixerit maculam, talem sustinere cogetur. qui percusserit iumentum, reddet aliud. qui percusserit hominem, punietur. aequum iudicium sit inter uos, siue peregrinus siue ciuis peccauerit: quia ego sum dominus deus uester. Et post aliquantum: Non facietis uobis idolum et sculptile, nec titulos erigetis, nec insignem lapidem ponetis in terra uestra, ut adoretis eum. ego enim sum dominus deus uester.

Haec de Leuitico. nunc delibro, cuius nomen est Numeri, quae uisa sunt commemoranda ponemus.

III. DE NVMERIS.

Homo cum mortuus fuerit absque filio, ad filiam eius transibit hereditas. si filiam non habuerit, habebit successores fratres suos. quod si et fratres non habuerit, dabitis [*]( 4 Leu. 24, 15—22 16 Leu. 26, 1 24 Num. 27, 8—11 ) [*]( 1 ſordidaτã S 2 ne] nec R 6 opuma Ml, obrueT R illi Ml [11 fecit] om S1 fia MPSv (cod. Am.), fIaT CRa illi] ei av 14 reddaT RS pumaTur CRM1 16 e. p. aliq.] om. R 17 heregιτιſ M1, eregιτιſ P 18 m fignum a poniTif S 20 cuius nom. est] om. S 23 de numero MPCR, om. Sa 24 Tranſiuιτ MlPl 26 quod er fi R habuerit] fuerrnr Sv dabiT MClR dabif herediraf C )

hereditatem fratribus patris eius. sin autem nec patruos habuerit, dabitur hereditas his qui ei proximi sunt: eritque hoc filiis Israhel sanctum lege perpetua, sicut praecepit dominus Moysi. Et post multa: Ad unius testimonium nullus condemnabitur. non accipietis pretium ab eo qui reus est sanguinis.

Haec de Numeris inuenimus, quae inspicienda putauimus. Deuteronomium deinceps considerabimus.

IIII. DE DEVTERONOMIO.

Nulla erit distantia personarum: ita paruum audietis ut magnum, nec accipietis cuiusquam personam: quia dei iudieium est. Et plurimis interpositis, ubi decalogum repetit: Custodite igitur sollicite animas uestras. non uidistis aliquam similitudinem in die, qua locutus est dominus uobis in Horeb de medio ignis: ne forte decepti faciatis uobis sculptam similitudinem aut imaginem masculi uel feminae, similitudinem omnium iumentorum quae sunt super terram uel auium sub caelo uolantium atque reptilium quae mouentur in terra siue piscium qui sub terra morantur in aquis: ne forte oculis eleuatis ad caelum uideas solem et lunam et omnia astra caeli et errore deceptus adores et colas quae creauit dominus deus tuus in ministerium cunctis gentibus, quae sub caelo sunt Et paulo post: Caue, inquit, ne quando obliuiscaris pacti domini dei tui, quod pepigit tecum, et facias tibi sculptam similitudinem eorum quae fieri dominus prohibuit: quia [*]( 4 Num. 35, 30 et 31 11 Dent. 1, 17 13 Dent. 4, 15-19 24 ib. 23 et 24 ) [*]( 4 condempnabrrur MlCB 6 haec] om. P numero R inu. q L put.) om. a 7 deuTronomia R considerauimus MIP, consideremus S 10 de deurronomio R, deurero nomitl MlP, haec de deurero nomio M\', om. CSa 11 ITa enT MPC1, iTa enim C* 13 et] om. P 16 oreb MlPBa 17 fenumnę P 18 uel auium 8. c. u. a. r. q. m. i. de terra] om. MPCBSa, in marg. add. Pl 20 oculof Cx 21 uiaf (de add. al. m.) C 25 facief fculpri Tibi S fcalpra Ml, ſcalrã P1 ) [*]( xn, 3, i. ) [*]( 2 )

dominus deus tuus ignis consumens est, deus aemulator. Et alio loco: Non habebis deos alienos in conspectu meo. non facies tibi sculptile, nec similitudinem omnium, quae in caelo sunt desuper et quae in terra deorsum et quae uersantur in aquis sub terra. non adorabis ea et non coles. ego enim sum dominus deus tuus, deus aemulator, reddens iniquitatem patrum in filios in tertiam et quartam generationem his qui oderunt me et faciens misericordiam in multa milia diligentibus me et custodientibus praecepta mea. non usurpabis nomen domini dei tui frustra: quia non erit inpunitus qui super re uana nomen eius adsumpserit. Et post paululum: Honora, inquit, patrem tuum et matrem, sicut praecepit tibi dominus deus tuus, ut longo uiuas tempore et bene sit tibi in terra, quam dominus deus tuus daturus est tibi. non occides. neque moechaberis. furtumque non facies. nec loqueris contra proximum tuum falsum testimonium. non concupisces uxorem proximi tui, non domum, non agrum, non seruum, non ancillam, non bouem, non asinum, et uniuersa quae illius sunt Et alibi in eodem libro: Diliges dominum deum tuum ex toto corde tuo et ex tota anima tua et ex tota fortitudine tua. Et paulo post: Cum comederis et saturatus fueris, caue diligenter, ne obliuiscaris domini, qui eduxit te de terra Aegypti de domo seruitutis. dominum deum tuum timebis et ipsi soli seruies ac per nomen illius iurabis. non ibitis post deos alienos cunctarum gentium, quae in circuitu uestro sunt: quoniam deus aemulator dominus deus tuus in medio tui: ne [*]( 2 Dent. 5, 7-11 12 ib. 16-21 19 Dent 6, 5 21 ib. 12-16 ) [*]( 1 et 6 emularur M1P1 2 m alio R dſ M1 5 et non] neque CRa colat S 7 in fllios] fnp fihof MPRv 8 his] om. Ml et] om. R 10 nomen] om. Ml 11 fap uana re R paulolQ M 12 uerba: sicut p. t. d. d. tuus om. R maTrem Tuam P 18 tibij om. M longe P\' 15 neque] non PS 16 loquanf S concupifcif Ml 18 ancila C 19 diligiſ Ml 20 tuum] om. P1 21 comedenf Ml 22 caue] **** (ex corr. add.: tnde ab al. m.) C domini] deft R dunT P\' 24 ipsi] llh P illiusJ emf Ml iuraueriſ Cl, Iurabenr MP\'O\', non iurabiſ P\' 25 at M1 26 emularur M1 tuus) lauf MPCR ) quando irascatur furor domini dei tui contra te et auferat te desuper - facie terrae. non temptabis dominum deum tuum. Item paulo post, cum de alienigenis loqueretur: Neque sociabis cum eis coniugia. filiam tuam non dabis filio eius, nec filiam illius accipies filio tuo: quia seducet filium. tuum, ne sequatur me et ut magis seruiat diis alienis: irasceturque furor domini et delebit te cito. quin potius haec facietis eis: aras eorum subuertite, confringite statuas, lucosque succidite, et sculptilia conburite. Et post aliquantum: Sculptilia eorum igne conbures. non concupisces argentum et aurum, de quibus facta sunt, neque adsumes ex eis tibi quicquam offendas, propterea, quia abominatio est domini dei tui. nec inferes quippiam ex idolo in domum tuam, ne fias anathema, sicut et illud est: quasi spurcitiam detestaberis et uelut inquinamentum ac sordes abominationi habebis, quia anathema est. Et alio in loco: Obserua et caue, ne quando obliuiscaris domini dei tui et neglegas mandata eius atque iudicia et caerimonias, quas ego praecipio tibi hodie: ne postquam comederis et satiatus fueris, domos pulchras aedificaueris et habitaueris in eis, habuerisque armenta et ouium greges, argenti et auri cunctarumque rerum copiam, eleuetur cor tuum, et non reminiscaris domini dei tui. Et post paucos [*]( 3 Dent. 7, 3—5 10 ib. 25—26 16 Dent. 8, 11-14 ) [*]( 1 contra te] om. CP1 2 defap faciare M, defup faciS Tre Cl, de ſuperficie (ſupeficia P1) terrae PSC2Rav non t. d. d. tuum] om., add. in marg. S 3 loquiTur MPCR 4 fociabif* M 5 accipies filii illius a accipiaf S feducir MP\'CSa filiã TU& Sl 6 iraſcιτ́que M1P1 7 haec] ec Ml 8 ftib uemce confringιτ M1 9 fnecidiTe lucof S conburae M1P1 alqud M, ahquã CМ2, aliquid R 10 igni S èbureτιſ Ct, oburιτe R non] eT non S concupiſciſ Ml auru & argenTu S 12 est] om. М1P1 dń̃ι di rm efr (~: S)RS 13 rnferaf Sa, auferaf R qmcquiR 13 fias] faci ** (aci in laf mute aZ.) C 14 expurcιτιam MlPl 15 abomme S habebinf MP1S 16 m alio R in] o-m. 81 17 neglegef MC 19 cõmedenſ MPC faTUiaTuf S domuf MP pulcraf MR aedificabenſ M1PC1S1 20 habiTabenf S1 habuenTifque MC1 21 aun & argenti P 22 reminiſceriſ (corr. m. 1) M pauca uerba P ) [*]( 2* ) uersus : Ad extremum, inquit, misertus est tui, ne diceres in corde tuo: fortitudo mea et robur manus meae haec mihi omnia praestiterunt, sed recorderis domini dei tui, quod ipse tibi uires praebuerit. Et post aliquantum: Vt ipsi comedatis ac saturemini. cauete, ne forte decipiatur cor uestrum et recedatis a domino deo seruiatisque diis alienis et adoretis eos, iratusque dominus claudat caelum. Et post aliquantum: Subuertite omnia loca, in quibus coluerunt gentes, quas possessuri estis, deos suos super montes excelsos et colles et subter omne lignum frondosum. dissipate aras eorum et confringite statuas, lucos igne conburite et idola comminuite: disperdite nomina eorum de locis suis. Et quibusdam interpositis, cum de alienigenis loqueretur: Caue, ne imiteris eas, postquam te fuerint introeunte subuersae, et requiras caerimonias earum, dicens: sicut coluerunt gentes istae deos suos, ita et ego colam. non facies similiter domino deo tuo. omnes abominationes, quas auersatur dominus, fecerunt diis suis offerentes filios et filias et conburentes igni. quod praecipio tibi, hoc tantum facito domino: nec addas quicquam, nec minuas. Si surrexerit in medio tui prophetes aut qui somnium uidisse se dicat et praedixerit signum atque portentum et uenerit quod locutus est et dixerit tibi: eamus et sequamur deos alienos, quos ignoras, et seruiamus eis, non audias uerba prophetae illius aut somniatoris: quia temptat uos dominus deus uester, ut palam fiat, utrum diligatis eum, an non, in toto corde et in [*]( 1 Deut. 8, 16-18 4 Deut. 11, 15—17 8 Deut. 12, 2--3 14 Dent. 12, 30-32 et 13, 1-10 ) [*]( 1 ef CR dicenf PS 2 robor MPC\' 3 dei] om. MP 4 ahqua C, altquanTa P\', atquo (0 vn a mut. dl. m.) M, aliqua R cSmedarif M* 5 faruramim MP1C1 forte] om. 81 6 dfim M1 deo] om. MPCv 7 dfif * (& ras.) M clauda Ml ahquanra P* 10 colef Mk . fup MPlCSa uerba: dissipate - - de locis suis om. R 11 eorum] om. MP\'C, earum m SP1 conburae M\'P\' 12 suis] llhf S1av 13 loquS MI, loqueTur P\' 15 require 81 ceremomaf MC 18 auerrat S1, adu\'ſarx R au. dom.) rasura 12 Utt. C 19 filia Ml 22 p̀dinτ R 24 audief PSv pphaie M* 26 fi ** ar (1 in ras.) M ) tota anima uestra. dominum deum uestrum sequimini et ipsum timete: mandata illius custodite et audite uocem eius: ipsi seruietis et ipsi adhaerebitis. propheta autem ille ant fictor somniorum interficietur: quia locutus est, ut uos auerteret a domino deo uestro, qui eduxit uos de terra Aegypti et redemit de domo seruitutis: ut errare te faceret de uia, quam tibi praeceperat dominus deus tuus: et auferes malum de medio tui. si tibi uoluerit persuadere frater tuus, filius matris tuae, aut filius tuus uel filia siue uxor, quae est in sinu tuo, aut amicus, quem diligis ut animam tuam, clam dicens: eamus et sequamur deos alienos, quos tu ignoras et patres tui, cunctarum in circuitu gentium, quae iuxta uel procul sunt ab initio usque ad fines terrae, non adquiescas ei, neque audias, neque parcat ei oculus tuus, ut miserearis et occultes eum: sed statim interficies. sit prius manus tua super eum, et post te omnis populus mittat manum. lapidibus obrutus necabitur, quia te uoluit abstrahere a domino deo tuo. Et post paululum: Non uos incidetis nec facietis caluitium super mortuo: quoniam populus sanctus es domino deo tuo. Et alio loco: Si unus, inquit, de fratribus tuis, qui moratur intra portas ciuitatis tuae in terra, quam dominus deus tuus daturus est tibi, ad paupertatem uenerit, non obdurabis cor tuum, nec contrahes manum : sed aperies eam pauperi et dabis mutuum, quo eum indigere perspexeris. caue, ne forte subrepat tibi impia cogitatio et dicas in corde tuo: adpropinquat septimus annus remissionis, et auertas oculos . a paupere fratre tuo nolens ei quod postulat mutuum commodare, ne clamet contra te ad dominum et fiat tibi in [*]( 18 Dent. 14, 1 et 2 20 Deut. 15, 7-11 ) [*]( S et] UT M1 7 p̀cepiſ Sv 9 uel] om. R 11 fermamuT dnf alieniſ PSv 14 audear M1, audief P mifere*nf (a ras.) P 15 pnmu P2v 16 post te] pofte C 17 obru∗τuſ P quia] qui XPCSa 18 incidιτιſ M1P1, mcidaTiT CRM19 morruQ RS 20 inquid ſi unuſ M1P, mquiT. si un\' S 21 intra] lurra R 22 tuus] om. M1 23 fer M, & C 24 quo] quod M1P1 profpexenf C 25 fubnpiaT MPCS, furnpiar Ra (obnpiaT cod. Am.) mpia Ml 26 feprimof annof remiſioniſ Ml 28 clamaT Ml adfim. C ) peccatum: sed dabis ei, nec ages quippiam callide in eius necessitatibus subleuandis, ut benedicat tibi dominus deus tuus in omni tempore et in cunctis ad quae manum miseris. non deerunt pauperes in terra habitationis tuae: idcirco ego praecipio tibi, ut aperias manum fratri tuo egeno et pauperi, qui tecum uersantur in terra. Et aliquanto post: Iudices et magistros constitues in omnibus portis tuis, quas dominus deus tuus dederit tibi, per singulas tribus tuas, ut iudicent populum iusto iudicio nec in alteram partem declinent non accipies personam nec munera: quia munera excaecant oculos sapientium et mutant uerba iustorum. iuste quod iustum est persequeris, ut uiuas et possideas terram, quam dominus deus tuus dederit tibi. Et post pauca: Nec facies tibi atque constitues statuam, quae odit dominus deus tuus. Item post pauca: Cum reperti fuerint apud te intra unam portarum tuarum, quas dominus deus tuus dabit tibi, uir aut mulier, qui faciant malum in conspectu domini dei tui et transgrediantur pactum illius, ut uadant et seruiant diis alienis et adorent eos, solem et lunam et omnem militiam caeli, quae non praecepi, et hoc tibi fuerit nuntiatum, audiensque inquisieris diligenter et uerum esse reppereris et abominatio facta est in Israhel: educes uirum ac mulierem, qui rem sceleratissimam perpetrarunt, ad portas ciuitatis tuae, et lapidibus obruentur. in ore duorum aut trium testium peribit qui interficietur. nemo occidatur uno contra se dicente testimonium. manus testium prima interficiet eum, et manus [*]( 6 Deut. 16, 18-20 13 Dent. 16, 22 15 Dent. 17, 2—7 ) [*]( 1 agif M\'P. 3 ad quae] arq; Cl 4 ego] ergo MPG 5 manū rua B 6 uerfator av pofr aliquanrum P\'a, pofr aliquanta P\' 7 omnif MG\', omne! P4 8 ut] er R 9 populo MCBa 10 non] nec P accipiaf Ba 12 ira Ml 18 nec] S Ca faciat B 14 conſτιτuaſ CBM\'Sa qui S, in marg. t quae m. al. 15 reperte M1P1 apud te om. 81 una Ml 16 tibi om. S 17 faciQr JB 18 τranſgrediunt̃ R20 p̀cipιτ MPlC, pcepir BSa (c.Am.) 21 inqueſieriſ MC1 repereref MI, reppenref P\', reperent M2C1RS . 22 edncif M\'P, educens R 23 porram MPB 24 aut] ut R 26 inτerficiaτ CRM1a ) reliqui populi extrema mittetur, ut auferas malum de medio tui. Item post aliquantum: Qui autem superbierit nolens oboedire sacerdotis imperio, qui eo tempore ministrat domino deo tuo, et decreto iudicis, morietur homo ille: et auferes malum de Israhel: cunctusque populus audiens timebit, ut nullus deinceps intumescat superbia. Et post quaedam interposita, cum de alienigenis admoneret: Caue, inquit, ne imitari uelis abominationes illarum gentium. nec inueniatur in te qui lustret filium suum aut filiam ducens per ignem, aut qui ariolos sciscitetur et obseruet somnia atque auguria, ne sit maleficus, ne incantator, nec pythones consulas nec diuinos et quaeras a mortuis ueritatem. omnia enim haec abominabitur dominus. Et post abominabitur: Non stabit testis unus contra aliquem, quicquid illud peccati et facinoris fuerit: sed in ore duorum aut trium testium stabit omne uerbum. si steterit testis mendax contra hominem accusans eum praeuaricationis, stabunt ambo quorum causa est ante dominum in conspectu sacerdotum et iudicum, qui fuerint in diebus illis: cumque diligentissime perscrutantes inuenerint falsum testem dixisse contra fratrem suum mendacium, reddent ei sicut fratri suo reddere cogitauit, et auferes malum de medio tui: ut audientes ceteri timorem habeant et nequaquam talia audeant facere. non misereberis eius, sed animam pro anima, oculum pro oculo, dentem pro dente, manum pro manu, pedem pro pede exiges. Et [*]( 2 Deut. 17, 12 et 13 7 Dent. 18, 9-12 14 Deut. 19, 15—21 ) [*]( 1 mιττaτur CRM2a auferef P 2 aliqũ MO, aliqua R, ahquanτa P\' 8 ſacerdοτιſ obędJre S 4 et ante decr.] ex C* monaTur CRМ1a 5 ut] eT P* 6 nulli Cx ſupbià C 7 de] om. M1P1 ammonera S\' 8 imiTMre MPC1 uelbf M1 9 m re mueniaTx S qua B lofrrenT Ml 9 dieenf 81 10 anoluf MP 11 ne .. ne] nec .. nec a tis B mcanTaTur MlP* nee] ne MPCB, neq; a pbyromf М1, fjTomf P1, phiTonef CR, phyronef SM2a 12 confulaT C\' nec] ne MCJt 13 deus R ahquanTa P* 14 frabif C testis] om. B 16 ſτeτen∗ C 17 quorum] corfi M1P1 efr caufa B 18 deiI B m cogiTabanT B 22 caen* (ras. f) M 25 exigiſ M\'Pl ) alibi in eodem libro: Si genuerit homo filium contumacem et proteruum, qui non audiat patris ac matris imperium et coercitus oboedire contempserit, adprehendent eum et educent ad seniores ciuitatis illius et ad portam iudicii dicentque ad eos: filius noster iste proteruus et contumax est, monita nostra audire contempsit, comissationibus uacat et luxuriae atque conuiuiis, lapidibus eum obruet populus ciuitatis, et morietur, ut auferatis malum de medio uestri et uniuersus Israhel audiens pertimescat. Et post pauca: Non uidebis bouem fratris tui aut ouem errantem et praeteribis, sed reduces fratri tuo, etiamsi non est propinquus tuus frater nec nosti eum, duces in domum tuam, et erunt apud te, quamdiu quaerat ea frater tuus, et recipiat. similiter facies de asino et uestimento et de omni re fratris tui, quae perierit: si inueneris ea, ne neglegas quasi aliena. si uideris asinum fratris tui aut bouem cecidisse in uia, non despicies, sed subleuabis cum eo. non induetur mulier ueste uirili, nec uir utetur ueste feminea: abominabilis enim apud dominum est qui facit haec. Item post pauca: Cum aedificaueris domum nouam, facies murum tecti per circuitum, ne effundatur sanguis in domo tua et sis labente alio et in praeceps ruente. Item paulo post: Si duxerit uir uxorem et postea eam odio habuerit quaesieritque occasiones quibus dimittat eam obiciens ei nomen pessimum et dixerit: uxorem hanc accepi et ingressus ad eam [*]( 1 Dent. 21, 18-21 9 Dent. 22, 1-5 19 ib. 8 21 ib. 13-30 ) [*]( 2 ac] er B, aut v 4 et edncent] educenrq ; R, et deducent a, et ducent v 6 audirej om. S conTempnir RP* comeſſaτιοnib; CP3,+ *come∗ſaciomb; M, cόmeſſacionib; B, commeſſaτιοnib,S1. comefiTiomb, P1S2a 7 luxone M\'C, luxonae P obruiT MIPI, obruar CRM2 P2a 8 monai M2C aoferaf S\' 9 pauca Qr MI, pauca uerba P, pauciſſimoſ uerſuſ 8 11 reduciT MlP\' 12 τuũ M 18 faciaT P 14 omne M1P1penerar C 15 ea* M, eam Sv alienam M1Pv si] fed M1 16 defpiciaa a 17 lnduιτur M1P1 mnle M1P1 18 hec facit R 19 nouamj canam Pl 20 TUO P 21 labanTi Ml alio] aliquo R p. postj pote pauca P 22 uirj om. S eamj om. B qmtlenTq; M\' 28 occanfiomf M\', occanſioneſ PC1 ei dimιττaτ S peττιmo M\'PI ) + non inueni uirginem, tollent eam pater et mater eiam et ferent secum signa uirginitatis eius ad seniores urbis, qui in porta sunt, et dicet pater: filiam meam dedi huic uxorem, quam quia odit, inponit ei nomen pessimum, ut dicat: non inueni filiam tuam uirginem: et ecce haec sunt signa uirginitatis filiae meae. expandent uestimentum coram senioribus ciuitatis: adprehendentque senes urbis illius uirum et uerberabunt illum, condemnantes insuper centum siclis argenti, quos dabit patri puellae: quoniam diffamauit nomen pessimum super uirginem Israhel: habebitque eam uxorem et non poterit dimittere omni tempore uitae suae. quod si uerum est quod obicit et non est in puella inuenta uirginitas, eicient eam extra fores domus patris sui et lapidibus obruent uiri cuiuitatis eius, et morietur: quoniam fecit nefas in Israhel, ut fornicaretur in domo patris sui: et auferes malum de medio tui. ai dormierit uir cum uxore alterius, uterque morietur, id est adulter et adultera: et auferes malum de Israhel si puellam uirginem desponderit uir et inuenerit eam aliquis in ciuitate et concubuerit cum illa, educes utrumque ad portam ciuitatis illius, et lapidibus obruentur: puella, quia non clamauit, cum esset in ciuitate, uir, quia humiliauit uxorem proximi sui: et auferes malum de medio tui. sin autem in agro reppererit uir puellam, quae desponsata est, et adprehendens concubuerit cum illa, ipse morietur solus: puella nihil patietur, nec est rea mortis: quoniam sicut latro consurgit contra fratrem suum et occidit animam eius, ita et puella perpessa est: sola erat in agro, clamauit, et nullus adfuit qui liberaret eam. si inuenerit uir puellam uirginem, quae non habet sponsum, et adprehendens concubuerit cum ea et res ad iudicium uenerit, dabit qui dormiuit cum ea patri puellae centum siclos [*]( S dierr MIPS, dicar CRM2P2a 5 et] om. S 8 conTemnanref P1, condem∗nanτeſ (p ras.) M, condempnanτeſ CR 9 diffã mauιτ M 10 habebrr M1 uxorem eam R 12 innenta] om. R uirginiſ Ml eici∗inτ M 18 fonf М1P1 obrounr M1P 15 domS S 16 monaTnr M2CRa id est] ldem P1 18 difpondenr MPO 19 illa] ea Sv edncefq, S ed. a. p. cio. ill. utr. R 20 obrua~ C, (n eluta supra &) M 28 difponfaTa MPCS 24 illa ea Sv 25 oforga S SO ficlof frum̃τι argeirn (frum̃τι elut.) M\' ) argenti et habebit eam uxorem, quia humiliauit eam: non poterit dimittere cunctis diebus uitae suae. non accipiet homo uxorem patris sui nec reuelabit operimentum eius. Et post paululum: Non erit meretrix de filiabus Israhel neque scortator de filiis Israhel Et post paululum: Non faenerabis fratri tuo ad usuram pecuniam, nec fruges, nec quamlibet aliam rem, sed alio. Et post paucos uersus: Cum uoueris uotum domino deo tuo, non tardabis reddere: quia requiret illud dominus deus tuus et, si moratus fueris, reputabit tibi in peccatum. si nolueris polliceri, absque peccato eris: quod autem semel est egressum de labiis tuis, obseruabis et facies sicut promisisti domino deo tuo et propria uoluntate et ore tuo locutus es. Et paulo post: Non accipies loco pignoris inferiorem et superiorem molam, quia animam suam adposuit tibi. si deprehensus fuerit homo sollicitans fratrem suum de filiis Israhel et uendito eo accipiens pretium, interficietur: et auferes malum de medio tui. Et post paucos uersus: Cum repetes, inquit, a proximo tuo rem aliquam quam debet tibi, non ingredieris domum eius, ut pignus auferas, sed stabis foris et ille tibi proferet quod habuerit. sin autem pauper est, non pernoctabit apud te pignus, sed statim reddes ei ante solis occasum, ut dormiens in uestimento suo benedicat tibi et habeas iustitiam coram domino deo tuo. non negabis mercedem indigentis et pauperis fratris tui siue aduenae, qui tecum moratur in terra et intra portas tuas est: sed eadem die reddes ei pretium laboris sui ante solis occasum: quia pauper est et ex eo [*]( 8 Deut. 28, 17 5 ib. 19 et 20 7 ib. 21-28 18 Deut. 24, 6 et 7 17 ib. 10-16-) [*]( 1 eam] om. 8 non] nec R 8 reuelauιτ М1 P paulolfi M paolo p S 4 neque] nec a 5 paololQ S foenerabif 8, fenerabif MPcB 7 alio] alieno P2C2v pauciſſimoſ S, panaf MlP uel MP 9 illuτ M, illa C repuτauιτ MC, repurabrrur RSv 10 polhcere MlPS 11 egreſſum efr SafJ 12 tuo] om. S1 16 uindicτο M1, uendιτ∗o C af: & uendrr eũ in marg. add. m. al. S et ante auf.] om. 01 accipiet a 17 pauca uerba P reperif MP 18 a] da C, de a debir M, dabiT P, da S 24 moranT"" C1 25 est] om. B sed] om. PCJtS reddit Ml ) sustentat animam suam: ne clamet contra. te ad dominum, et reputetur tibi in peccatum. non occidentur patres pro filiis nec filii pro patribus, sed unusquisque pro suo peccato morietur. Et post paucos uersus: Quando messueris segetem in agro tuo et oblitus manipulum reliqueris, . non reuerteris, ut tollas illum, sed aduenam et pupillum et uiduam auferre patieris, ut benedicat tibi dominus deus tuus in omni opere manuum tuarum. si fruges colliges oliuarum, quicquid remanserit in arboribus, non reuerteris, ut colligas, sed relinques aduenae, pupillo et uiduae. si uindemiaueris uineam tuam, non colliges remanentes racemos, sed cedent in usus aduenae, pupilli et uiduae. memento, quod et tu seruieris in Aegypto, et idcirco praecipio tibi, ut facias hanc rem. Si fuerit causa inter aliquos et interpellauerint iudices, quem iustum esse perspexerint, illi iustitiae palmam dabunt, quem impium, condemnabunt impietatis. sin autem qui peccauit dignum uiderint plagis, prosternent et coram se facient uerberari. pro mensura peccati erit et plagarum modus: ita dumtaxat, ut quadragenarium numerum non excedant, ne foede laceratus ante oculos tuos abeat frater tuus. E t post paululum: Si habuerint inter se iurgium uiri et unus contra alterum rixari coeperint uolensque uxor alterius eruere uirum suum de manu fortioris miserit manum et adprehenderit uerenda eius, abscides manum illius nec flecteris super eam ulla misericordia. non habebis in sacculo diuersa pondera, maius et minus: nec erit in domo tua modius maior et minor. pondus habebis [*]( 4 Deut. 24, 19—22 et 25, 1-3 20 Deut. 25, 11-15 ) [*]( 1 contra] coram a ad dm̃ S, adñ M1 4 pauc\'f (1 in o mut. al) M, pauciſſimoſ Sa paucif nerbif P segetem] meffem R 5 reli∗quriſ (n rfU.) M, relmquenf P 7 paτιariſ 81 . 9 rehnquenf CP, relinque Sa 10 et] ac Sav 12 pupillo M1Sa et ante uid.J ac Sav 13 pcipiam Mla, precipmm P 15 condè∗ |nabunτ (p ras.) M 16 impiaaτι M1 17 feciſſenτ P1 19 fide MC1, fede PK 02 20 habear MC1, abiar S, obeaT Pa paulola M1S 21 um iurgiũ R nzare 22 22 coeperunτ P1, coepenT SPI, cepinτ R 28 uerecund∗a M, uerecundia P1S, nere**nd∗a C, uereconda R 24 fop ea MP, fup ed 81 ) iustum et uerum, et modius aequalis et uerus erit tibi. Et post pleraque: Maledictus homo, qui facit sculptile et conflatile, abominationem domini, opus manuum artificum, ponetque illud in abscondito. et respondebit omnis populus et dicet: amen. maledictus qui non honorat patrem suum et matrem. et dicet omnis populus: amen. maledictus qui transfert terminos proximi sui. et dicet omnis populus: amen. maledictus qui errare facit caecum in uia. et dicet omnis populus: amen. maledictus qui peruertit iudicium aduenae, pupilli et uiduae. et dicet omnis populus: amen. maledictus omnis qui dormit cum uxore patris sui et reuelat operimentum lectuli eius. et dicet omnis populus: amen. maledictus qui dormit cum omni iumento. et dicet omnis populus: amen. maledictus qui dormit cum sorore sua, filia patris sui uel matris suae. et dicet omnis populus: amen. maledictus qui dormit cum socru sua. et dicet omnis populus: amen. maledictus qui clam percusserit proximum suum. et dicet omnis populus: amen. maledictus qui accipit munera, ut percutiat animam sanguinis innocentis. et dicet omnis populus: amen.

Huc usque de libris Moysi quae uisa sunt ponenda posuimus. in his uero quae secuntur et appellantur Hiesu Naue, Iudicum, Regnorum, Paralipomenon, rerum gestarum potius historia legitur quam praecepta uiuendi. haec tamen paucissima de libro Hiesu Naue praetereunda in hocopere non putaui. [*]( 2 Dent. 27, 15-25 ) [*]( 1 modiof ęqualeſ S 8 mand M1R 4 ponrrque CRM2a refpondrr MC1, refponder PC 5 dictx P 6 dicιτ MC werba: maledictns q. t. t. p. s. e. d. o. p. amen om. MPCR 8 caecum] coafl 8 uia] lTinere Sav diciT MPlG 9 puerra Sa 10 pupillo a 10, 12, 15, 16, 17, 19 diciT MP1C 11 dormienτ P (cf. eod. Am.) patris] arril ∗p∗∗∗∗arni (P ex parte et nmi eras.) M sui] om. R reaelaniT P 12 ei\' lecruh 8 18 dicιτ MP1C1 14 vel] fiue P (cod. Am.), fiue fiha R 18 accepιτ M1 UT] k P percuτιeτ P . 19 fangmne S 20 libro S 21 apellani Ml 9t paralypomenon CM* 25 hist. leg.] fronale igit́M1 )

V. DE HIESV NAVE.

Reuertimini et ite in tabernacula uestra et in terram possessionis, quam tradidit uobis Moyses famulus domini trans Iordanen: ita dumtaxat, ut custodiatis adtente et opere conpleatis mandatum et legem, quam praecepit uobis Moyses seruus domini, ut diligatis dominum deum uestrum et ambuletis in omnibus uiis eius et obseruetis mandata illius adhaereatisque ac seruiatis ei in omni corde et in omni anima uestra. Et in alio loco: Ne postquam intraueritis, inquit, ad gentes, quae inter uos futurae sunt, iuretis in nomine deorum earum et seruiatis eis et adoretis illos: sed adhaereatis domino deo uestro, quod fecistis usque in diem hanc.

De libro autem Psalmorum multa ponenda sunt, quamuis eadem saepe repetantur: sed habebo modum, quantum potero, ne hoc opus, quod memoria maxime tenendum est, in nimiam longitudinem pergat.

VI. DE PSALMIS.

In psalmo primo: Beatus uir, qui non abiit in consilio impiorum et in uia peccatorum non stetit et in cathedra derisorum non sedit: sed in lege domini uoluntas eius, et lege eius meditabitur die ac nocte. In psalmo II : Nunc ergo, reges, [*]( 3 Jos. 22, 4 et 5 10 Jos. 28, 7 et 8 21 Ps. 1, 1 et 2 24 Ps. 2, 10-13 ) [*]( 2 de] de libro S hieſum M1 nane om. M1 3 et alt. om. P Tra MlP 5 lordanem Ra adrendixe MPlC1 6 poipiT M 9 adhereaTifque ei ac feruianf Sv, adh. ei ac senI. ei a in all. om. a omni alt. om. MPCRa 10 in] om. S 12 illaC MlP 18 hanc diem S 16 m memona B 17 memonae manmae P 20 de psalmis] om. MPCBa 21 In] de Ra (sic infra Btmper) concdio Ea 22 et alt. om. S deris.] deſidenorũ8 24 fecundo P )

intellegite: erudimini, iudices terrae. seruite domino in timore et exultate ei cum tremore. adorate pure, ne forte irascatur, et pereatis de tua. cum exarserit post paululum furor eius, beati omnes qui sperant in eum. In psalmo IIII : Filii uiri, usquequo, incliti mei, ignominiose diligitis uanitatem quaerentes mendacium? Et paulo post: Irascimini et nolite peccare: loquimini in cordibus uestris super cubilia uestra et tacete. sacrificate sacrificium iustitiae et confidite in domino. In psalmo V: Quoniam non es deus uolens iniquitatem tu. nec habitabit iuxta te malignus: non stabunt iniqui in conspectu oculorum tuorum. odisti omnes operantes iniquitatem, perdes loquentes mendacium. uirum sanguinum et dolosum abominabitur dominus. In psalmo XIIII: Domine, quis peregrinabitur in tentorio tuo? et quis habitabit in monte sancto tuo ? qui ingreditur sine macula et operatur iustitiam loquiturque ueritatem in corde suo, qui non est facilis in lingua sua neque fecit amico suo malum et obprobrium non sustinuit super uicino suo. despicitur oculis eius inprobus, timentes autem dominum glorificat. iurat, ut se adfligat, et non mutat. pecuniam suam non dedit ad usuram et munera aduersus innoxium non accepit. qui facit haec non mouebitur in aeternum. In psalmo XXIII: Quis ascendet in montem domini? aut quis stabit in loco sancto eius? innocens manibus et mundo corde, qui non exaltauit frustra animam suam et non iurauit dolose. accipiet benedictionem a domino et [*]( 4 PS. 4, 8 6 ib. 5 et 6 9 PS. 5, 5—7 13 Ps. 14, 1-5 22 Ps. 23, A-5 ) [*]( 1 iud. terrae] qtu indicaτιs Tram Rv domino] om. S 2 ei m Tremore S iraſcat̃dils Rv 3 uia iuſτa Rv 4 sperant] confidtlT Rv eo S1 paalmo] hic et infra semper om. S quarro P\' 6 et p. post] om. MPCR 7 in] om. Ra 8 confidae M, ftdere S (cod. Am.) 9 quinTO P ee] 8 MC, ef* P, efr a tu] τu∗ P, om. a 10 habrrauiT M1 11 operantes] qui opanT R" 14 habi- τauιτ C 16 uemaTe M1 facili∗ſ (n ras.) M 18 oculuf MC1 Ra 19 autem] om. P glorificanτ MPC 21 accipιτ MPCR moneT"\' R 22 XXII R afcendir MPCS1 28 aut] er PS 24 corde om. Ml et non] & (om. non) MC, nec R 25 raraT P ) iustitiam a deo salutari suo. In psalmo XXVI: Dominus lux mea et salutare meum, quem timebo? dominus fortitudo uitae meae, quem formidabo? Et post IIII uersus: Si steterint aduersum me castra, non timebit cor meum. si surrexerit contra me bellum, in hoc ego confidam. unum petii a domino, hoc requiram, ut habitem in domo domini omnibus diebus uitae meae: ut uideam pulchritudinem domini et adtendam templum eius. Et alio loco: Tibi dixit cor meum: quaesiui uultum eius: faciem tuam, domine, requiram. Et postea: Expecta dominum, confortare, et roboretur cor tuum, et sustine dominum. In psalmo XXVII: Ne tradas me cum impiis et eum operantibus iniquitatem: qui locuntur pacem cum amicis suis, et est malum in corde eorum. In psalmo XXX: Confortamini, et roboretur cor uestrum, omnes qui expectatis dominum. In psalmo XXXI: Nolite fieri sicut equus et mulus, in quibus non est intellegentia. in camo et freno maxillas eorum constringe, qui non adproximant ad te. multi dolores impii, confidentem autem in domino misericordia circumdabit laetamini in domino et exultate, iusti, et gaudete, omnes recti corde. In psalmo XXXII: Laudate, iusti, dominum: rectos decet laudatio. Et alio loco: Beata gens cuius dominus deus eius, populus quem elegit dominus in hereditatem sibi. In psalmo XXXIII: Benedicam domino in omni tempore: semper laus eius in ore meo. in domino [*]( 1 Pe. 26, 1 8 ib. 8 et 4 8 ib. 8 10 ib. 14 11 Pg. 27, 3 14 Ps. 80, 25 15 Ps. 81, 9-11 20 Ps. 82, 1 21 ib. 12 28 Ps. 83, A-4 ) [*]( 1 lux mea dfif Sa 8 IIII] τres R, tertius a fTexeronT M1 PlS 4 eT ſi MP1 R 5 unam MPCv peri M1P1, pa1ui SF* 6 hanc Cv, et hoc a mhabiTem PRv 7 pulcrιτudinè MR 9 et postea] om. P 10 confortare] punctis suppos. deletum P 12 loquiTur CR 13 amicis] pxumf S (cf. v) corda P, cordib, Sv cor deorum C1 14 τriceſimo R, XXXI C 15 in psalmo XXXIJ om. CR 16 in ante quib.] om. MPlRSav inτellecτuſ MPCRv chamo MORP\'a 17 manllam MPlCR confnnge MCa 18 autem] om. S 19 gaudete] glonamim CRv 21 m alio CR loco] om. M\' collaudacio R (cf. v) 22 dñſP 28 dilm PlRa ) laudabitur anima mea: audiant mites et laetentur. magnificate dominum mecum et exaltemus nomen eius pariter. Et post paucos uersus: Gustate et uidete, quia bonus dominus: beatus uir, qui sperat in eo. timete dominum, sancti eius: quoniam non est inopia timentibus eum. leones indiguerunt et esurierunt, quaerentibus autem dominum non deerit omne bonum. uenite, filii, audite me: timorem domini docebo uos. quis est uir qui uelit uitam, diligens uidere dies bonos? custodi linguam tuam a malo et labia tua, ne loquantur dolum. recede a malo et fac bonum: quaere pacem et persequere eam. Et post septem uersus: Iuxta est dominus contritis corde et confractos spiritu saluabit. In p salmo XXXVI: Noli contendere cum malignis, neque aemuleris facientes iniquitatem. quoniam sicut herba uelociter conterentur et sicut holus uiride marcescent. spera in domino et fac bonum, peregrinare in terra et pascere fide. et delectare in domino, et dabit tibi petitiones cordis tui. uolue super dominum uiam tuam et confide in eo, et ipse faciet. et educet sicut lumen iustitiam tuam, et iudicium tuum sicut meridiem. tace domino et expecta eum: nolui contendere adersus eum qui proficit in uia sua, aduersus uirum qui facit quae cogitat. dimitte iram et relinque furorem: noli contendere, ut male facias. quoniam qui male faciunt interibunt, expectantes autem dominum ipsi hereditabunt terram. adhuc enim modicum, et non erit impius: et cogitabis de loco eius, et non subsistet. mites autem hereditabunt terram et delectabuntur [*]( 3 Ps. 38, 9-15 11 ib. 19 13 Ps. 36, 1—11 ) [*]( 3 pauca uer C quia] quo P bon\' è S 4 oAf fcl Sv dv 5 leones] aJ. diuites a in marg. 6 querentes a 7 enT (de add. al. m.) M fili м1 8 dobo (ce add. al.) M qui add. al. M uella Mt, uelhT PlC 9 bonuf M1P 11 feprS MOR, VI P, quartus a 12 confracrif MlPl, confracxo C faluauiT M 13 XXVI P noliTe M1 14 erba C 15 oluf PRa mare.] arefcunT MPC1R, arefcent av dfim MPl 16 bonitaτẽS pofregnnare P1 et ante delect.] om. Sa 17 peTmonif M1P1 18 educiT M1P1 20 dfim S 21 pfeciT MPIR, pfeciT C1 25 cogiTabam ClB 26 ſubſiſτιτ M1P1S mιτιſ M1P1 delec- τabit̃a ) in multitudine pacis. Et paulo post: Melius est paruum iusto quam diuitiae impiorum multae. quia brachia impiorum confringentur: subleuat autem iustos dominus. Et aliquanto post: Recede a malo et fac bonum. Et alibi: Expecta dominum et custodi uiam eius: et exaltabit te, ut possideas terram. custodi simplicitatem et uide rectum: quia erit ad extremum uiro pax. In psalmo XXXVIIII: Beatus uir, qui posuit dominum confidentiam suam et non est auersus ad superbias pompasque mendacii. In psalmo XLIII: In domino gaudebimus tota die et in nomine tuo in aeternum confitebimur. Et paulo post: Omnia haec uenerunt super nos, et non sumus obliti tui, nec mentiti fuimus in pacto tuo. non est conuersum retro cor nostrum, nec declinauerunt gressus nostri a semita tua. quoniam deiecisti nos in loco draconum et operuisti nos umbra mortis. si obliti sumus nominis dei nostri et expandimus manus nostras ad deum alienum, numquid non deus inuestigabit istud ? ipse enim nouit cogitationes . cordis. quoniam propter te mortificati sumus tota die, reputati sumus ut grex occisionis. In psalmo XLVI: Canite deo, canite: canite regi nostro, canite. quia rex uniuersae terrae deus, canite erudite. In psalmo XLVIIII: Immola deo laudem et redde altissimo uota tua. et inuoca me in die tribulationis: liberabo te, et glorificabis me. impio autem dixit deus: quid tibi est cum narratione praeceptorum meorum et ut sumas pactum meum in ore tuo? qui odisti disciplinam [*](1 Ps. 36, 16 et 17 8 ib. 27 4 ib. 34 et 87 7 Ps. 39, 5 9 Ps. 43, 9 11 ib. 18—22 19 Ps. 46, 7 et 8 21 Ps. 49, 14—23 ) [*]( 1 mulτιτudinem M1P1 poPr pat P parau MI, parfi MJPC RSav 2 rafTam P1 quam dio. i. m.] fup diuιτιaſ impiorum mulTaf MP\'CB (cf. v) 3 poft aliquantum a 5 eius] om. P* eialTauiT M1P1 6 et alibi: cuftodi a poffldeaf in ras. P 7 ab ezrremo 8 XXXVIII S 8 dominum] m deQ a ofiduciam R auerausj n\'ſus R 9 XLVI Pl 10 ofιτebimur m eτernũR 12 &|ſumuſ (om. non) S fimuf MP1C - m peccaTo C1, m ∗∗|pacτο (p in marg. add. al m.) M 15 operuiT P* 17 inueſτιgauιτ C, inuiſτιgauιτ M1 illud R 19 canae M1 \' 20 rege M\'P quia] quõ P 21 deus] om. P\' 23 autem] aQ in ras. ab al. m. P 25 et] om. Ra fumaf (af 8. lin. add. al. m.) C ) [*]( XII, Aug. 8, i. ) [*]( 3 ) et proiecisti uerba mea post te. si uidebas furem, consentiebas ei: et cum adulteris erat pars tua. os tuum dimisisti ad malitiam, et lingua tua concinnauit dolum. sedens aduersus fratrem tuum loquebaris, et aduersus filium matris tuae fabricabaris obprobrium. haec fecisti, et tacui: existimasti futurum me similem tui: arguam te et proponam ante oculos tuos. intellegite hoc, qui obliuiscimini deum, ne forte capiam et non sit qui liberet. qui immolat confessionem, glorificat me: et qui ordinate ambulat, ostendam ei salutare dei. In psalmo L: Ab iniquitate mea et a peccato meo munda me. quoniam iniquitatem meam ego agnoui et peccatum meum contra me est semper. Et alibi: Sacrificium deo spiritus contribulatus: cor contritum et humiliatum deus non despicies. In psalmo LI: Quid gloriaris in malitia, potens? misericordia dei tota est die. insidias cogitat lingua tua, quasi nouacula acuta faciens dolum. dilexisti malum magis quam bonum, mendacium magis quam loqui iustitiam. dilexisti omnia uerba ad deuorandum, lingua dolosa. sed deus destruet te in sempiternum: terrebit et euellet te de tabernaculo et eradicabit te de terra uiuentium. uidebunt iusti et timebunt et super eum ridebunt: ecce uir, qui non posuit deum fortitudinem suam, sed sperauit in multitudine diuitiarum suarum: confortatus est in insidiis suis. ego autem sicut oliua uirens in domo dei, speraui in misericordia dei [*]( 10 Ps. 50, 4 et 5 12 ib. 19 14 Ps. 51, 3—11 ) [*]( 1 post te] pofre P 2 enx M1 3 doluT P1 adaerfO S\' 4 tuum] om. MPC1R aduerfQ MCS2a 5 fabncauenf M1, fabncaueraf MPCPRa 6 tui] Tibi P1 proponam re P* (cod. Am.) 7 deum] dffm P capiar 81 9 ordin.] odierna re C salutare] faluarorem 8 dei] meum P\' (cod. Am.) 10 quinquageſimo S 11 iniquιτaτeſ meat ego nom S, a in marg. (cod. Atn.) cognoui a 18 despicies] ſpernιτ Pl, difpicier P\' in marg. 15 dei] dSi MORa die eft a cogιτauιτ S (cod. Am.) 18 linguã dolofi P 19 Terrebir Te Sa uella C1 (cod. Am.) 20 eradicauιτ M\'P\' 22 mulτιτudinem M1P 23 suis] s. Un. add. al. m. C 24 verba: in misericordia d. i s. s. confitebor tibi om. man. prim., add. m. al., sed uocabulo saeculum omisso P ) in saeculum sempiternum. confitebor tibi in saeculum, quoniam fecisti: et expectabo nomen tuum, quoniam bonum in conspectu sanctorum tuorum. In psalmo LXI: Sperate in eo omni tempore, populi, effundite coram illo cor uestrum: deus spes nostra est uerumtamen uanitas filii Adam, mendacium filii uiri: in stateris dolosis fraudulenter agunt simul. nolite confidere in calumnia, et in rapina ne frustremini. diuitiae si affluxerint, ne adponatis cor. In psalmo LXIII: Laetabitur iustus in domino et sperabit in eo. In psalmo LXVIII: Quia propter te portaui obprobrium: operuerit confusio faciem meam. alienus factus sum fratribus meis et peregrinus filiis matris meae. quia zelus domus tuae comedit me, et obprobrium exprobrantium tibi cecidit super me. et fleui in ieiunio animam meam, et factum est in obprobrium mihi. et posui uestimentum meum saccum, et factus sum illis in parabolam. contra me loquebantur qui sedebant in porta et cantabant bibentes uinum. Et aliquanto post: Laudabo nomen dei in cantico et magnificabo eum in confessione. et placebit domino super uitulum nouellum, cornua efferentem et ungulas. uidentes mansueti laetabuntur. qui\' quaeritis dominum, uiuet anima uestra. quoniam exaudiuit pauperes dominus. In psalmo LXXII: Quia ecce qui elongant se a te, peribunt: perdidisti omnem fornicantem a te. mihi autem adpropinquare deo bonum est: posui in domino deo spem meam, ut narrem omnes adnuntiationes tuas. In psalmo LXXV: Vouete et reddite domino deo uestro: omnes qui [*]( 8 Ps. 61, 9-11 9 Ps. 63, 11 10 Pa. 68, 8—13 17 ib. 31—34 22 Ps. 72, 27 et 28 26 Pa. 75, 12 et 13 ) [*](1 Tibi dSe Sa ſaeculo S quoniam] qaem P1 2 et] om. Ml bonum] om. P1 4 cor∗∗ (ras. da) urm (m in ras.) M, corda ura av 5 fili MIP\' 6 fraudolenTer S aganT P\', gunT (sic) Ml 8 fluxerinτ PSa (cod. Am.) adponenf MP\'C 9 ſperauιτ M\'P e9 M2P1CR 12 filiuT P\'C, fi uT M comediT M, commediT P 18 opprobna.. cecideruT R 14 uerba: et factum eat - — meum saccum om. MP1CRSa, in marg. add. P\' 16 parabulam M1P 17 aliquanto] alico Ml 19 domino] do CSav 20 afferenTd C 21 querenTef M1, quere-nf P UIUIT S 28 mihi] om. M1 26 uouιτe M\'P redire M1 ) [*]( 3* ) in circuitu eius sunt offerent dona terribili, auferenti spiritum ducum, terribili regibus terrae. In psalmo LXXVII: Ausculta, populus meus, legem meam: inclinate aurem uestram ad uerba oris mei. aperiam in parabola os meum, loquar aenigmata antiqua. Et alio loco: Et narrabunt filiis suis, ut ponant in deo spem suam et non obliuiscantur cogitationum eius et mandata eius custodiant. In psalmo LXXX: Laudate deum fortitudinem nostram, iubilate deo Iacob. Et aloio loco; Israhel, si audieris me: non sit in te deus alienus, et non adores deum peregrinum. ego sum dominus deus tuus. In psalmo LXXXI: Vsquequo iudicatis iniquitatem et facies impiorum suscipitis ? iudicate pauperi et pupillo, egeno et inopi iustificate. In psalmo LXXXIII: Beati qui habitant in domo tua, adhuc laudabunt te. beatus homo, cuius fortitudo est in te, semitae in corde eius: transeuntes in ualle fletus fontem ponent eam. benedictionem quoque amicietur doctor: ibunt de fortitudine in fortitudinem, parebunt apud deum in Sion. Et paulo post: Quoniam melior est dies in atriis tuis super milia. elegi abiectus esse in domo dei mei magis quam habitare in tabernaculis impietatis. In psalmo XCI: Bonum est confiteri domino, et psallere nomini tuo, altissime. In psalmo XCIII: Intellegite, stulti in populo: et insipientes, aliquando discite. Et paulo post: Beatus uir, quem erudieris, domine, et de lege tua docueris eum. ut quiescat diebus adflictionis, donec fodiatur impio interitus. In [*]( 2 PS. 77, 1 et 2 5 ib. 6 et 7 7 Ps. 80, 2 9 ib. 9-11 11 Ps. 81, 2 et 3 13 Ps. 83, 5—8 18 ib. 11 21 Ps. 91, 2 22 Ps. 93, 8 23 ib. 12 et 13 ) [*]( 1 auferenf MPlRa 2 docum] deficienciiS (del. al. m.) R psalmo] fal M 4 ad] in PSv parabola P, parabula M 5 et alio loco] ad atlc MC, ad alleluya R et narrabunt] enarrabunr MPCR 6 cogιτaτιοnem MPCRa 8 deum] dfim Ca 10 adoraf P1 tuns] uefter a 12 suscipitis] ſumιτιs R-v egenu ex mopem R 13 et inopi] aeThiopi Pl 16 benedicnone MlRa 17 docTUS Ra de] m M\' (cod. Am.) 18 dies] add.: una P\' 19 elege Sl mei] om. MP1CRa 20 impiaaſ sic in ras. ; ab al. m. M 21 XCm (in ras. a pr. m.) P 24 quem TU P* 25 a dieb, P fodierur P* ) psalmo XCIIII: Venite, adoremus et curuemur, flectamus genua ante faciem domini factoris nostri. Et post II uersus: Hodie si uocem eius audieritis, nolite indurare corda uestra: sicut in contradictione, sicut in die temptationis in deserto. In psalmo XCV: Cantate domino canticum nouum, cantate domino, omnis terra. cantate domino, benedicite nomini eius, adnuntiate de die in diem salutare eius. narrate in gentibus gloriam eius, in uniuersis populis mirabilia eius. Et post VI uersus: Adferte domino, familiae populorum, adferte domino gloriam et fortitudinem. adferte domino gloriam nomini eius, leuate munera et introite in atria eius. adorate dominum in decore sanctuarii. In psalmo XCVI: Qui diligitis dominum, odite malum. Et post III uersus: Laetamini, iusti, in domino et confitemini memoriae sanctae eius. In psalmo XCVII: Iubilate domino, omnis terra: uociferamini et laudate et canite. In psalmo XCVIII: Exaltate dominum deum nostrum et adorate scabellum pedum eius, quia sanctus est. In psalmo XCVIIII: Iubilate domino, omnis terra, seruite domino in laetitia. ingredimini coram eo in laude. scitote quoniam dominus ipse est deus: ipse fecit nos, et ipsius sumus. Et post I uersum: Ingredimini portas eius in gratiarum actione, atria eius in laude: confitemini ei. In psalmo C: Deambulabo in simplicitate cordis mei in medio domus meae. non ponebam coram oculis meis uerbum Belial. facientem declinationes odiui, nec adhaesit mihi. cor prauum [*]( 1 Ps. 94, 6 3 ib. 8 et 9 5 Ps. 95, 1—3 9 ib. 7—9 12 Pa. 96, 10 13 ib. 12 15 Pa. 97, 4 16 Ps. 98, 5 18 Ps. 99, 2 21 ib. 4 23 Ps. 100, 2-8 ) [*]( 2 II] nn P1, n* (us raa.) R, fex a 3 indnr.] obmrare S1, obdurare S1 Rav6 domino alt.) om. R nomine M1 8 in ante unruerris om. a eius post mire om. MPR VI] Vr R. III S, tres a 11 in ante dec. om. C 13 Ill] HT R, fecundus a 14 scē C1, ſcItãt corr. C\' 16 canae M1P1 exulτaτe C 17 fcabillK M1 (cod. Am.) ſctñι a est] om. C1, s. lin.: dflf df nf add. 01 18 psahno] fal M 19 eo] illo a 20 ipsius] ip̀ι R et ipsios sumus] eT non ipſi nof Olav 24 meae] τuę MP\'C pponebam P2Rv uerba a 25 post prauum distinx. M\'CRa (cf. v) ) recedet a me: malum nesciebam. loquentem in abscondito contra proximum suum, hunc interficiam. superbum oculis et altum corde, cum hoc esse non potero. oculi mei ad fideles terrae, ut habitent mecum: ambulans in uia simpliciter, hic ministrabat mihi. non habitabit in medio domus meae faciens dolum: loquens mendacium non placebit in conspectu oculorum meorum. mane perdam omnes impios terrae, ut interficiam de ciuitate domini uniuersos qui operantur iniquitatem. In psalmo CII: Misericordia autem domini ab aeterno et usque in aeternum super timentes eum. et iustitia eius super filios filiorum his qui custodiunt pactum eius et recordantur praeceptorum eius ad facienda ea. In psalmo CIIII: Confitemini domino et inuocate nomen eius: notas facite populis cogitationes eius. canite ei et psallite illi: loquimini in uniuersis mirabilibus eius. exultate in nomine sancto eius: laetetur cor quaerentium dominum. quaerite dominum et uirtutem eius, quaerite faciem eius iugiter. recordamini mirabilium eius, quae fecit, signorum et iudiciorum oris eius. In psalmo CVII: Paratum cor meum, deus: cantabo et psallam: sed et gloria mea. consurge, psalterium et cithara, consurgam mane. confitebor tibi in populis, domine, cantabo te in nationibus. In psalmo CX: Confitebor tibi, domine, in toto corde meo, in consilio iustorum et congregatione. Et alio loco: Principium sapientiae timor domini: doctrina bona cunctis qui faciunt eam: laus eius perseuerans iugiter. In [*]( • 9 Ps. 102, 17 et 18 12 Ps. 104, 1—5 19 Ps. 107, 2—4 22 Ps. 110, 1 23 ib. 10 ) [*]( 1 recede C (reClde cod. Am.), recedenrS Ba nefcιã S 2 interficiebam Ra 8 fidehf P1 5 habιτanτ P\' 6 dolif S (cod. Am.): malum MPCRa 9 mifencordiam P1 11 hi P1S, hiiT B recordabunt a 13 dominoj om. Bet] om. Mx 14 cam*Te (1 in ras.) M, canxaTe R illi] corr. m. 1, quae ante habuerat ei M, ei R 15 ex exulτaτe P\' 17 ιugιτer in ras. al. m. M 19 canTO MPC 20 fallã M supra verba canto et psallam alia lectio erasa P et ante glor. om. P\' falrenum Ml cyrhara PS 22 tibi domiae] domino cod. Am. 23 ociho R alio m S, in alio a 24 fapiennu S 25 ea M ) psalmo CXI: Beatus uir, qui timet dominum: in mandatis eius uolet nimis. Et post V uersus: Bonus uir clemens et faenerans, dispensabit uerba sua in iudicio: quia in aeternum non commouebitur. in memoria sempiterna erit iustus: ab auditu malo non timebit. paratum cor eius confidens in domino: firmum cor eius non timebit, donec aspiciat in hostibus suis. dispersit, dedit pauperibus: iustitia eius permanet in aeternum, cornu eius exaltabitur in gloria. impius uidebit et irascetur, dentibus suis frendet et tabescet: desiderium impiorum peribit. In psalmo CXII: Laudate, serui, dominum, laudate nomen domini. sit nomen domini benedictum a modo et usque in aeternum. ab ortu solis usque ad occasum eius laudabile nomen domini. In psalmo CXIII: Idola gentium argentum et aurum, opus manuum hominum. os habent et non loquentur, oculos habent et non uidebunt, aures habent et non audient, et cetera. Et paulo post: Similes illis fiant qui faciunt ea, omnes qui confidunt in eis. Israhel confidit in domino: auxiliator et protector eorum est. domus Aaron confidit in domino: auxiliator et protector eorum est. timentes autem dominum confidunt in domino: auxiliator et protector eorum est. In psalmo CXV: Credidi propter quod locutus sum, ego adflictus sum nimis. Et post II uersus: Quid reddam domino pro omnibus quae retribuit mihi? calicem salutaris accipiam et nomen domini inuocabo. gloriosa in conspectu domini mors sanctorum eius. Et post III uersus: [*]( 1 Ps. 111, 1 2 ib. 5-10 10 Ps. 112, 1—3 18 Ps. 113, 4—6 16 ib. 8—11 21 Ps. 115, 10 22 ib. 12 et 13 et 15 25 ib. 17-19 ) [*]( 2 V\' R, qrt\' a S foeneranf S quia] qm P 4 sempitema] eT\'na Rv 5 audiro mala P\' emf in ras. 6 uel 7 litt. al. m. M 6 af∗∗∗∗∗∗piciar (f in ras.) M 7 suis] meif P1 iustitia eius] om. CR 9 lrafciTur MPC1 suis] om. a 11 Smodo a 12 et] om. S 13 CXH P\' 15 uιdenτ MPlCSa 16 fιmιlιf M1 illis] om. MB 17 & ante omnes elut. M confidrr MPlCl 18 confida S (cod. Am.) auxiliator] adιuτοr Pv 19 aron M1 20 autem] om. PS (cod. Am.) dominum] dñο M1 auxiliator] adiuxor PH 22 ego auTem Pv II] V MO, V JB, I P poft aliquantum a 28 redam M1, reTn- buam Rv mihi] om. CR 24 post inuocabo uers. 14: uora mea dño reddam coram omm populo eraf stlperscr. al. m. P 25 DT R, tertius a ) Tibi immolabo hostiam laudis et in nomine domini inuocabo. uota mea domino reddam in conspectu omnis populi eius: in atriis domus domini, in medio tui, Hierusalem. In psalmo CXVI: Laudate dominum, omnes gentes: conlaudate eum, uniuersi populi. In psalmo CXVII: Confitemini domino, quoniam bonus, quoniam in aeternum misericordia eius. dicat nunc Israhel, quoniam in aeternum misericordia eius. dicat domus Aaron, quoniam in aeternum misericordia eius. dicant qui timent dominum, quoniam in aeternum misericordia eius. cum tribularer, inuocaui dominum, et exaudiuit me in latitudine dominus. Et post V uersus: Melius est sperare in domino quam sperare in homine. melius est sperare in domino quam sperare in principibus. Et post VIII uersus: Fortitudo mea et laus mea dominus, et factus est mihi in salutem. uox laudis et salutis in tabernaculis iustorum. In psalmo CXVIII: Beati inmaculati in uia, qui ambulant in lege domini. beati qui custodiunt testimonia eius, in toto corde requirunt eum. Et alio loco: Et ambulabo in spatioso, quia praecepta tua quaesiui. et loquar in testimoniis tuis coram regibus, et non confundar. et delectabor in mandatis tuis, quae dilexi. et leuabo manus meas ad mandata tua, quae dilexi: et loquar in praeceptis tuis. Et post IIII uersus: A lege tua non declinaui. recordatus sum iudiciorum tuorum a saeculo, domine, et consolatus sum. horror obtinuit me ab impiis, qui dereliquerunt legem tuam. carmina erant mihi [*]( 4 Ps. 116, 1 5 Pa. 117, 1-5 11 ib. 8 et 9 18 ib. 14 et 15 16 Ps. 118, 1 et 2 18 ib. 45 - 48 22 ib. 51—63 ) [*]( 2 redam Mt omnef MP1 8 hyerufalem P1 4 CXVII C conlandate] laudaTe Sav 5 CXVIII Ca 6 in aetemum] In fecnlfl Rv, om. S 8 nunc domnf PCav uerba: quoniam in ae. m. eius om. initio lineae S. dicant nunc C\'v eius] om. Pl dicar nunc qui τιmeτ P 9 eius] om. initio lineae S 10 laτιτudιnem MyPl Ca 11 V] II S, duos a est] om. S 12 est] om. ĮfC, supra lin. add. m. 1 in S 13 VIII] quint\' a 17 custodiunt] fcruτanτur P1v exquirunτ Sav 18 loco III M1 ambulabam Rv 19 loquebar CRv 21 ad mandata] a mandaTa M1 22 loquar P sed ar in rase 3 litt., loquebar C IIII] VII S 24 obn ∗nuιτ (litt. eluta) M, opτιnuιτ CRS 25 erant] eruaT (a in w mut. al. m.) C ) praecepta tua, in domo peregrinationis meae. recordatus sum in nocte nominis tui, domine, et custodiui legem tuam. hoc iactum est mihi, qui praecepta tua custodiui. pars mea, domine, dixi, ut custodiam uerbum tuum. deprecatus sum uultum tuum in toto corde: miserere mei secundum eloquium tuum. recogitaui uias meas et conuerti pedes meos ad testimonia tua. festinaui et non neglexi custodire mandata tua. funes impiorum implicauerunt me: legem tuam non sum oblitus. medio noctis surgam ad confitendum tibi, super iustitiam iustificationis tuae. particeps ego sum omnium timentium te et custodientium praecepta tua. Et post paucos uersus: Ego autem in toto corde seruabam praecepta tua. incrassatum est uelut adeps cor meum, et ego in lege tua meditabar. bonum mihi quia adflictus sum, ut discerem praecepta tua. melior mihi est ler oris tui super milia auri et argenti. Et post paucos uersus: Quia lex tua delectatio mea. Et post paululum: Ego autem loquar in praeceptis tuis. Item paulo post: Praecepta tua non sum oblitus. Et post II uersus: Foderunt mihi superbi foueas, quae non erant iuxta legem tuam. Et post II uersus: Paulo minus consumpserunt me in terra: ego autem non dimisi praecepta tua. Et post VII uersus: Nisi quod lex tua delectatio mea, forte perissem in pressura mea. in sempiternum non obliuiscar praeceptorum tuorum: quia per ipsa uiuificasti me. tuus ego [*]( 12 Ps. 118, 69-72 16 ib. 77 17 ib. 78 18 ib. 83 19 ib. 85 20 ib. 87 22 ib. 92—97 ) [*]( 1 sum] ed R m nocTe fum P1 2 hoc facmf piCa, hec facra R 4 domine] diis a 5 corde meo Pl 6 conuem**** (mini ras.) . M ad testim.] aTefTimoma Mt 7 neglegi M1 9 media nocte Sav furgebam RSav iustitiam] mdicia P\'Sav 10 lofnficanonef ruaf C timent.] TefTunomum P1 • 11 praecepta] mandaTa SafJ τua] mea М1 12 Tua corr. m. 1, quae ante habuerat mea M 13 meum] eorum av ego] om. R mediTabor P 14 ut] om. P\' 15 efT micht R (cr. cod. Am.) 16 paucos uersus] paululQ R delectatio] mediTaTio (-cio R) PlRSav mea efr Rav 17 uerba: et post paul. ego a. 1. i. p. tuis om. R autem] in ras. P item paulo post] & pofr paulula CRa 18 et 20 11] fecundus a 20 et] om. P1 confumferunT MC 21 Terram P1 22 VII S: III MFCR, quintus a delectatio] mediTaTio PSv 23 pfura M1 ) sum, salua me: quoniam praecepta tua quaesiui. me expectauerunt impii, ut perderent me: testimonium tuum considerabo. omni consummationi uidi finem: latum. mandatum tuum nimis. quam dilexi legem tuam! tota die haec meditatio mea. Et paulo post: Ab omni semita mala prohibui pedes meos, ut custodirem uerba tua. a iudiciis tuis non recessi, quia tu inluminasti me. quam dulce gutturi meo eloquium tuum! super mel ori meo. praecepta tua considerabam: propterea odiui omnem semitam mendacii. lucerna pedi meo uerbum tuum et lux semitae meae. Et postV uersus: Anima mea in manu mea semper, et legis tuae non sum oblitus. posuerunt impii laqueum mihi, et a praeceptis tuis non aberraui. hereditas mea testimonia tua in sempiternum: quia gaudium cordis mei sunt. inclinaui cor meum, ut facerem iustitias tuas propter aeternam retributionem. tumultuosos odiui et legem tuam dilexi. protectio mea et scutum meum tu es: uerbum tuum expectaui. recedite a me, maligni, et custodiam mandata dei mei. Et post VII uersus: Quasi scoriam conputasti omnes impios terrae: propterea dilexi testimonia tua. horripilauit a timore tuo caro mea, et iudicia tua timui. feci iudicium et iustitiam, ne derelinquas me his qui calumniantur me. Et post paucos uersus: Propterea dilexi mandata tua super aurum et topazium. propterea in uniuersa praecepta tua direxi: omnem semitam mendacii odio habui. mirabilia testimonia tua: idcirco custodiuit ea anima mea. Et [*]( 5 Ps. 118, 101-105 10 ib. 109--115 18 ib. 119-121 22 ib. 127—129 ) [*]( 1 fa ego C 3 omnem (omne P1) confammanonem MP1C, omm cο̃fũmaτιοne a 4 haec] om. Sav 5 meos] om. MP\'C 6 cuftodiam Sav recessi] decbnaui Pb 7 quam] quS M\', quia P1 dulcia P1 9 omnem femxram odιuι Pl pedib, meif Sv 10 post V uersus] palo M1, paul ∙u∙ U C, pofr III u\'fus R, pofr,quart\' u. a anima∗ M 11 pofuerunr ** (me ras.) M 13 sempiternum] aeτernum Sv 14 lufnficanones CRav 15 odn MP RS 18 VII] III Pl, quart\' a fchona M, fconam (fc in ras.) P copuxafnf S 20 hompilauix. alia edif hab. confige nmore- T\' c∙ in marg. adnot. P\' 28 ropadium MP1C1, topazion P\'v 24 dilen Sv m̃daci C ) post II uersus: Os meum aperui et respiraui: quia mandata tua desiderabam. Et alio loco: Consumpsit me zelus meus, quia obliti sunt uerborum tuorum hostes mei. probatus sermo tuus nimis, et seruus tuus dilexit illum. paruulus ego sum et contemptibilis, sed praecepta tua non sum oblitus. Et post III uersus: Mandata tua uoluntas mea. Et paulo post: Vide adflictionem meam et eripe me: quia legis tuae non sum oblitus. Et post VI uersus: Multi qui persecuntur me et adfligunt me: a testimoniis tuis non declinaui. uidi praeuaricatores tuos et maerebam: quia uerbum tuum non custodierunt. uide quoniam praecepta tua dilexi, domine: iuxta misericordiam tuam uiuifica me. Et post IIII uersus: Gaudens ego sum in eloquio tuo sicut qui inuenit spolia multa. mendacium odio habui et detestatus sum: legem autem tuam dilexi. septies in die laudaui te super iudiciis iustitiae tuae. pax multa diligentibus legem tuam, et non est illis scandalum. expectabam salutare tuum, domine, et mandata tua feci. custodiuit anima mea testimonia tua et dilexit ea nimis. custodiui praecepta tua et testimonia tua, quia omnes uiae meae in conspectu tuo. Et post VIII uersus: Sit manus tua auxiliatrix mea: quia praecepta tua elegi. desideraui salutare tuum, domine, et lex tua uoluntas mea. Et post II uersus: Erraui quasi ouis perdita: quaere seruum tuum, quia mandatorum tuorum non sum oblitus. In psalmo CXVIIII: Ego pacifica loquebar, et illi debellabant ea. [*]( 1 Ps. 118, 131 2 ib. 139-141 6 ib. 143 7 ib. 153 8 ib. 157-159 12 ib. 162—168 21 ib. 173 et 174 23 ib 176 25 Ps. 119, 7 ) [*]( 1 IT B, fecundus a apanu M 2 confHmit M, confanur CR 3 oblιτuf fum et holTif P1 hofn M1 4 tuus alt.J om. R illud PxS paruoluf M1 6 III] terti\' a pofr pauJ P 7 legif (egif łn ras.) M 8 VI] quart\' a 9 tuis] om. S fuaricantes a 10 Tuof in ras. M 11 uidi M 12 IIIIJ tertius a 16 Tuam dfie P 18 cufτοdιuι∗ S 19 dιlexι P2RS (cod. Am.): dilexiT MPl C̈̈av̇ tua sltJ om. R 20 ommf P1 VIII] III P, quintus a 22 lei tua meditatio mea eft (in marg.: at. uolQtas) a 23 et post n uersus] om. S ll\' B, fecundus a 24 tuum] om. Ca oblitus] om. P1 25 debellabunT M1; bellan-na S (a in marg.) ) In psalmo CXXI: Rogate pacem Hierusalem: sit bene his qui diligunt ea. Et post II uersus: Propter fratres meos et amicos meos loquar pacem tibi. propter domum domini dei nostri quaeram bona tibi. In psalmo CXXII: Ad te leuaui oculos meos, qui habitas in caelis. ecce sicut oculi seruorum ad manus dominorum suorum, sicut oculi ancillae ad manus dominae suae, sic oculi nostri ad dominum deum nostrum, donec misereatur nostri. In psalmo CXXIIII: Qui confidunt in domino quasi mons Sion: inmobilis in aeternum habitabilis in Hierusalem. In psalmo CXXVII: Beatus omnis qui timet dominum, qui ambulat in uiis eius. In psalmo CXXVIIII: Sustinui dominum, sustinuit anima mea et uerbum eius expectaui. In psalmo CXXX: Domine, non est exaltatum cor meum, neque elati sunt oculi mei: et non ambulaui in magnis et in mirabilibus super me. si non praeposui et silere feci animam meam, sicut ablactatus ad matrem suam, ita ablactata ad me anima mea. expecta, Israhel, dominum, a modo et usque in aeternum. In psalmo CXXXII: Ecce quam bonum et quam decorum habitare fratres in unum. In psalmo CXXXIII: Ecce benedicite dominum, omnes serui domini. qui statis in domo domini in noctibus. leuate manus uestras in sanctum et benedicite dominum. In psalmo CXXXIIII: Laudate nomen domini: laudate, serui, dominum. qui statis in domo domini, in atriis domus dei nostri. laudate [*]( 1 Pa. 121, 6 2 ib. 8 et 9 4 Ps. 122, 1 et 2 8 Ps. 124, 1 10 Ps. 127, 1 12 Ps. 129, 4 18 Ps. 180, 1-8 18 Pa. 132, 1 20 Ps. 138, 1 et 2 23 Ps. 134, 1-8 ) [*]( 1 in ps. CXXI] om. S 2 eam P1Ra, τe S (cod. Am.) IT 22, fectmdus a 3 et] om. P\' amicos] proximof CRav loquebar CRS av 4 quaerebam Rav 5 habiTaT P1 uerba: sicut oculi seraoram a. m. d. suorum om. Pl 6 ad] xn P2Sv 7 manum Sa nostri] τuι Mpta 10 habirabflT R, inhabitabilis a in] om. Sa (cod. Am.) hyernfalem P beari omnef quι τιmenτ Sav 11 ambulanr PSav eius] om. P1 15 propofuι Ra (cod. Am.) 17 expecTaT MC, expecτaτ∗∗ (ras. lf) P 18 et] om. MCR aetem.] fempιτernū R 19 bonum efr Sa decorem M1, a?. locundQ marg. a (cf. v) 21 in domo domini in atriis domus dei nostri av 22 sanctum] fecι̃ũ M1, feculū C, celG I ad fcm (s. lin.: ul\' fcl\'m add. al. m.) R, fcta a dno Sa ) dominum, quoniam bonus dominus: cantate nomini eius, quoniam decens. Et paulo post: Idola gentium argentum et aurum, opera manuum hominum. os habent et non loquentur, oculos habent et non uidebunt, et cetera. Et post pauca: Similes illis fiant qui faciunt ea, omnes. qui confidunt in eis. domus Israhel, benedicite domino: domus Aaron, benedicite domino: timentes dominum, benedicite domino. In psalmo CXXXV: Confitemini domino, quoniam bonus, quoniam in aeternum misericordia eius. confitemini deo deorum, quoniam in aeternum misericordia eius. confitemini domino dominorum, quoniam in aeternum misericordia eius. Et in fine psalmi: Confitemini deo caeli, quoniam in aeternum misericordia eius. In psalmo CXXXVI: Si oblitus fuero tui, Hierusalem, in obliuione sit dextera mea. adhaereat lingua mea gutturi meo, si non recordatus fuero tui, Hierusalem, si non praeposuero Hierusalem in principio laetitiae meae. In psalmo CXXXVIII: Nonne odientes te, domine, odiui et contra aduersarios tuos distabui? perfecto odio oderam illos, inimici facti sunt mihi. In psalmo CXXXVIIII: Ne des, domine, desideria impii: scelera eius ne effundantur, et eleuentur. Et post IIII uersus: Vir linguosus non dirigetur in terra. In psalmo CXL: Corripiat me iustus in misericordia et arguat me: oleum amaritudinis non inpinguet caput meum. Et post V uersus: Quoniam ad te, domine, domine, oculi mei: in te speraui, ne [*]( 2 Ps. 134, 15 et 16 5 ib. 18-20 8 Ps. 135, 1--3 12 ib. 26 18 Ps. 136, 5 et 6 16 Ps. 138, 21 et 22 19 Ps. 139, 9 21 ib. 12 22 Ps. 140, 5 24 ib. 8 ) [*]( 1 camre C 2 paulo p.] pofr pabca (pruca M\') MORa 3 manuum] om. P1 4 uerba: oculos h. e. n. uidebunt om. R post pauca] p; p*uaca (ras. a) M, p; paulo Pl, paulo pofr Sa 5 fιmιlιf М1a et ogs qui I fidUnT. a om̃f MCS confidiT MC 6 et 7 init. domino] dum Ba aarom M 7 dfim bis P 9 misericordia eius) bis om. R 10 in aetern. miserie. eius] om. S 11 finS P 13 et 15 hyerufalem P 15 ∗τui M1 Hierusalem] om. S ppofuero PI B 16 cennffuno XXXVIII P . 19 unpuf *celera (f elut.) M impuf P\'a 20 scel.] frella R ne] ncc MP III R, tertiua a 21 dirigιτur faper Terram P1 .22 corrιpι& MCRa argueT Pa 2S V R, quartus a uerflis qumq. S 24 domine alt. om. a ) euacues animam meam. In psalmo CXLI: Voce mea ad dominum clamaui, uoce mea ad dominum deprecatus sum. effundam in conspectu eius eloquium meum, tribulationem meam coram illo adnuntiabo. Et post VII uersus: Clamaui ad te, domine, dixi: tu es spes mea, pars mea in terra uiuentium. In psalmo CXXI: Meditabar in omnia opera tua, facta manuum tuarum loquebar. expandi manus meas ad te: anima mea quasi terra sitiens ad te. Et post III uersus: Fac me audire mane misericordiam tuam, quoniam in te confido. notam fac mihi uiam, in qua ambulo,\' quoniam ad te leuaui animam meam. libera me de inimicis meis, domine: ad te protectus sum. In psalmo CXLIII: Libera me et erue me de manu filiorum alienorum, quorum os locutum est uanitatem, et dextera eorum dextera mendacii. ut sint filii nostri quasi plantatio crescens in adulescentia sua. filiae nostrae quasi anguli ornati ad similitudinem templi. promtuaria nostra plena et supereffundentia ex hoc in illud. pecora nostra in milibus et innumerabilia in compitis nostris: tauri nostri pingues. non est interruptio, et non est egressus, et non est ululatus in plateis nostris. beatus populus, cuius talia sunt, beatus populus, cuius dominus deus suus. In psalmo CXLIIII: Exaltabo te, domine, deus meus, rex, et benedicam nomini tuo in aeternum et ultra. in omni die benedicam tibi et laudabo nomen tuum in sempiternum iugiter. Et post II uersus: Generatio ad generationem laudabit opera tua, et fortitudines tuas adnuntiabunt. decorem gloriae magnitudinis [*]( 1 Ps. 141, 2 et 3 4 ib. 6 6 Ps. 142, 5 et 6 8 ib. 8 et 9 12 Ps. 143, 11-15 22 Ps. 144, 1 et 2 25 ib. 4-7 ) [*]( 4 illo] 1po B VI MPOR, quartus a 5 porcio R (cf. v) 6 medirabor P omm C 7 manH MP1C animam meam Pl 8 τerτιū S, tertius a 10 ambulem BSv 11 ad] a P2RSa 12 uerba; libera m. e. erue me tn ras. S 14 et] om. M1S nostri] mei a 16 angeli R prumruana MP, pnumpτuarιa C\' 17 ex] m MP1CR 19 greffuf MPCB 21 suus] eius Bav 22 rex] om. MOB, rex me Sa 24 fecundus a 25 generacione eT generacio ad g. ( er generacio del. lin. rubr.) B laudauιτ MP1C, laudauerut a 26 uerba: adnuntiabunt usque ad fortitudines tuae (p. 47, 5) om. MCB ) tuae et uerba mirabilium tuorum loquar. et fortitudinem horribilium tuorum loquentur et magnitudines tuas narrabunt. memoriam multae bonitatis tuae loquentur et iustitias tuas laudabunt. Et post IIII uersus: Et sancti tui benedicent tibi. gloriam regni tui dicent et fortitudines tuas loquentur. ut ostendant filiis hominum fortitudines eius et gloriam decoris regni eius. Et paulo post: Iuxta est dominus omnibus qui inuocant eum, omnibus qui inuocant eum in ueritate. placitum timentium se faciet et clamorem eorum audiet et saluabit eos. custodit dominus omnes diligentes se, et uniuersos impios conteret. laudem domini loquetur os meum, et benedicet omnis caro nomini sancto eius in aeternum et iugiter. In psalmo CXLV: Lauda, anima mea, dominum: laudabo dominum in uita mea, cantabo deo meo, quamdiu sum. nolite confidere in principibus, in filio hominis, cui non est salus. Et post II uersus: Beatus cuius deus Iacob auxiliator eius, spes eius in domino deo suo. In psalmo CXIVI: Laudate dominum, quoniam bonum est canticum dei nostri, quoniam decorum est pulchra laudatio. Et post VII uersus: Suscipiens mansuetos dominus, humilians impios usque ad terram. canite domino in confessione, canite deo nostro. Et post VII uersus: Non est in fortitudine equi uoluntas eius, neque in tibiis uiri placebitur ei. placebitur domino in his qui timent [*]( 4 Ps. 144, 10-12 7 ib. 18—21 13 Ps. 145, 2 et S 16 ib. 5 17 Ps. 146, 1 19 ib. 6 et 7 22 ib. 10 et 11 ) [*]( 1 mιrabιlιum (mm in rasura 5 litterarum al. m.) P tuorum] om. P 2 borribilium tuorum] hombihorum P1 narrabo PSa 3 loquenTe Pl 4 nn PS, tertius a benedicanr Sv (cod. Am.), benedicuntja 7 eius] ei C paulo post] poti pfalmur P1, pofx paululum P1 uerba: omnibus q. i. eum semel posita in MPCRa 9 faluauιτ M1P1 11 benedicir MCa, benedicaT P 12 nomen P fcο̄ (pro 0 al. m. m pos.) P 14 dom.] deum a cantabo] pfallam Plav ino M1 sum] ero P1 16 IF R, fecundus a 16 d*f (ras. n) M, d5 C 18 bonuf MPC deo nro a 19 est] ei\' R pulcra M1R vn S: paucof MPCRa 21 cantate a domino] do m C, deo nro R cantate Ca deo] dño М2PCa, dno deo R et] ITS S VII S: IIII MPCR, quartus a 22 non est) y e (in ras. 5 uel 6 litterartm) M 23 placebitur ei] om. P1 placiTur P1, placerur P* (cod. Am.) ) eum et expectant misericordiam eius. In psalmo CXLVIII: Reges terrae et omnes populi, principes et uniuersi iudices terrae, iuuenes et uirgines, senes cum pueris laudent nomen domini. In psalmo CXLVIIII: Cantate domino canticum nouum: laus eius in congregatione sanctorum. laetetur Israhel in factore suo, filii Sion exultent in rege suo. Et post III uersus: Exaltabit mansuetos in Iesu. exultabunt sancti in gloria. laudabunt in cubilibus suis. exaltationes dei in gutture eorum. In psalmo CL: Laudate dominum in sancto eius, laudate eum in fortitudine potentiae eius. laudate eum in fortitudinibus eius, laudate eum iuxta multitudinem magnificentiae suae. Et in fine psalmi: Omne quod spirat laudet dominum.

Haec de libro Psalmorum collegimus, in quibus suam quisque uitam, si proficere affectat, inspiciat. ubi lectorem admonemus, ut ea quae de Psalmis posui tamquam unum psalmum contextim legat, tacitis uerbis meis, quae ad hoc interposui, - ut si uoluerit inspiciat, ubi sit scriptum quod posui, id est quoto uel in quo loco eiusdem psalmi. his enim praetermissis qui lectione continuata inspexerit sola uerba Psalmorum multo iocundius et ob hoc utilius ex diuinis afficietur eloquiis. Nunc de libris Salomonis quae uidebuntur huic operi necessaria colligemus: ac primum de Prouerbiis, qui liber si bene intellegatur, ad mores pios informandos paene totus ualebit. sed ea quae [*]( 2 Ps. 148, 11 et 12 4 Ps. 149, 1 et 2 7 ib. 5 et 6 9 Ps. 150, 1 et 2 12 ib. 6 ) [*]( 1 eum] om. M1 5 nouum] om. P1 6 exultent] om. S tertius a 7 exulτauιτ MtC, exalTamx M3P1RSa 8 exulraTionef (-ciomf M\') M\'PCRSa 9 fcο̄ S: fcOf M\'P, fclf FCRav 12 et] om. R \' 15 quifquif S ofecTaT R 16 ammonem\' MPC ea] om. MP CR queq, R 17 pralmS unQ S conτexτū (u in 1 mute m. 1) M, conτexτῑ∗ S 18 ad hoc] adhuc S 20 quoto] quod C 28 diumif (nif in ras. al. m.) P affιcι& C, efficieTur RS, ef in ras. ab al. m. P 24 falamomf Ml 25 collegimuf MlPSa pnmo S proaerbif P1 27 ualebiT (u in ras.) M )

- obscura sunt praetermitto: habeant ea quibus exerceantur lectores dilectoresque spiritalium litterarum: nos in hoc opere statuimus ilia ponere quae ad agendam uitam facile intellecta referantur. quamuis multis uideri possim apertissima praetermisisse: nonnullaque hinc potius clausa sunt, unde putantur esse perspicua. quid enim tam clarum uidetur et quid tam inepte fit, si ad proprietatem uelis accipere, quod ibi scriptum est: ab aqua aliena abstine te et de fonte alieno ne biberis? . aut quid ualet ad mores corrigendos, nisi intellectus illic altior requiratur, quod dictum est: paupertas uirum humiliat, manus autem fortium locupletat? cum et non esse pauperem et esse manibus fortem non sit in bonorum hominum potestate et multis prouenerit pessimis, et hoc prouerbium male intellectum possit prouocare pauperes fortes, ut rapinis se existiment debere ditescere. quis non autem rideat, si proprie positum putauerit quod ibi legitur: non enim nascuntur filii malignis? omnia \' ergo talia relinquemus, et ea quibus suadetur aliquid aliquanto diutius, cum id quod suadetur atque praecipitur non sit obscurum et id potius sit ponendum in hoc Speculo, ubi se illi inspiciant quibus iam persuasum est bene ac laudabiliter - [*](10 cf. Septuag. Prou. 9, 18 18 Prou. 10, 4 20 Prou. 24, 20 ) [*](1 p̀mιττο MP1 habenT PlGS 2 exerceanT C 3 hTerarum P 4 intellectu a 5 udere M1 apτιffιma C 6 p̃τ̃mιffιffe MC, preτermefιfe P nonnulla qnq PS olaoA P\' 8 meprem P1, meprum P\' 9 erllιf M1P1 quod] om. P 12 illic intellectus a al-nor (or m ras.) P reqmraT C 15 poTefraTem P1 mnhtl B 16 puemra S et] m P1 ιnτellecτuf P1 17 puocare pottlT R fornf P1 18 quos B 19 poffιτum P1 21 relιnquimuf PS 22 ahquando M1P1 uerba: aliquid a. d. c. i. q. snadetnr om. R 28 aTq; p̃cιpιτur bene mu\'e ponem\'. dQ nο̄ HT obfcura R 24 fpecultl S 25 pfuaffū M ) [*]( XII, Ang. 3, i. ) [*]( 4 ) uiuere, sed, ut hoc faciant, quae sibi optanda atque obseruanda sint quaerunt. haec itaque de Prouerbiis Salomonis ponenda credidimu\'s.

VII. DE PROVERBIIS.

Timor domini principium scientiae. sapientiam atque doctrinam stulti despiciunt. audi, fili mi, disciplinam patris tui et ne dimittas legem matris tuae. Et post uersus XIIII, cum de homicidis loqueretur: Ipsi, inquit, contra sanguinem suum insidiantur et moliuntur fraudes contra animas suas. sic semitae omnis auari animas possidentium rapiunt. Item post IIII uersus: Vsquequo, paruuli, diligitis infantiam et stulti ea quae sibi sunt noxia cupiunt et inprudentes odibunt scientiam? Et post XI uersus: Tunc inuocabunt me et non exaudiam: mane consurgent et non inuenient me: eo quod exosam habuerint disciplinam et timorem domini non susceperint nec adquieuerint consilio meo et detraxerint uniuersae correptioni meae. comedent igitur fructus uiae suae suisque consiliis saturabuntur. auersio paruulorum interficiet eos et prosperitas stultorum perdet illos. qui autem me audierit, absque terrore quiescet et abundantia perfruetur malorum timore sublato. Et post IIII uersus: Si [*]( 6 Prou. 1, 7 et 8 9 ib. 18 et 19 12 ib. 22 14 ib. 28 —33 22 Prou. 2, 8-18 ) [*]( 1 quae] quique R quae sibi] quaefιuι P obTanda adq; MP 2 obferuenda M funt qrant a 3 credunnf S 5 de prouerbiis] om. Ba 6 acientiae] fapienriae P\'Rv 8 nede mi raf M1 xvm Pl undecim uerfua a 9 homιcιdιιf MP1CSa loq MP, loqmrur R 10 mobanTur Pl 12 III PIBS, tres a paruoli M1 13 ea] om. P1 14 odibunT Sv: b ras. M, b puncto suppos. del. P, odmnt CRa XI] octo a 15 muemunr JfP1 16 exosamj ezu* fa M, exo«fam P habent C 17 fufcipennr MPC confiliu meo (u in o mute m. 1, uirg. ras.) M 19 uiae] uιτae MPC 21 quefciT P1, requιefceτ RSav 22 τιmore∗ M III R, tres a )

enim sapientiam inuocaueris et inclinaueris cor tuum prudentiae, si quaesieris eam quasi pecuniam et sicut thesauros effoderis illam, tunc intelleges timorem domini et scientiam dei inuenies, quia dominus dat sapientiam et ex ore eius scientia et prudentia. custodiet rectorum salutem et proteget gradientes simpliciter: seruans semitas iustitiae et uias sanctorum custodiens. tunc intelleges iustitiam et iudicium et aequitatem et omnem semitam bonam. si intrauerit sapientia cor tuum et scientia animae tuae placuerit, consilium custodiet te et prudentia seruabit te, ut eruaris de uia mala et ab homine qui peruersa loquitur, qui relinquunt iter rectum et ambulant per uias tenebrosas, qui laetantur, cum malefecerint, et exultant in rebus pessimis, quorum uiae peruersae et infames gressus eorum: ut eruaris a muliere aliena et ab extranea, quae mollit sermones suos et reliquit ducem pubertatis suae et pacti dei sui oblita est. Et post XIII uersus: Misericordia et ueritas non te deserant: circumda eas gutturi tuo et describe in tabulis cordis tui, et inuenies gratiam et disciplinam bonam coram deo et hominibus. habe fiduciam in domino ex toto corde tuo et ne innitaris prudentiae tuae. in omnibus uiis tuis cogita illum, et ipse diriget gressus tuos. ne sis sapiens apud temet ipsum. time dominum et recede a malo. Et post I uersum: Honora dominum de tua substantia et de primitiis omnium frugum tuarum. Et . post II uersus: Disciplinam domini, fili mi, ne abicias, nec deficias, cum ab eo corriperis. quem enim diligit dominus, corripit: et quasi pater in filio conplacet sibi. beatus homo, [*](16 Prou. 3, 3—7 23 ib. 9 25 ib. 11—15 ) [*](1 Xapienf fapienxia MP1C 2 xef I fauruf M\' effudenf M, effodienf PlS (cod. Am.) 8 mxellegif P 4 dominus] deus R 5 cufτοdι∗τ P cofTodA recrorS Ml 6 femιτaf (femi in ras. m. 1) M 7 ιnτellegenf M1P1 10 et] om. P 11 rehncunr M, derelinqunnt a 13 cora Ml famif MP1, fanuf C 14 ab] om. MP\' CB 15 molla Mlp\' reliqmd M1P1, relιnquιτ CS 16 XIII (X in ras.) M, octo a 17 deferenT MC 18 difcnbe MPC 20 miTarif М1, ιnnιτerιf S tuae] om. P\' 21 diregiT M1P1 22 dom.] deu R 23 1] unu S, 24 Tuorum MC1 (cod. Am.) frugum ruarum ommum P1 2.5 nee] ne PlSa dιfιcιaf 81 26 corrιp∗erif P 27 oplacebiT R ) [*]( 4* ) qui inuenit sapientiam et qui affluit prudentia. melior est adquisitio eius negotiatione argenti et auro primo fructus eius: . pretiosior est cunctis opibus, et omnia quae desiderantur huic non ualent conparari. Et post X uersus: Fili mi, ne effluant haec ab oculis tuis: custodi legem atque consilium. Et post VIII! uersus: Noli prohibere benefacere eum qui potest: si uales, et ipse benefac. ne dicas amico tuo: uade et reuertere, et cras dabo tibi, cum statim possis dare. ne moliaris amico tuo malum, cum ille in te habeat fiduciam. ne contendas aduersus hominem frustra. Et post VII uersus: Inlusores ipse deludet et mansuetis dabit gratiam. Et post XLIIII uersus: Omni custodia serua cor tuum, quia ex ipso uita procedit. remoue a te os prauum, et detrahentia labia sint procul a te. oculi tui recta uideant et palpebrae tuae praecedant gressus tuos. dirige semitam pedibus tuis, et omnes uiae tuae stabilientur. nec declines in dexteram aut in sinistram. auerte pedem tuum a malo. uias enim, quae a dextris sunt, nouit dominus, peruersae uero sunt quae a sinistris sunt. ipse autem rectos facit cursus tuos, itinera autem tua in pace producet. Fili mi, adtende sapientiam meam et prudentiae meae inclina aurem tuam, ut custodias cogitationes, et disciplinam labia tua conseruent. fauus enim stillans labia meretricis et nitidius oleo guttur -eius. nouissima autem illius amara quasi absinthium et acuta quasi gladius biceps. pedes eius descendunt in mortem et [*](4 Prou. 3, 21 6 ib. 27-80 11 ib. 34 12 Prou. 4, 23 — 5, 5 ) [*](1 prndenci M1. praden-nam C, prudennę 81 2 adque Acio MI, adquefmo C1 aun P1 primo] punmmo P* 4 X] fex a 5 affluanτ P1S 6 VIIII] fex a 7 poxe M1 oada MC 8 pofef M, poffef P\' 9 habUIT C1 10 hominum M fruf∗τra (a ras.) M VllJ VI PlS 11 ιllufιοnes B del.] deducet a 12 XLIII CB, uiginti quattuor a 18 ex] ab a procidir M1P1 14 recre MCa 15 praecedunr Pl 16 omnes] om̀ M, omnia C nec] ne BSav in .. in] ad .. ad S 17 deiTram P auτ (a in ras.) M pedum P 18 a] ad MPC dexτrι M puerfe (uerfe in litt. elut. scr.) M 19 qm M1 a] ad M1P1 20 TU4 M\' 22 cogiTanomf Ml P1 conferuanT M 28 fauof M1 difnllanf RSv 24 abfenciQ M1, abfennum P1 (cod. Am.), abAn-num M3C 25 es pede! P) ad inferos gressus illius penetrant. Et post XCVII uersus: Non concupiscat pulchritudinem eius cor tuum, ne capiaris nutibus illius: pretium enim scorti uix unius est panis: mulier autem uiri pretiosam animam capit. numquid abscondere potest homo ignem in sinu suo, ut uestimenta illius non ardeant? aut ambulare super prunas, et non conburentur plantae eius? sic qui ingreditur ad mulierem proximi sui, non erit mundus, cum tetigerit eam. non grandis est culpa, cum quis furatus fuerit: furatur enim, ut esurientem inpleat animam: deprehensus quoque reddet septuplum et omnem substantiam domus suae tradet. qui autem adulter est, propter inopiam cordis perdet animam suam. Et post V uersus: Fili mi, custodi sermones meos et praecepta mea reconde tibi. serua mandata mea et uiue et legem meam quasi pupillam oculi tui. Et post uersus LVII: Intellegite, paruuli, astutiam, et insipientes, animaduertite. Et post II uersus: Veritatem meditabitur guttur meum, et labia mea detestabuntur impium. Et post III uersus: Accipite disciplinam meam: doctrinam magis quam aurum diligite. melior est enim sapientia cunctis pretiosissimis, et omne desiderabile ei non potest conparari. Et post II uersus: Timor domini odit malum: adrogantiam et superbiam et uiam prauam et os bilingue detestor. Et post VI uersus: Ego diligentes me diligo, et qui mane uigilant ad me, inuenient me. [*](2 Prou. 6, 25—32 12 Prou. 7, 1 et 2 15 Prou. 8, 5 16 ib. 7 18 ib. 10 et 11 21 ib. 18 28 ib. 17-21 ) [*](1 grefuf Mx nonagιnτa VII S, pluree a 2 pulcrιτudιnẽ B ne] nec M\'v 3 illiua] eιus R mulier] melior MC 6 aur (T in ras.) M et] UT M3PaCRSav conburanτur M P2CRav 8 ca TeTigenT ** ******* (ras. cll Te-ngiT) M culpae PS culpa efr B 9 efunenTe M1 10 reda Ml 11 cordif inopiam Sav 12 pdiT MPB V] qrt\' a V Q in ras. P 13 serua] fcrura MP1C1, fcruτareC2R 14 pupilla MC 15 u. LYII] aliquot uerfua a 16 alas u\'τιτe B II] fecundus a 17 detestabuntur) nõ atteftarf a 18 III] tertius a ; 20 ad uocem cuncnf 8. lin. add: opib; C* 2111] fecundus a 23 de- τefτοr PS: deref rur M1, deTefranir FCRa VI] qrt\' a ) mecum sunt diuitiae et gloria, opes superbae et iustitia. melior est fructus meus auro et pretioso lapide, et genimina mea argento electo. in uiis iustitiae ambulo, in medio semitarum iudicii, ut ditem diligentes me et thesauros eorum repleam. Et post XXIII uersus: Beatus homo, qui audit me, qui uigilat ad fores meas cotidie et obseruat ad postes ostii mei. qui me inuenerit, inueniet uitam et hauriet salutem a domino. qui autem in me peccauerit, laedet animam suam. omnes qui me oderunt diligunt mortem. Et post VIIII uersus: Relinquite infantiam et uiuite et ambulate per uias prudentiae. qui erudit derisorem, ipse sibi facit iniuriam: et qui arguit impium, generat maculam sibi. noli arguere derisorem, ne oderit te: argue sapientem, et diliget te. da sapienti, et addetur ei sapientia. doce iustum, et festinabit accipere. principium sapientiae timor domini, et scientia sanctorum prudentia. Et post XVIII uersus: Non proderunt thesauri iniquitatis, iustitia uero liberabit a morte. Et post IIII uersus: Qui congregat in messe, filius sapiens est: qui autem stertit aestate, filius confusionis. Et post IIII uersus: Sapiens corde praecepta suscipiet: stultus caeditur labiis. qui ambulat simpliciter, ambulat confidenter: qui autem deprauat uias suas, manifestus erit. qui annuit oculo, dabit dolorem: stultus labiis uerberabitur. uena uitae os iusti: et os impiorum operiet iniquitatem. odium suscitat rixas, et uniuersa delicta operit caritas. in labiis sapientis inuenietur [*]( 5 Prou. 8, 34—36 10 Prou. 9, 6—10 16 Prou. 10, 2 18 ib. 5 20 ib. 8-14 ) [*]( 1 glonae PlS 4 ditem] d∗τē (d add. al. m.) M, dιuιτef C* ∗∗τhefaurof M 5 XXIII] XIII 8, aliquos a me] om. M1, add. M* 6 coTTidie S ad] om. P\' 8 autem] om. R ledix M1P, lediT CIa 10 lnfanTia M1 muae М1P, uι∗ueτe (prior e litt. i» i mut. al. m.) S 13 dιlιgιτ M1P ad uerba, quae sunt da sapienti, ix marg. add: occaflonem P\' (cf. v) 14 adda C, adda\' ** (UT eras.) M fefτιnauιτ M1PC 17 miquιτaτef M1 uero] u5* (f ras.) M, auTem P liberamT М1P1 IIII] qua.rt\' a 19 frerra М1P1 IDI] terti\' a 20 praecepta] u\'ba R 22 oculum M1P1 23 uerbera Tur M, uerberaxur PCR 24 oprr Rv 25 carιτa∗∗f (ras. Te) M labia a ) sapientia, et uirga in dorso eius qui indiget corde. sapientes abscondunt sapientiam: os autem stulti confusioni proximum est. Et post IIII uersus: Via uitae custodientibus disciplinam: qui autem increpationes relinquit, errat abscondunt odium labia mendacia. qui profert contumeliam, insipiens est in multiloquio peccatum non deerit: qui autem moderatur labia sua, prudentissimus est. argentum electum lingua iusti: cor impiorum pro nihilo. labia iusti erudiunt plurimos: qui autem indocti sunt, in cordis egestate moriuntur. benedictio domini diuites facit, nec \'sociabitur eis adflictio. quasi per risum stultus operatur scelus: [sapientia autem est uiro prudentia. quod timet impius, ueniet super eum: desiderium suum iustis dabitur. Et post II uersus: Sicut acetum dentibus et fumus oculis, sic piger his qui miserunt eum. timor domini adponet dies et anni impiorum adbreuiabuntur. expectatio iustorum laetitia: spes autem impiorum peribit. fortitudo simplicis uia domini, et pauor his qui operantur malum. iustus in aeternum non commouebitur: impii autem non habitabunt in terra. os iusti parturiet sapientiam: lingua prauorum peribit. labia iusti considerant placita, et os impiorum peruersa. Statera dolosa abominatio apud deum et pondus aequum uoluntas eius. ubi fuerit superbia, ibi erit contumelia: ubi autem humilitas, ibi et sapientia. simplicitas iustorum diriget eos et supplantatio peruersorum perdet illos. non proderunt diuitiae in die ultionis: iustitia autem liberabit a morte. iustitia simplicis diriget uiam eius et in impietate [*]( 8 Prou. 10, 17-24 18 ib. 26—32 et Prou. 11, 1-7 ) [*]( 2 sapientiaml fcienτιā P2Sv autem] om. 8 SHI MP\'R, VI 8, terti\' a euTrodienTi Sav 4 mcrepanomf (-ciomf M) MPl relinquA MP1 relmqflT errār R 6 mnlxiloqmtl M1P1 7 ιufτι (ex corr. M. 1, quae habuerat lutra) M 9 monenrar P2Sv 18 saum] om. MP1C1R II] fecQdns a 15 ad j ∗uιbunτur (p ras., bre pos. 2 m.) M, abbreuιabunτ̃ R, breniabnntnr an 17 qui] om. R post operantur uerba fceluf fapιencιa ma sequuntur, sed lineola perducta M 19 terram P 20 placida MP1 21 deum] dum Sv 22 errr & P2C1Sav 24 dιregιτ MP1 fubplanTano S 25 hberamT JlPC 26 ιufτιτιam JP1, ιufτιcιa (uirg. ras.) M fimphcef M1 dingiT Cl (cod. Am.) in] om. P* (cod. Am.) ) sua corruet impius. iustitia rectorum liberabit eos, et in insidiis suis capientur iniqui. mortuo homine impio nulla erit ultra spes, et expectatio sollicitorum peribit. Et post VII uersus: Qui despicit amicum suum, indigens corde est: uir autem prudens tacebit. qui ambulat fraudulenter, reuelat arcana: qui autem fidelis est animi, celat commissum. ubi non est gubernator, populus corruet: salus autem, ubi multa consilia. adfligetur malo, qui fidem facit pro extraneo: qui autem cauet laqueos, securus erit. Et post II uersus: Benefacit animae suae uir misericors: qui autem crudelis est, et propinquos abicit. Et post IIII uersus: Abominabile domino prauum cor, et uoluntas eius in his qui simpliciter ambulant. manus in manu non erit innocens malus: semen autem iustorum saluabitur. Et post II uersus: Desiderium iustorum omne bonum est: praestolatio impiorum furor. alii diuidunt propria et ditiores fiunt: alii rapiunt non sua et semper in egestate sunt. anima, quae benedicit, inpinguabitur: et qui inebriat, ipse quoque inebriabitur. qui abscondit frumenta, maledictus in populis: benedictio autem super caput uendentium. bene consurget diluculo qui quaerit bona: qui. autem inuestigator malorum est, opprimetur ab eis. qui confidit in diuitiis suis, hic corruet: iusti autem quasi uirens folium germinabunt. Et post IIII uersus: Si iustus in terra recipit, quanto magis impius et peccator? Qui diligit disciplinam, diligit scientiam: qui autem odit increpationes, insipiens est. qui bonus est, hauriet a domino gratiam : qui [*]( 4 Prou. 11, 12—15 10 ib. 17 11 ib. 20 et 21 14 ib. 28-28 28 ib. 81 et Prou. 12, 1—3 ) [*]( 1 impiof M1P1 rectorom] luTrorum B hberamr M1P1CS S etpr.] ex P 4 VII 8: IIII MPC, III R, quinq; a efr corde 5 fraudolenrer S 6 archana MCB fidelis est, animi celat.. distinxit a animi] amia R 7 corr. pop. R 8 affligit M1, adflιgιτur P1 11 et] ecii B (cf. v) propmquuf M1 ppinquu*, abijcit dist. a IIII] tres a 16 rapiunr (u in ras.) M 18 uerba: et qui i. i q. inebriabitur om. MPCB 19 maledicemr P1Sv 20 confurgir RSv 21 obpnmerur MC 22 corroix MPlCR 23 nn] vn S, tres a 26 insipiens] om. B hauriet] ann & M1) autem confidit cogitationibus suis, impie agit. non roborabitur homo ex impietate, et radix iustorum non commouebitur. Et post XVI uersus: Desiderium impii munimentum est pessimorum: radix autem iustorum proficiet. propter peccata labiorum ruina proximat malo: effugiet autem iustus de angustia. de fructu oris sui unusquisque replebitur bonis, et iuxta opera manuum suarum retribuetur ei. uia stulti recta in oculis eius: qui autem sapiens est, audit consilia. Et post IIII uersus: Est qui promittit et quasi gladio pungitur conscientiae: lingua autem sapientium sanitas est. labium ueritatis firmum erit in perpetuum: qui autem testis est repentinus, concinnat linguam mendacem. dolus in corde cogitantium mala: qui autem ineunt pacis consilia, sequetur eos gaudium. non contristabit iustum quicquid ei acciderit: impii autem replebuntur malo. abominatio domini labia mendacia: qui autem fideliter agunt, placent ei. homo uersutus celat scientiam: et cor insipientium prouocabit stultitiam. Et post II uersus: Maeror in corde uiri humiliabit illud, et sermone bono laetificabitur. qui neglegit damnum propter amicum, iustus est: iter autem impiorum decipiet eos. non inueniet fraudulentus lucrum, et substantia hominis erit auri pretium. in semita iustitiae uita: iter autem deuium ducit ad mortem. Filius sapiens doctrina patris: qui autem inlusor est, non audit, cum arguitur. de fructu oris sui homo saturabitur bonis: anima autem praeuaricatorum iniqua. qui [*]( 8 Prou. 12, 12—15 9 ib. 18—23 18 ib. 25-28 et Prou 13, 1-15 ) [*]( 3 XVI 8: X MPOR, aliquos a 4 peffimS MP1C1R 9 IIII] vn S, tres a pugii M\' 10 est] er R labia C\'R 12 lingua C mendacn P2 18 ιnιunτ M\'P fequenτur M1P1, fequrt S eos] om. C 14 gaudium] glacha Ml accedenT MC\', accedenr (corr. m. 1) P 15 abomιnaτιο S dHo C* (cf. v) 16 uerba: placent - - insxpientium om. m. 1, in marg. infer. add.: placenT ei omo uerfaruf (corr. homo uerfuruf m. 3) celaT fcιenτιã & cor ιnfιpιenτιū cum sign. M et hp m. 2 M 17 fcienna C1 prouocaUlT P\' 18 uiri] om. P\' illud] illuτ MC, illum v 21 fraudolenruf S 22 in] er m Sa femiTaf C diuium M1P1 24 argueTur Sa sui] om. PCB ) custodit 08 suum, custodit animam suam: qui autem inconsideratus est ad loquendum, sentiet mala. uult et non uult piger: anima autem operantium inpinguabitur. uerbum mendax iustus detestabitur: impius autem confundit et confunditur. iustitia custodit innocentis uiam: impietas uero peccatores supplantat. est quasi diues, cum nihil habeat, et est quasi pauper, cum in multis diuitiis sit. redemptio animae uiri diuitiae suae: qui autem pauper est, increpationem non sustinet. lux iustorum laetificat: lucerna autem impiorum extinguetur. inter superbos semper iurgia sunt: qui autem agunt cuncta consilio, reguntur sapientia. substantia festinata minuetur: quae autem paulatim colligitur manu, multiplicabitur. spes, quae differtur, adfligit animam: lignum uitae desiderium ueniens. qui detrahit alicui rei, ipse se in futurum obligat: qui autem timet praeceptum, in pace uersabitur. lex sapienti fons uitae, ut declinet a ruina mortis. doctrina bona dabit gratiam: in itinere contemptorum uorago. Et po s t XII uersus: Qui parcit uirgae suae, odit filium suum: qui autem diligit illum. instanter erudit iustus comedit et replet animam suam: uenter autem impiorum insatiabilis. Et post II uersus: Ambulans recto itinere et timens deum despicietur ab eo qui infami graditur uia. in ore stulti uirga superbiae: labia sapientium custodiunt eos. Et post II uersus: Testis fidelis non mentietur: profert mendacium testis dolosus. quaerit derisor sapientiam et non inuenit: doctrina prudentium facilis. uade contra uirum stultum et nescito labia inprudentiae. [*]( 18 Pron. 18, 24 et 25 21 Prou. 14, 2 et 8 23 ib. 5--18 ) [*]( 4 confunderur CRav, corr. m. 1 P 5 mnocenf MC1 peccaro Pl S, peccaTa MC\'Ra, peccarore C\', peccaroref P\'v 6 rubplanxax MC eat yr.] er CR 8 fufτιnιτ MI, fufτιner (e ex 1 corr. m. 1) P 9 autem] om. a exτιnguτ̓ Ml 11 conXlIia М1P1, cum confιlio P1v 18 deferrur M\'P* defιderanτιum MP1C 14 se] om. М1P1 15 fapienTif P\' 17 uorago (o pr. in rasura) P Xll] aliquot a 18 parca S suae] om. Rv 19 commediT M1 20 mfaτurabιlιf RSv 21 defpιcιτur (e s. lift. m. 1) S, dιfpιcιτur MPC1, defpιcιτur CRv 28 11] fecadus a 25 prudentium] Capientium a 26 ∗fcιτο (eras. ne) P ) sapientia callidi est intellegere uiam suam, et inprudentia stultorum errans. stultus inludet peccatum: inter iustos morabitur gratia. cor, quod nouit amaritudinem animae suae, in gaudio eius non miscebitur extraneus. domus impiorum delebitur: tabernacula uero iustorum germinabunt. est uia, quae uidetur homini iusta: nouissima autem eius deducunt ad mortem. risus dolore miscebitur, et extrema gaudii luctus occupat. Et post III uersus: Sapiens timet et declinat malum: stultus transilit et confidit. inpatiens operabitur stultitiam et uir uersutus odiosus est. Et post IIII uersus: Qui despicit proximum suum, peccat: qui autem miseretur pauperis, beatus erit. errant qui operantur malum: misericordia et ueritas praeparabunt bona. in omni opere erit abundantia: ubi autem uerba sunt plurima, frequenter egestas. Et post IIII uersus: In timore domini fiducia fortitudinis, et filiis eius erit spes. timor domini fons uitae, ut declinent a ruina mortis. Et post II uersus: Qui patiens est, multa gubernatur prudentia: qui autem inpatiens est, exaltat stultitiam suam. uita carnium sanitas cordis: putredo ossuum inuidia. qui calumniatur egentem, exprobrat factori eius: honorat autem eum, qui miseretur pauperis. Et post VII uersus: Responsio mollis frangit iram: sermo durus suscitat furorem. lingua sapientium ornat scientiam: os fatuorum ebullit stultitiam. Et post XVII uersus: Non amat pestilens eum qui se corripit, nec ad sapientes graditur. Et post V uersus: Melius est paruum cum timore domini quam [*]( 8 Prou. 14, 16 et 17 11 ib. 21—23 15 ib. 26 et 27 17 ib. 29—31 22 Prone 15, 1 et 2 24 ib. 12 26 ib. 16—20 ) [*]( 1 et] om. B 2 frulrif P* 4 exτraneof M1P1 5 est] ex S 6 ductlT B 8 declιneτ P1 9 τranfιlι& S 10 IIII] q̄rtus a 13 uerit. et mis. P praeparanT Sav opere bono P2C2 14 ibi frequenτer C2v 15 IIII] III1 P, tree a 16 decbneT PCBa (cod. Am.) 17 est] om. 01 18 est] om. P1 19 oCbum (ras. u) C, omum BSa 20 facronf C 21 VII] aliquos a 24 uerba: et post - - graditar om. m. 1, m marg. add. (sign. ħđ et hp) m. 2, sed pefnlen pos., - uerbo f litteram atU. m. 3 M XVII] aliquot a 26 V] XH MP\'CB quartum aerftun a parum P2CRav Timorem P1 ) thesauri magni et insatiabiles. melius est uocari ad holera cum caritate quam ad uitulum saginatum cum odio. uir iracundus prouocat rixas: qui [patiens est mitigat suscitatas. iter pigrorum quasi saepes spinarum: uia iustorum absque offendiculo. filius sapiens laetificat patrem: et stultus homo despicit matrem suam. Et post II uersus: Dissipantur cogitationes ubi non est consilium: ubi uero plures sunt consiliarii, confirmantur. laetatur homo in sententia oris sui, et sermo oportunus est optimus. semita uitae super eruditum, ut declinet de inferno nouissimo. Et post IIII uersus: Conturbat domum suam qui sectatur auaritiam: qui autem odit munera, uiuet. mens iusti meditabitur oboedientiam: os impiorum redundat malis. longe est dominus ab impiis, et orationes iustorum exaudiet. lux oculorum laetificat animam: fama bona inpinguat ossa. auris, quae audit increpationes uitae, in medio sapientium commorabitur. qui abicit disciplinam, despicit animam suam: qui autem adquiescit increpationibus, possessor est cordis. timor domini disciplina sapientiae, et gloriam praecedit humilitas. Hominis est animum praeparare, et dei gubernare linguam. omnes uiae hominum patent oculis eius: spirituum ponderator est dominus. reuela domino opera tua, et dirigentur cogitationes tuae. uniuersa propter semet ipsum operatus est dominus, impium quoque ad diem malum. abominatio domini omnis adrogans: etiamsi manu ad manum fuerit, non erit innocens. misericordia et ueritate redimitur iniquitas, et in timore domini declinatur a malo. cum placuerint domino uiae hominis, inimicos quoque eius conuertet ad pacem. melius est parum cum iustitia quam multi fructus cum iniquitate. cor hominis disponit [*](6 Prone 15, 22-24 11 ib. 27—33 et Prou. 16, 1—21 ) [*](1 refaun M1 ad uocem, quae est insatiabiles, add: fine Tunore eiuf m. 2 P uocare MPCS 4 iTinera JR 7 constliaru∗ (f ras.) M 9 femurę P uitae] me R 10 IIII] tres a 12 medιτaτuτ PCSo 14 exaudia oraτιοnef iufτοrū S 15auref <7 18 difciplinam P\' 19 pcidιτ P, pceda C 21 spm P\' 22 uniuerfam M1 P2 26 redimea M2CRa 29 difpona Ml P\' (cod. Am.) ) uiam suam, sed domini est dirigere gressus eius. diuinatio in labiis regis: in iudicio non errabit os eius. pondus et statera iudicia domini sunt, et opera eius omnes lapides saeculi. abominabiles regi qui agunt impie, quoniam iustitia firmatur solium. uoluntas regum labia iusta: qui recta loquitur, dirigetur. indignatio regis nuntius mortis, et uir sapiens placabit eam. in hilaritate uultus regis uita, et clementia eius quasi imber serotinus. posside sapientiam, quia auro melior est: et adquire prudentiam, quia pretiosior est argento. semita iustorum declinat mala: custos Animae suae seruat uiam suam. contritionem praecedit superbia, et ante ruinam exaltatur spiritus. melius est humiliari cum mitibus quam diuidere spolia cum superbis. eruditus in uerbo reperiet bona, et qui in domino sperat, beatus est. qui sapiens corde est, appellabitur prudens, et qui dulcis eloquio, maiora percipiet. Et post XVII uersus: Melior est patiens uiro forti, et qui dominatur animae suae, expugnatore urbium. sortes mittuntur in sinu, sed a domino temperantur. Melior est bucella sicca cum gaudio quam domus plena uictimis cum iurgio. seruus sapiens dominabitur filiis stultis et inter fratres hereditatem diuidet. sicut igne probatur argentum et aurum camino, ita corda probat dominus. malus oboedit linguae iniquae, et fallax obtemperat labiis mendacibus. qui despicit pauperem, exprobrat factori eius: et qui in ruina laetatur alterius, non erit inpunitus. corona senum filii filiorum, et gloria filiorum patres sui. non decent stultum uerba [*](16 Prone 16, 82 et 88 et Prone 17, 1-15 ) [*]( 2 errauιτ MlPl 3 sacculi v 4 regi* M, rei C\' 5 loquimr ex P 6 diregιτur MlPl, dingrrur S, diligetur v nunτιι S, nuncii ab 7 placebrr R eum P1 hi|aτιτaτe(1 it. ras. m. 3) M, billan- Tare R ∗∗∗ regif (el; elut.) M 8 quiauro MP1C 18 reppena MCS, reperiret a 15 apellabii MC 16 XVII] aliquos a 17 forte MP&S dominaTor P1 ammo fno P2Sv expugnaTon S 18 Anum M2CRav 19 hucilla MlPl, buccella CRa 21 igm S 28 iniquae) om. R 24 paupen S* facTorem MlPl (cod. Am.) 25 mpomτuf M1 26 glonS Mx paτrif M1P \'S sui] eorum P\'v fτοlτο Pl ) conposita, nec principem labium mentiens. gemma gratissima expectatio praestolantis: quocumque se uerterit, prudenter intelleget. qui celat delictum, quaerit amicitias: qui altero sermone repetit, separat foederatos. plus proficit correptio apud prudentem, quam centum plagae apud stultum. semper iurgia quaerit malus: angelus autem crudelis mittetur contra eum. expedit magis ursae occurrere raptis fetibus quam fatuo confidenti sibi in stultitia sua. qui reddit mala pro bonis, non recedet malum de domo eius. qui dimittit aquam, caput est iurgiorum, et antequam patiatur contumeliam, iudicium deserit. et qui iustificat impium, et qui condemnat iustum, abominabilis est uterque apud dominum. Et post XVI uersus: Munera de sinu impius accipit, ut peruertat semitas iudicii. in facie prudentis lucet sapientia: oculi stultorum in finibus terrae. Et post IIII uersus: Qui moderatur sermones suos, doctus et prudens est: et pretiosi spiritus uir eruditus. Et post II uersus: Occasiones quaerit qui uult recedere ab amico: omni tempore erit exprobrabilis. Et post VI uersus: Accipere personam impii non est bonum, ut declines a ueritate iudicii. Et post IIII uersus: Qui mollis et dissolutus est in opere suo, frater est sua opera dissipantis. turris fortissima nomen domini: ad ipsam currit iustus et exaltabitur. Et post II uersus: Antequam conteratur, exaltatur cor hominis, et antequam glorificetur, humiliatur. Et [*](13 Prou. 17, 23 et 24 15 ib. 27 17 Prou. 18, 1 19 ib. 5 20 ib. 9 et 10 23 ib. 12 ) [*](1 principe М1 P1, pnncipi Ps labia P1 mendax (in marg: 1 Anonf adnot. dl. m.) S gemma] semma R 3 inτellegιτ M1 PSl 4 sermoni S1 repe∗∗τιτ (ra erae.) M feperax M1P1 foederaraf Jfl, federaroe R 6 miTTiTur S 7 occumre Ml foerib; MPS 8 redda S 9 recedir FPS 12 dominum] dm BSav XVI] aliquot a 15 IllI pIS: XVII MP2CR, tres a verba: qui moderatur - - et post II uersus om., ita margine add. signis M w textu et hh in marg. adpositis S 17 11] duof S 19 VI] qttor a 20 *m (I ras.) C 21 opere] ore MP1C1 dissipanτι P\' 22 Tumf (r alt. in ras.) P cucurrιτ R 23 II| m CR eialrabif ... humiliabιτur S ) post VII uersus: Iustus prior est accusator sui: uenit amicus eius et inuestigabit eum. contradictiones conprimit sors, et inter potentes quoque diiudicat. frater, qui adiuuatur a fratre, quasi ciuitas firma, et iudicia quasi uectes urbium. Item post II uersus: Mors et uita in manu linguae: qui diligunt eam, comedent fructus eius. qui inuenit mulierem bonam, inuenit bonum et hauriet iocunditatem a domino. cum obsecrationibus loquitur pauper, et diues effabitur rigide. uir amicalis ad societatem magis amicus erit quam frater. Melior est pauper, qui ambulat in simplicitate sua, quam torquens labia insipiens. ubi non est scientia animae, non est bonum, et qui festinus est, pedibus offendit. stultitia hominis supplantat gressus eius, et contra deum feruet animo suo. diuitiae addunt amicos plurimos: a paupere autem et hi quos habuit separantur. testis falsus non erit inpunitus, et qui mendacia loquitur, non effugiet. multi colunt personam potentis et amici sunt dona tribuenti. fratres hominis pauperis oderunt eum, insuper et amici procul recesserunt ab eo. qui tantum uerba sectatur, nihil habebit: qui autem possessor est mentis, diligit animam suam. Et post VIIII uersus: Pigredo inmittit soporem, et anima dissoluta esuriet. qui custodit mandatum, custodit animam suam: qui autem neglegit uias suas, mortificabitur. faeneratur domino qui miseretur pauperis, et uicissitudinem suam reddet ei. erudi filium tuum, ne [*](1 Prou. 18, 17—19 5 ib. 21-24 et Prou. 19, 1-8 20 ib. 15—18 ) [*]( 1 Vn) quinq; a eft prior a - causaτοr Pl, acusaτοr C1 8 quocUq; B 4 uefref MP1C 5 item] & CBa mambuf P 6 commedenT M1P1, comedunT S muliertl M1P - 7 bonam om. PlCS post uocem, quae est domino, \' duos versus, qui sequuntur in c: qui expellit mulierem bonam, expellit bonum: qui autem tenet adulteram, stultus est et insipiens (impius v) add. a 8 obfecrationef MPC, obfecracione R loquetur v 9 amicabilis RSa, amabilis v 10 quam lues (duae litterae ante syllabam ues cum margine praecisae sunt) R, quam diues v torquens] om. R 11 labia ex R, labia sua et v 13 subplanτaτ MS 14 hi] hii P, eras. uu M, om. CR 16 colanT M 17 Tnbuendi M1, Tnbuenn* (f raBJ S 19 fecTanTur .. habebunT S est] enT P1 20 VIIII] X R 28 paupen MPCR 24 uicifi-) desperes. Et post VI uersus: Homo indigens misericors est, et melior pauper quam uir mendax. timor domini ad uitam et in plenitudine commorabitur absque uisitatione pessimi. Et post II uersus: Pestilente flagellato stultus sapientior erit: sin autem corripueris sapientem, intelleget disciplinam. qui adfligit patrem et fugit matrem, ignominiosus est et infelix. non cesses, fili, audire doctrinam, nec ignores sermones scientiae. testis iniquus deridet iudicium, et os impiorum deuorat iniquitatem. parata sunt derisoribus iudicia et mallei percutientes stultorum corporibus. Luxuriosa res uinum et tumultuosa ebrietas: quicumque in his delectatur, non erit sapiens. Et post XVIIII uersus: Pondus et pondus, mensura et mensura, utrumque abominabile est apud deum. ex studiis suis intellegitur puer, si munda et si recta sint opera eius. Et post II uersus: Noli diligere somnum, ne te egestas opprimat: aperi oculos tuos et saturare panibus. Et post XVII uersus: Abominatio est apud deum pondus et pondus: statera dolosa non est bonum. Et post XXV uersus: Qui obturat aurem suam ad clamorem pauperis, et ipse clamabit et non exaudietur. munus absconditum extinguet iras et donum in sinu indignationem maximam. gaudium iusto est facere iudicium et pauor operantibus iniquitatem. uir, qui errauerit a uia doctrinae, in coetu gigantum reputabitur. Et post uersus VIIII: Qui custodit os suum et linguam, [*]( 1 Prou. 19, 22 et 23 4 ib. 25—29 et Prou. 20, 1 12 ib. 10-11 15 ib. 18 17 ib. 28 19 Prou. 21, 13—16 24 ib. 23—28 ) [*]( 3 et] om. C m plemmdine conflagellaro (om.: morabitur absque - - |peatilente) MC, ad uιτā pefnlere flagellaro (om.: et in - uersus) R peffime P1, pessima v 5 sin] fu P inτellegιτ P!C 6 fugit] ɔfundιτ R, fugat v 7 ceffif M\' fili* MP 9 deuora S 10 pcuτιenτιf MPC, pcucienTis R luionofa MP efr ref P* 11 in] om. S 12 fapienf non errr P XVIIII] aliquos a 18 ei ∗fτuduf (1 ras.) M, eiTudnf C 14 si alt. loc.] om. R funT MR 15 ne] non P1 16 aegefraf ne P 17 XVll] ∗VTI (X elut.) C, VH S decimQ feptimQ uerfit a 18 & frarera S XXV] XXX S 19 obduraT S clamauiT MPlC 20 exτmguιτ Rav 22 operanTi S 23 ceTu RS giganciQ R, gigantdu a ) custodit ab angustiis animam suam. superbus et adrogans uocatur indoctus, qui in ira operatur superbiam. desideria occidunt pigrum: noluerunt enim quicquam manus eius operari. tota die concupiscit et desiderat: qui autem iustus est, tribuet et non cessabit. hostiae impiorum abominabiles, quia offeruntur ex scelere. testis mendax peribit: uir bene dicens loquitur uictoriam. Et post V uersus: Melius est nomen bonum quam diuitiae multae. Et post XV uersus: Qui pronus est ad misericordiam, benedicitur: de panibus enim suis dedit pauperi. eice derisorem, et exibit cum eo iurgium, cessabuntque causae et contumeliae. Et post IIII uersus: Dicit piger: leo est foris, in medio platearum occidendus sum. Et post III uersus: Qui calumniatur pauperem, ut augeat diuitias suas, dabit ipse ditiori et egebit. Et post VIII uersus: Non facias uiolentiam pauperi, quia pauper est, neque conteras egenum in porta, quia dominus iudicabit causam eius et configet eos qui confixerunt animam eius. noli esse amicus homini iracundo, neque ambules cum uiro furioso: ne forte discas semitas eius et sumas scandalum animae tuae. noli esse cum his qui defigunt manus suas et qui uades se offerunt pro debitis. Et post aliquantum: Noli subtrahere a puero disciplinam: si enim percusseris eum uirga, non morietur. tu uirga eum percutis et animam eius de inferno liberabis. Et post VIII uersus: Noli esse in conuiuiis potatorum nec in comissationibus eorum qui carnes ad [*](7 Prou. 22, 1 8 ib. 9 et 10 11 ib. 13 13 ib. 16 15 ib. 22—26 21 Prou. 23, 13 et 14 24 ib. 20 ) [*](2 qui mira oparur fupbia R 3 operare MPGSa TOTO P1 4 tribuet] om, MPlCS, τribuιτ R 6 ex scel.] eicelere CS loqueTur Rv 7 V] quattuor a est] om. Pk 8 XV R, aliquos a 9 benecbceTur Sav enim] om. P1 10 eiece S1 enuiT MP1C 12 est] om. a 13 m P\'S: duof M, II P1CR augerer M1, augenT M4C, augenT Pl 14 et 24 VILLJ aliquoe a 15 facies a 16 iudicauιτ М1 P1 caufas R 17 confixerunt S 18 ambulaf P1 19 tuae] om. MPO 20 difugunT M, difigunr P\', difugiunτ C, diffigūτ R 23 eu mrga 12 percuTief eum Sav 24 uerfuf I OCTO S 25 cōmifaciomb; M\', commefaτιοnibuf P, cOmeffaTiomb; MfO, ɔmeffaciombi R, commae- ssaτιοmb; S ) [*]( ID, Aug. S, l. ) [*]( 5 ) uescendum conferunt. Et post XX uersus: Ne intuearis uinum. quando flauescit, cum splenduerit in uitro color eius. ingreditur blande,. et in nouissimo mordebit ut coluber et sicut regulus uenena diffundet Et post VII uersus: Ne aemuleris, inquit, uiros malos, nec desideres esse cum eis: quia rapinas meditatur mens eorum et fraudes labia eorum locuntur. Item post XVI uersus: Erue eos qui ducuntur ad mortem, et qui trahuntur ad interitum liberare ne cesses. si dixeris: uires non suppetunt : qui inspector est cordis ipse intellegit, et seruatorem animae tuae nihil fallit, reddetque homini iuxta opera sua. I tem post VIIII uersus: Cum ceciderit inimicus tuus, ne gaudeas et in ruina eius ne exultet cor tuum: ne forte uideat dominus, et displiceat ei, et auferat ab eo iram suam. ne contendas cum pessimis, nec aemuleris impios. Et post II uersus: Time dominum, fili mi, et regem, et cum detractoribus non commiscearis: quoniam repente consurget perditio eorum, et ruinam utrinsque quis nouit? haec quoque sapientibus: cognoscere personam in iudicio non est bonum. qui dicit impio: iustus es, maledicent ei populi, et detestabuntur eum tribus. qui arguunt, laudabuntur, et super. ipsos ueniet benedictio. labia deosculabitur qui recta uerba respondit. Et post II uersus: Ne sis testis frustra contra proximum tuum, nec lactes quemquam labiis tuis. nec dicas: quomodo fecit mihi, sic faciam ei: reddam unicuique secundum opus suum. per agrum hominis pigri transiui et per uineam [*]( 1 Prou. 23, 31 et 82 4 Prou. 24, 1 7 ib. 11 et 12 • 11 ib. 17-19 15 ib. 21-26 22 ib. 28-32 ) [*]( 1 conuefcendum P* 1, 4, 7, 11 num. loco: aliquos a mruanf MlPl 2 quando] qua Pl fluefciT MPG infplenduenr R 3 et pr.] fed Sav reguhf MP\' 4 defunda MP\'O, diflfundir R 7 item] er PCR dicunxur P\' 8 qui] om. MP\'C mere! M1 P1 9 fyecror P1 10 feraaror efr aie Tue. mchil fallit eti. R rederq; M 13 difphciar MC auferet a 14 ne] nec M condaf C\' paasimis] lmpnf MCR rmpius Ml 16 conmifceanf S consurgιτ MPCR 19 impium P 21 ipsiuf M* deoscul.] deof cubrτurr Ml 22 refponder Rav 23 quenqua S 24 faciem P* reda M ) uiri stulti: et ecce totum repleuerant urticae, operuerant superficiem eius spinae, et maceria lapidum destructa erat. quod cum uidissem, posui in corde meo et exemplo didici disciplinam. Et post XX uersus: Quae uiderunt oculi tui, ne proferas in iurgio cito: ne postea emendare non possis, cum dehonestaueris amicum tuum. causam tuam tracta cum amico tuo et secretum extraneo non reueles, ne forte insultet tibi, cum audierit, et exprobrare non cesset. mala aurea in lectis argenteis qui loquitur uerbum in tempore suo. inauris aurea et margarita fulgens qui arguit sapientem et aurem oboedientem. Et post uersus XVII: Acetum in nitro et qui cantat carmina cordi pessimo. et si esurierit inimicus tuus, ciba illum, et si sitierit, da ei aquam bibere: prunas enim congregabis super caput eius, et dominus reddet tibi. Et post X uersus: Sicut urbs patens et absque murorum ambitu, ita uir, qui non potest in loquendo cohibere spiritum suum. Et post II uersus: Sicut auis ad alia transuolans et passer quo libet uadens, sic male dictum frustra prolatum in quempiam superueniet. flagellum equo et camus asino et uirga dorso inprudentium. ne respondeas stulto iuxta [*]( 4 Prou. 25, 8-12 11 ib. 20-22 15 ib. 28 17 Prone 26, 2--5 ) [*]( 1 fruln (fr in ras.) M repleuerunr S omce (-cq P) MPC operuerunr S 2 fapfaciem M1C machena MPCS, macene R, materia a difrrucr*a M, deftrucre R eranT MC2R, eranT 01 3 quod cum] quocQ C posui] om. R et] om. MPOB exempla MlR de**** (dici ras.) M, dedici P, de CR difciplxna R 4 et 11 num. loco aliquos a tui] mei R 5 iurgiū RS, mrgia MC citoj om. MPCR 7 reuelle! Ml 8 cessιτ MI, ceffef P1 9 uerbo MC 10 maxgarexa M, margaraa C, marganrum PS qui] & qm M PCl obedienre MR 11 XVII pluf minuf PS uirro MPlCR et] om. R 12 corde PS et] om. Sa ad uocem esurierit s. lin: l efturr ad-not. m. al. S 13 poTum aquam (sed poTum lineola subducta del. m. al.) S pruna MP1C1, pruM Sa 14 reddiT MPl morofO MC1, mororum P1 16 abiTtl M ita] fic a in] om. MP1 Ca loquendi M1C 17 nam ftcuT S ad alia] de alia Pl, ad aha Ra 18 pafer C quo libet] coliba MC, cohiba 01 19 quenqua 81 puema M1 caminaf M\', cammuf M4P1C, chamuf RS 20 dorfum MCa, m dorfo Rv fτulτūMC\' ) [*]( 5* ) stultitiam suam, ne efficiaris ei similis. responde stulto iuxta stultitiam suam, ne sibi sapiens esse uideatur. Et post X uersus: Sicut canis, qui reuertitur ad uomitum suum, sic inprudens, qui iterat stultitiam suam. uidisti hominem sapientem sibi uideri? magis illo spem habebit stultus. dicit piger: leaena in uia, leo in itineribus. sicut ostium uertitur in cardine suo, ita piger in lecto suo. abscondit piger manus sub ascella sua et laborat, si ad os suum eas conuerterit. sapientior sibi piger uidetur septem uiris loquentibus sententias. sicut qui adprehendit auribus canem, sic qui transit et inpatiens commiscetur rixae alterius. sicut noxius est qui mittit lanceas et sagittas et mortem, sic uir, qui fraudulenter nocet amico suo et, cum fuerit deprehensus, dicit: ludens feci. cum defecerint ligna, extinguetur ignis: et susurrone detracto iurgia conquiescunt. sicut carbones ad prunas et ligna ad ignem, sic homo iracundus suscitat rixas. uerba susurratoris quasi simplicia et ipsa perueniunt ad intima uentris. Et post III uersus: Labiis suis intellegitur inimicus, cum in corde tractauerit dolos. quando submiserit uocem suam, ne credideris ei: quoniam septem nequitiae sunt in corde illius. qui operit odium fraudulenter, reuelabitur malitia eius in concilio. qui fodit foueam, incidet in eam: et qui uoluit lapidem, reuertitur ad eum. lingua fallax non amat ueritatem: et os [*]( 3 Prou. 26, 11—22 18 ib. 24—28 et Prou. 27, 1 et 2 ) [*]( 3 reuerrerur MPl 5 ftbi fapienrg C llluf (I in ras., u in o mut.) M, illof 01 dica MOla 6 lena MP\' leo eft in uia et leaena a ofririum M 7 lecTulo Sav manum P\'v 8 afcellaf fuaf MP\'CR ɔu\'τιτ R 9 mdaur piger RS fempTg M sententias] fapiennaf (-ciaf M) MC, scienτιā P\' 10 et] om. RS impat. et v 11 miTenT M, miTTeriT C 12 et alt.] in P*v fraudolenf S noceaT MCl 13 et] om. MplC cum] con P\' dicit] om. Mp1C1 14 exτιnguιτur MP\'Ca daraTTO M, fubTracTO PSav 15 pruna P\'C, prona Ml ligna] igni∗ (ras. f) M1 16 eT u\'ba R 17 *** I uenTnf M 18 lmmicof MP2C 19 dolut MPCS fubmife ∗rιτ (e ras.) M, fummiferiT S 21 fraudolenTer MS reuellabirur M conftlio PC 22 mcediT M, mcidiT CR ea in ras. M uolua 8 23 reuerrerur P\'v et lingua R falai MP1 ) lubricum operatur ruinas. Ne glorieris in crastinum ignorans, quid superuentura pariat dies. laudet te alienus et non os tuum, extraneus et non labia tua. Et post IIII uersus: Melior est manifesta correptio quam amor absconditus. meliora sunt uulnera diligentis quam fraudulenta odientis oscula. Et post VI uersus: Amicum tuum et amicum patris tui ne dimiseris. Et post XVIII uersus: Infernus et perditio non replentur: similiter et oculi hominum insatiabiles. quomodo probatur in conflatorio argentum et in fornace aurum, sic probatur homo in ore laudantis. si contuderis stultum in pila quasi ptisanas feriente desuper pilo, non auferetur ab eo stultitia eius. Et post XX uersus: Vir pauper calumnians pauperes similis est imbri uehementi, in quo paratur fames, qui derelinquunt legem, laudant impium: qui custodiunt, succenduntur contra eum. uiri mali non cogitant iudicium: qui autem requirunt dominum, animaduertent omnia. melior est pauper ambulans in simplicitate sua quam diues prauis itineribus. Et post II uersus: Qui coaceruat diuitias usuris et faenore, liberali in pauperes congregat eas. qui declinat aurem suam, ne audiat legem, oratio eius erit execrabilis. qui decipit iustos in uia mala, in interitu suo corruet, et simplices possidebunt bona eius. Et post IIII uersus: [*]( 4 Prou. 27, 5 et 6 6 ib. 10 7 ib. 20-22 12 Prou. 28, 3—6 18 ib. 8-10\' ) [*]( 1 crarrono Ml, crafnno M2CR ignoraf (corr. m. 1) S 2 pariet a laudet te] laudare C ahenof MC 5 diligenτιf* uulnera S fraudolenra MClS orcula (corr. m. 1) M 6 VI] III PS, tree a 7 dimiffenf M XVIII] aliquos a 8 replebunf B (cod. Am.) mfa τιabilis (mrac. M) MFC1 9 purgaT R conflaruno MP1C1 10 in] om. PS laudanref M, laudenTef C conrundenf M1P1, conTlbdenC (n ras.) C frulro M\'P\'C 11 pilo M1P1CS pnfanof M\'C, xypfanas R auferur M 12 XX] aliquos a 18 panpen P, paupenf C est] om. a eT m quo S famif MPC 15 tuccendenTur MC 16 ani auerx\'* (corr. aduerranr m. 2) M, ammaduerrunT Mav 17 ambulans] om. MCR simplicιτaτēfua MC prauus m R 19 foen∗ore(corr.n al. m.) P, fenonf S hberan P1 in] om. Pl 20 audeaT M\' 21 lufruf P1, iusτū S currua M ) Qui abscondit scelera sua, non dirigetur: qui autem confessus fuerit et reliquerit ea, misericordiam consequetur. beatus homo, qui semper est pauidus: qui uero mentis est durae, corruet in malum. Item post uersus XII: Vir fidelis multum laudabitur: qui autem festinat ditari, non erit innocens. qui cognoscit in iudicio faciem, non facit bene: iste et pro bucella panis deserit ueritatem. uir, qui festinat ditari et aliis . inuidet, ignorat quod egestas superueniet ei. qui corripit hominem, gratiam ipostea inueniet apud eum magis quam ille qui per linguae blandimenta decipit. qui subtrahit aliquid a patre suo et matre et dicit: hoc non est peccatum, particeps homicidae est. qui se iactat et dilatat, iurgia concitat: qui sperat in domino, sanabitur. qui confidit in corde suo, stultus est: qui autem graditur sapienter, ipse saluabitur. qui dat pauperi, non indigebit: qui despicit deprecantem sustinebit penuriam. Et post X uersus: Homo, qui blandis fictisque sermonibus loquitur amico suo, rete expandit gressibus eius. Et post XXV uersus: Seruus uerbis non potest erudiri: quia quod dicis intellegit et respondere contemnit. uidisti hominem uelocem ad loquendum? stultitia magis speranda est quam illius correptio. Et post IIII uersus: Superbum sequitur humilitas, et humilem spiritu suscipiet gloria. qui cum fure partitur, odit animam suam: adiurantem audit et non indicat qui timet hominem, cito corruet: qui [*]( 1 Prou. 28, 13 et 14 4 ib. 20—27 16 Prou. 29, 5 18 ib. 19 et 20 22 ib. 23—27 ) [*]( 1 de∗egιτur M, dingιτur PCS 2 fueraT MCl relinq;rιτ C confeqmrur P1S2 3 uero] auTe R 4 conrua M XVI C aliquos uersus a 6 face; Ml 7 buccella RSa deffenx M ahof S 8 cornpA MP\' 10 blandimrum S 11 et] uel P a mane Sav parτιcepf (pf in ras.) M 12 homicida MC mrgiar M 13 qui autem fper. a confida in ras. M\' 15 dispica M, ditpicrr PC 16 X] aliquos a blande S 17 facnrq; Pl recre MPt re*Te (c ras.) S, reThe R, ręte a greffuf MPC 18 eius] om. R XXn P, XXII MCR, aliquos a 19 quod] om. P\' conxempniT MPC, conτē∗nιτ S 20 fperanda e magif S 22 spirltu] om. initio- lineae C, om. a 23 odiaT MC 24 nonj om. Pl corruiT Rl qui autem a ) sperat in domino, subleuabitur. multi requirunt faciem principis, et a domino iudicium egreditur singulorum. abominantur iusti uirum impium, et abeminantur impii eos qui in recta sunt uia. Et post XIIII uersus: Duo rogaui, ne deneges mihi antequam moriar: uanitatem et uerba mendacia longe fac a me. mendicitatem et diuitias ne dederis mihi: tribue tantum uictui meo necessaria, ne forte saturatus inliciar ad negandum et dicam: quis est dominus ? et egestate copulaus furer et periurem nomen dei mei. ne accuses seruum ad dominum suum, ne forte maledicat tibi et corruas. Et post paululum: Aperi os tuum, discerne quod iustum est et iudica inopem et pauperem.

Satis sint ista de Parabolis. deinde librum alium Salomonis, qui uocatur Ecclesiastes, intuentes similiter ea quae in illo inuenerimus huic operi apta monstrabimus 8.