De Peccatorum Meritis et Remissione et de Baptismo Parvulorum

Augustine

Augustine. Sancti Aureli Augustini Opera, Sectio VIII, Pars I (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 60). Urba, Karl; Zycha, Joseph; editors. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1913.

Hanc doctrinam suscipientes apostoli uide quanta contestatione declarent. Petrus in prima epistola: benedictus est. inquit, deus, pater domini nostri Iesu Christi, secundum multitudinem misericordiae suae qui regenerauit nos in spem uitac aeternae per resurrectionem Iesu Christi, in hereditatem inmortalem et intaminatam, florentem, seruatam in caelis uobis, qui in ueritate dei conuersamini per fidem in salutem paratam palam fieri in tempore nouissimo. et paulo post: inueniamini, inquit, in laudem et honorem Iesu Christi, quem ignorabatis, in quem modo non uidentes creditis, quem cum uideritis exultabitis gaudio inenarrabili et honorato gaudio percipientes testamentum fidei, salutem animarum [*]( 5 Ioh. 1, 29 7 Ioh. 10, 27. 28 12 Ioh. 14, 6 15 I Petro 1, 3-5 22 I Petro 1, 7-g ) [*](1 anlequiadd. etLSPG 2 damriabitur K autem] enim KT 3 non credere-baptizari om. M 5 attendere Sml iohannis Sni2i! baptistę AJI Baptista inquit b 7 audient li 8 cognoui M sequuntur rbd et om. LVPGb 9 quoniam b esse non b lObaptismate Ii p.c. 11 enim om. KA suis] uls V 12su (ūs.l.m2)G et ueritas K uita ex uera V 13 ad (d s.l.m.2) L 15 epistula SV est om. SAbd 16 et pater GKACbd 17 qui om. M 18 in] per KC spe z 19 mortalem Vml incontaminatam Sm2Vm2ACbd 20 ueritate] uirtute d, b (ill mg. al ueritate) dei in mg. m2G conseruamini Ad, b (in mg. al conuersamini) 21 fieri item in temp. JI 23 in s.l.ttCZK 25 exultabitis] gaudebitis b gaudia fin. M )

uestrarum. item alio loco: uos auteminquit, genus electum, regale sacerdotium, gens sancta, populus in adoptione, ut uirtutes enuntietis eius qui uos de tenebris uoeauit incipiunt admirabile lumen suum.etiterum:Christusinquit, pro peccatis nostris passus est, iustus pro iniustis, ut nos adducat ad deum. item cum commemorasset in arca Noe octo homines saluos factos: sic et uos, inquit, simili forma baptisma saluos facit.fab hac ergo salute et lumine alieni sunt paruuli et in perditione ac tenebris remanebunt, nisi per adoptionem populo dei fuerint sociati tenentes Christum passum iustum pro iniustis, ut eos adducat ad deum.

Ex epistola etiam Iohannis haec mihi occurrerunt, quae huic quaestioni necessaria. uisa sunt. quodsi in lumine, inquit, ambulauerimus, sicut et ipse est in lumine. societatem habemus in inuicem et sanguis Iesu filii eius purgabit nos ab omni delicto. item alio loco: si testimonium, inquit, hominum accipimus, testimonium dei maius est, quia hoc est testimonium dei. qui crediderit in filium dei, habet testimonium in semet ipso. qui non crediderit deo, mendacem facit eum, quia non credidit in testimonium, quod testificatus est de filio suo. et hoc est testimonium, quia uitam aeternam dedit nobis deus, et haec uita in filio eius est. qui habet filium, habet uitam; qui non habet filium, non uitam habet. non solum igitur regnum caelorum, sed nec uitam paruuli habebunt, si [*]( 1 I Petro 2,941 Petro 3,18 6 cf. I Petro 3,20 7 I Petro 3, 21 10 cf. I Petro 3,18 13 I Ioh. I, 7 16 I loll. 5, 9-12 ) [*]( 2 populus adquisitionis in adopt. K adoptionem M 3 uirtute Gml enuntiemus Lml PmlSVGACM adnuntiemus K nos KAJf, om. C uocabit A 4 illud mn. zbd ammirabile SVPGA inquit xps K 5 pro om. A iustus] uirtus (in mg.m2 iustus)V pro iniustus S 6 ad dum A deo M archaif 8 baptismi Km2ACT ergo in mg. P 10 post iustum eras. et L 12 epistula Vml 14 et om. GmlAC in lumine est K 15 Iesu Ohristi d fili M purgauit A purgat KC 18 post dei add.: quod maius est, quia iustificatus est de filio suo (suo om. b) bd credit S 19 testimonium dci K 20 crediderit S 22 nobis dedit KC 24 non habet uitam Cbd )

filium non habebunt, quem nisi per baptismum eius habere non possunt. item alio loco: in hoc, inquit, manifestatus est filius dei, ut soluat opera diaboli. non ergo pertinebunt paruuli ad gratiam manifestationis filii dei, si non in eis soluet opera diaboli.

Iam nunc adtende in hanc rem Pauli apostoli testimonia tanto utique plura, quanto plures epistolas scripsit et quanto diligentius curauit commendare gratiam dei aduersus eos, qui operibus gloriabantur atque ignorantes dei iustitiam et suam iustitiam uolentes constituere iustitiae dei non erant subditi. in epistola ad Romanos: iustitia, inquit, dei in omnes qui credunt; non enim est distinctio. omnes enim peccauerunt et egent gloriam dei, iustificati gratis per gratiam ipsius per redemptionem, quae est in Christo Iesu, quem proposuit deus propitiatorium per fidem in sanguine ipsius ad ostensionem iustitiae eius propter propositum praecedentium peccatorum in dei patientia, ad ostendendam iustitiam ipsius in hoc tempore, ut sit iustus et iustificans eum, qui ex fide est Iesu. item alio loco: ei qui operatur, inquit, merces non inputatur secundum gratiam, sed secundum debitum; ei uero qui non operatur. credit autem in eum qui iustificat impium, deputatur fides ad iustitiam. sicut et Dauid dicit beatitudinem hominis, cui deus accepto fert iustitiam sine operibus: \'beati quorum remissae sunt iniquitates et quorum tecta sunt peccata. beatus uir, cui non inputauit dominus peccatum\'. item paulo post: non est autem scriptum, [*]( 2 I Ioh. 3,8 8 cf. Rom. 10,3 10 Rom. 3,22—26 18 Rom. 4, 4-8 24 Ps. 31, 1. 2 26 Rom. 4, 23—25 ) [*]( 1 habent A eius om. A 2 manifestus b 3 saluat Vml Pml dissoluat b di (ill mg. ml diaboJi) A 4 sohiat b 5 in] ad b hac Cml paulo apostolo Gml 6 pluras A epistolas (u s. o).ST 7 de (s.l.m2) operibus L,b 8 et om. Gml iustitiam om. d 9 iustitia LmlVml iustiam S subiecti zbd epistula Vml epvstola K 10 omues] homines (i s.i.)V 11 addistinctio V eger A 12 gloriaLm2VKm2CMd gratia b di G 13 quae] qui A 14 propitiatorem Lm2b ipsius] istius in ras. V 15 iustitiaei TT positum Vml remissionem b 16 patientiam zC 18 iustificatus A 19 putatur Kml 22 fides] add. eius Kd 24 iniquitatcs sunt K 25 inputabit KA )

inquit, propter illum tantum, quia deputatum est illi, sed et propter nos, quibus deputabitur credentibus in eum, qui excitauit Icsum Christum dominum nostrum a mortuis, qui traditus est propter delicta nostra et resurrexit propter iustifieationem nostram. et paulo post: si enim Christus, inquit, cum infirmi essemus adhuc, iuxta tempus pro impiis mortuus est. et alibi: scimus, inquit, quia lex spiritalis est; ego autem carnalis sum, uenundatus sub peccato. quod enim operor, ignoro; non enim quod uolo, hoc ago, sed quod odi, illudfaeio. si autem quod nolo, hoc facio, consentio legi, quoniam bona. nunc autem iam non ego operor illud, sed id quod in me habitat peccatum. scio enim quia non habitat in me, hoc est in carne mea, bonum. uelle enim adiacet mihi, perficere autem bonum non inuenio. non enim quod uolo facio bonum, sed quod nolo malum, hoc ago. si autem . quod nolo, ego hoc facio, iam non ego operor illud, sed quod habitat in me peccatum. inuenio ergo legem mihi uolenti facere bonum, quoniam mihi malum adiacet. condelector enim legidei seeundum interiorem hominem, uideo autem aliam legem in membris meis repugnantem legi mentis meae et captiuantem me in lege peccati, quae est in membris meis. miser ego homo! quis me liberabit de corpore mortis huius? gratia dei per Iesum Christum dominum nostrum. dicant qui possunt hominem nasci nisi in corpore mortis huius, ut possint etiam dicere non ei necessariam gratiam dei per Iesum Christum, qua liberetur de [*]( 6 Rom. 5, 6 7 Rom. 7, 14-25 ) [*](1 pro Gml illi ad iustitiam b 2 quibus] quidem 6 6 xpe A 7 mortuis b 9 uenumdatus bd 10 quod inquit uolo A »odi VK 11 bona est ACb 12 non iam d non s.l.Vm2Km2 13 quo A non om. M hoc] id bd 14 nam uelle enim A nam bonum uelle b nam uelle d 15 inuenio om. CMT non enim s.l.Km2 17 hoc om. S 18 ergo] igitur bd uolenti mihi A 22 pr. lege LmlSPG lege Vml legis C captiuante LS alt. legem LV 23 meis om. b liberauit SC 24 nisi gratia G 25 dominum nostrum om. A homines (sic)L homines V homines SPGbd 26 nisi] non nisi b non d mortis s. exp. xpi Vm2 eis bd 27 necessaria gratia A qui Ltnl quia S qu*a V liberet A liberentur bd )

corpore mortis huius. item paulo post: quod enim inpossibile erat legis, in quo infirmabatur per carnem, deus filium suum misit in similitudine carnis peccati et de peccato damnauit peccatum in carne. dicant qui audent oportuisse nasci Christum in similitudine carnis peccati, nisi nos nati essemus in carne peccati.

Item ad Corinthios: tradidi enim uobis in primis, inquit, quod et accepi, quia Christus mortuus est pro peccatis nostris secundum scripturas. item ad eosdem Corinthios in secunda: caritas enim Christi conpellit nos iudicantes hoc, quoniam unus pro omnibus mortuus est; ergo omnes mortui sunt et pro omnibus mortuus est, ut qui uiuunt iam non sibi uiuant, sed ei, qui pro ipsis mortuus est et resurrexit. itaque nos amodo neminem nouimus secundum carnem et, si noueramus secundum carnem Christum, sed nunc iam non nouimus. si qua igitur in Christo, noua creatura; uetera transierunt, ecce facta sunt noua. omnia autem ex deo, qui reconciliauit nos sibi per Christum et dedit nobis ministerium reconciliationis. quemadmodum? quia deus erat in Christo mundum reconcilians sibi. non reputans illis delicta eorum et ponens in nobis uerbum reconciliationis. pro Christo ergo legatione fungimur tamquam deo exhortante per nos; obsecramus pro Christo reconciliari deo. eum qui non nouerat peccatum pro nobis peccatum fecit, ut nos simus iustitia dei in ipso. cooperantes autem et rogamus, ne in uacuum gratiam dei suscipiatis. dicit enim: tempore aceeptabili [*](1 Rom. 8, 3 7 1 Cor. 15, 3 10 II Cor. 5, 14-G, 2 ) [*](2 est Ginl legi Ab 3 similitudine AM 4 audipnt K audient A 5 simlitudinē A 8 inquit om. M 11 quoniam si bd 12 mortuus est xps PAd 13 ut et b 15 nouissimus Sml noumus Gml etsi b nouerimus LmlGa.c. 16 nunt Vml 17 creatur LmlS creatur. 0 lSsimt] add. omnia d 20 quemadmodum? quia] qmquidem A 21 reconcilias Ktnl 23 pro-tamquam in mg.Lm2 per Vml legatione Jf 24 exortante SV m1 PGKAM per xpo V 25 reconciliare Kml 2o ipso] illo b 27 et om. Ab 28 rescipiatis A acceptabile V accepto A )

exaudiui te et in die salutis adiuui te. ecce nunc tempus acceptabile, ecce nunc dies salutis. ad hanc reconciliationem et salutem si non pertinent paruuli, quis eos quaerit ad baptismum Christi ? si autem pertinent, inter homines mortuos sunt, pro quibus ille mortuus est, nec ab eo reconciliari et saluari possunt, nisi dimissa non reputet delicta eorum.

Item ad Galatas: gratia uobis et pax a deo patre et domino Iesu Christo, qui dedit semet ipsum pro peccatis nostris, ut eximeret nos de praesenti saeculo maligno. et alio loco: lex transgressionis gratia proposita est, donec uenirct semen cui promissum est, dispositum per angelos in manu mediatoris. mediator autem unius non est deus uero unus est. lex ergo aduersus promissa dei? absit! si enim data esset lex, quae posset uiuificare, omnino ex lege esset iustitia. sed conclusit scriptura omnia sub peccato, ut promissio ex fide Iesu Christi daretur credentibus.

Ad Ephesios etiam: et uos, cum essetis mortui delictis et peccatis uestris, in quibus aliquando ambulastis secundum saeculum mundi huius, secundum principem potestatis aeris, spiritus eius, qui nunc operatur in filiis diffidentiae, in quibus et nos omnes aliquando conuersati sumus in desideriis carnis nostrae, facientes uoluntatem carnis et affectionum, et eramus naturaliter filii irae sicut et ceteri; deus autem, qui diues est in misericordia, propter multam dilectionem, qua dilexit nos et, cum essemus mortui peccatis, conuiuificauit nos Christo, cuius gratia sumus salui facti. et paulo post: [*]( 7 Gal. 1, 3. 4 10 Gal. 3, 19—22; cf. Retract. I 23. II 50 (Knoell) 18 Eph. 2,1—5 ) [*]( 2 ecce s. exp. en Kml 3 quid (d s.l.m2)V eos s.l.Km2 queret M 4 homines (h et i ras.) L om K oms ACM mortui zb 5 demissa A remissa b 6 non om. b 7 galathas VPGb 8 dno nro M 9 eximetur Vml 10 lex s.l.m2K proposita (pro ras.) V posita b 11 disposita est A disposita b 13 unus Va.c. uero] autem KC ergo] uero LmlSVPG 15 possit KC 18 efesios K effesios A 20 hius La.c. principes Gllll 21 aeris huius A eius om. A 22 omnes et nos A omnes nos V 24 uoluntates A affectione K 25 fili Lml qui om.K diuis Lml 27 et om. A conuificauit G uiuificauit A 28 salui facti sumus b )

gratia, inquit, salui facti estis per fidem et hoc non ex uobis, sed dei donum est, non ex operibus, ne forte quis extollatur. ipsius enim sumus figmentum, creati in Christo Iesu in operibus bonis, quae praeparauit deus, ut in illis ambulemus. et paulo post: qui eratis, inquit, illo tempore sine Christo, alienati a societate Israhel et peregrini testamentorum et promissionis, spem non habentes et sine deo in hoc mundo, nunc autem in Christo Iesu qui aliquando eratis longe facti estis prope in sanguine Christi. ipse est enim pax nostra, qui fecit utraque unum et medium parietem maceriae soluens, inimicitias, in carne sua legem mandatorum decretis euacuansut duos conderet in se in unum nouum hominem faciens pacem et commutaret utrosque in uno corpore deo per crucem, interficiens inimicitias in semet ipso. et ueniens euangelizauit pacem uobis, qui eratis longe, et pacem his, qui prope, quia per ipsum habemus accessum ambo in uno spiritu adpatrem. item alibi: sicut est ueritas in Iesu, deponere uos secundum priorem conuersationem ueterem hominem, eum qui corrumpitur secundum concupiscentias deceptionis; renouamini autem spiritu mentis uestrae et induite noum hominem, eum qui secundum deum creatus est in iustitia et sanctitate ueritatis.et alibi: nolite contristare spiritum sanctum dei, in quo signati estis in diem redemptionis.

Ad Colosenses etiam ita loquitur: gratias agentes patri idoneos facienti nos in partem sortis sanctorum [*]( 1 Eph. 2,8-10 5 Eph. 2,12-18 19 Eph. 4, 21-24 24 Epli. 4, 30 27 Col. 1, 12-14 ) [*]( 5 erat A in illo VGm2Ab illo in KCJI G isrl SG irl LP ierlm A 9 facti autem estis b 11 macheriae LVWG macheric 12 inimicitiam inmg.m2A 13 in decretis AC duo Gml alt. in om. LSfPb 14 etJ ut M commutans Vm2 cο̄mutas G commutasset LSVm1Pb 15 inimicitifi A 16 pace G 18 ambo s. I. K spiritu] xpo (o s. l.) V 19 ueritas est V (est in mg.m2),bd est om. LSPG deponite A 21 concupisccntiis (Iml 22 spiritii M 23 eum om. A 24 contristari PO 25 in diem (exp. m2)L in dic K 27 colosenses omnes codd. ita non K 28 faciens A in parem sortem b parte KAC tempore Jl )

in lumine, qui eruit nos de potestate tenebrarum et transtulit in regnum filii caritatis suae, in quo habemus redemptionem in remissione peccatorum. et alio loco: et estisinquitin illo repleti, qui est caput omnis principatus et potestatis, in quo etiam circumcisi estis circumcisione non manu facta, in expoliatione corporis carnis, in circumcisione Christi, consepulti ei in baptismo, in quo et conresurrexistis per fidem operationis dei, qui suscitauit illum a mortuis, et uos, cum essetis mortui delictis et praeputio carnis uestrae, uiuificauit cum illo, donans nobis omnia delicta, delens quod aduersus nos erat chirographum decretis, quod erat contrarium nobis, tollens illud de medio et adfigens illud cruci, exuens se carnem principatus et potestates exemplauit fiducialiter triumphans eos in semet ipso.

Et ad Timotheum: humanus, inquit, sermo et omni acceptione dignus, quia Christus Iesus uenit in hunc mundum peccatores saluos facere, quorum primus sum ego. sed ideo miserieordiam consecutus sum, ut in me primo ostenderet Christus Iesus omnem longanimitatem ad informationem eorum qui credituri sunt illi in uitam aeternam. item dicit: unus enim deus, unus et mediator dei et hominum, homo Christus Iesus, qui dedit semet ipsum redemptionem pro omnibus. in secunda etiam ad eundem: noli ergo, inquit, erubescere testimonium domini nostri neque me uinctum eius, sed conlabora euangelio secundum uirtutem dei saluos nos facientis et uocantis [*]( 4 Col. 2, 10-15 161 Tim. 1,15.16 221 Tim. 2,5.6 25 II Tim. 1,8—10 ) [*]( 1 cripuitsM 3 in] et M remissiono Aal 4 et om. G iu om. z ille Yml 5 in quo bis pos. semel exp. Tr circuncisione A G exspoliatione CJld expoliatione Lm2 7 sed in circumcisione Ab Christi] carnis V conscpulti-dei in mg.A ei] et C baptisma M 8 consurrexistis SYPGKMbd 10 conuiuificauit bd 11 uobis YA delicto LmlSYmlPmlG 12 cyrographum LP cirografum SVC cyrografum GM cirographum A dccreti* (s eras.)L decreti Ybd in decretis r 14 exuit M carne Vp.c. 16 thimotheum V omni* V 17 inunc C huucom. zbd 18 ego sum bd 20 ostenderet primoLSVPprimuost.C.l/ ihs xps KC 22 unus est enim A 23 homo om. A 24 redeptione G 26 me s.l.Gm2 27 uocatis P )

uocatione sua sancta non secundum opera nostra, sed secundum suum propositum et gratiam, quae data est nobis in Christo Iesu ante saecula aeterna, manifestata autem nunc per aduentum domini nostri Iesu Christi, euacuantis quidem mortem, inluminantis autem uitam et incorruptionem per euangelium.

Ad Titum etiam: expectantes, inquit, illam beatam spem et manifestationem gloriae magni dei et saluatoris nostri Iesu Christi, qui dedit semet ipsum pro nobis, ut nos redimeret ab omni iniquitate et mundaret nos sibi populum abundantem, aemulatorem bonorum operum. et alio loco: cum autem benignitas et humanitas inluxit saluatoris dei nostri, non ex operibus iustitiae, quae nos fecimus, sed secundum suam misericordiam saluos nos fecit per lauacrum regenerationis et renouationis spiritus sancti, quem ditissime effudit super nos per lesum Christum saluatorem nostrum, ut iustificati ipsius gratia heredes efficiamur secundum spem uitae aeternae.

Ad Ilebreos quoque epistula, quamquam nonnullis incerta sit, tamen, quoniam legi quosdam huic nostrae de baptismo paruulorum sententiae contraria sentientes etiam ipsam quibusdam opinionibus suis testem adhibere uoluisse magisque me mouet auctoritas ecclesiarum orientalium, quae hanc etiam in canonicis habent, quanta pro nobis testimonia contineat aduertendum est. in ipso eius exordio legitur: multis partibus et multis modis olim deus locutus est patribus in prophetis, postremo in his diebus locutus est nobis in filio, quem constituit [*]( 7 Tit. 2,13.14 12 Tit. 3, 4—7 21 cf. De ciuit. dci XVI22 (CSEL XXXX p. II 164). De doctr. christ. 118,13 (XXXIV 41 M) 26 Hebr.1, 1-3 ) [*]( 2 propositum suum b gratia JI 3 nobis mn. S uobis M 4 xpi ilm KC 5 inluminatis Vml 7 ad Titum] additu KmlM inquid s. erp. etia Gm2 illam om. b be**atam G 9 xpi ihu K 11 sibi nos b ∗abundantem G 15 lauachrum PG 1G cffundit IMISPG 11 nosinmg.add.Gm2 20 liebraeos VACT epistola.STmSPGATTapls A 21 huic-quibusdam om. Lm1 22etiam ipsam] ea s. exp. etia Lm2Vm2 etiam SI\'G etiam ipsa b eam d 23 noluissent Lm1Vm1SPG uoluisseinus M me s. ras. A 24 Qcclesiasticarum (exp. m2)V 26 umnltis G 27 est om. KC 28 e s. l. m2 G )

heredem uniuersorum, per quem fecit et saecula. qui cum sit splendor gloriae et figura substantiae eius gerens quoque omnia uerbo uirtutis suae purgatione peccatorum a se facta sedet ad dexteram maiestatis in excelsis. et post pauca: si enim qui per angelos dictus sermo factus est firmus et omnis praeuaricatio et inoboedientia iustam accepit mercedis retributionem, quo- . modo nos effugiemus tantam neglegentes salutem? et alio loco: propterea ergo pueri communicauerunt sanguini et carni et ipse propemodum eorum participauit, ut per mortem euacuaret eum qui potestatem habebat mortis, id est diabolum, et liberaret eos qui timore mortis per totam uitam rei erant seruitutis. et paulo post: unde debuit, inquit, secundum omnia fratribus similis esse, ut misericors fieret et fidelis princeps sacerdotum eorum, quae sunt ad deum propitiandum pro delictis populi. et alibi: teneamus, inquit, confessionem; non enim habemus sacerdotem, qui uon possit conpati infirmitatibus nostris; etenim expertus est omnia secundum similitudinem sine peccato. et alio loco: intransgressibile, inquit, habet sacerdotium. unde et saluos perficere potest eos qui adueniunt per ipsum ad deum, semper uiuens ad interpellandum pro ipsis. talem enim decebat habere nos principem sacerdotum, iustum, sine malitia, incontaminatum, separatum a peccatoribus, altiorem a caelis factum, non habentem [*]( 5 Hebr. 2, 2. 3 9 Hebr. 2, 14. 15 14 Hebr. 2, 17 17 Hebr. 4, 14. 15 21 Hebr. 7, 24-27 ) [*]( 1 et fecit KM 2 figura*(e eras.)Q 3 purgatione LmlSVPGKA 4 fac- tam LmlSVPG sedit CM ad] in JI dexteraSJI 5 post angelos add. inquit 111 dictus] add. ostzid 6 firmus om. LmlSVPG et firmus C 7 accipit G 8 si tantam neglexerimus salutem zd, b in textu 9 loco om. A post ergo add. quia d pueri om. A 10 participauit] comunicau 01111 121iabeat Vml 15 posl esse exp. perhibetur K fieret] esset KCb et princeps T 16quiA addum A 17 peccatisGmi populu V lShabemusenim J 21 intransgressibile LmlSVPG 22 potest perficere KCb 23 dum .-1 24 nos habere M 25 sine macula P 26 et altiorem M a om. lib )

cotidianam necessitatem sicut principes sacerdotum primum pro suis peccatis sacrificium offerre, dehinc pro populo; hoc enim semel fecit offerens se. et alio loco: non enim in manu fabricata sancta introiit Christus, quae sunt similia uerorumsed in ipsum caelum, apparere ante faciem dei pro nobis, non ut saepius offerat semet ipsum, sicut princeps sacerdotum intrat in sancta in anno semel cum sanguine alieno. ceterum oportebat eum saepius pati a mundi constitutione, nunc autem semel in extremitate saeculorum ad remissionem peccatorum per sacrificium suum manifestatus est. et sicut constitutum est hominibus semel tantum mori et post hoc iudicium, sic etChristus semel oblatus est, ut multorum peccata portaret, secundo sine peccatis apparebit eis, qui eum sustinent ad salutem.

Apocalypsis etiam Iohannis has laudes Christo per- canticum nouum testatur offerri: dignus es accipere librum et aperire signacula eius, quoniam occisus es et redemisti nos deo in sanguine tuo de omni gente et lingua et populo et natione.

Item in Actibus apostolorum inceptorem uitae Petrus apostolus dixit esse dominum Iesum increpans ludaeis, quod occidissent eum, ita loquens: uos autem sanctum et iustum onerastis et negastis et postulastis hominem homicidam uiuere et donari uobis; nam inceptorem uitae occidistis. et alio loco: hic est lapis reprobatus a uobis [*](4 lIebr. 9, 24-28 17 Apoc. 5, 9 23 Act. 3, 14. 15 26 Act. 4, 11. 12 ) [*](1 duottidianamX quotidianamCd principsAM 2 deliinc] dein M 3 populi d fecit* V loco (co s.l.in2)G 4 introiuit Kbd introibit A 5 similia* G uirorum PGmlA ueterii Ka.c. in 0111. z apparc GmI G ofieret Vml 7 princes C principcs M intrant M 8 an*no Chii2 9 *pati V nunc Kp.c. 10 extrem.] consumatione .11 11 et om. KCM 13 sic et] sicut M 14 apperebit V 16 apocalipsis VGAC apocalipsys K ioE I\'G ioannis Md 18 apperire GK redcmisti] emisti M 20 nationes S 21 incoeptorcm LSPG incceptorcm A incoeptore aute M 22 iude(ae)os KAbd iuireis G 24 onerastis LrnlSPGr, b (it! tng. at occidistis), exonerastis Lm2 onorastis Vml inhonorastis Vm2d 25 ct inauceptorcm S inauccptorcm LmlVmlP incepta- tore A auctorem M, b in mg. 26 occidisti S ante a uobis exp. a deo S ) [*]( LX. August. VIII pars I. Vrba et Zycha. ) [*]( 4 )

aedificantibus, qui factus est in caput anguli. non est enim aliud nomen sub caelo datum hominibus, in quo oportet saluos fieri nos. et alibi: deus patrum (nostrorum) suscitauit lesum, quem uos interfecistis suspendentes in ligno. hunc deus principem et saluatorem exaltauit gloria sua, dare paenitentiam Israhel et remissionem peccatorum in illo. item alio loco: huic omnes prophetae testimonium perhibent remissionem peccatorum accipere per manum illius omnem credentem in eum. item in eodem libro apostolus Paulus: notum ergo sit uobis, inquit, uiri fratres, quoniam per hunc uobis remissio peccatorum annuntiatur; ab omnibus quibus non potuistis in lege Moysi iustificari, in hoc omnis credens iustificatur.

Hoc tanto aggere testimoniorum cuius aduersus ueritatem dei elatio non prematur? et multa quidem alia repperiri possunt, sed et finiendi huius operis cura non neglegenter habenda est. de libris quoque ueteris testamenti multas contestationes diuinorum eloquiorum adhibere in hanc sententiam superuacaneum putaui, quando quidem illic quod occultatur sub uelamento uelut terrenarum promissionum, hoc in noui testamenti praedicatione reuelatur. et ipse dominus librorum ueterum utilitatem breuiter demonstrauit et definiuit dicens oportuisse inpleri, quae de illo scripta essent in Lege et Prophetis et Psalmis, et haec ipsa esse, \'quod oportebat Christum pati et resurgere a mortuis tertia die et praedicari in nomine eius paenitentiam et remissionem peccatorum per omnes gentes incipientibus ab Hierusalem\'. et Petrus dicit, quod paulo ante commemoraui, huic omnes prophetas testimonium perhibere \'remissionem peccatorum accipere per manum eius omnem credentem in eum\'. [*]( 3 Act. 5, 30. 31 7Act. 10,43 10 Act. 13,38. 39 23 cf. Luc. 24,44-47 27 cf. Act. 10, 43 ) [*]( 1 factis Lml 3 oporteat d nos saluos fieri b nostrorum addidimus 5 salutare M exultauit V exaltabit A 8 reddi perhibent A 10 paulos Vml uobissitft 15 agere Lml KmlG testimoniuLm? 16 multa]nulla M possênt Y 17 et Lp.c. effiniendi(owi. et)A/ 19 hac SM sententia M superuacuu A potaui Lml 20 in illis L (in s.l.m2), d illis SVPG 21 in hoc M 26 pcr omnes gentes om. Gml 27 ierslm A ierlm C hyerusalem M hierosolymis b paulo s. l.Gm2 28 prophetae KmlMb perhibent in remissionem ..11 )

Verum tamen commodius est, etiam ex ipso uctere testamento testimonia pauca depromere, quae uel ad supplementum ucl potius ad cumulum ualerc debebunt. ipse dominus per prophetam in psalmo loquens ait: sanctis qui in terra sunt eius mirificauit omnes uoluntates meas in illis, non \'merita eorum\',sed uoluntates meas. namillorum quid nisi quod sequitur? multiplicatae sunt infirmitates eorum, supra quod infirmi erant. ad hoc et lex subintrauit, ut abundaret delictum. sed quid adiungit? postea adcelerauerunt. multiplicatis infirmitatibus, hoc est abundante delicto, alacrius medicum quaesierunt, ut, ubi abundauit peccatum, superabundaret gratia. denique: non congregabo, inquit, conuenticula eorum de sanguinibus, quoniam multis sacrificiorum sanguinibus, cum prius in tabernaculum uel in templum congregarentur, conuincebantur potius peccatores quam mundabantur. \'non ergo iam\', inquit, \'de sanguinibus congregabo conuenticula eorum\'; unus enim sanguis pro multis datus est, quo ueraciter mundarentur. denique sequitur: nec memor ero nomina illorum per labia mea, tamquam mundatorum, tamquam innouatorum. nam nomina eorum erant prius \'filii carnis, filii saeculi, filii irae, filii diaboli, inmundi. peccatores, inpii\', postea uero \'filii dci'\', homini nouo nomen nouum cantanti canticum nouum per testamentum nouum. non sint ingrati homines gratiae dei, pusilli cum magnis, a minore usque ad maiorem. totius ecclesiae uox est: erraui sicut [*]( 4 Ps. 15,3 7 Ps. 15,4 8 cf. Rom. 5, 20 9Ps. 15,4 11 cf. Rom. 5, 20 11. 17 Ps. 15,4 20 cf. Rom. 9,8. Luc. 20, 34 cf. Eph. 2,3. I Ioh. 3,10. 23 cf. Hier. 38, 34 cf. IIebr. 8, 11 24 Ps. 118, 176 ) [*]( 1 ueteri Km2 2 supplimentum LSVml suplementum KAM 3 de- buit A 4 in psalmo om. A sunt post qui pon. bd 5 in illis-meas in mg. Lm2 eis P meriti C, om. li G illoruin d nu ex nGmi 7 illorum P supra] add. id b 9 quod b accclerauerunt SVm2PGmlK accelauemnt A lOestom. V 11 ut]etLf»2 abundabit A delictumJ/ superabundauitLSPO superhabundauit V non s.l. Km2 12 conuenticuli Kml 13 multi A primum zbd tabcrnaculo A 14 teniplo A 17 deinque A 18 nominum Gm2KCMTbd eomm LP tamquam mundotomm (mandatoru A)KA, om. zbd 19 nouatoru A 20 fili iraeL filii irae s.i.m2K 21 nomen nouum om. KCT 22 cant. nouum cantanti (cantanti s.l.m2K) eant. nouum KCT cantanti] cantate A, om. z per test. nouu s. ras. Gm2 23 pusillis A 24 eraui Kinl ) [*]( I4. )

ouis perdita, omnium membrorum Christi uox est: omnes ut oues errauimus et ipse traditus est pro peccatis nostris. qui totus prophetiae locus apud Esaiam, quo per Philippum sibi exposito spado ille Candacis reginae in eum credidit, uide quotiens hoc ipsum commendet et tamquam superbis nescio quibus uel contentiosisidentidem inculcet. homo, inquit, in plaga et qui sciat ferre infirmitates, propter quod et auertit se facies eius, iniuriata est nec magni aestimata est. hic infirmitates nostras portat et pro nobis in doloribus est. et nos existimauimus illum in doloribus esse et in plaga et in poena. ipse autem uulneratusest propter peccata nostra r a et infirmatus est propter iniquitates nostras. eruditio pacis nostrae in eum, liuore eius sanati sumus. omnes ut oues errauimus et dominus tradidit illum pro peccatis nostris. et ipse, quoniam male tractatus est, non aperuit os; ut ouis ad immolandum ductus est et ut agnus ante eum, qui se tonderet, fuit sine uoce, sic non aperuit os suum. in humilitate sublatum est iudicium eius. generationem eius quis enarrabit? quoniam tolletur de terra uita eius. ab iniquitatibus populi mei ductus est ad mortem. dabo ergo malos propter sepulturam eius et diuites propter mortem eius, ob hoc quod iniquitatem non fecerit nec dolum ore suo. dominus uult purgare illum de plaga. si dederitis uos ob delicta uestra animam uestram, uidebitis semen longissimae uitae. et uult dominus auferre a doloribus animam eius, [*]( 1 Esai. 53, 6 3 cf. Act. 8, 27-39 6 Esai. 53, 3-12 ) [*](2 est om. A 3 totius A prophetic§ Pml post Esaiam add. est d quoque LmlSVP quod M phylippumSfilippum.il/ 4 expositum C pado VmlGml rl\'gnę La.c. quoties d 6 conculcet KC 8 magus LmlSVPG magna K aestimatus M 9 exęstimabimus Lml exQstimauimus Lm2 existimabimus SPGC estimabimus VmlA 10 esse et in plaga om. z 11 propter-est in mg. K 12 et om. zbd infirmitatus S 13 in eum om. zbd super eum bd in liuore zbd nos sanati Km2C 16 apperuit K os suum M 17 ante-tonderet] cora tondente se JI si r ml 19 eius ex e Gm2 generationes A enarrauit SVC 21 pro KCTb. sepulchra T sepultura b 22 ob Vp.c. 23 uult dominus z 25 uestram\' om. KC longae uitae uestrae KCb longae uitae d 26 a om. z )

ostendere illi lucem et figurare per sensum, iustificare iustum bene seruientem pluribus, et peccata illorum \' ipse sustinebit. propterea ipse hereditabit conplures et fortium partietur spolia, propter quod tradita est ad mortem anima eius et inter iniquos aestimatus est et ipse peccata multorum sustinuit et propter iniquitates eorum traditus est. adtende etiam illud eiusdem prophetae, quod de se completum lectoris etiam functus officio in synagoga ips erecitauit: spiritus domini super me, propter quod unxit me euangelizare humilibus, misit me, ut refrigerent qui in pressura cordis sunt, praedicare captiuis remissionem et caecis uisum. omnes ergo agnoscamus nec ullus exceptus sit eorum, qui uolumus corpori eius haerere, per eum in ouile eius intrare, ad uitam et salutem, quam suis promisit, perpetuam pertinere, omnes, inquam, agnoscamus eum, qui peccatum non fecit et peccata nostra pertulit corpore suo super lignum, ut a peccatis separati cum iustitia uiuamus, cuiuscucatricibus sanati sumus, infirmi cum essemus tamquam pecora errantia.

Quae cum ita sint, neminem umquam eorum, qui ad Christum accesserunt per baptismum, sana fides et sana doctrina putauit exceptum a gratia remissionis peccatorum nec esse posse alicui praeter regnum eius aeternam salutem. haec enim parata est reuelari in tempore nouissimo, hoc est in resurrectione mortuorum pertinentium non ad mortem aeternam, quae secunda mors appellatur, sed ad uitam aeternam, quam promisit non mendax [*]( 9 Esai. Gl, 1. Luc. 4, 18. 19 15 I Petr. 2, 22. 24. 25 18 cf. Rom. 5, C 24 cf. I I\'ctr. 1, 5 25 cf. Apoc. 2,11. 20,6.19 ) [*]( 1 fugare P 2 et ante pluribus pon. V 3 hcrcditauit LmlVmlSPG 4 patictiir Sft trad. cst an. eius bd 5 in s. ad Vni2 morte Lml aestimata KA 8 de se Kp.c. esse T fiintus Gml officiu Gml sinagoga LSGKA 9 recitabit A spiritus] super A 10 humilibus] hominibus V pauperibus d rcfrigcrcm Vd rcfrigcutur K 11 hi qui KCT 12 indulgentiam (in mj. temissionem) b 13 exceptus om. M adhaererc b et per Lm\'? 14 adj ac M 15 pertinire V periicnire bd inqua s. exp. ergo Gm2 10 in corpore SPd suo om. A 17 a om. A liberati M 18 cicatricihus] uulnere plagarum Ambrosius de spir. 1,9 posl esscmus Maurinisalujuiddeesseuidetur 20 ista .1/ 21 fide A 22putabitM 23 posse esse A. 25 q: V 23 promittitzd mtax/1 )

deus sanctis et fidelibus suis, cuius uitae participes omnes non uiuificabuntur nisi in Christo, sicut in Adam omnes moriuntur. quemadmodum enim omnes omnino pertinentes ad generationem uoluntatis carnis non moriuntur nisi in Adam, in quo omnes peccauerunt, sic ex his omnes omnino pertinentes ad regenerationem uoluntatis spiritus non uiuificantur nisi in Christo, in quo omnes iustificantur, quia sicut per unum omnes ad condemnationem sic per unum omnes ad iustificationem. nec est ullus ulli medius locus, ut possit esse nisi cum diabolo, qui non est cum Christo. hinc et ipse dominus uolens auferre de cordibus male credentium istam nescio quam medietatem, quam conantur quidam paruulis non baptizatis tribuere, ut quasi merito innocentiae sint in uita aeterna. sed, quia non sunt baptizati, non sint cum Christo in regno eius, definitiuam protulit ad haec ora obstruenda sententiam, ubi ait: qui mecum non est, aduersum me est. constitue igitur quemlibet paruulum: si iam cum Christo est, ut quid baptizatur? si autem, quod habet ueritas, ideo baptizatur, ut sit cum Christo, profecto non baptizatus non est cum Christo et, quia non est cum Christo, aduersus Christum est; neque enim eius tam manifestam debemus aut possumus infirmare uel inmutare sententiam. unde igitur aduersus Christum, si non ex peccato? neque enim ex corpore et anima, quae utraque dei creatura est. porro si ex peccato, quod in illa aetate nisi originale et antiquum? una est quippe caro peccati, in qua omnes ad damnationem nascuntur, et una est caro in similitudine carnis peccati, per quam omnes a damnatione liberantur. nec ita dictum est omnes, uelut quicumque nascuntur in carne peccati, idem ipsi omnes mundari intellegantur per carnem similem carni peccati-non enim omnium est fides—sedomnespertinentes [*]( 2 cf. I Cor. 15, 22 4 cf. Ioh. 1, 13. Eph. 2, 3 7 cf. Rom. 5, 18 11 cf. De animae origine 19,11 De haeresibus c. 88 (XLII 48 M) 14 cf. Rom. 3,19 15Matth. 12,30 24 cf. Rom. 8, 3 28 II Thess. 3, 2 ) [*]( 1 uita 111 3 non pertinentes S 4 in ante quo om. M 7 omnes om. M 8 ullus] ullius V 9 hic VPG 11 baptizantis P 14 proculit Vml,om.Gml 15 aduersus SG p. c. 18 et-Christo om. C 20 aut] ãG 21 si non] nisi KGb pecto LmlSVmlGml ex om. C 22 porro-peccato s.l.mflG peccato e A quid Km2 23 anticum LmlSG antium V 24 adamnationem LmlGml adamnatione SM 27 iidem Cbd idem—carni peccati om. M intelligatur Cb similem carnis d 28 est om. SmlV )

ad generationem conubii carnalis non nascuntur nisi in carne peccati et omnes pertinentes ad generationem conubii spiritalis non mundantur nisi per carnem similem carni peccati; hoc est: illi per Adam ad condemnationem, isti per Christum ad iustificationem. tamquam si dicamus uerbi gratia: \'una est obstetrix in hac ciuitate, quae omnes excipit, et unus est hic litterarum magister, qui omnes docet\', neque ibi possunt intellegi omnes, nisi qui nascuntur, neque hic omnes, nisi qui discunt; non tamen omnes qui nascuntur litteras discunt, sed cuiuis claret, quod et illic recte dictum est: \'omncs excipit, praeter cuius manus nemo nascitur\', et hic recte dictum est: \'omnes docet, praeter cuius magisterium nemo discit\'.

Consideratis autem omnibus diuinis testimoniis, quae commemoraui sine singillatim de unoquoque disputans siue aceruatim multa congestans, uel quaecumque similia non commemoraui, nihil inuenitur nisi, quod uniuersa ecclesia tenet, quae aduersus omnes profanas nouitates uigilare debet, omnem hominem separari a deo, nisi qui per mediatorem Christum reconciliatur deo, nec separari quemquam nisi peccatis intercludentibus posse, non ergo reconciliari nisi peccatorum remissione per unam gratiam misericordissimi saluatoris, per unam uictimam uerissimi sacerdotis ac sic omnes filios mulieris, quae serpenti credidit, ut libidine corrumperetur, non liberari a corpore mortis huius nisi per filium uirginis, quae angelo credidit, ut sine libidine fetaretur. [*]( 16 cf. I Tim. 6, 20 17 cf. Rom. 5, 10 18 cf. Esai. 59, 2 19 cf. Tit. 2, 11 21 filios-fetaretur] cf. Contra lul. Pelag. VI 22, 68 (XLIV 864 M) Gen. 3, 1-8 22 cf. Rom. 7, 24 23 cf. LlIc. 1, 26-38 ) [*]( 1 ad s. et Gm2 conubii-generationem om. Am] 2 mundatur G renascuntur A 3 similotudinem S carnis LmlSVPGd peccati om.LmlSVG 5 est om. A obsetrix V 6 excepit M hi S quo LmlSVmlGin2 7 int. poss. bd quia LSGml quo Va.c. 9 discant V cuius LmlSVPGA cui uix T claret] add. ingenium b excepit JI 11 cuiuis Lm2 discet LmlSVmlPG 12 testimoniu Vml 13 singilatim A unaqq Gml acerbatim LmlSVG 15 in L uerba quod uniuersa-.56, 22 altero, quae tal. 119 b excidcrunl, postea in singulari tal. 120 a ml suppleta sunt 16 natiuitates Lml separaro A 17 qui om. Gml quia M 18 nec errogare conciliari T 19 conciliariC peccatore Vml 20 uerissima KCT si V 21 omnis M filio Gml filius M serpentis V 23 ut om. LmlSVPGml fateretur V )

Bonum ergo coniugii non est feruor concupiscentiae, sed quidam licitus et honestus illo feruore utendi modus propagandae proli, non explendae libidini accommodatus. uoluntas ista, non uoluptas illa nuptialis est. quod igitur in membris corporis mortis huius inoboedienter mouetur totumque animum in se deieetum conatur adtrahere et neque cum mens noluerit exsurgit neque cum mens uoluerit conquiescit, hoc est malum peccati, cum quo nascitur omnis homo. eunt autem ab inlicitis corruptionibus refrenatur et ad sola generis humani supplementa ordinate propaganda permittitur, hoc est bonum coniugii, per quod ordinata societate nascitur homo. sed nemo renascitur in Christi corpore, nisi prius nascatur in peccati corpore. sicut autem bono male uti malum est, sic malo bene uti bonum est. duo igitur haec, bonum et malum, et alia duo, usus bonus et usus malus, sibimet adiuncta quattuor differentias faciunt. bene utitur bono continentiam dedicans deo, male utitur bono continentiam dedicans idolo; male utitur malo concupiscentiam relaxans adulterio, bene utitur malo concupiscentiam restringens conubio. sicut ergo melius est bene uti bono quam bene uti malo, cum sit utrumque bonum, ita qui dat uirginem suam bene facit et qui non dat nuptum melius facit. de qua quaestione multo uberius et multo sufficientius in duobus libris, uno De bono coniugali, altero de sancta uirginitate, quantum dominus dedit, pro mearum uirium exiguitate disserui. non itaque per nuptiarum bonum defendant concupiscentiae malum, qui carnem et sanguinem praeuaricatoris aduersus carnem et sanguinem redemptoris [*]( 19 cf. I Cor. 7; 38 ) [*]( 1 n add. m. rec. A 2 quidem P feruore* G utendis M 3 prole Sml, om. A acomodatus K uoluntas-est om. z, uncis incluserunt Benedic\'ini 4 non uoluptas, illa n. est b uohmtate A uoluntas iU quid (0 s. i) P menbris S 5 mortis om. M tantumque A G exurgit VAb 7 noluerit b adquiescit GmlK cum] in zbd 9 ad] a M supplimenta LmlG suplementa S ordinat M 10 pmittitur V dimittitur C quem M 12 si aute (in mg. m2 1 sicut)F uti male bd 13 male V bene om. Cml 14 quatuor GCd 16 malo] male VT 17 concupiscentiae SVP relaxans] uel T concupiscentia S 18 ergo om.Gml 19 sit] si LSrGml post sit eras. ut K dat Vp.c. post suam inserit nuptum d nuptui b 20 nuptum om. b 21 uberius] uerius K 22 in altero Ga.c. 24 concupiscentia Vml 25 praeuaricatores LmlSVPGM )

extollunt, non erigantur in superbia erroris alieni, de quorum paruuln aetate nobis dedit dominus humilitatis exemplum. solus sine peccato natus est, quem sine uirili complexu non concupiscentia carnis, sed oboedientia mentis uirgo concepit; sola nostro uulneri medicinam parere potuit, quae non ex peccati uulnere germen piae prolis emisit.

Iam nunc scrutemur diligentius, quantum adiuuat dominus, etiam ipsum euangelii capitulum ubi ait: nisi quis renatus fuerit ex aqua et spiritu, non intrabit in regnum dei. qua isti sententia nisi mouerentur, omnino paruulos nec baptizandos esse censerent. sed quia non ait, inquiunt: \'nisi quis renatus fuerit ex aqua et spiritu, non habebit salutem uel uitam aeternam\', tantummodo autem dixit: non intrabit in regnum dei, ad hoc paruuli baptizandi sunt, ut sint etiam cum Christo in regno dei, ubi non erunt, si baptizati non fuerint, quamuis et sine baptismo si paruuli moriantur salutem uitamque aeternam habituri sint, quoniam nullo peccati uinculo obstricti sunt. haec dicentes primo numquam explicant isti, qua iustitia nullum peccatum habens imago dei separetur a regno dei. deinde uideamus utrum dominus Iesus, unus et solus magister bonus, in hac ipsa euangelica lectione non significauerit et ostenderit non nisi per remissionem peccatorum fieri, ut ad regnum dei perueniant baptizati, quamuis recte intellegentibus; sufficere debuerit, quod dictum est: nisi quis natus fuerit denuo, non potest uidere regnum dei et: nisi quis renatus fuerit ex aqua et spiritu, non potest introire in regnum dei. cur enim nascatur denuo nisi renouandus % [*](2 cf. II Cor. 5, 21 7 Ioh. 3, 5 10 Pelaginni 18 cf. Matth. 23,10 22 loh. 3, 3 23 loh. 3, 5 ) [*](1 superbiam KCbd 2 humilitate P 3 uiri M 4 medicina OJ] 5 pararc AC prolixc misit P proli semisit K 6 scrctemur Gml 7 uti Gml 9 quia SmlKml nisi om. V omnino nec T* baptizatos V 10 ee s.l.P concenserent V ccnseret M qui A U habit Kml 12 in P post fol. 24 excidit fol. uerba: non intrabit—60, 2 regeneratio continens; lacttna III. saec. XII, quam siglo tn3 notaui, exphta est folio formie mitioris dei] caelorū Kml 13 baptizadi A 15 sunt KM 16 nnllius milli LSVml 17 qui LmlSVG quia b iustitiii STOper iustitiam b imago s. exp magno Km2 doGml separareturLmlVG separaturKAb 1set]vSVG, om b 20 et] ac (c add. m2)M ut s.l.L 22debuerat3/m2 reuatus LSVPmlG 23 denuo—fuerit om. VG regnum om. P 24 spu sco AMm2 intraire A 25 reuouaudus Gllll bis )

unde renouandus nisi a uetustate? qua uetustate, nisi in qua uetus homo noster simul confixus est cum illo, ut euacuetur corpus peccati ? aut unde imago dei non intrat in regnum dei nisi impedimento prohibente peccati ? uerum tamen, ut proposuimus, totam ipsam circumstantiam euangelicae lectionis ad rem de qua agitur pertinentem intente, quantum possumus, diligenterque* uideamus.

Erat autem homo, inquit, ex pharisaeis, Nicodemus nomine, princeps ludaeorum. hic uenit ad eum nocte et dixit ei: rabbi, scimus, quia a deo uenisti magister; nemo enim potest haec signa facere quae tu facis, nisi fuerit deus cum eo. respondit Iesus et dixit ei: amen, amen dico tibi, nisi quis natus fuerit denuo, non potest uidere regnum dei. dicit ad eum Nicodemus: quomodo potest homo nasci, cum senex sit? numquid potest in utero matris suae iterum introire et nasci? respondit Iesus: amen, amen dico tibi, nisi quis renatus fuerit ex aqua et spiritu, non potest introire in regnum dei. quod natum est de carne, caro est, et quod natum est ex spiritu, spiritus est. non mireris, quia dixi tibi: oportet uos nasci denuo. spiritus ubi uult spirat et uocem eius audis; sed non scis unde ueniat et quo uadat. sic est omnis, qui natus est ex spiritu. respondit Nicodemus et dixit ei: quomodo possunt haec fieri? respondit Iesus et dixit ei: tu es magister in Israhel [*]( 2 cf. Rom. 6, 6 8 loh. 3, 1-21 ) [*]( 1 qua uetustate om. M quia V nisi om. V in qua] quia P 2 ur V crucifixus P crucifixus est cruci KAC confixus est cruci M 3 pr. di s.l.Km2 di s.l.Gm2 5 ipsam] pacis M circunstantia A substantia Kni1 rem de qua querimus in ras. G qua de Kml 8 phariseis SVGKA fariseis III nichodimus VG nichodemus P AJl 9 iudeorum GCJl eum] Iesum d 10 ei om. VP rapbi K 13 alt. amen om. M tibi] uobis Af renatus A 14 potest s.l.P uide Sml nichodimus VG nichodemus PA 15 sit senex KCbd 16 uterum VPKCTbd introire iterum KmZC renasci K 17 all. amen om. M nisi s.l.Gm2 18 spiritu sancto zb introire s.Z.Pintrare M 19 de s.exp. ex Gm2 20 de Kbd e C 22 et] aut Kbd 23 pr. est] et M ex spu õ K 24 nichodimus V nichodemus PA nicodimus G 25 in om. AntlM isrt GA )

et haec ignoras? amen, amen dico tibi, quia quod scimus loquimur et quod uidemus testificamur, et testimonium nostrum non accipitis. si terrena dixi uobis et non credidistis, quomodo, si dixero uobis caelestia, credetis? nemo ascendit in caelum, nisi qui de caelo descendit, filius hominis, qui est in caelo. et sicut Moyses exaltauit serpentem in deserto, ita exaltari oportet filium hominis, ut omnis, qui credit in eum, non pereat, sed habeat uitam aeternam. sic enim dilexit deus mundum, ut filium suum unigenitum daret, ut omnis, qui credit in eum, non pereat, sed habeat uitam aeternam. non enim misit deus filium suum in mundum, ut iudicet mundum, sed ut saluetur mundus per ipsum. qui credit in eum, non iudicatur; qui autem non credit, iam iudicatus est, quia non credit in nomine unigeniti filii dei. hoc est autem iudicium, quia lux uenit in mundum et dilexerunt homines magis tenebras quam lucem; erant enim eorum mala opera. omnis enim qui male agit odit lucem et non uenit ad lucem, ut non arguantur opera eius; qui autem facit ueritatem, uenit ad lucem, ut manifestentur eius opera, quia in deo sunt facta. huc usque est ad rem, de qua quaerimus, pertinens totus sermo ille contextus; deinceps in aliud narrator abscedit.

Cum ergo Nicodemus quae dicebantur non intellegeret, quaesiuit a domino, quomodo possent ista fieri. uideamus quid dominus ad hoc respondeat. profecto enim si ad interrogata [*]( 1 alt. amen om. M 2 uidimus PGKm2A31b testamur Pbd 3 accipistis V accipietis JI crediditis P creditis KAC 5 et nemo Cd ascendit bis ml P 6 fi*liii$G qui-hominis s.l.Km2 in caelo est bd et om. A exaltauit moyses G 7 desertum LmlSG deserto (v s. o)V 8 crediderit JI sed habeat om. P habea Gml 9 deus dilexit P 10 unigenitum s.l.S oms K 14 iam-credit om. LmlSVG 15 credidit KCM 16 autem s. ras. Gm2 17 tenebras magis KAC 18 oms Kml mala Gml ait P 19 ut non) ne [Wb 20 manifestetur M 21 opera eius M dm M hoc Lml SVGKmlC 22 est om. SmlA pertinentes Kml totos M sermones LmlM sermonis KA nisi ille C 23 narratur JI 24 nichodimus V IlichodeinusrnicodimusG ca quae d 25 quae s dicta ex quaes Km2 possint K 26 si om. Z )

respondere dignabitur: \'quomodo possunt ista fieri?\', hoc dicturus est, quomodo possint fieri regeneratio spiritalis uenientes homines ex generatione carnali. notata itaque paululum eius inperitia, qui se ceteris de magisterio praeferebat, et omnium talium incredulitate reprehensa, quod testimonium non acciperent ueritatis, addidit etiam se illis terrena dixisse nec eos credidisse, quaerens uel ammirans, quomodo essent caelestia credituri. sequitur tamen et respondet, quod alii credant, si illi non credunt, ad illud quod interrogatus est, quomodo possint ista fieri: nemo, inquit, ascendit in caelum, nisi qui de caelo descendit, filius hominis, qui est in caelo. \'sic\',inquit, \'fiet generatio spiritalis, ut sint caelestes homines ex terrenis, quod adipisci non poterunt, nisi membra mea efficiantur, ut ipse ascendat qui descendit, quia nemo ascendit nisi qui descendit\'. nisi ergo in unitatem Christi omnes mutandi leuandique concurrant, ut Christus, qui descendit, ipse ascendat, non aliud deputans corpus suum, id est ecclesiam suam, quam se ipsum — quia de Christo et ecclesia uerius intellegitur: erunt duo in carne una, de qua re ipse dixit: igitur iam non duo, sed una caro—, ascendere omnino non poterunt, quia nemo ascendit in caelum, nisi qui de caelo descendit, filius hominis, qui est in caelo. quamuis enim in terra factus sit filius hominis, diuinitatem tamen suam, qua in caelo manens descendit ad terram, non indignam censuit nomine filii hominis, sicut carnem suam dignatus est nomine filii dei, ne quasi duo Christi [*]( 1 loh. 3,9 9 loh. 3,13. cf. Eugippii Exc. cd. Knoell (CSEL VIIII 1010-1012) 16 cf. Eph. 5, 23 18 Gen. 2, 24. Matth. 19, 5. Marc. 10, 8 20 Ioh. 3, 13 ) [*]( lista]h(jcP 2 possit codd. praeter L generatione Lm2 generatio LmlSVPG spiritales Lm2 uenientis SmlKACTbd hominis SKACTbd 3 et lÚnl natataGml paulolum SGK inpertia KmlA 4 proferebat V 5 testimon*um F 6 terrena illis P et ncc M nee-quaerens om. KC admirans ACJlbd 7 ante essent exp. possint G sequitur om. A et tamen A 8 respondit z credant] credunt Sml credent Amlbd ad illud] et aliud r ad aliud Gml 9 quomo r possunt KAC 10 ascendct úm2 12 caelestis S potuerunt T\' 13 mea membra AJ1 ut om. A ascend*t V ascendit A quia-descendit om. Sml 14 unitate A 15 mutandi] add. omnes M lauandique (in mg. al. leuandi)6 lGipse e qui ascendat K ascendit Sml 17 et s.l.Kin2 eccliam SVml 1sipsa Eugippii cod. V igitxir] ergo A itaque bd 20 ascendet Lm2 22 sit] est Eug. PmZV quam sr 23 indigne* V fili LS; sic etiam l. 24 24 Christi] add. iitazd )

accipiantur, unus deus et alter homo, sed unus atque idem deus et homo: deus, quia in principio erat uerbum et deus erat uerbum, homo, quia uerbum caro factum est et habitauit in nobis. ac per hoc per distantiam diuinitatis et infirmitatis filius dei manebat in caelo, filius hominis ambulabat in terra; per unitatem uero personae, qua utraque substantia unus Christus est, et filius dei ambulabat in terra et idem ipse filius hominis manebat in caelo. fit ergo credibiliorum fides ex incredibilioribus creditis. si enim diuina substantia longe distantior atque incomparabili diucrsitate sublimior potuit propter nos ita suscipere humanam substantiam, ut una persona fieret ac sic filius hominis, qui erat in terra per carnis infirmitatem, idem ipse esset in caelo per participatam carni diuinitatem, quanto credibilius alii homines sancti et fideles eius fiunt cum homine Christo unus Christus, ut omnibus per eius hanc gratiam societatemque ascendentibus ipse unus Christus ascendat in caelum, qui de caelo descendit ! sic et apostolus ait: sicut in uno corpore multa membra habemus, omnia autem membra corporis, cum sint multa, unum est corpus, ita et Christus. non dixit: \'ita et Christi\', id est corpus Christi uel membra Christi, sed: ita et Christus, unum Christum appellans caput et corpus.