Quaestiones in Heptateuchum

Et contribulauit Amorrhaeus filios Dan in monte, quoniam non permisit eos descendere in uallem. et hoc similiter aut in libro Iesu Naue praeoccupando commemoratum est aut hic recapitulando. [*]( 1 Iud. 1, 27 13 Iud. 1, 27 16 Iud. 1, 28 18 cf. Ios. 17, 13 22 Iud. 1, 34 24 cf. Ios. 19, 47 (48) ) [*]( 1 ixXTjoovdfrrjssv cod. Alex. manases SN bethsatn PV betsam SN 2 scytarum PSV scitarum N scitopolis PSVT scytopolis N 4 squitia SN scvtia pi V potuerit scripsi cum bd: poterit codd. 8 in om. PSNV1 10 scitasi N 12 se om. V1 in suum se SNV*Tbd 13 bethsam PN betsam SV 17 tributum scripsi cum bd: tributarium codd. 19 anacefaleosin PSNVT 20 prolemsin PSVT prolesin N 25 hic] illic P )

Et ascendit angelus domini super Clauthmontem. scriptor libri hoc nomine appellauit locum, quia postea scripsit; nam quando angelus domini super eum ascendit, nondum sic appellabatur. a ploratione quippe nomen accepit, eo quod graece *Xao6(i.6<; ploratio dicitur. ibi enim populus fleuit, cum audisset ab hoc angelo uerba domini uindicantis in eos, quod inoboedientes fuissent, quia non exterminauerunt populos secundum praeceptum eius, quibus praeualuerunt, eligentes eos facere tributarios quam interimere et perdere, quemadmodum iusserat dominus. quod siue contemto dei mandato siue timore fecerint, ne hostes aduersum se acrius pugnare pro salute obtinenda quam pro tributo non dando cogerent, sine dubio peccauerunt uel spernendo quod diuinitus imperatum est uel non praesumendo quod eos posset qui imperauerat adiuuare. quod ideo per Iesum noluit eis dicere — si tamen adhuc eo uiuente iam fieri praeceperat et non potius praeoccupando commemoratum fuerat quod illo mortuo fieri coepit — quia hoc omnibus uoluit exprobrare per angelum; nondum autem omnes id fecerant uiuente Iesu, etsi aliqui forte iam coeperant. credibilius est tamen nihil tale fieri coeptum uiuente Iesu Naue tantumque terrarum sub illo tenuisse filios Israhel quantum eis ad considendum sufficeret, quamuis in sortibus suis haberent unde crescendo et conualescendo adhuc aduersarios exterminarent. proinde post mortem Iesu, posteaquam praeualuerunt, ut hoc possent facere, maluerunt eos habere tributarios secundum uoluntatem suam quam interimere et perdere secundum uoluntatem dei; propter hoc ad eos corripiendos angelus missus est. quod uero commemoratum est [*]( 26 Iud. 2, 1 8 cf. Ios. 17, 12-14 ) [*]( 1 CIauthmontem scripsi: clautmos montem PV claudmos montem S clautmontem N clauhllõ. montem T clauthmona montem bd 4 eo om. PY 5 clautmos PV claudmos S claut. mos N clatmons T ubi T enim om. P 6 hoc om. Sbd 7 populo N 16 iam] ita T fieri praeceperat] coeperat fieri bd 18 uoluit om. N 19 fecerunt N Iesu tantttque S 20 est om. V 21 Naue om. S 28 commemoratumpraeoccupando om. P )

Quid est quod angelus domini inter cetera diuinae comminationis dicit: non adiciam transmigrare populum quem dixi eicere [non auferam] eos a facie uestra; et erunt uobis in angustias et dii eorum erunt uobis in scandalum, nisi ut intellegamus nonnulla etiam de ira dei uenire peccata? ut enim dii gentium, inter quas non a se exterminatas Israhelitae habitare uoluerunt, essent eis in scandalum, id est facerent eos scandalizari in domino deo suo eoque offenso uiuere indignans hoc comminatus est deus: quod certe manifestum est magnum esse peccatum.

Et dimisit Iesus populum; et abierunt filii Israhel unusquisque in domum suam et unusquisque in hereditatem suam hereditare terram. hoc per recapitulationem iterari nulla dubitatio est. nam et mors ipsius Iesu Naue etiam in hoc libro commemoratur, ut tamquam ab exordio cuncta breuiter insinuentur, ex quo eis dominus dedit terram, et quemadmodum sub ipsis iudicibus uixerint quaeue perpessi sint; atque iterum reditur ad ipsorum iudicum ordinem ab eo qui primus est constitutus.

Et surrexit generatio altera post eos, qui non scierunt dominum et opera eius quae fecit Israhel. exposuit quomodo dixerit "non scierunt dominum", in illis uidelicet praeclaris et mirabilibus operibus, per quae factum est ante illos, ut Israhel sciret dominum. [*]( 1 Ios. 13, 1-3 8 Iud. 2, 3 17 Iud. 2, 6 20 ef. Ios. 24, 28 21 cf. Iud. 2, 8 26 Iud. 2, 10 ) [*]( 3 si om. N 9 non auferam inclusi; non auferam enim uerba cod. Vat. uertit, cum sup. verba cod. Alex. referant 13 esse S in om. Pl 17 sec. cod. Alex. 20 nam et] manet S 22 insinuarentur PSVTbd 24 sunt PV 28 dixerint pIS )

Et seruierunt Baal et Astartibus. solet dici Baal nomen esse apud gentes illarum partium Iouis, Astarte autem Iunonis, quod et lingua punica putatur ostendere. nam Baal Punici uidentur dicere dominum: unde Baalsamen quasi dominum caeli intelleguntur dicere; Samen quippe apud eos caeli appellantur. Iuno autem sine dubitatione ab illis Astarte uocatur. et quoniam istae linguae non multum inter se differunt, merito creditur hic de filiis Israhel hoc dicere scriptura, quod Baal seruierunt et Astartibus, quia Ioui et Iunonibus. nec mouere debet, quod non dixit Astarti, id est lunoni, sed, tamquam multae sint Iunones, pluraliter hoc nomen posuit. ad simulacrorum enim multitudinem referri uoluit intellectum, quoniam unumquodque Iunonis simulacrum Iuno uocabatur; ac per hoc tot Iunones quot simulacra intellegi uoluit. uarietatis autem causa existimo Iouem singulariter, Iunones pluraliter commemorare uoluisse; nam eadem causa plurium simulacrorum etiam Ioues pluraliter dici possent. hoc autem, id est nomine plurali Iunones in graecis secundum Septuaginta reperimus, in latinis autem singulariter erat. quorum in illo, qui non habebat Septuaginta interpretationem, sed ex hebraeo erat. Astaroth legimus nec Baal, sed Baalim. quodsi forte aliud in hebraea uel syra lingua nomina ista significant, deos tamen alios fuisse constat et falsos, quibus Israhel seruire non debuit.

Et uendiditeosin manu inimicorum suorum in circuitu. quaeri solet quare dixerit "uendidit" tamquam aliquod pretium intellegatur datum. sed et in psalmo legitur: uendidisti populum tuum sine pretio, et apud [*]( 1 Iud. 2, 13 20 cf. Hier. opera t. 28 p. 510. 524 25 Iud. 2, 14 28 Ps. 43, 13 ) [*](1 startibus (us 8. I. m. 2) P,SN V 2 est S 4 balsamen PN bal- samem V 5 samem PV 6 estart PNS estarte .V 9 bahal S startibus PSNV 12 referre N 14 quod PISVI 15 iunonem PSV 16 uoluissem N pluri.um PS 21 astaroht ST 22 deus N 25 manum PSVT 27 legitur] dicitur S 28 tuum om. T )

In eo, quod dominus dicit: et ego non adponam auferre uirum a facie ipsorum de gentibus quas reliquit <Iesus> filius Naue; et dimisit ad tentandum in eis Israhel, si obseruant uiam domini abire in eam quemadmodum custodierunt patres eorum an non. et dimisit dominus gentes has, ut non - auf err e t illas celeriter, et non tradidit illas in manu Iesu, satis ostenditur causa. quare non Iesus omnes illas gentes bellando deleuerit; quia hoc si fieret, non essent in quibus isti probarentur. poterant autem esse ad utilitatem ipsorum, [*]( 1 Es. 52, 3 9 I Petr. 1, 18. 19 18 Iud. 2, 21-23 ) [*]( 4 autem dici N 7 tradisti S nec T dominum N 10 pretio -cum om. N 11 redemtionis om. P1 13 tamquam om. PSVTbd 14 prophetam N 16 sanguines Sl sanguinem ln sanguine N 18 et om. N 19 uerum N 20 Iesus retinui cum bd: om. codd. 21 obseruabant PS obseruabunt VTbd ea bd 23 dimisitj ayr,,av cod. Alex. anferet P 24 celeriter scripsi: tunc libri; sed cf. p. 460, 24 manum PSN manus in ras. T 25 quaere P\' 26 esset PSV )

Deinde ne putaretur hoc Iesus consilio suo tamquam humano egisse, ut gentes illae relinquerentur, subiungit scriptura: et dimisit dominus gentes has, ut non auferret illas celeriter; et non tradidit eas in manu Iesu. deinde sequitur: et hae gentes quas reliquit Iesus, ut tentaret in eis Israhel, omnes qui nescierunt omnia bella Chanaan, uerum propter generationes filiorum Israhel docere illos bellum. erat [*]( 5 Iud. 2, 20 25 Iud. 3, 1. 2. 3 ) [*](1 tentat N inuenti N 3 auferentur PSINVI ut nee N ne T 4 hocusque N 6 mandauid N 9 dixerat PSVTbd 12 in eis OfH. PSVTbd 13 obsement VTbd ea PNVTbd 18 offenderunt V2bd 20 ferant V1 21 taquam (ta 8. 1. add. m. 2) P 24 illas om. V manu scripsi cum d: manus codd. 25 s9-v*j <a> utłij\'uv in cod. Altx. legendum est )

Dictum est autem in Deuteronomio ex persona dei loquentis de istis gentibus aduersariis: non eiciam illos in anno uno, ne fiat terra deserta et multiplicentur in te bestiae ferae; paulatim eiciam illos, donec multiplicemini et crescatis et hereditetis terram. poterat hanc promissionem suam seruare dominus erga oboedientes, ut exterminatio gentium illarum crescentibus Israhelitis partibus fieret, cum eorum multitudo terras unde aduersarii exterminarentur desertas esse non sineret. quod autem ait: ne multiplicentur in te bestiae ferae, mirum si non bestiales quodam modo cupiditates et libidines intellegi uoluit, quae solent de repentino successu terrenae felicitatis existere. neque enim deus homines exterminare poterat et bestias non poterat uel perdere uel nasci potius non permittere.

Et excitauit dominus saluatorem Israhel et saluauit eos. deinde uelut quaereretur quem saluatorem, Gothoniel, inquit, filium Cenez. accusatiuum enim casum hic debemus accipere, tamquam diceretur " Gothonielem". aduertendum est autem quod saluatorem dicat etiam hominem, per quem deus saluos faciat. nam clamauerunt filii Israhel ad dominum; et excitauit dominus saluatorem Israhel et saluauit eos, Gothoniel filium Cenez fratrem Caleb iuniorem ipsius, et exaudiuit eos. inter illa autem quae appellantur uxsppotTot, hoc genus rarum est, quoniam habet et illud quod Graeci uocant uotspoXr/tfav. quod enim ait postea: et exaudiuit eos, si prius ponatur, fit sermo lucidior. nam ordo est: et clamauerunt filii Israhel ad dominum. et exaudiuit eos et excitauit dominus saluatorem Israhel. deinde quod hic interpositum est: et saluauit eos, et postea dictum est: [*]( 2 Ex. 23, 29. 30 15 Iud. 3, 9 ) [*](1 dcutero S domini T 4 eiciam] etiam PSl 5 hereditatis N poterant Pl 6 hanc] autg V 14 nasci] pasci PSNVbd 17 gothonihel S 18 diceret Sbd gotoelem S gotonielem N 22.frater T 28 iunior T xat tis-rjxo-jsEv cmILv Lag. 24 yperbata PSNVT 25 ysterologian PVT ysterologiam S yyterologian N )

Quadraginta annos quieuisse terram promissionis a bellis sub Gothoniele iudice scriptura testatur: quantum temporis primordia Romani imperii sub Numa Pompilio tantummodo rege pacata habere potuerunt.

Quaeri potest utrum mentitus fuerit Aod iudex, quando occidit Eglom regem Moab. cum enim solus soli insidiaretur, ut eum percuteret, hoc illi ait: uerbum occultum mihi est ad te, rex. ut ille a se omnes, qui cum illo fuerant, remoueret. quod cum factum esset, iterum dixit Aod: uerbum dei mihi ad te, rex. sed potest non esse mendacium, quandoquidem uerbi nomine solet etiam factum appellare scriptura; et reuera ita erat. quod autem dixit: uerbum dei, intellegendum est hoc illi deum ut faceret praecepisse, qui eum populo suo excitauerat saluatorem, sicut illis temporibus talia fieri diuinitus oportebat.

Merito quaeritur quomodo fuerit "exilis ualde rex Eglom" "et concluserunt adipes uulnus," quando percussus est. sed intellegendum est ea locutione dictum, quae solet a contrario intellegi; sicut dicitur lucus, quod minime luceat, et abundare respondetur, quod non est, et benedixit regi pro maledixit, sicut scriptum est in Regnorum libro de Nabuthe. nam in ea interpretatione, quae non secundum Septuaginta, sed ex hebraeo est, ita inuenimus: erat autem Eglom crassus nimis. [*]( 4 cf. Iud. 3, 11 10 Iud. 3, 19 12 Iud. 3, 20 19 Iud. 3, 17. 22 24 cf. III Reg. 20 (21) 10. 13 27 cf. Hierun. t. XXVIII p. 512 ) [*]( 1 uelut acripsi: ut PSlN aut 1:,\'lbd uel T, om. V guthonielem om. V zenez Sl 2 planus N 5 gotolia N 6 pamphilio PIVx pomphilio SP2 7 paccato ST paccatum NV 14 solet (et in ratt.) V sol N 16 praecipisse V 19 exillis plSI exillis T excilis N 20 concluserint PNVTbd 22 intellegit N 24 in regnorum om. Pl 25 libro om. PSV nabutte P VSl nabute N 27 Eglon apud Hieron. )

Et exiit Aod foras et transiit obseruantes et clausit ianuas domus superioris super eum et coartauit. hoc recapitulando dictum est, quod fuerat praetermissum. nam prius hoc fecisse intellegendum est et sic de superioribus descendisse et transisse obseruantes.

Quomodo pueri regis Eglom claui aperuerint quod Aod claui non clauserat, potest mouere, aut, si ille claui clauserat, quomodo secum eam non auferret, ut isti nec claui aperire possent. proinde aut alia clauis adlata est aut tale clusurae genus fuit, quod sine claui posset claudi nec sine claue aperiri. nam sunt quaedam talia, sicut ea quae ueruclata dicuntur.

Sub iudice Aod octoginta annos pacem habuit Israhel in terra promissionis duplicato scilicet tempore quam fuit memorabile Romanorum sub rege Numa Pompilio.

Et post eum surrexit Samegar filius Anath et percussit alienigenas in sexcentos uiros praeter uitulos boum et saluauit Israhel. quomodo post Aod iste pro Israhel pugnauerit et dictus sit saluasse Israhel potest esse quaestio; non enim rursus fuerant captiuati uel iugo seruitutis innexi. sed intellegendum ita dictum" saluauit," non quia nocuerit aliquid hostis, sed ne permitteretur nocere: quem credendum est bello coepisse tentare et huius uictoria fuisse depulsum. sed quid sibi uelit quod addidit: praeter uitulos boum, obscurum est. an forte et boum stragem pugnando fecit et ita dictum est eum occidisse sexcentos uiros praeter illud quod fecit de bubus occisis? sed quare [*]( 1 lud. 3, 23 6 cf. Iud. 3, 25 13 cf. Iud. 3, 30 16 Iud. 3, 31 ) [*]( 1 Aod] ad PS fores V1 2 clusit N 5 superius PSVbd supernia T 6 eglon N 7 aot S 8 auferet P 10 clausurae VTbd possit PSNT cludi V 11 claui Tbd uerruclata (add. m. 2) S,PVT 12 dicuntur om. 81 15 sub Romanorum bd Numa om. VNT 16 Anath scripsi: anead PSV ane N aneat T Aneath bd 17 hTÒÇ jiasytov TUIV POUJVLag. 18 post] potest potestN 19 pro Israhel om. N 20 captiuiN 21 s-Tuauit PV 22 nocuerat N 23 quem] quoniam PVTbd uictorie N 26 occidisse se N 27 bobus bd occisised N )

Quid est quod respondens Barac Debborae ait: si ibis, ibo, et si non ieris mecum, non ibo, quoniam nescio diem in qua prosperat angelum dominus mecum, quasi a prophetissa diem audire non potuerit? nec illa diem respondit, sed perrexit cum illo. et quid est: prosperat angelum dominus mecum? an hic demonstratum est, quia et angelorum actus prosperantur, id est adiuuantur a domino, ut feliciter cedant? an locutionis est "prosperat angelum mecum," id est facit mecum prospera per angelum?

Et pauefecit dominus Sisaram et omnes currus eius. ecce quemadmodum commendat scriptura agere deum in cordibus. ut det exitum rebus, quem constituit. utique enim pauefecit uel obstupefecit Sisaram, ut traderet eum.

Vbi Iahel mulier, quae occidit Sisaram, cum locuta esset ad Barac qui eum quaerebat, scriptum est de ipso Barac, quia intrauit ad eam: animaduertendum est non esse consequens, ut, cum scriptura dicit de uiro quod intrauit ad aliquam feminam, iam etiam concubuisse credatur. assidue quippe sic loquitur scriptura: intrauit ad eam, ut nolit intellegi nisi quod ei mixtus sit. hic ergo proprie dictum [*]( 6 cf. Hieron. t. XXVIII p. 513 8 Iud. 4, 8 18 Iud. 4, 15 25 Iud. 4, 22 ) [*]( 2 grande Sl 6 habet (et add. m. 2) S occisos se N; percussit de Philistim sexcentos uiros uomere apud Hieron. 8 deborrae add. m. 2 S 9 ibo om. S eris N 12 quod N 18 sisarram PS sysaram T 19 curros PSl 21 enim om. Sl sisarram PS 23 aiel N 24 baraac PSI VI 26 dicetis P dicat V ) [*]( XXVIII Ang, sect. III pars 3 ) [*]( 30 )

In cantico Debborae dicitur: defecerunt habitantes in Israhel, defecerunt, donec surrexit Debbora, donec surrexit mater in Israhel. elegerunt ut panem hordeaceum deos nouos; tunc expugnauerunt ciuitates principum. hic intermixtus ordo uerborum obscuritatem facit et quaestionem mouet. quomodo enim intellegatur: elegerunt ut panem hordeaceum deos nouos; tunc expugnauerunt ciuitates principum? quasi tunc eis fauerit deus ad expugnandas ciuitates principum, quando elegerunt ut panem hordeaceum deos nouos. sed in aliis iam scripturarum locis saepe didicimus quemadmodum fiant hyperbata, quorum directione cum uerba ad ordinem redeunt sensus explanatur. iste ergo est ordo: defecerunt habitantes in Israhel, defecerunt; elegerunt ut panem hordeaceum deos nouos, donec surrexit Debbora, donec surrexit mater in Israhel; tunc expugnauerunt ciuitates principum.

Quaeri potest quomodo dictum sit: elegerunt ut panem hordeaceum deos nouos, cum panis hordeaceus, quamuis sit in comparatione triticei panis abiciendus, tamen etiam ipse pascat et uitale alimentum sit; dii autem noui, quos dicuntur elegisse qui defecerunt a deo uiuo, non possunt in alimentis animae deputari, sed potius in uenenis. an hactenus accipienda est similitudo, quatenus ualet, ut propter hoc solum dictum intellegatur, quia, sicut plerumque fastidio fit, ut eligenda reiciantur et aspernanda delectent, ita uitio prauae uoluntatis tamquam languore fastidii, cum esset deus eorum uerus, in falsis elegerunt nihil aliud quam nouitatem [*]( 3 Iud. 5, 7. 8 19 Iud. 5, 8 ) [*]( 3 deborrae P debborrae SF2 debore T 5 donec (do s. l. m. 2) P resurrexit V 6 ordiacium PNV hordiacium S deo Sl 7 hinc N 8 enim om. T 10 fauet T 13 yperbata PSNVT 14 directiong PSl 16 elegerent PS 23 possint PSV in pr. om. P1 24 deputari] dubitari PT in] de N 27 fit ex sit V 28 langore N 29 falsus F1 )