Retractationum

Et alio loco: cuius enim miseretur, inquam, facit eum [*]( (4)) bene operari, et quem obdurat, relinquit eum, ut male operetur. sed et illa misericordia praecedenti merito fidei tribuitur et ista obduratio praecedenti inpietati. quod quidem uerum est, sed adhuc quaerendum erat, utram-et meritum fidei de misericordia dei ueniat, id est utrum ista misericordia ideo tantummodo fiat in homine, quia fidelis est, an etiam facta fuerit, ut fidelis esset. legimus enim dicente apostolo: misericordiam consecutus, ut fidelis essem, non ait: quia fidelis eram. fideli ergo datur quidem, sed data est etiam, ut esset fidelis.

rectissime itaque alio loco in eodem libro dixi: quoniam si non cx operibus, sed misericordia dei et uocamur, ut credamus, et credentibus praestatur, ut bene operemur, non est gentibus ista inuidenda misericordia, quamuis minus ibi diligenter de illa, quae per dei propositum fit, uocatione tractauerim.

Hic liber sic incipit: Sensus hi sunt in epistula - Pauli ad Romanos. 20 [*]( 4 Expos. ep. ad Rom. 62. Rom. 9, 18 11 I Cor. 7, 25 14 Expos. ep. ad Roin. 64 15 Rom. 8, 28 ) [*]( 1 uerissimae D 2 alt. nex Q 4 et om. H meretur Hl fecit F1 5 relinquid ClDlHl mala DlHORa .6 pr. et om. ESl, in Ql merito -praecedenti om. R 7 inpiaetati D, impietati. V, impietate B 8 quaendum Cl, quendam Dl de om. OPa misericordiam a 9 dei om. BE praeueniat OPa 11 dicentem ClH1 12 consecutus C1D1, consecutus (consequutus Ell) sum cet. v quia] qua ClDl erant G 13 fideli] fidelis N ergo] enim F fidelis esset F, essem fidelis 0 14 rectissimae D in eod(em) C in r-as. libru*(m ras.) Dl, loco G si om. E 16 ut (PD2 8. l. operamur 01 17 misericordia (ericordia m. 2 s. I.) C minus D2 s. I., munus Bl ibi minus Oa 18 per] opere S prepositum S tractauerim om. H 19 hi] hii EHlNOR in-romanos D2 in ras. epistola CDHS pauli ad romanus (us in os corr. m. 2) CE, pauli apli ad romanos R, ad romanos apostoli D2, ad rom. pauli apostoli cet. a )

Post hunc librum exposui eiusdem apostoli epistulam ad Galatas non carptim, id est aliqua praetermittens, sed continuanter et totam; hanc autem expositionem uno uolumine conprehendi.

In quo illud, quod dictum est: priores ergo apostoli ueraces, qui non ab hominibus, sed a deo per hominem missi sunt, per Iesum Christum scilicet adhuc mortalem; uerax etiam nouissimus apostolus,. qui per Iesum Christum totum iam deum post resurrectionem eius missus est, propter inmortalitatem dictum est: totum iam deum, quam post resurrectionem habere coepit, non propter diuinitatem semper inmortalem, a qua numquam recessit, in qua totus deus erat, et cum moriturus adhuc erat. hunc autem sensum sequentia manifestant. adiunxi enim dicens: priores sunt ceteri apostoli per Christum adhuc ex parte hominem, id est mortalem; nouissimus est apostolus Paulus per Iesum Christum iam totum deum, id est omni ex parte inmortalem. hoc enim dixi, quod ait apostolus: non ab hominibus neque per hominem, sed per legum [*]( 7 Expos. ep. ad Gal. 2 19 Gal. 1, 1 ) [*]( 1 XXIV v, om. BEFPQR 2 exposicio Cl, in expositionem B epis C, aepistulae Dt, epistola H galatbas BEFMNORS2 unus om. H 3 epistola (a in ras. m. 2) C, aepistulam D 4 galathas BFNORS praemittens Dt continuantur DlEl, continuatim 0 5 et] i. (= id est) B totum a eIpositionem-conprehendi H2 in mg. 6 co*prehendi C, conpraehendi DM 7 in quo C in ras. priores] et pr. OP ergo] autem P uaraces El 8 omnibus E ominem Cl 9 mortale Dl etiam] et P 10 qui om. R totum-dictum est exp. D5 post E2 s. l. 11 eius-resurrectionem Q2 in mg. 12 post deum add. D2 s. l. propter immortalitatS 13 proter S diaitatem El 14 et] ut R, et tunc cum (tunc cam s. l. m. 2) F moriturus] commoriturus Fl, tamen moriturus a adhuc] tunc F adhuc morituras P 15 esset E2 manifestat Dl adiuncxi V 16 apostuli V Christum] iesum chr. Nv Christum-per om. H 17 paulus apostolus a 18 iesum CDl, om. cet. ex omni Bv 19 dixi C\'D\', dixi exponens cet. v 20 omnibus El )

Item quod dixi: gratia dei est, qua nobis donantur peccata, [*]( (2)) ut reconciliemur deo; pax autem, qua reconciliamur deo, sic accipiendum est, ut tamen sciamus etiam utrumque ad generalem dei gratiam pertinere, quomodo in populo dei aliud specialiter Israhel, aliud ludas, et tamen utrumque generaliter Israhel.

item cum exponerem: quid ergo? lex transgressionis gratia proposita est, ita distinguendum putaui, ut inter- rogatio esset: quid ergo? ac deinde responsio: lex transgressionis gratia proposita est. quod quidem non abhorret a uero; sed melior mihi uidetur ista distinctio, ut interrogatio sit: quid ergo lex? et inferatur responsio: transgressionis [*]( 5 Act. 2, 34. Kom. 10, 6 6 I Tim. 2, 5 8 Act. 1, 11 9 Expos. ep. ad Gal. 3 14 Id. 24 Gal. 3, 19 18 Aug. ep. 82, 20 ) [*]( .1 iesus om. F 2 a om. El 3 hic N apparerent Hl quur EHP1 proinde] pr. autem Q 4 inmortalitatem (in et tem in ras.) C tunc F dl P 5 humanae naturae CD, naturae h. cet. v in CIlIEOPR, cum cet. v ascindit V 6 caelo C\'DI nunc om. HOPa mediatur DI homo om. BF 7 Iesus] deus D2Q uenit QI 8 qui uiderunt om. CDlHa euntem] eum euntem M celo 01 9 qu∗a S 10 reconc»iliemur (h ras.) E reconchiliamur El, reconciliemur BOlS 11 tamen (t add. m. 2) C, a me ne Dl sciamus C etiam om. Q, del. D2 12 dei populo Q specie aliter Sl, specilia R1 13 iuda* (s ras.) D tamen (t s. 1. tn. 2) C 15 posita BE2OPQ2Va distingendum 01 16 quid (id in ras.) C ac] hac M ac-responsio G2 i in mg. 17 posita BE2HOPQ-Va quidam MI, qui»dem (q ras.) E aborret C1D1E1PS, abhorreret BM1, abhoret H a uero non abhorret G 18 intergatio E )