De Patientia

Quodsi eam exagitat et inflammat fallacibus uisis et suasionibus inmundus et diabolicus spiritus et maligna conspiratione sociatus efficit hominis uoluntatem uel errore dementem uel adpetitu cuiuslibet mundanae delectationis ardentem quaecumque uidentur intolerabilia mirabiliter sustinere, non tamen ideo etiam uoluntas mala sine instigatione alterius inmundi spiritus sicut uoluntas bona sine adiutorio sancti spiritus non potest esse. nam esse posse [*]( 6 cf. Rom. 5, 5 ) [*]( 1 quo 0 et odit figTotum 0 et pr. om. W 2 egrotat KN aegrotatur R qui om. RPFBNDOWjbd ita ut A 8 sunt B 4 uera esse B quoniam] quia IPRVbd quo A quo a Nl quoril S in s. 1. N, (in rag.) A orn. S bonis] nobis KB 5 post est repetuntur in Suerba: esse uera-dei est cupiditas mundi A cupiditatibus R 6 qui] quia K qui. N 7 illo est SANVbd 8 papienter F honera FD onora S 10 morbij mortui K sanitatis] sanctitatis KANV insania Sb 1] est pr. om. B dementiae] mendaciae N 12 aceruorum KNL1 est] et Å 13 et inanior V inaniora S inaniora et N 14 eam] ex ea L excitat L inflamat K 15 uisis (pr. s ex u) L uisis N uisibus PFBDOWa inmnndis FPDOWbd et om. FDOlJôd diabolus R 16 conspirationeg L sotiatus SV 17 herrore FW errorfi SN demente SN dementie V apetitu NL 18 quaecumque] quae cum PFBDOWfd uidetur SFBDOWrd intollerabilia K 19 mala est (est 8. l.) A 21 spiritus sancti V )

uoluntatem malam etiam sine aliquo spiritu uel seducente uel incitante in ipso diabolo satis ostenditur. qui per nullum alium diabolum propria uoluntate factus diabolus inuenitur. uoluntas itaque mala siue cupiditate rapiatur siue timore reuocetur siue laetitia diffundatur siue tristitia contrahatur atque in his omnibus perturbationibus animi quaecumque sunt aliis uel alio tempore grauiora contemnat et perferat. potest et sine alterius spiritus instinctu se ipsa seducere et defectu a superioribus in inferiora lapsando, quanto iucundius aestimauerit. quod adipisci adpetit uel amittere metuit uel adeptum gaudet uel amissum dolet, tanto tolerabilius pro eo ferre, quod sibi minus est ad patiendum quam illud ad fruendum. quidquid enim illud est, ex creatura est, cuius nota uoluntas est. quodam modo enim familiari contactu atque conexu ad experiendam eius suauitatem adiacet amanti creaturae amata creatura.

Voluptas autem creatoris, de qua scriptum est: et torrente uoluptatis tuae potabis eos, longe alterius generis est; neque enim, sicut nos, creatura est. nisi ergo amor eius detur inde nobis, non est, unde esse possit in nobis. ac per hoc uoluntas bona, qua diligitur deus, in homine non potest esse, nisi in quo deus operatur et uelle. haec igitur uoluntas bona, id est uoluntas deo fideliter [*]( 18 Ps. 35, 9 22 cf. Phil. 2, 13 ) [*]( 1 mala K sedncenteiri L incitantem L 2 diabnlo LS 3 diabulum K sed propria AFPBDOWfbd diabulos K 4 reuocatur S 5 diffunditur Lv 6 sint V om. KR 7 alio] eo FDOWj temporte L grauiQra L grauia S contempnat L 8 spu SN intinctu L instricto S ipsft AB defectQ B a Onl. B 9 iocondius LSPANVy iocondius FDW iucundiora R estimauerit K 11 admissum V amissus S tantum SA tollerabilius KNl pro eo ferrej proferre SN perferre V 12 ad pr.) et K 13 quicquid LSVW2* uoluptas FDOVWrd 14 quodcom modo S cont-actu K com- nexu S 15 amat acreatura NV 17 uoluntas PK1 18 uoluntatis SXPx 14 nostra KR 20 amore KN 21 hac V 22 operatur deus B 23 fideliter deo B )

subdita, uoluntas sanctitate superni ardoris accensa, uoluntas, quae diligit deum et proximum propter deum, siue amore, de quo respondet apostolus Petrus: domine, tu scis quia amo te, siue timore, de quo dicit apostolus Paulus: in timore et tremore uestram ipsorum salutem operamini, siue gaudio, de quo dicit: spe gaudentes, in tribulatione patientes, siue tristitia, qualem se dicit habuisse magnam pro fratribus suis, quaecumque amara et aspera sufferat, caritas dei est, quae omnia tolerat, quae non diffunditur in cordibus nostris, nisi per spiritum sanctum, qui datus eat nobis.

Vnde nequaquam dubitante pietate sicut caritas sancte amantium, ita patientia pie tolerantium dei donum est. neque enim scriptura diuina fallit aut fallitur, quae non solum in ueteribus libris habet huius rei testimonia, cum deo dicitur: patientia mea tu es, et: ab ipso est patientia mea, et ubi alius propheta dicit accipere nos spiritum fortitudinis, uerum etiam in apostolicis litteris legitur: quia uobis donatum est pro Christo non solum ut credatis in eum, sed ut etiam patiamini pro eo. non ergo quasi de proprio faciat animum elatum quod sibi audit esse donatum.

Si quis autem non habens caritatem, quae pertinet ad unitatem spiritus et uinculum pacis, quo catholica ecclesia congregata conectitur, in aliquo schismate constitutus, ne [*]( 3 Ioh. 21. 15 4 Phil. 2, 12 6 Rom. 12, 12 8 cf. I Cor. 13. 7 10 cf. Rom. 5, 5 16 Ps. 70, 5 Ps. 61, 6 18 Phil. 1, 29 ) [*]( 1 ardorisj amoris B 3 respondit KJRSABNV 5 uestram] nestro etiam V ipsorum om. B 6 in spe K 7 tristitiam K 8 magnam habuisse bd magna S fre suos (os ex is) N 9 aspera] suauia PB 13 sancta RK scae SFONy sanctft V esse B amantium] uiuentium PB pie om. NV donum dei V 14 diuina scriptura RPDOWbd diuina om. V uerbts non solum Jinitttr oratio codd. KR 16 es tu Y 17 accipe S 18 donatum] datum V 19 pro] per S 20 etiam ut NVW propter eum FPBDOW\\-bd 21 facit PFDOBWf 23 unitatem] diuinitatem F ecclesia om. V 24 scismate codd. ne om. Nl )

Christum neget, patitur tribulationes, angustias, famem, nuditatem, persecutionem, pericula, carceres, uincula, tormenta, gladium uel flammas uel bestias uel ipsam crucem timore gehennarum et ignis aeterni, nullo modo ista culpanda sunt, immo uero et hic laudanda patientia est. non enim dicere poterimus melius ei fuisse, ut Christum negando nihil eorum pateretur, quae passus est confitendo, sed existimandum est fortasse tolerabilius ei futurum iudicium, quam si Christum negando cuncta illa uitaret, ut illud, quod ait apostolus: si tradidero corpus meum ut ardeam, caritatem autem non habeam, nihil mihi prodest, nihil [mihi] prodesse intellegatur ad regnum caelorum obtinendum, non ad extremi iudicii tolerabilius supplicium subeundum.

Sed merito quaeri potest, utrum et ista patientia donum dei sit, an uiribus tribuenda sit uoluntatis humanae, qua quisque ab ecclesia separatus non pro errore. qui eum separauit, sed pro ueritate sacramenti seu uerbi, quae apud eum remansit, timore poenarum aeternarum poenas patitur temporales. cauendum est enim, ne forte, si dei donum istam patientiam dixerimus, hi quibus inest etiam ad regnum dei pertinere credantur; si autem illam donum dei esse negauerimus, cogamur fateri sine adiutorio et munere dei in uoluntate hominis esse posse aliquid boni. neque enim hoc non est bonum, ut credat homo aeterno supplicio se esse [*]( 9 I Cor. 13. 3 ) [*]( 1 negaret NV famaem L 4 et ista V 5 liaec bd est patientia BS 6 fuisset SV horum DOFW 7 aestimandum LPf estimandum B est] et SNV esse in ras. A 8 tollerabilius P eij et A 9 apostolus ait NV 11 nichil B michi FB mihi m L exp. cet. om. incl. prode esse L 12 optinendom LD extremi (ex 8. I. m. 2) N 13 tolerabilis N tolerabile V subeundS L\' 15 sit tribuenda D uoluntas SVl 16 quisquis D qui*que A separantur A 17 seperauit S 18 apnt L patitur poenas r 19 patiiuntur A temporales] ernales V 20 hii DVW 21 credatur A illam om. A esse om. DOFWx-( 23 boni operis B 24 homo om. D supplicio (i fin. s. I.) L puniendum SJ esse V )

puniendum, si negauerit Christum et pro ista fide qualecumque supplicium perferat et contemnat humanum.

Proinde sicut negandum non est etiam hoc esse donum dei, ita intellegendum est alia esse dei dona filiorum illius Hierusalem, quae sursum libera est mater nostra.

Haec sunt enim quodam modo hereditaria, in quibus sumus heredes dei, coheredes autem Christi; alia uero, quae possunt accipere etiam filii concubinarum, quibus iudaei carnales et schismatici uel haeretici conparantur. quamuis enim scriptum est: eice ancillam et filium eius; neque enim heres erit filius ancillae cum filio meo Isaac, et Abrahae dixit deus: in Isaac uocabitur tibi semen, quod sic est apostolus interpretatus, ut diceret: id est non qui filii carnis, hi filii dei, sed filii promissionis deputantur in semine, ut intellegeremus semen Abrahae secundum Isaac propter Christum ad dei filios pertinere, qui sunt corpus Christi et membra, id est ecclesia dei una, uera, germana, catholica, tenens piam fidem, non eam, quae per elationem uel timorem, sed eam, quae per dilectionem operatur: tamen etiam filios concubinarum quando a filio suo Isaac dimisit Abraham, nonnulla eis largitus est munera, ne relinquerentur omni modo inanes, non ut tenerentur heredes. sic enim legimus: dedit autem Abraham omnem censum [*]( 4 cf. Gal. 4, 26 7 Rom. 8, 17 10 Gen. 21, 10; Gal. 4,30 12 Gen. 21, 12; Rom. 9, 7 13 Rom. 9, 8 19 cf. Gal. 5, 6 23 Gen. 25, 5. 6 ) [*]( 1 et] ut SANV 2 contempnat LNY 3 etiam om. FDOW-(bd 4 dei esse P dona dei V ųę dei N 5 iherasalem BV ierusalem APNDOWybd 7 autem om. B 8 accipere om. S 9 sciematici LPBDON1 VWf heretici NVPO 10 est] sit SANVbd eice] ecce S fili\' W 11 erit heres DW 12 habrahae L abraae N dixerit NWbd ysaac V W 13 est om. S interpraetatus L interpretatur S 14 hii LSP hic r 15 habrahe V 16 filios dei lODWf 18 jjermina S eam] enim NV 19 per timorem SANV tumorem LB electionem A 20 a om. Ll 21 diuisit Wb habraam N namnalla Lx ei SN A YJV 22 omni modo] omnino SANV omnino modo D ut] ut sup. er. ob L tinerentnr Lt 23 autem] enim W habraham SV habraam N, ) [*]( XXXXI Aug. Seet. V para III. ) [*]( 44 )

suum Isaac filio suo; et filiis concubinarum suarum dedit Abraham munera et dimisit eos ab Isaac filio suo. si ergo filii sumus liberae Hierusalem, alia dona exheredatorum, alia intellegamus heredum. hi enim heredes sunt, quibus dicitur: non enim accepistis spiritum seruitutis iterum in timorem, sed accepistis spiritum adoptionis filiorum, in quo clamamus: abba pater.

XXVIII!. 26. Clamemus ergo spiritu caritatis et, donec ueniamus ad hereditatem, in qua semper maneamus, liberali amore simus, non seruili timore patientes; clamemus, quamdiu pauperes sumus, donec illa hereditate ditemur. magna quippe inde pignora accepimus, quod ad nos ditandos pauper factus est Christus, quo in supernas diuitias exaltato missus est, qui sancta desideria nostris cordibus inspiraret spiritus sanctus. horum pauperum adhuc credentium, nondum contemplantium, adhuc sperantium, nondum tenentium, adhuc desiderio suspirantium, nondum felicitate regnantium, adhuc esurientium et sitientium, nondum satiatorum: horum ergo pauperum patientia non peribit in aeternum, non quia et illic patientia erit, ubi quod toleretur non erit, sed non peribit\' dictum est, quia infructuosa non erit. fructum autem habebit aeternum, ideo non peribit in aeternum. quisquis enim laborat inaniter, cum eum spes fefellerit, propter quam [*]( 5 Rom. 8, 15 19 Pa. 9. 19 ) [*]( 1 filio suo ysaac W 2 habraam N dimisit] diaisit DOVWb yaaac V 8 iherusalem NBV ezereditatoram V exhereditorum SAN 4 hic L hii V eredes N 6 iterum om. 0 timore APDOFBNVf post spiritum uerba seruitutie-spiritum repe- , tita deleta sunt S 7 filiorum om. SNV, (8. I. add.) A damus N1 8 ergo om. S spiritum LSN per spiritum A et] sed SANV, otn. D 10 sumus SBl patienter SA quandiu F 11 simua NV 12 pignera AFLt 13 exultat omissus L 14 acani L spiraret PBFODWj 16 adhuc nandum tenentium V 18 saturatoram SNVB 19 pauper S 20 et 8. 1. N om. B patientia pauperum B toletar S toleret 0 21 autem] enim D 22 habebunt P in aeternum pr. ABNVnx quisquis] qui PFBDOWfid enim] in eternfl V 23 laborat fin. B )

laborabat, merito dicit: perdidi tantum laborem; quisquis uero ad sui laboris promissa peruenerit, gratulans dicit: non perdidi laborem meum. dicitur ergo labor non perisse, non quia manet perpetuus, sed quia non est inaniter fusus. sic et patientia pauperum Christi, sed ditandorum heredum Christi non peribit in aeternum, non quia et illic patienter ferre iubebimur, sed quia pro his quae hic patienter pertulimus, aeterna beatitudine perfruemur. non dabit finem sempiternae felicitati, qui donat temporalem patientiam uoluntati, quia utrumque munus donatae donatum est caritati amen. [*]( 1 merito om. 0 2 peraenerat N* 3 dictitur V 4 perpetuva (v s. i m. 1) L quia iam B 5 xps V 6 non alt. om. Set] in F illo V ill.o N 7 iubemur FDOr iubentur W iis bd 8 aeternam beatitudinem L perfruamur PBY 10 donatae] donat. Et L donare W om. S amen om. SBDVbd In nomine dni explicit sermo sci Augustini de patientia fol. 59* L Explicit sermo de bono patientiae sci Augustini epi do gratias am pag. 50 S Explicit de paciencia lol. 120b P Explicit liber de patientia V Aurelii Augustini doctoris de patientia liber expi fol. 66b r Explicit de bono patientie fol. 22b 0 Subscriptio abest a codd. A, fol. 26sb F, fol. 1518 JJ, fol. 77x N, fol. 45b D, fol. 153b W ) [*]( 44* )