Quaestiones in Heptateuchum

De duobus hircis. uno immolando et alio in desertum dimittendo, quem ἀποπομπαῖον uocant, solet esse disceptatio, et a quibusdam ille immolandus in bono accipitur, ille autem dimittendus in malo. non tamen iste sensus ideo confirmandus est, quia homo, in cuius manu in heremum hircus dimittitur, cum redierit, lauare iussus est uestimenta sua et corpus suum aqua et sic ingredi in castra — tamquam et hoc sit indicium cur in malo sit ille hircus accipiendus, a cuius contagione homo abluendus est; sic enim dicit abluendum et qui alterius hirci <uitulique> acceperit carnes <et> extra castra combusserit — quia ita de illo et de uitulo fieri iubet, de quorum immolatorum sanguine fit aspersio, et sunt pro peccatis. ac per hoc non neglegenter istorum duorum hircorum distinctio in allegorica significatione tractanda est. item cum constituisset diem decimum septimi mensis sabbato sabbatorum, quo fieret supra dicta purgatio a sacerdote illo uno qui patri succedit, loquens de eodem sacerdote ait: exorabit sanctum sancti. quod iam nescio utrum aliter accipiendum sit quam" exorabit in sancto sancti" quodam genere locutionis; in illo scilicet sancto, quo solus ipse summus sacerdos intrabat. quod est intra uelum, ubi arca erat testimonii et altare incensi. non enim eundem locum tamquam deum exorabit, sed quia ibi exorabit deum, ita positum est: exorabit sanctum sancti. nam et hoc genere neutro in graeco [*]( 5 cf. Leu. 16, 8. 10. 19—22 8 cf. Leu. 1(5, 26 12 cf. Leu. 10 27. 28 15 cf. Leu. 9, 8—12 17 cf. Leu. 16. 29-32 20 Leu. 16. 33 ) [*]( 2 to]\'ueumatoagion CFNVT to pneu ato asrion 8 4 alium P deserto PVT 5 apoponpeuui C apopoinpeum PSNVT 10 aqua om. N 13 uitulique scripsi cum bd: qui in luco CPSNV1 T quo in loco 1\'2 et addidi cum bd: om. codd. 14 quia ita] qui ait S qui aut VT quod ita N et] ut N 17 distinatio S 18 septimo PlSNV 19 quod BPi P 22 in scm CPSVI T H\'in N 26 ita] ibi T 27 ex genere S )

Illud quod dicit: quicumque occiderit uitulum aut ouem aut capram in castris et quicumque occiderit extra castra et ad ostium tabernaculi testimonii non adtulerit. et in hoc constituit peccatum et comminatur facienti, non de his dicit quae occiduntur ad usum uescendi uel si quid aliud. sed de sacrificiis. prohibuit enim priuata sacrificia, ne sibi quisque quodam modo sacerdos esse audeat, sed illuc adferat, ubi per sacerdotem offerantur deo. ita enim nec uanis sacrificabunt; nam et hoc in ea consuetudine cauendum praemonuit. cum ergo non liceret offerri sacrificia nisi in tabernaculo, cui templum postea successit — unde et rex Israhel Hieroboam uaccas facere ausus est, quibus populus sacrificaret, ne huius legis necessitate seducerentur ab eo qui sub regno eius erant, dum pergunt Hierusalem, ut in templo dei offerrent sacrificia sua, in quo facto a domino condemnatus est — merito quaeritur quomodo licite sacrificauerit Helias extra templum dei, quando et ignem de caelo impetrauit et prophetas daemoniorum conuicit. quod mihi non uidetur alia ratione defendi quam illa, qua defenditur et Abrahae factum, quod filium deo iussus uoluit [*](9 Leu. 17, 3. 4 20 cf. III Reg\'. 12, 28-30 25 cf. III Reg. 18, 36-39 28 cf. Gen. 22, 3-10 ) [*]( 1 est om. N to agiun tu agiu CPTV to agiun to agiu N to agion tu agion S scm Bpm NT 2 sancti] scm N to agion pneumatuagiu theu CSNV to agion pneumatiu tu agin P to agion pneumatiji tu agiu T 3 exorauit NPl purgauit PlSN 6 ergo om. P 12 hoe om. S 13 cominatur ex comitantur P 15 quisque om. N 20 ieroboam PVTNbd 22 pergerent PSV-bd iemsalem NTbd )

Quid est quod prohibens edendum sanguinem dicit: anima omnis carnis sanguis eius est? quem totum locum sic explicat: et homo homo filiorum Israhel aut de proselytis qui adpositi sunt in uobis quicumque ederit omnem sanguinem, et statuam faciem meam super animam quae manducat sanguinem et perdam illam de populo suo. anima enim omnis carnis sanguis eius est. et ego dedi illum uobis exorare pro animabus uestris: sanguis enim eius pro anima exorabit. propterea dixi filiis Israhel: omnis anima ex uobis non edet sanguinem, et proselytus qui adpositus est in uobis non edet sanguinem. numquidnam si animam pecoris sanguinem dicimus. etiam anima hominis sanguis putanda est? absit. quomodo ergo non ait: anima omnis carnis pecoris sanguis eius est, sed: anima, inquit, omnis carnis sanguis eius est? in omni utique carne etiam hominis caro deputatur. an quia uitale aliquid est in sanguine, quia per ipsum maxime in hac carne uiuitur, qui in omnibus uenis per corporis cuncta diffunditur, ipsam uitam corporis uocauit animam, non uitam quae migrat ex corpore, sed quae morte finitur? qua locutione dicimus istam uitam temporalem esse, non aeternam, mortalem, non inmortalem, [*](9 Leu. 17. 10-12 ) [*](3 auctores P1 auctorem S auetor VTbd est om. S 4 sepnrareiitur V 9 est eius N 10 et om. PXSNV et T hoiuo alterum om. PSV t-jep. T 11 quia T 15 IIIo£}. T illud CPSNVbd post uubis haud dubie addendum: ad altare; cf. p. 288. 12 exorari PSVNT 17 dixit piS 19 edit C 21 sanguinis T nun om. S na Pa 090 anima PV 26 omnis p.SI omnes V uenas V cunctas V ipsam uitam om. N )

Sed multo est absurdius, ut sanguis pecoris exoret pro anima hominis; quae mori non potest, cum manifeste scriptura testetur in epistula ad Hebraeos illum sanguinem uictimarum nihil profuisse ad exorandum deum pro peccatis hominum, sed significasse aliquid quod prodesset. inpossibile est enim. inquit. sanguinem hircorum et taurorum auferre peccata. restat itaque, ut, quoniam pro anima nostra exorat mediator ille. qui omnibus illis sacrificiis quae pro peccatis offerebantur praefigurabatur, illud appelletur anima quod significat animam.

Solet autem res quae significat eius rei nomine quam significat nuncupari; sicut scriptum est: septem spicae septem anni sunt; non enim dixit: septem annos significant, et: [*]( 1 cf. Luc. 16. 22 2 Luc. 23, 43 3 cf. Luc. 16. 23 o Act. 20, 24 11 Ltui. 17. 11 20 Hebr. 10, 4 27 Gen. 41. 26 ) [*](2 sinfl T 3 infcniis PSV ergo istain T 5 Paulus ow. N 6 pretiosiorem quani me bd et mori] emori K 10 temporales V 12 exoretj ut exoret (ut tn ras.) T, V2 exorare d 13 exoraret T 14 sumus PSV 15 morare S 16 pecorisj corporis T 17 manifesta CPSNV 18 tcstatur S 22 ut om. N 23 quaej qui CPSVT 25 animam-sigaificat in ing. m. 2 appos. P 28 significat PlS )

Sed cum dominus dicat: nisi manducaueritis carnem meam et biberitis meum sanguinem, non habebitis in [*]( 2 I Cor. 10, 4 17 Ephes. 5, 27 19 I Cur. 11, 22 24 Eccli. 31 (34), 27 28 Ioh. 6, 53 ) [*]( 2 alt. est eras. S 3 significat PlSVbd 4 bQç V 5 quamdam S 11 quibus om. CPNVT per id] pro eo T 12 continetur C significetur-ut om. C significetur bd: om. codd. 19 doinos NVbd 21 inj ad (s. I. m. 2) V ab T ecclesia T 22 quid plSI quod V 26 eaj mea 81 in ea VT 29 sanguinem meum NV habetis ST uitam in uobis T ) [*]( XXVIII Aug. sect. III pars S ) [*]( 19 )

Turpitudinem patris tui et turpitudinem matris tuae non reuelabis; turpitudo enim eorum. prohibet cum matre concumbere; ibi est enim turpitudo patris et matris. nam postea prohibet et nouercae, ubi dicit: turpitudinem uxoris patris tui non reuelabis; turpitudo enim patris tui est. ubi exposuit quomodo in matre utriusque sit turpitudo, id est patris et matris; in nouerca enim tantum patris.

Turpitudinem sororis tuae ex patre tuo aut ex matre tua quae domi est nata uel quae foris nata est non reuelabis turpitudinem earum. "quae domi nata est", intellegitur ex patre; "quae foris nata est", intellegitur ex matre. si forte de priore uiro eam mater susceperat et cum illa in domum uenerat, quando patri eius nupsit, quem monet scriptura ne reuelet turpitudinem sororis suae. hic uidetur non prohibuisse et quasi praetermisisse concubitum cum sorore de utroque parente nata; non enim dicit: turpitudinem non reuelabis sororis tuae ex patre et ex matre, sed: ex patre aut ex matre. uerum [*](11 Leu. 18, 7. 8 19 Leu. 18, 9 ) [*](1 a (s. I. m. 1) PS. (s. I. m. 2) V 2 tantopere PSNVTbd 3 sacri- ficium om. T 4 sanguinS C 5 adJ ut G 8 iuhctur) uidetur S 9 sanguine C 12 reuelauis C turpitudo enimI turpitudinem PSNVXT eorum est J\'2b(l 17 sit om. PSVT post turpitudo s. I. m. 2 £ V 22 patre-ex om. S 24 illS C 28 reuelabit pIS suae S 29 et om. N ex prim. om. bd_ )

Turpitudinem fratris patris tui non reuelabis et ad uxorem eius non introibis. exposuit quid dixerit "turpitudinem fratris patris tui", id est patrui tui, "non reuelabis"; hoc est enim "ad uxorem eius non introibis". in uxore quippe patrui uoluit intellegi turpitudinem patrui, sicut in uxore patris turpitudinem patris.

Turpitudinem uxoris fratris tui non reuelabis; turpitudo fratris tui est. quaeritur. utrum hoc uiuo fratre an mortuo sit prohibitum, et non parua quaestio est. si enim dixerimus de uiui fatris uxore locutam scripturam uno generali praecepto, quo prohibetur homo ad uxorem accedere alienam, etiam hoc utique continetur. quid est ergo quod tam diligenter has personas, quas appellat domesticas, propriis prohibitionibus distinguit a ceteris? non enim et [*](5 Leu. 18. 11 10 Lcu. 18, 11 16 Leu. 18, 14 22 Leu. 18, 16 25 cf. Ex. 20. 17 ) [*]( 1 prihibitum S 6 hoc CPSN 7 filiam PS 9 huius ) iiijiflS (s. I. m. 2 illius) V 10 uel ex om. V matrc om. V uoro S patre om. S 16 tui patris T 19 eius om. T 20 pntrui tui SpIVI 25 diximus S uxorS CPIS 27 est om. S orgo S ) [*](19* )

Turpitudinem mulieris et filiae eius non reuelabis: id est, ne putet quisquam licere sibi ducere filiam uxoris suae. simul enim mulieris et filiae eius non licet reuelare turpitudinem [eius], id est ambabus misceri et matri et filiae.

Filiam filii eius et filiam filiae eius non accipies. etiam neptem uxoris de filio uel de filia duci prohibuit. uxorem super sororem eius non accipies in zelum. hic non prohibuit superducere, quod licebat antiquis propter abundantiam propagationis. sed sororem sorori [*]( 9 cf. Dent. 25, 5 16 cf. Matth. 19, 8 20 Leu. 18, 17 25 Leu. 18, 17. 18 ) [*]( 2 accipiendum esset 5T1 4 alieana 5 personis ergo PVT 6 conuinere S 13 defuctus T 18 uxorem om. N 22 eius s. I. m. 2 V 23 rebelare C eius, quod CPSNVITl praebent, inclusi 24 matris X 25 Filiam filif S 26 neptam SF1 )

Et ad mulierem in segregatione inmunditiae eius non accedes reuelare turpitudinem eius: id est ad menstruatam mulierem non accedes: segregabatur enim secundum legem propter inmunditiam. hoc cum superius satis sufficienter prohibuisset, quid sibi uult, quod etiam hic hoc isdem praeceptis uoluit adiungere? an forte in superioribus quoniam dictum est, ne figurate accipiendum putaretur, etiam hic positum est, ubi talia prohibita sunt, quae etiam tempore noui testamenti remota umbrarum ueterum obseruatione sine dubio custodienda sunt? quod uidetur etiam per prophetam Ezechielem significasse, qui inter illa peccata, quae non figuratae sed manifestae iniquitatis sunt, etiam hoc commemorat, ad mulierem menstruatam si quis accedat, et inter iustitiae merita, si non accedat. qua in re non natura damnatur, sed concipiendae proli noxium perhibetur.

Et ad uxorem proximi tui non dabis concubitum seminis tui inquinari ad eam. ecce ubi rursus prohibet adulterium, quod cum aliena uxore committitur, quod etiam in decalogo prohibetur. unde adparet illa [*]( 1 cf. Gen. 30, 22-28 10 Leu. 18, 19 13 cf. Leu. 15, 19-27 20 cf. Ezech. 18, 6; 22, 10 25 Leu. 18, 20 28 cf. Ex. 20. 17 ) [*]( 3 etJ at T 6 zelum CPSVN que PlSV quod PąNT 7 contemnendus scripsi cum bd: contemnendum CPNVT condemnendum S 10 segregationem CN 15 eisdem YiTbd forte ne PSNV 16 quoniam] quando T quod V2 quod iam bd ne om. T exp. V 21 figurate PSV manifeste PSV 24 prohibetur N 25 tui] tibi CT )

Et a semine tuo non dabis seruire principi. hic non uideo quid intellegatur nisi principi qui pro deo colitur. non enim ait SooXsostv, sed Xatpeikiv in graeco, quod latinus non solet interpretari, nisi ut dicat seruire; plurimum autem distat. nam seruire hominibus sicut serui seruiunt, quod non est Xaxp=\'kiv sed SooXeustv, scriptura non prohibet; seruire autem secundum id quod est Xatpisusiv non iubetur hominibus nisi uni uero deo, sicut scriptum est: dominum deum tuum adorabis et illi soli seruies. non solum autem hoc uerbo, quod ait Xatpeueiv, satis significat quem principem dicat, id est cui cultus tamquam deo exhibetur, uerum etiam eo quod adiungit: et non profanabis nomen sanctum, siue dei, de cuius populo datur illo modo seruire principi, siue nomen sanctum ipsius populi Israhel. propter quod dicitur: sancti estis, quoniam et ego sanctus sum. oportunissime etiam hic adiungit: ego dominus, hoc utique admonens, quia illi soli debetur Xatpsia, id est ea seruitus, qua seruitur deo.

Quod dicit: et exhorruit terra eos qui insident super eam. propter mala facta eorum, quae superius commemorauit, non ideo dictum putandum est, quod habeat terra sensum quo ista sentiat et exhorreat, sed nomine terrae homines significat, qui sunt super terram. proinde cum haec mala faciunt homines, inquinant terram, quia inquinantur [*]( 3 Leu. 18, 21 10 Deut. 6, 13 17 Leu. 11, 44; 19, 2; I Petr. 1, 16 21 Leu. 18, 25 ) [*]( 1 ducant PSVT 2 reuelare V 5 duleum CPSVT duleuin N latreuin CN latreuni PSVT 6 latinos piS interpreta C nis S 8 latreuin CX latreuui PSVT duleuin N duleum CPSVT non om. V 9 (et 12) latreuin CN latreum SPVT 12 quo PSV 15 de om. V cui SV 17 estote Tbd et om. Vbd 18 domini C 19 latria CPSNVT ea om. T 21 exhorruit bd: exhorreuit C exhor- vobit PSNVT 24 ista] ita pI r itaque S senteutia N )

Non furtum facietis neque mentiemini neque calumniam faciet unusquisque proximo. illud de furto positum est in decalogo. quod autem dicit: neque mentiemini neque calumniam faciet unusquisque proximo, mirum, si non eo praecepto continetur, quod ibi positum est: neque falsum testimonium dices aduersum proximum tuum, quoniam neque calumnia sine mendacio fieri potest, quod falsi testimonii generalitate concluditur. sed utrum haec aliqua conpensatione admittenda sunt, magna quaestio est: sicut de mendacio paene omnibus uidetur, quod ubi nemo laeditur, pro salute mentiendum est. utrum ergo ita et de furto? an furtum fieri non potest, ubi nullus laeditur? quin immo fieri potest, etiam quando ei cui fit consulitur, tamquam si quisquam homini uolenti se occidere gladium furetur. nam calumnia nescio utrum cuiquam ad eius utilitatem fieri possit. nisi forte quod ad maius gaudium fiebat, quo postea fruerentur, quod Ioseph de scypho calumniabatur fratribus suis, quibus etiam explorationis falsum crimen intenderat. quamquam si definitionibus ista determinare tentemus, fortasse furtum non est, nisi quando alieno occulte ablato proximus laeditur; et calumnia non est, nisi quando falsi criminis obiectione proximus laeditur; mendacium autem non possumus dicere tunc tantummodo esse, quando proximus laeditur; cum enim falsum ab sciente dicitur, procul dubio mendacium est, sine illo quisquam siue nemo laedatur. proinde magna quaestio de mendacio, utrum possit aliquando [*]( 3 Leu. 19, 11 5 cf. Ex. 20, 11 8 Ex. 20, 16 19 cf. Gen. \' 44, 4. 5; 42. 9. 14 ) [*]( 1 qui] quia pIS exhorrent (ex s. l. m. 1) P orrent S horent V1 4 faciat S proximo suo VT 5 in om. S 6 faciat S 7 proxoimo S 10 potes C 11 amittenda P 12 sint PSNVTbd 14 non om. plSV 15 nullusi S 16 quisque PSNV honiinuin PSV uolentis eo occidere S 17 gladio S 19 scipho PNVT 22 quando ex quod m. 2 P 24 menda (m fine uersus) S )

Non nocebis proximo. si quid sit nocere et non nocere pateret hominibus, hoc generale praeceptum ad innocentiam retinendam fortasse sufficeret. omnia enim quae prohibentur committi in proximum, ad hoc unum referenda sunt, quod dictum est: non nocebis proximo. nam quod sequitur: non rapies, nisi ad hoc referatur, ne rapiendo noceatur, aliquando euenit, ut non rapiendo quisque noceat. nam gladius insanienti rapiendus est: et si non fecerit quis ut oportuerit, magis nocuerit.

Quid est quod, cum supra dixisset: non odio habebis fratrem tuum in animo tuo; arguendo argues proximum tuum et non accipies propter ipsum peccatum, consequenter adiunxit: et non uindicatur manus tua? utrum pro eo, quod est "non punitur"? animo enim bono facis, cum disciplinam peccanti proximo inponis, ne accipias peccatum eius neglegendo. ad hoc enim pertinet quod ante posuit: non odio habebis proximum tuum in animo tuo. uideri enim potest ei qui arguitur, quod oderis eum, cum non sit in animo tuo. an "non uindicatur manus tua" hoc potius admonet, ne quaeras uindicari manum tuam nec ulciscendi libidine rapiaris? nam quid est aliud uindicari uelle nisi laetari uel consolari de alieno malo? et ideo dictum est: non irasceris filiis populi tui. sic enim recte ira definita est, quod sit ulciscendi libido. quidam uero codices habent: et non uindicabitur manus tua, id est arguendo uindicare te uelis, sed potius consulere illi quem arguis. [*]( 3 Lea. 19, 13 12 Leu. 19, 17. 18 ) [*]( 1 sequuntur bd 7 quo dictum S 10 insaniendi T ferit (in mg. alius liber etsi n fecerit) T quid S1\' quit CPN 11 ut s. I. C om. T potuerit (alium librum praebere in mg. adnot.) T 13 argue P 16 quod om. N 17 facies PSV disciplina S pcccati PV nec P accipies ps VS 21 anno S 22 nec] ne N 26 definita est] diffinitur T 27 ne] non S 28 argues N )

Et incisiones super animam non facietis in corpore uestro. super animam dixit "super funus mortui"; de anima quippe dolor est quae recessit. ad hunc autem dolorem pertinet luctus, in quo luctu nonnullae gentes habent consuetudinem secare corpora sua. hoc fieri deus prohibet.

Ita ut fornicentur in principes de populo suo. non de populo suo principes, sed de populo suo fornicentur. eos quippe principes uult hic intellegi, qui pro diis colebantur; sicut apostolus dicit: secundum principem potestatis aeris, et in euangelio dominus: nunc princeps mundi huius missus est foras, et: ecce ueniet princeps mundi et in me nihil inueniet.

Homo homo quicumque adulterauerit uxorem uiri aut quicumque adulterauerit uxorem proximi sui, morte moriantur. pluraliter dixit "morte moriantur", hoc est qui adulterauit et quae adulterata est. hic aliquid distare uoluit inter quemlibet uirum et proximum, quamuis multis locis proximum pro omni homine ponat. sed quae est ista locutio, ut, cum iam dixisset de uiro, hoc idem repetierit de proximo, cum sit consequens, ut multo magis ab uxore proximi abstinendum sit, si ab uxore cuiuslibet uiri abstinendum est? nam si prius de proximo dixisset, ne putaretur uxorem licere adulterare non proximi, addendum fuit de quolibet uiro; nunc uero, si quod minus est non licet, quanto minus licet quod maius malum est! nam si non licet adulterare uxorem cuiuslibet uiri, quanto magis proximi! an forte ista repetitio tamquam exponit quid prius dictum sit, ut ideo [*]( 1 Leu. 19, 28 6 Leu. 20. 5 9 Ephes. 2, 2 10 Ioh. 12. 31 11 Ioh. 14, 30 13 Leu. 20. 10 ) [*]( 3 quae recessit bis pos. S adhuc pIS V 4 ad dolorem plSV 6 tuats axnopveuetv aittiu; Lag. 8 dis SN 10 aeris] eius C 11 huius mundi PSbd uenit PSVbd 13 alt. homo om. S alterum «vapt»- 1\'(J; om. Tisch. 14 ubi-uxorem Úl mg. m..«? add. C adulterauerit] aut ulterabit C sui haud dubie includendum est 15 pluraliter-moriantur om. V 16 adulterauerit PSNTT 18 homini S ponit PV 19 ita PlS idem] id est S 23 fuisset bd om. S )

Et mulier quae accesserit ad omne pecus ascendi ab eo, interficietis mulierem et pecus. morte . moriantur; rei sunt. quaeritur quomodo sit reum pecus, cum sit inrationale nec ullo modo legis capax. an quemadmodum transferuntur uerba modo locutionis, quae graece appellatur fmocfopa, ab animali ad inanimale — sicut dicitur inprobus uentus uel iratum mare — ita et hic translatum est a rationali ad inrationale? nam pecora inde credendum est iussa interfici, quia tali flagitio contaminata indignam refricant facti memoriam.