Quaestiones in Heptateuchum

Et absorbuit uirga Aaron uirgas illorum. si dictum esset: "absorbuit draco Aaron uirgas illorum", intellegeretur uerus draco Aaron phantastica illa figmenta non absorbuisse, sed uirgas. hoc enim potuit absorbere quod erant, non quod esse uidebantur et non erant. sed quoniam dixit: absorbuit uirga Aaron uirgas illorum, draco utique potuit uirgas absorbere, non uirga. sed eo nomine appellata res est, unde uersa est. non in quod uersa est, quia in id etiam reuersa est; et ideo hoc uocari debebat quod principaliter erat. quid ergo dicendum est de uirgis magorum? utrum et ipsae ueri dracones factae fuerant, sed ea ratione uirgae appellatae sunt qua et uirga Aaron? an potius uidebantur esse quod non erant ludificatione uenefica? cur ergo ex utraque parte et uirgae dicuntur et dracones, ut de figmentis illis nihil differat loquendi modus? sed demonstrare difficile est quomodo, etiam si ueri dracones facti sunt ex uirgis magorum. non fuerint tamen creatores draconum nec magi nec angeli mali, quibus ministris illa operabantur. insunt [*]( 5 Ex. 7, 10 10 Ex. 7, 12 ) [*]( 1 quur N hoc om. b ergo hoc PSJr 2 meditatio 1 medi*atio PS 4 notandum est Nb cum idj cum ad lnS cum et r cum Nbd 6 cum si forte (si s. I. m. 1) S si forte (si supra cp. cum) V, b 7 suam om. cod. Gr. 10 uirgas] uirgam SV 13 obsorbuisse T 16 potuit uirga C1 17 est ante unde om b quod] quo psrTb 18 et om. Vb 20 ipsi PSV facti PSNV 21 et om. PlSVT uidebatur V 22 ueneticia N 2T> e b 26 fuerunt NEug (ed. Knotll p. 353j 27 niala Pl )

Fecerunt autem similiter et incantatores Aegyptiorum ueneficiis suis; et induratum est cor Pharaonis et non exaudiuit eos, sicut dixit dominus. cum haec dicuntur, uidetur propterea cor Pharaonis induratum fuisse, quia et incantatores Aegyptiorum similia fecerunt; sed consequentia docebunt quanta fuerit illa obduratio, etiam cum incantatores defecerunt.

Fecerunt autem similiter et incantatores Aegyptiorum ueneficiis suis et eduxerunt ranas super terram Aegypti. quaeritur unde, si iam ubique factum erat. sed similis quaestio est, unde et aquam in sanguinem uerterint, si tota aqua Aegypti in sanguinem conuersa iam fuerat. proinde intellegendum est regionem, ubi filii Israhel habitabant, plagis talibus non fuisse percussam. et inde potuerunt incantatores uel aquam haurire, quam in sanguinem uerterent, uel aliquas ranas educere ad solam demonstrationem magicae [*]( 14 Ex. 7, 22 21 Ex. 8. 7 ) [*]( 1 corporeis rebus bd 2 opportunitas SNbdEug 6 quorumcumque TEug 7 nouerant V 9 unus] uerus bd 11 inserit in ras. C,T inseryit (u exp. m. 1) P inseruit SYbd 12 longo ser om. N 13 esset b 15 ueneficis CI 20 defecerint PXS2 deficerent b 24 similes C uerterftt b 25 sanguine N fuerit C 26 proindej Unde b 29 maicae CI )

Et uidit Pharao quoniam facta est refrigeratio; et ingrauatum est cor eius et non exaudiuit eos, sicut dixerat dominus. hic adparet non illas tantum fuisse causas obdurationis cordis Pharaonis, quod incantatores eius similia faciebant, uerum etiam ipsam dei patientiam, qua parcebat. patientia dei secundum corda hominum quibusdam utilis ad paenitendum, quibusdam inutilis ad resistendum deo et in malo perseuerandum; non tamen per se ipsa inutilis est, sed secundum cor malum, sicut iam diximus. hoc et apostolus dicit: ignorans quia patientia dei ad paenitentiam te adducit? secundum autem duritiam cordis tui et cor inpaenitens thesaurizas tibi iram in diem irae et reuelationis iusti iudicii dei, qui reddet unicuique secundum opera sua. nam et alibi, cum diceret: Christi bonus odor sumus in omni loco, etiam illud adiunxit: et in his qui salui fiunt et in his qui pereunt. non dixit Christi bonum se odorem esse his qui salui fiunt, malum autem his qui pereunt, sed tantum bonum odorem se dixit. illi uero tales sunt, ut et bono odore pereant secundum sui cordis, ut saepe dictum est, qualitatem, quae mutanda est bona uoluntate in dei gratia, ut incipiant ei prodesse iudicia dei, quae malis cordibus nocent. unde ille mutato in melius corde cantabat: uiuet anima mea et [*]( 4 Ex. 8, 15 13 Rom. 2, 4—6 18 II Cor. 2, 15 26 Ps. 118, 175 ) [*]( 1 potuerunt etiam om. N 4 quoniam] quod V 6 illis V 7 causfi§ (corr. m 1) V 8 patientiam] potentiil V 10 »«utilis N ad—inutilis om. N deo-perseuerandum om. N 11 ipsam Tb 13 ignorans scripsi: ignoras libri; iterum locum comparans ttideo etiam cod. P Knoellii ignorans exhibere 15 impaenitens cor bd die NbdEug 16 iusti om. Eug 17 sua] eius PSNVTbdEug 18 bonus om. V 19 iis (big) bd 20 se ante bonum offert T iis bd 24 mundanda Vb gratia b ut S aut In 26 immutato b uiuit CN )

Quod dixerunt magi ad Pharaonem: digitus dei est hoc, quoniam non potuerunt educere scinifes, senserunt profecto, cum artium suarum nefariarum scirent potentiam, non talibus artibus, uelut potentior in eis esset Moyses, suos conatus fuisse frustratos, ut non possent educere scinifes, sed digito dei, qui utique operabatur per Moysen. digitus dei autem, sicut euangelium manifestissime loquitur, spiritus sanctus intellegitur. namque uno euangelista ita narrante uerba-domini, ut diceret: si ego in digito dei eicio daemonia, alius euangelista id ipsum narrans exponere uoluit quid sit digitus dei et ait: si ego in spiritu dei eicio daemonia. cum itaque magi faterentur, quorum Pharao potentia praefidebat, digitum dei esse in Moyse, quo superabantur et eorum ueneficia frustrabantur, tamen induratum est cor Pharaonis nunc mirabili omnino duritia. cur autem in tertia ista plaga magi defecerint — nam plagae coeperunt ex quo aqua in sanguinem uersa est — et sentire et explicare difficile est. poterant enim et in primo signo deficere, ubi in serpentem uirga conuersa [*]( 3 Ps. 25, 2. 3 9 Ps. 24, 10 11 Ex- 8, 19 19 Luc. 11, 20 21 Matth. 12, 28 ) [*]( 5 uideatur Eug 7 ergo T 8 posset NSVIbdEag 11 Quod] quoniam 8 12 hic b cyniphes b scyniphes d 15 sciphes N cyni- phes b scyniphes d 16 operatur PSl V1 autem dei bd 18 namquod PSTIVb 22 potentiam P 23 quol in quo PSVTbd quod N beneficia N 26 defecerunt VIb sanguine N 28 uirgaj uirga conubia N cunuersa-aqua om. N )

Ecce ego mitto in te et in seruos tuos et in populum tuum et in domos tuas cynomian, et implebuntur domus Aegyptiorum cynomia, ut scias, quoniam ego sum dominus deus omnis terrae. et dabo interuallum inter populum meum et inter populum tuum. quod hic scriptura aperuit, ne ubique diceret, intellegere debemus et in posterioribus et in prioribus signis factum esse, ut terra in qua habitabat populus dei nullis plagis talibus uexaretur. oportunum autem fuit, ut ibi hoc aperte poneretur, unde iam incipiunt signa quibus magi similia nec : conati sunt facere: procul dubio enim quia ubique fuerant scinifes in regno Pharaonis, non autem fuerant in terra Gessem, ibi conati sunt magi similiter facere et minime potuerunt. quousque ergo deficerent, nihil de illius terrae segregatione dictum est, sed ex quo coeperunt ea fieri, ubi iam illi similia facere nec conari auderent.

Quod habent latini: euntes immolate domino deo uestro in terra, graecus habet: uenientes [*]( 9 Did. tom. 39 p. 1034 Migne 11 Ex. 8, 21-23 27 Ex. 8, 25 1 sanguine 2V 3 pr. dei J sanctus b 7 uerumJ uerbum PlSl 9 de filio T dyJimus C didimus NTV 12 cinomiam CN cynomiam SlrT cynomyiam bd 13 domos P 16 tuum om. CI ubicumque PlSb 17 debemus sed PF51 et in prioribus om. N 18 nullis-talibus om. N 21 qujii 1\' 22 scynifes PS cyniphes b scyniphes cl fuerunt C tcrram P 23 gensem C gessen Sbd 27 latini codices habent b latini habent d iiumolare P V1 28 terra hac b έλόντες Ti άπελίντες Lag)

Quod ait Moyses: non potest fieri sic; abominationes enim Aegyptiorum immolabimus domino deo nostro. id est: haec immolaturi sumus quae abominantur Aegyptii et propterea in Aegypto non possumus. hoc manifestant uerba quae adiungit et dicit: si enim imm immola ueri mus abominationes Aegyptiorum palam ipsis, lapidabimur. hoc non intellegentes quidam interpretes nostri sic interpretati sunt, ut dicerent: non potest fieri sic; numquid abominationes Aegyptiorum immolabimus domino deo nostro? cum magis hoc scriptura dixerit, quia Aegyptiorum abominationes immolaturi sunt. alii uero latini sic habent: non potest fieri sic, quoniam abominationes Aegyptiorum non immolabimus domino deo nostro. contrarium sensum facit addita particula negatiua, cum Moyses dixerit: non potest fieri sic; abominationes enim Aegyptiorum immolabimus domino deo nostro; et ideo in heremum dicebant se ire uelle, ubi Aegyptii non uiderent abominationes suas. hoc autem intellegendum est mystice significari. quod etiam de pastoribus diximus, qui erant Aegyptiis abominabiles et ideo separatam terram Israhelitae acceperunt, cum uenerunt in Aegyptum. sic enim et sacrificia Israhelitarum abominationes sunt Aegyptiis, sicut iniquis uita iustorum.

Cum ablata esset locusta, dictum est de Pharaone: et ingrauauit Pharao cor suum etiam in hoc [*]( 5 Ex. 8, 26 24 cf. Gen. 46, 34 29 Ex. 8, 32 ) [*]( 1 terra hac b 3 sequuntur Sbd 6 abhominationes (sic plerumque) PSVT enim om. N 11 hoc enim b 12 poterit PSKV 13 sic om. P1 20 enim om. PSVb 21 eremum d 26 aboniinatione CI abliominationis P1 abomiuationi N 27 sicuti N 28 lucusta N P 29 et om. V )

Videns autem Pharao quia non est mortuum de pecoribus filiorum Israhel nullum, ingrauatum est cor Pharaonis. quomodo e contrariis causis facta est haec ingrauatio cordis Pharaonis? si enim et pecora Israhelitarum morerentur, tunc uideretur causa conpetens, qua cor eius ingrauaretur ad contemnendum deum, tamquam si et magi eius pecora Israhelitarum fecissent mori; nunc uero unde. debuit ad timendum uel credendum moueri uidens nullum pecus mortuum ex pecoribus Hebraeorum, hinc ingrauatum est; id est: illa ingrauatio etiam huc usque progressa est.

Quid est quod dicit deus ad Aaron et Moysen: sumite uobis plenas manus fauillae de fornace, et aspergat Moyses in caelum coram Pharaone et coram seruis eius, et fiat puluis in uniuersa terra Aegypti? signa enim superiora uirga fiebant, quam non Moyses, sed Aaron uel extendebat super aquam uel ea terram percutiebat; nunc uero interpositis duobus signis de cynomia et pecorum mortibus, ubi nec Aaron nec Moyses aliquid manu operati sunt, dicitur, ut Moyses fauillam spargat in caelum de fornace, et hanc ambo sumere iubentur, sed ille spargere [*]( 8 Ex. 9, 7 19 Ex. 9, 8. 9 ) [*]( 3 al in 6. om. C 5 talial ut alia N alia PV alia Tb *alia PV alia NTb 9 nullum] gullum (m. 1 dcl.) S ullum V ullum bd 10 super delet. pharaonis superscr. eius Vela 82 ex bd 13 grauaretur NVT tamquam si et om. N et si b 15 adl uel N 18 quod (d m. 2 add.) C 19 ufilv cod. Alex et Lag fauilla. V 20 aspargat pi Vi coram ex contra m. 2 V 21 uniuersa] tota PVTb 22 aegypto CN fiebat b 23 ea] ad P\'S\'V\'b 24 cynomiia P cynomyia bd 26 operati sunt manu b 27 ambo om. N )

Et propter hoc ipsum conseruatus es, ut ostendam in te uirtutem meam et ut adnuntietur nomen meum in uniuersa terra. haec scripturae uerba et apostolus posuit, cum in eodem loco perdifficili uersaretur. ibi autem et hoc ait: si autem uolens deus ostendere iram et demonstrare potentiam suam adtulit in multa patientia uasa irae — parcendo utique his quos malos futuros esse praescierat: quae uasa dicit perfecta in perditionem — et ut notas. inquit, faceret diuitias gloriae suae in uasa misericordiae. unde uasorum misericordiae uox est in Psalmis: deus meus, misericordia eius praeueniet me; deus meus demonstrabit mihi <in> inimicis meis. nouit ergo deus bene uti malis, in quibus tamen humanam naturam non ad malitiam creat, sed perfert eos patienter, quonsque scit oportere: non inaniter, sed utens eis ad admonitionem uel exercitationem bonorum. ecce enim, ut adnuntiaretur nomen dei in uniuersa terra, [*]( 4 Ex. -1, 16 8 Ex. 9, 16 12 Rom. 9, 22. 23 18 Ps. 5 8 11. 12 ) [*](1 terra N 3 extenderet C quo J co C dictum estj die N 4 post tibi add. in his Sb; ceterum pro: erit tibi haud dubie: et tu illi legendum est; cf. quaest. XVII. LXIIII, quae/It. de Leu. quaest. XXIII sub fin. quae om. V dominum T fabillam N 8 ipsfld P conuarsatus IJiSxV est N 9 meam (me add. m. recens) P 11 auer saretur V 12 ubi Eug 13 potentiam] patientiam b 14 iis 1 b praesciebat Eug 16 perdictionem N perditione Eug ut om. C 19 demonstrabit scripsi: demonstrauit libri 20 in scripsi cum Eug: de (s. 1. m. 2) S om. CPNVTb 22 eos perfert b scito portare PI 23 utentes PIVI utenda b. )

Quid est quod mandauit deus Pharaoni, cum se facturum magnam grandinem minaretur, ut festinet congregare pecora sua et quaecumque illi essent in campo, ne grandine intereant? hoc enim non tam indignanter quam misericorditer uidetur admonere. sed hoc non facit quaestionem, quando deus etiam irascens temperat poenam. illud est quod merito mouet, quibus nunc pecoribus consulatur, si omnia mortua fuerant plaga superiore, ubi scriptum est quod discreuit deus inter pecora Hebraeorum et Aegyptiorum, ita ut illinc nullum moreretur, omnia uero Aegyptiorum pecora morerentur. an eo soluitur quaestio, quod praedixerat ea moritura quae in campo fuissent, ut haec accipiantur omnia, intellegantur autem euasisse quae in domibus erant, quae potuerunt etiam a dubitantibus colligi et in domo teneri, ne forte uerum esset quod Moyses dominum facturum esse praedixerat; et ex his esse in campis iterum poterant, quae modo admonet congregari in domos, ne grandine pereant, maxime quia sequitur scriptura et dicit: qui timuit uerbum domini seruorum Pharaonis congregauit pecora sua in domos; qui autem non intendit mente in uerbum domini, dimisit pecora sua in campo? hoc ergo fieri potuit, quando etiam mortem pecorum minatus est deus, quamuis id scriptura tacuerit.

Et dixit dominus ad Moysen: extende manum tuam in caelum, et erit grando in omni terra Aegypti. ecce iterum Moyses non in ten-am; sed in caelum manum iubetur extendere sicut superius de fauilla. [*]( 4 cf. Ex. 9, 19 10 cf. Ex. 9, 6 15 cf. Ex. 9, 3 21 Ex. 9, 20. 21 26 Ex. 9, 22. ) [*]( 1 prodest PSNVTbd itaque] utique NV2Eug (ed. Knoell p. 357) 2 et pr. om. T 4 mandat PSVT qUll C 5 miraretur (prim. r m. rec. in n IImt.) P 8 quando] quod b 10 nunc in mg. add. m. rec. P 15 utj sicut N 25 quamquam b )

Cura fragore caeli, qui uehemens erat in grandine, Pharao territus rogaret Moysen, ut oraret pro illo, confitens iniquitatem suam et populi sui, Moyses ei dixit: et tu et serui tui scio quod nondum timetis dominum. qualem timorem quaerebat, cui timor iste nondum erat domini timor? facile est enim poenam timere, sed non hoc est deum timere. illo scilicet timore pietatis, quem commemorat Iacob, ubi dicit: nisi deus patris mei Abraham et timor Isaac esset mihi, nunc me inanem dimisisses.

Dixit dominus ad Moysen: intra ad Ph araouem; ego enim grauaui cor eius et seruorum eius, ut ordine superueniant signa mea haec super eos. ita dicit "ego enim grauaui cor eius, ut ordine superueniant signa mea haec super eos", tamquam opus habeat deus cuiusquam malitia. sed sic intellegendum est, ac si diceret: "ego enim patiens fui super eum et seruos eius. ut non eos auferam, ut ordine superueniant signa mea super eos". quia enim patientia dei obstinatior fiebat malus animus, ideo pro eo quod est" patiens in eum fui", dicitur: grauaui cor eius.

Et non est relicta locusta una in omni terra Aegypti. et indurauit dominus cor Pharaonis. beneficium certe dei commemorauit scriptura, quod abstulit locustas, et secuta dixit indurasse dominum cor Pharaonis: beneficio utique suo et patientia sua, qua illa fiebat obstinatio, [*]( 1 cf. Ex. 9, 27 3 Ex. 9, 30 8 Gen. 31, 42 10 Ex. 10, 1 21 Ex. 10, 19. 20 ) [*]( 2 territus-hioy om. N contitenti b .5 ei domini b (5 enim est PVT 7 domini timore b 9 adesset Vbd 10 dixit in mg. m. 2 PS om. Vb deus Eug (ed. Knoell p. 357) dominus inquit b 13 ita dicit-super eoa om. PVTbd ingrauaui Eug 15 malitiam Eug 17 auferrem PSNVTbdEug 18 qui V1 enim] cd b 1:1 in eum om. b 20 grauaui cor eius om. N 21 est relicta om. N lucusta PNVIEug ona N 23 dei om. T quo PSVTbd 24 lucustas NEug secutus T cor Pharaonis dominum N 2o quia P ille C2d obstinatior C2Tbd )

Tertio dicitur ad Moysen: extende manum (t u am) in caelum, ut fieret etiam plaga tenebrarum. numquam autem dictum est ad fratrem eius Aaron, ut extenderet manum in caelum. quod ergo dictum est ad Moysen: extende manum tuam super terram Aegypti et ascendat locusta super terram, credo id significatum etiam minus posse qui plus potest, non autem continuo cui minora conceduntur posse maiora.

Deus ad Moysen: loquere ergo secreto in aures populi, et petat unusquisque a proximo et mulier a proxima uasa argentea et aurea et uestem. non hinc quisque sumendum exemplum putare debet ad expoliandum isto modo proximum; hoc enim deus iussit, qui nouerat quid quemque pati oporteret. nec Israhelitae furtum fecerunt, sed deo iubenti ministerium praebuerunt; quemadmodum cum minister iudicis occidit eum quem iudex iussit occidi, profecto, si id sponte faciat, homicida est, etiam si eum occidat quem scit occidi a iudice debuisse. est etiam ista nonnulla quaestio, si seorsum habitabant Hebraei in terra Gessem, ubi nec plagae fiebant quibus regnum Pharaonis adfligebatur, quomodo petit quisque a proximo uel proxima aurum, argentum et uestem, praesertim quia ubi primum hoc mandatur per Moysen, sic positum est: et mulier a uicina sua et concellaria uel concellanea — si ita dicendum est — uel cohabitatrice suaunde intellegendum est etiam in terra Gessem non solos [*]( 3 Ex. 10, 21 6 Ex. 10, 12 11 Ex. 11, 2 25 Ex. 3, 22 ) [*]( 4 tuam scripsi cum bd: om. codd. 9 qui-posse om. P1 11 Deus] Dixit deus TS7 13 xai j\')\'/Y, rcapi -rij; jttajsiov cod. Altx et Lag aurea et argentea PSVTbdEug 14 quisquam Eug exemplum sumendum Eug 22 ge.sen V gessen bd 23 quisque petit b a proxima PSVTbd 26 a om. C sua om. Locut. de Ex. XII con- ■celaria 0 concelanea C 2R terram T gessen bd )

Dixi tautem dominus ad Moysen: non exaudiet uos Pharao, ut multiplicem signa mea et portenta mea in terra Aegypti. tamquam opus fuerit eius inoboedientia, ut signa illa multiplicarentur, quae utiliter fiebant ad terrendum populum dei atque ipsa discretione ad pietatem informandum. sed hoc dei fuit malitia cordis illius bene utentis, non Pharaonis dei patientia male abutentis.