Quaestiones in Heptateuchum

Merito quaeritur quomodo fuerit "exilis ualde rex Eglom" "et concluserunt adipes uulnus," quando percussus est. sed intellegendum est ea locutione dictum, quae solet a contrario intellegi; sicut dicitur lucus, quod minime luceat, et abundare respondetur, quod non est, et benedixit regi pro maledixit, sicut scriptum est in Regnorum libro de Nabuthe. nam in ea interpretatione, quae non secundum Septuaginta, sed ex hebraeo est, ita inuenimus: erat autem Eglom crassus nimis. [*]( 4 cf. Iud. 3, 11 10 Iud. 3, 19 12 Iud. 3, 20 19 Iud. 3, 17. 22 24 cf. III Reg. 20 (21) 10. 13 27 cf. Hierun. t. XXVIII p. 512 ) [*]( 1 uelut acripsi: ut PSlN aut 1:,\'lbd uel T, om. V guthonielem om. V zenez Sl 2 planus N 5 gotolia N 6 pamphilio PIVx pomphilio SP2 7 paccato ST paccatum NV 14 solet (et in ratt.) V sol N 16 praecipisse V 19 exillis plSI exillis T excilis N 20 concluserint PNVTbd 22 intellegit N 24 in regnorum om. Pl 25 libro om. PSV nabutte P VSl nabute N 27 Eglon apud Hieron. )

Et exiit Aod foras et transiit obseruantes et clausit ianuas domus superioris super eum et coartauit. hoc recapitulando dictum est, quod fuerat praetermissum. nam prius hoc fecisse intellegendum est et sic de superioribus descendisse et transisse obseruantes.

Quomodo pueri regis Eglom claui aperuerint quod Aod claui non clauserat, potest mouere, aut, si ille claui clauserat, quomodo secum eam non auferret, ut isti nec claui aperire possent. proinde aut alia clauis adlata est aut tale clusurae genus fuit, quod sine claui posset claudi nec sine claue aperiri. nam sunt quaedam talia, sicut ea quae ueruclata dicuntur.

Sub iudice Aod octoginta annos pacem habuit Israhel in terra promissionis duplicato scilicet tempore quam fuit memorabile Romanorum sub rege Numa Pompilio.

Et post eum surrexit Samegar filius Anath et percussit alienigenas in sexcentos uiros praeter uitulos boum et saluauit Israhel. quomodo post Aod iste pro Israhel pugnauerit et dictus sit saluasse Israhel potest esse quaestio; non enim rursus fuerant captiuati uel iugo seruitutis innexi. sed intellegendum ita dictum" saluauit," non quia nocuerit aliquid hostis, sed ne permitteretur nocere: quem credendum est bello coepisse tentare et huius uictoria fuisse depulsum. sed quid sibi uelit quod addidit: praeter uitulos boum, obscurum est. an forte et boum stragem pugnando fecit et ita dictum est eum occidisse sexcentos uiros praeter illud quod fecit de bubus occisis? sed quare [*]( 1 lud. 3, 23 6 cf. Iud. 3, 25 13 cf. Iud. 3, 30 16 Iud. 3, 31 ) [*]( 1 Aod] ad PS fores V1 2 clusit N 5 superius PSVbd supernia T 6 eglon N 7 aot S 8 auferet P 10 clausurae VTbd possit PSNT cludi V 11 claui Tbd uerruclata (add. m. 2) S,PVT 12 dicuntur om. 81 15 sub Romanorum bd Numa om. VNT 16 Anath scripsi: anead PSV ane N aneat T Aneath bd 17 hTÒÇ jiasytov TUIV POUJVLag. 18 post] potest potestN 19 pro Israhel om. N 20 captiuiN 21 s-Tuauit PV 22 nocuerat N 23 quem] quoniam PVTbd uictorie N 26 occidisse se N 27 bobus bd occisised N )

Quid est quod respondens Barac Debborae ait: si ibis, ibo, et si non ieris mecum, non ibo, quoniam nescio diem in qua prosperat angelum dominus mecum, quasi a prophetissa diem audire non potuerit? nec illa diem respondit, sed perrexit cum illo. et quid est: prosperat angelum dominus mecum? an hic demonstratum est, quia et angelorum actus prosperantur, id est adiuuantur a domino, ut feliciter cedant? an locutionis est "prosperat angelum mecum," id est facit mecum prospera per angelum?

Et pauefecit dominus Sisaram et omnes currus eius. ecce quemadmodum commendat scriptura agere deum in cordibus. ut det exitum rebus, quem constituit. utique enim pauefecit uel obstupefecit Sisaram, ut traderet eum.

Vbi Iahel mulier, quae occidit Sisaram, cum locuta esset ad Barac qui eum quaerebat, scriptum est de ipso Barac, quia intrauit ad eam: animaduertendum est non esse consequens, ut, cum scriptura dicit de uiro quod intrauit ad aliquam feminam, iam etiam concubuisse credatur. assidue quippe sic loquitur scriptura: intrauit ad eam, ut nolit intellegi nisi quod ei mixtus sit. hic ergo proprie dictum [*]( 6 cf. Hieron. t. XXVIII p. 513 8 Iud. 4, 8 18 Iud. 4, 15 25 Iud. 4, 22 ) [*]( 2 grande Sl 6 habet (et add. m. 2) S occisos se N; percussit de Philistim sexcentos uiros uomere apud Hieron. 8 deborrae add. m. 2 S 9 ibo om. S eris N 12 quod N 18 sisarram PS sysaram T 19 curros PSl 21 enim om. Sl sisarram PS 23 aiel N 24 baraac PSI VI 26 dicetis P dicat V ) [*]( XXVIII Ang, sect. III pars 3 ) [*]( 30 )

In cantico Debborae dicitur: defecerunt habitantes in Israhel, defecerunt, donec surrexit Debbora, donec surrexit mater in Israhel. elegerunt ut panem hordeaceum deos nouos; tunc expugnauerunt ciuitates principum. hic intermixtus ordo uerborum obscuritatem facit et quaestionem mouet. quomodo enim intellegatur: elegerunt ut panem hordeaceum deos nouos; tunc expugnauerunt ciuitates principum? quasi tunc eis fauerit deus ad expugnandas ciuitates principum, quando elegerunt ut panem hordeaceum deos nouos. sed in aliis iam scripturarum locis saepe didicimus quemadmodum fiant hyperbata, quorum directione cum uerba ad ordinem redeunt sensus explanatur. iste ergo est ordo: defecerunt habitantes in Israhel, defecerunt; elegerunt ut panem hordeaceum deos nouos, donec surrexit Debbora, donec surrexit mater in Israhel; tunc expugnauerunt ciuitates principum.

Quaeri potest quomodo dictum sit: elegerunt ut panem hordeaceum deos nouos, cum panis hordeaceus, quamuis sit in comparatione triticei panis abiciendus, tamen etiam ipse pascat et uitale alimentum sit; dii autem noui, quos dicuntur elegisse qui defecerunt a deo uiuo, non possunt in alimentis animae deputari, sed potius in uenenis. an hactenus accipienda est similitudo, quatenus ualet, ut propter hoc solum dictum intellegatur, quia, sicut plerumque fastidio fit, ut eligenda reiciantur et aspernanda delectent, ita uitio prauae uoluntatis tamquam languore fastidii, cum esset deus eorum uerus, in falsis elegerunt nihil aliud quam nouitatem [*]( 3 Iud. 5, 7. 8 19 Iud. 5, 8 ) [*]( 3 deborrae P debborrae SF2 debore T 5 donec (do s. l. m. 2) P resurrexit V 6 ordiacium PNV hordiacium S deo Sl 7 hinc N 8 enim om. T 10 fauet T 13 yperbata PSNVT 14 directiong PSl 16 elegerent PS 23 possint PSV in pr. om. P1 24 deputari] dubitari PT in] de N 27 fit ex sit V 28 langore N 29 falsus F1 )

Et factum est quando clamauerunt filii Israhel ad dominum propter Madian, et misit dominus uirum prophetam ad filios Israhel et dixit eis. cur non dicatur nomen huius prophetae, quod ualde scripturis inusitatum est, latens causa est; non tamen nullam esse arbitror. sed quia post uerba, quibus exprobrauit inoboedientiam populo, sequitur scriptura dicens: et uenit angelus domini et sedit sub quercum quae erat in Ephra, non absurde intellegitur iste angelus significatus nomine uiri, ut, posteaquam haec uerba dixit, uenerit ad quercum memoratam et ibi sederit. nomine enim uirorum solere appellari angelos notum est, quamuis eum, qui esset angelus, appellatum esse prophetam non facile nec euidenter occurrat; eum sane, qui propheta esset, dictum angelum legimus. sed si angelorum dicta prophetica nota sunt, id est quibus futura praenuntiauerunt, cur non possit angelus prophetae nomine nuncupari? uerum tamen, ut dixi, expressum et manifestum de hac re testimonium non occurrit.

Quod angelus dicit ad Gedeon: dominus tecum potens in fortitudine, nominatiuus casus est, non uocatiuus; hoc est: "dominus potens tecum est", non" tu potens".

Aduertendum est dixisse angelum tamquam ex domini auctoritate: nonne ecce misi te? cum loqueretur [*]( 7 Iud. 6, 8 13 Iud. 6, 11 17 ef. Gen. 19, 10 20 cf. Matth. 11. 9. 10 25 Iud. 6, 12 29 Iud. 6, 14 ) [*]( 3 unde PF1 escam V 5 nam ex non S di N 6 nulli NV 1 7 sec. cod. Alex cf. Lag. 8 maziam N 11 non tamen] nomen PT nullo. N 12 exprobauit N 14 6JC6 rJjv Spuv cod. Alex. et Lag. super VT quercu bd 17 uororum N 18 eum] enim P 22 propheticae V 2o dicitur T 26 ouvaios iv x-jj iazÚt Lag. ) [*]( 30* )

Vbi respondet Gedeon ad angelum: in me, domine — hoc est: in me intende — in quo saluabo Israhel? ecce mille mei humiliores in Manasse? intellegitur praepositus fuisse mille hominum, quos graece Xtl..tdPXłju; appellat scriptura. an quid aliud?

Animaduertendum est quod Gedeon non ait angelo: offeram tibi sacrificium, sed ait: offeram sacrificium meum et ponam in conspectu tuo. unde intellegendum est non eum angelo, sed per angelum sacrificium offerre uoluisse. quod et ipse angelus euidenter ostendit, qui non ab eo sacrificium tamquam sibi sumsit, sed ait illi: accipe carnes et azymos et pone ad petram illam et ius effunde. et cum hoc fecisset Gedeon, extendit angelus domini summum uirgae quae in manu eius et tetigit carnes et azymos; et accensus est ignis de petra et comedit carnes et azymos. ita etiam ipse angelus in sacrificio quod obtulit Gedeon officium ministrantis inpleuit; ignem quippe homo minister ut homo sine miraculo subiecisset, quem mirabiliter ut angelus iste subiecit. denique tunc cognouit Gedeon quod angelus domini esset; nam hoc scriptura continuo subdidit: et uidit Gedeon quoniam angelus domini est. prius ergo tamquam cum homine loquebatur, quem tamen hominem dei credidit, ut coram ipso [*]( 3 Iud. 4, 6 6 Iud. 6, 15 12 Iud. 6, 18 16 Iud. 6. 20. 21 26 Iud. 6, 22 ) [*]( 2 non om. SVbd nonne-sed om. PSVTbd 4 misi Sl 5 misij misit SPl 6 sec. cod. Alex. 9 chiliarcos PSNVT 12 sec. cod. Alex. 16 sibi] si P 17 azimos PSNVT 19 summam P erat post quae add. TriTbd 20 et post carnes om. PSX V1 avyfO-r, rcOp cod. Alex et Lag. cat om. PVT 21 prius et om. T 25 scriptura hoc S 26 subdit S cf. cod. Alex. et Lag. 27 homini P homin. T )

Quaeri potest quare Gedeon ausus fuerit sacrificium offerre deo praeter locum ubi iusserat deus. praeter tabernaculum quippe suum deus prohibuerat sacrificari sibi cui tabernaculo templum postea successit. tempore autem, quo fuit Gedeon, tabernaculum dei erat in Silo; atque ideo illic tantum legitime posset sacrificari. sed intellegendum est quod illum angelum primo prophetam putauerat et tamquam deum illum consuluerat de offerendo sacrificio: quod ille si prohibuisset, non utique fieret; sed quoniam adprobauit et ut fieret annuit, dei auctoritatem Gedeon in faciendo secutus est. ita quippe deus legitima illa constituit, ut leges non sibi, sed hominibus daret. unde quodcumque praeter illa ipse praecepit, non a transgressoribus, sed potius a piis et oboedientibus inpletum intellegendum est: sicut Abraham de immolando filio. nam sic et Helias extra tabernaculum domini ad conuincendos sacerdotes idolorum sacrificauit: quod ex praecepto domini fecisse intellegendus est, qui ei tamquam prophetae reuelatione atque inspiratione iussit ut faceret. quamquam tanta consuetudo praeter tabernaculum sacrificandi crebuerat, ut etiam Salomon in excelsis sacrificasse inueniatur nec eius sacrificium fuisse reprobatum. et tamen notantur reges, qui inter opera laudabilia sua non destruxerunt excelsa, ubi contra legem dei populus sacrificare consueuerat, et qui destruxit maiore praedicatione laudatur. ita deus consuetudinem populi sui, qua praeter eius tabernaculum tamen non diis alienis offerebant, sed domino deo suo, sustinebat potius quam uetabat [*]( 3 cf. Iud. 6, 20 6 cf. Deut. 12, 13 16 cf. Gen. 22, 2 17 cf. \' III Reg. 18, 30—38 22 cf. III Reg. 3, 4-1.» ) [*](4 deus om. P 5 tacrificare Vx 7 selom N sylo T 10 illum scripsi: in illo libri consulerat S\' consuerat N 15 transgressjoribus V a piis] sapit N 16 de habraham N 17 et sic PSVTbd 19 intellegendum PSVT 21 consue N crebruerat S debuerat PIVI 24 dextraxerunt N 25 dextruxit N 27 dis N 28 uetebat pi VI )

Et factus est numerus eorum qui lambuerunt manu sua, lingua sua trecenti uiri. plerique latini codices non habent "manu sua", sed tantummodo "lingua sua", quoniam sic intellexerunt quod supra dictum est: sicut canes; graecus autem utrumque habet: manu sua, lingua sua, ut intellegatur quod manu aquam raptam in os proiciebant. et hoc erat simile bibentibus canibus, qui non ore adposito sicut boues aquam ducunt quam bibunt, sed lingua in os rapiunt, sicut etiam isti fecisse intelleguntur, sed cum manu in os aquam proicerent, quam lingua exciperent. nam et interpretatio ex hebraeo planius id habet his [*]( 5 cf. Num. 20, 11 9 Ioh. 7, 37—39 15 Act. 2, 3 17 Luc. 12, 49 18 Iud. 7, 6 22 Iud. 7, 5 28 cf. Hieron. t. XXVIII p. 518 ) [*]( 4 commemoraretur T 8 hoc om. N 9 dominus eras. P, om 1* sitit] scitat N 10 dixit S 12 subiungit N 18 Jauerunt N 20 manus suas N 22 habet utrumque bd iv Zit?l COTOJV cod. rat., iv tt, j\',Ó)\'7lJ a::\'ttiiv cod. Alex. et Lag. 25 opposito S 26 iste N intelliguntur fecisse bd 27 sed om. T )

Quid sibi uult quod scriptum est de Gedeon: descendit ipse et Phara puer eius in partem quinquaginta qui erant in castris? quod latini quidam codices habent: in eam partem in qua erant quinquageni custodes in castris, alii uero: in partem quinquagesimam in castra; obscurum quippe dictum plures sententias interpretum fecit. sed aut ea pars castrorum erat, . quam seruabant quinquaginta custodes, aut, si quinquageni intellegendi sunt circumquaque seruasse, in unam partem isti descenderunt ubi erant quinquaginta.

Quod ille, qui proximo suo somnium narrauit, quod audiuit Gedeon, ut de uictoria futura confirmaretur, dixit se uidisse mensam panis hordeacei uoluentem in castris et percutientem tabernaculum Madian et subuertentem, hoc intellegendum arbitror quod de canibus, quia per contemptibilia mundi — quod significat mensa panis hordeacei — saluator superbos fuerat confusurus.

Quod exclamari iussit Gedeon a trecentis suis: gladius domino et Gedeon, id est huic Gedeon, hoc significat, quod gladius id erat operaturus, quod domino placeret et Gedeon. [*]( 3 cf. I Cor. 1, 28 5 Matth. 15, 26 7 cf. I Reg. 24, 15 8 Iud. 7, 11 18 cf. Iud. 7, 13 24 cf. I Cor. 1, 27. 28 25 Iud. 7, 20 ) [*]( 2 uinceret gentes N 4 deus N contentu N 6 abicerent N 8 Quid] quod N est est N de om. PSVTbd 9 et ipse VT 10 castra N 11 haberent N 13 obscure N 24 superuos PSl super hos V 25 (et 27) claudius N )