De Natura et Gratia

hanc esse intentionem legis arguentis, ut, quia per illam perperam fiunt, confugiatur ad gratiam Domini miserantis, uelut paedagogo concludente in fidem, quae postea reuelata est; ubi et remittantur quae male fiunt et eadem gratia iuuante non fiunt, proficientium est enim uia, quamuis bene proficientes dicantur perfecti uiatores : illa est autem summa perfectio, cui nihil addatur, cum id, quo tenditur, coeperit possideri.

iam uero illud quod eis dicitur \'ipse tu sine peccato es?\' re uera non pertinet ad eam rem, de qua uertitur quaestio sed quod [*]( 1 arguentu] arguentn Σ1 || quis per illam] ∑ΥΦχΨ propter illa que a («. e. Augustinus editus a Benedictinis, Paris. 1690 tom. 10) v K ppera 2 2 confugiatur (a ex u et ti ex n corr.) W || uelud ΥΦχ 3 pedagogo codices || in fidem] in eandem fidem v; in eadem fide a in eam fldem Galat. 3, 23 4 male fiunt] male flant ∑1 || non flunt] ∑ΥΦΧΨ non fiant n 5 proficientiam] ∑ΥΦΨ cg Profitiencium X proflobcentium fsh || proficientes] ∑ΥΦΨ cg profitientas X proficiscentes fsh 6 profeeti Z || samma perfectio] ΦΧ supma per: fectio ∑ perfectio summa ΥΨ v || nichll ΧΨ 7 cooperit ∑1 8 eis] ei g (cum a) || ee re uera] es suera Φ es ei uera ∑Υ ***pseuera : (ras. 4 aut 8 litt.; p m. 2 in ras.; ad bunc usrs. ipse — 9 de qua adscr. in marg. nota f [i. c. require]) X es ei uere (pone i parus ras., e fin. ex a corr.) W 9 questio codices )

Et illud, quod a quibusdam eis dicitur, nusquam esse scriptum his omnino uerbis, posse esse hominem sine peccato; facile refellit : \'quia non ibi est quaestio, quibus uerbis dicatur quaecumque sententia\'. non tamen fortasse sine causa, cum aliquotiens in Scripturis inueniatur, homines dictos esse sine querella, nemo inuenitur qui dictus sit sine peccato, nisi unus solus, de quo aperte dictum est: eum qui non nouerat peccatum; et eo loco, ubi de sacerdotibus sanctis agebatur, etenim expertus est omnia, secundum similitudinem sine peccato: in illa scilicet carne, quae habebat similitudinem carnis peccati, quamuis non esset caro peccati; quam tamen simititudinem non haberet nisi cetera omnis hominis esset caro peccati. iam illud quomodo accipiendum sit omnis qui natus est ex Deo non peccat, et non potest peccare, quia semen eius in ipso manet, cum ipse apostolus Iohannes, quasi non sit natus ex Deo aut eis loqueretur, qui nondum essent nati ex Deo, aperte posuerit: si dixerimus, quia peccatum non habemus, nos ipsos seducimus et [*]( AVCTORES 4 Psalm. 118, 133 13 Luc. 1, 6 \'15 Cor. 2, 5, 21 16 Hebr. 4,15. 21 Joh. Mp. 1, 3,9 24 Joh. Ep. 1,1,.8 ) [*](1 negligentie Ψ (sic i abique) || imputari ΧΨ 2 et orare] exorare ∑2Ψ 8 haec iniqua] haec inquam ΥΦΧΨ inquam haec. ∑ || quem] quam cfsh || quide ∑1 5 diligentiae] intelligentie W. 9 quod om. Υ1 quod eit cfsh quod ei (cum a) g || eis dicitur] dicitur ∑v 10 refellit] f repellit ∑ΥΦΧΨ : 11 ibiJ tibi h || questio ∑Φ || quaecumque] ∑ΥΦΧΨ (quec- ΥΨ) g quaeqve cfih .. 12 aliquotiens] ∑ΥΦΧΨ -13 qaerela ∑XbΨ || nemo] non v 14 qui] quid T quod (sie: qd) i 17 aqcundum Φ || sine peccato- In in ras, m. 1 X 18 quae] quod T || habebebat Xa K similitndine ΥΦΧ1 19 caro Φ2 || haec quam tamen—20 caro peccati otn. Ψv )

Sane quod apostolus Iacobus ait, linguam autem nullus hominum domare potest, non mihi uidetur ita intellegendum ut exponere uoluit, \'quasi per exprobrationem dictum\', tamquam diceretur: ergone linguam nullus hominum domare potest?\' tamquam obiurgans eis dicens: \'domare feras potestis, linguam non potestis ?\' quasi facilius sit linguam domare, quam feras. non puto quod iste sit sensus hoc loco. si enim id \'sentiri uellet de facilitate domandae linguae, cetera sequerentur in bestiarum conparatione. nunc uero sequitur: inquietum malum, plena ueneno mortifero, utique nocentiore quam bestiarum atque serpentum; nam illud carnem interficit, hoc uero animam. os enim quod mentitur, occidit animam. non ergo quasi id esset facilius quam mansuefactio bestiarum sanctus Iacobus illam sententiam pronuntiauit aut ea uoce uoluit pronuntiari; sed potius ostendens, quantum sit in homine linguae malum, ut a nullo homine domari possit, cum ab hominibus domentur et bestiae. neque hoc ideo\' [*]( AVCTORES 1 Augustinus ad Marcellinum de peccat; meritis ei remiss. 2, 8 (tom. 10 p. 44 Ben.) 7 et 15 Iacob. 3, 8, . 17 Sap. 1,111. ) [*]( 1 marcellinum] ∑ΥΦΧΨ g marcellium cfsh .3 pro eo dictum esse ac si a || eo [quod] ∑ΥΦΧΨ eo v 4 improbanda W 8 hominum domare] domare homimun Z || haec non mihi uidetur- 10 domare potest om. 2 n uidetur ita] .v uidetur ΥΦΧΨ 9 ut exponere uoluit] g (ex a) exponere uoluit ΥΦΧ om, Ψv || tanquam XW 10 tanquam n 11 eis] ΥΦΧ eis et 2 eos et W et v || feras* (s - rasura m. 1) 2 13 hoc] ∑ΥΦΧg in hoc Ψ cfsh 14 cetera] sic ea Z (et passim) || comp- ∑ΧΨ || haec paratione - 19 besti | in ras. paullo breuiore W .16 serpentium ∑Ψ 18 esse ∑ΦΧ 18 iacob; (». e. iaoobus) Ψ iacob; (; inter- punctio est) X iacob Φ 21 aut (sed a erasa) 2 || domare T* )

Proinde et ipse cum exaggerasset linguae malum, inter haec dicens non oportet, fratres mei, haec ita fieri, continuo monuit, consummatis his quae hinc dicebat, quo adiutorio ista non fierent, quae dixit fieri non oportere. quis sapiens, inquit, et disciplinatus inter uos? ostendat ex bona conuersatione operationem suam in mansuetudine sapientiae. quodsi zelum amarum habetis et contentiones in cordibus uestris, nolite gloriari et mendaces esse aduersum ueritatem. non est ista sapientia de sursum descendens, sed terrena animalis diabolica. ubi enim zelus et contentio, ibi inconstantia et omne opus prauum. quae autem de sursum est sapientia, primum quidem pudica est, deinde pacifica modesta suadibilis, plena misericordia et fructibus bonis, non indicans, sine simulatione. haec est sapientia, quae [*]( AVCTORES 7 Matth. 10, 20 13 Iac, 3, 10 15 Iac. 3, 13—17 ) [*]( 1 dixi ∑ΥΦΧΨ || permanere] in nos permanere ∑Υ ***** permanere (rasura 4 aut 5 litterarum) 9 8 ait] * te V 5 fieri gra fateat (grã fateat m raa. paullo breuiore) W 6 lingm (u sugnificat a) in ras. m. 1 X || et dum conatur poscat auxilium et oret lingua] v, om. ∑ΥΦΧΨ 9 quo ∑Υ 11 praecemnr a 12 exsecrasset ΥΦ execrasset ∑ΧΨ 13 haec ita] v ita ∑ΥΦΧΨ 16 diri ∑ΥΦΧ 14 ostendit Φa 24 quidem (i et em in ras.) W 25 misericordiae ∑2v || ad uersum -tibus—26 sapientia in marg. adser. I : m. 1 X 26 non del. m. 1 aut 2 ∑ || simalatione] ∑ΥΦΧΨ; in mg. cfsh semulatione cfsh )

Nec illud quisquam istis pro inpossibilitate non peccandi similiter obiecerit, quod dictum est : sapientia carnis inimica est Deo. legi enim Dei non est subjecta, nec enim potest. qui autem in carne sunt, Deo placere. non possunt. sapientiam quippe carnis dixit, non sapientiam de sorsum descendentem: et in carne esse non eos, qui nondum de [*]( AVCTORES 8 Iac. 1, 5 et 6 . 12 Iac. 3, 2 16 Rom. 8, 7ets ) [*]( 2 quisquam a || eamj 9 (cum a) tam ΣΥΦΧΨv 3 Buperbissima] ΣΥΦΧΨg superba cfsh || quur ΦΧ Qur T 4 abheatur X* 5 arbitrio, quod sibi- 6 iustitiae? g (ex a) 6 inplenda X 7 et idem ipsi] ΣΦΧ et eidem Ψv et idem T eidem ipsi a; fort. corr. itidem ipsi || admonenti (i postea additum uid.) Φ 8 indiget. (t ex corr.) Ψ || postulat T 9 affluenter in ras. V || improperat V 10 nichil XV || hesitans Z1# ęsitans X 11 est om. ΣΥΦΧ || compellunt ΣΨ || imperet] impleret (supra ret scr. atur m. 2) Σ imperet et g (ex a) 12 inpetret ΦΧ || post impetret g ex a addidit huec: per linguam enim, quam nullus hominum domare poteat, sed sapientia de sursum desceadens, non exhibent ΣΥΦΧΨcfsh 13 pronontiauit r || sicut] quam Ψ || illnd] Z et (ex a) g et illud ΥΦΧΨcfsh 16 impoeeibilitate W || non] Ν̃ec (a m. 1 aut 2 nec m non corr.) E 16 quod] quo ΣΥΦΧΨ 17 deo om. ΣΥΦΧ1 20 esse| m. 2 in ras. duarum litt. (ex f) i )

Tractat etiam iste de peccatis ignorantiae et dicit, \'hominem praeuigilare debere ne ignoret, ideoque esse culpandam ignorantiam, quia id homo nescit neglegentia sua quod adhibita diligentia scire debuisset.; dum tamen omnia potius disputet, quam ut oret et dicat: da mihi intellectum, et discam mandata tua. aliud enim est eum non curasse scire, quae neglegentiae peccata etiam per sacrificia quaedam legis uidebantur expiari; aliud intellegere uelle nec posse et facere contra legem non intellegendo quae fieri uelit. unde admonemur petere a Deo sapientiam, qui dat omnibus affluenter, utique his omnibus, qui sic petunt et tantum petunt, quomodo et quantum res tanta petenda est. [*]( AVCTORES 7 Rom. 13, 10 8 cantu Dei sqq. Bom. 5, 5 15 Psalm. 118, 73 19 lac. 1, 5 ) [*]( 1 sęcundum 9 || significatos ee (s alt. 8. s., fort. ex eorr., ae m ras. breuior,) ψ 2 questio codices 8 si possim eos} g (ex a) si posse eos ΣΥΦΧ1 (et in marg. i X1) dekuit m. 1 aut 2 X, si cfsh 5 quodammodo) quomodo 2 || uiuunt W 9 nostris] uestris (sic nris) Σ || non] N factum ex Nos s || nos ipsos] ΣΦΧa nosmet ipsos ΥΨv 11 etiam om. W 12 ignores Σ1ΥΦΧa || oalpam ΣΥΦ XW 18 id homo nescitj in homine scit Σ1Φ. in homine sit Σ2ΥΨ homo nescit (sed atramento paullo obscuriore et fortaue in rasura) X || adibita W 14 et om. cfsh 15 et] ΣΥΦΨ nt Xv 16 est eam] ΣΥΦΧ 6 eii in ras. minore Ψ est v 17 aidebâtur ( m. 1 nec ut wid. ex corr.) 2 || intelligere X 19 quae] quid g (ex a) 20 dat omnibua] dat 2.. )

Diuinitus tamen expianda esse peccata, commissa et pro eis Dominum exorandum fatetur, propter ueniam scilicet promerendam: quia id, quod factum est, facere infectum multum ab isto laudata potentia illa, natura et uoluntas hominis, etiam ipso fatente non potest; quare hac necessitate restat ut oret ignosci. ut autem adiuuetur ne peccet, nusquam dixit, non hic legit. mirum de hac re omnino silentium, cum oratio Dominica utrumque petendum esse commoneat: et ut dimittantur nobis debita nostra et ut non inducamur in temptationem, illud ut praeterita expientur, hoc ut futura uitentur. quod licet non fiat, nisi uoluntas adsit, tamen ut fiat, uoluntas sola non sufficit. ideo pro hac re nec superflua nec inpudens Domino immolatur oratio, nam quid stultius quam orare, ut facias quod in potestate habeas ?

Iam nunc uidete, quod ad rem maxime pertinet, quomodo humanam naturam, tamquam omnino sine uitio ullo sit, conetur ostendere et contra apertissimas Scripturas Dei delectetur sapientia uerbi, qua euacuatur crux Christi. sed plane illa non euacuabitur, ista potius sapientia subuertetur. nam cum hoc ostenderimus, aderit fortasse misericordia Dei, ut et ipsum haec dixisse paeniteat. primo, inquit, de eo disputandum est, quod peccato debilitata dicitur et inmutata natura. [*]( AVCTORES 7 oratio Dominica MaJith. 6,12 et 13; Luc. 11, 4 8 et-9 temptationem Matth. 6, 12 et 13 16 sapientia —17 Christi Cor. 1, 1, 0 ) [*]( 3 infactam ΣΥΦΧ1 || multum om. ΣΥΦΧΨ4 ante uersum |potentia-hominis. etiã tn margine -: Z || natura] ΣΥΦΧΨnaturae v 6 ne] nec T || ad nusquam in marg. t nusquam dixit se legisse m. 1 aut 2 X || legit] ΣΥΦΧΨlegi v 7 scilentium T silendum (s ex f radendo factum) Ψ ailentio Φa || cii (c in ras. m. 2; fuisse uid. C) X Sed Ψ 9 indneamnr] ΣΥΦΧΨιnferamur in mg. cfsh, reeepit g (ex a) || preterita X 10 asait Ψ 12 impadens ΣΨ U inmolatur X 14 ad om. Φ1 15 tanquam ΧΨ || conatnr codices cfsh 16 delectetur] ΣΥΦΧΨ luctetur v a || sapientia (a ex e corr.) Ψ sapientiae T 17 euacuetar g (ex a) 18 euacuabitur (bit in ras.) Ψ H hoc om. ΣΥΦΧΨ19 at et] S et nt ΥΦΧΨ 20 peniteat (e prius m ae mut. m. ut uid. 2) 2 || inquid T 21 quod] quo ΣΥΦΧΨ || pecoato] ΣΥΦΧΨper peccatum v || immutata Ψ, * )

Medico indiget, quia sana non est. omnia quidem bona, quae habet in conformatione, uitam sensus mentem, a summo Deo habet creatore et artifice suo; uitium uero, quod ista naturalia bona contenebrat et infirmat, ut inluminatione et curatione opus habeat, non ab inculpabili artifice contractum est, sed ex originali peccato, quod commissum est libero arbitrio. ac per hoc natura poenalis ad uindictam iustissimam pertinet. si enim iam sumus in Christo noua creatura, tamen eramus natura filii irae sicut et ceteri. Deus autem qui diues est in misericordia propter multam dilectionem, qua dilexit nos, et cum essemus mortui peccatis, conuiuificauit nos Christo, cuius gratia sumus salui facti.

Haec igitur gratia Christi, sine qua nec infantes nec aetate grandes salui fieri possunt, non meritis redditur, sed gratis datur, propter quod et gratia nominatur: iustificati, inquit, gratis per sanguinem ipsius. unde hi qui non per illam liberantur, siue quia audire nondum potuerunt siue quia oboedire noluerunt siue etiam cum per aetatem audire non possent, lauacrum regenerationis quod accipere possent, per quod salui fierent, non acceperunt, iuste utique damnantur: quia sine peccato non sunt, uel quod originaliter traxerunt uel quod malis moribus [*]( AVCTORES 7 Cor. 2, 5, 17 8 Ephes. 2, 3—5 15 Bom. 3, 24 ) [*]( 2 conformatione] scripsi, confirmatione Z confirmationem ΥΦΧΨ a formatione v a || uitam] ΣΦΧ1Ψ uita Tw a uite (sic uitam) X\' || sensusmentem] ΣΥΦΧΨ sensu mente cfsh senubus mente g (ex a) 3 uero] & (o in ras. at uid., fort. fuerat i) Ψ H quod (uod in ras.) V 4 illuminatione ΣΨ N habeant 9 5 originali (li corr., fortasse ex ri) Ψ originale Φ1 6 paenalis Σ1X penalis Ψ 7 a] etsi conis a 10 noa et] ΥΦΧ, g (ex a) nos ΣΨcfsh 11 essemur f 13 igitur] autem g (ex a) || etate Z 14 gratia T 15 inqaid T 16 hii (apices fort. al. m.) Ψ|| illa T 17 quia audire] qui audire ΣΥΦΧΨ|| siue quia oboodire nolnerunt em. ΣΥΦ ΧΨ 18 etatem Z H poeient (sic, non deleto) E || lauaehrmn f 20 dampnantnr AET 21 sunt] 9ie s.Φ ) [*](V. ) [*]( 43 )

Vniuersa igitur Massa poenas debet; et si omnibus debitum damnationis supplicium redderetur, non iniuste procul dubio redderetur. qui ergo inde per gratiam liberantur, non uasa meritorum suorum, sed uasa misericordiae nominantur. cuius misericordiae, nisi illius \'qui Christum Iesum misit in hunc mundum peccatores saluos facere, quos praesciuit et praedestinauit et uocauit et iustificauit et glorificauit? quis igitur usque adeo dementissime insaniat, ut non agat ineffabiles gratias misericordiae quos uoluit liberantis, qui recte nullo modo posset culpare iustitiam uniuersos omnino damnantis.

Hoc si secundum Scripturas sapiamus, non cogimur contra Christianam gratiam disputare et ea dicere quibus demonstrare conemur, naturam humanam neque in paruulis medico indigere, quia sana est, et in maioribus sibi ipsam ad iustitiam si uelit posse sufficere. acute quippe uidentur haec dici, sed in sapientia Verbi, qua euacuatur crux Christi. non est ista sapientia de sursum descendens. nolo quod sequitur dicere, ne amicis nostris, quorum fortissima et acerrima ingenia non in peruersum sed in directum currere uolumus, facere existimemur iniuriam. [*]( AVCTORES 1 Rom. 3, 23 7 Tim. 1, 1, 15 8 quos sqq. Bom. 8, 29 et 30 17 sapientia—18 Christi Cor. 1,1,17 18 non est sqq. Iae. 3, 15 ) [*]( 2 gloriam T gloriA (uid. fuisse gloril) Φ gla (8. 8. I gra) X 3 paenas Σ1 penas ΧΨ 4 dampnationis ETX || subplicium T 10 dementissime (de in rasura m. 2) # 11 liberantis]miaerantis X. U nallo (o in rasura) Ψ 12 possent efhs || uniuerais X || dampnantis ΣΥΧ2 damnante Φ1 dampnatis Xh 14 grSm dispu||tare (gram dispu ita rasura m, 1) X 16 ad uersumai nelit —17 dizi in marg. i X 17 acute quippe] 9 (ex R) ac utique ipsi NX acuteque ipsi Ψ Hoc dicerej atique ipsi (Hoe dioere in duarum Utt. rasura m. 2) 2 acute ipsi cfth || dici] a dizi ΣΥΦ dixi (s. a. l dicere) X dicere Ψο 18 enacnator (cna s. s.) X D est om. X1 90 acerrima] oelerrima g (ex a) )

Quanto igitur zelo accensus est libri huius quem misistis conditor aduersus eos qui peccatis suis patrocinium de natura humanae infirmitatis perquirunt, tanto et multo ardentiore zelo nos oportet accendi, ne euacuetur crux Christi. euacuatur autem, si aliquo modo praeter illius sacramentum ad iustitiam uitamque aeternam perueniri posse dicatur: quod in libro isto agitur, nolo dicere ab sciente, ne illum, qui eum scripsit, ne Christianum quidem habendum iudicem, sed, quod magis credo, a nesciente, magnis sane. uiribus, sed eas sanas uolo, non quales phrenetici habere consuerunt.

Nam prius distinguit, aliud esse quaerere, an possit aliquid esse, quod ad solam possibilitatem pertinet, aliud, utrumne sit. hanc distinctionem ueram esse nemo ambigit: consequens enim est, ut, quod est, esse potuerit, non est autem consequens, ut, quod esse potest, etiam sit. quia enim Dominus Lazarum suscitauit, sine dubio potuit; quia. uero Iudam non suscitauit; numquid dicendum est: non potuit? potuit ergo; sed noluit; nam si uoluisset, etiam hoc eadem potestate fecisset, quia et Filius, quos uult uiuificat. sed hac distinctione uera atque manifesta quo tendat et quid efficere conetur, aduertite. nos, inquit, de sola . possibilitate tractamus; de qua nisi quid certum constiterit, transgredi ad aliud grauissimum esse atque extra ordinem dicimus. hoc uersat multis modis et sermone diuturno, ne quis eum aliud quam de non [*]( AVCTORES 18 Ioh. 5, 21 <. ) [*]( 1 zelo] ΣΥΦΧΨa maiore zelo v 4 ne. (erasa c) X 5 preter Z pref (i. e. preter) minor. litteris in ras. f propter T 6 peruenire ΣΥΦΧ 7 sciente. (eras. m) X ||ne illum om. ΨΙΙ inter illum et qui m marg. insertum laudare uidear. X. || scripsit om. ΣΥ ΦΧΨ yddidit in marg. (post qui eu supra uersim nota. posita, sed deinde erasa est) Σ2 8 quod] ΣΦΧ, 9 (ex a) quidem ΥΨcfsh || a om. E 9 frenetici ΣΥΦΧ II consueaerunt cfsh : 12 utrum nescit ΥΦ*X 13 eese] est ee (sed eet del. m. 1 ut uid.) Σ 17 n quid (i. e. nunqaid) X nunquid Ψ 21 de sola om. X II quid] quod T 23 diximus Ψ ducimus cfsh m marg., recepit (cwm a) g 24 et] ex ΣΥΦΧ ) [*]( 43* )

Videte quid dixerit. ego autem dico, paruulum natum in eo loco, ubi ei non potuit per Christi baptismum subueniri morte praeuento, idcirco talem fuisse , id est sine lauacro regenerationis exisse, quia esse aliud non potuit. absoluat ergo eum et aperiat ei contra sententiam Domini regnum caelorum. sed non eum [*]( AVCTORES 10 nullus—11 sorde Iob 14, 4 sec. LXX11 non est -12 peccet Reg. 3, 8, 48 12 non est instus in terra Ecclesiastes 7, 21 || non —13 bonum Psalm. 13, 1 24 Iohannes ew. 3, 5 ) [*](1 peccadi T 2 etiam (i m ras. m. ut nid. 2, ex c ?) X || idem om. E 8 quid (d s. a.) X 4 haec neque age—6 peecato m. t)- 5 inquid T 8 eMj V* not ZfNX II istam] Σ2Φ2Ψv essiam Σ1Υ ΦΧ1 9 queritur Σ|| m non] aa Σa 10 itu] a lam codices et v 18 haec similia—14 huig modi in rasure breuiore Ψ H non esse] non esse non ad non eMe ΥΦ* 18 potueruntΥ1ΧΨ17 iccirco Ψ 20 uidete quid] uide et quid ΣΥΦΧΨ uide etqnM (ut sit proeoquid) X 21 ei non] enim T ei E n christi om. cefsh I praeunento] ΧΥ preuento ΥΦ praeuentam Σv, o 22 Idcirco (c alt. 8. s.) X iocirce 9 )

Sed non damnatur, inquiunt, quia, in Adam peccasse omnes, non propter peccatum nascendi origine adtractum sed propter imitationem dictum est. si ergo ideo dicitur Adam auctor hominum, qui subsecuti sunt, peccatorum, quia primus peccator in omnibus fuit: cur non potius Abel, quam Christus, ponitur caput hominum iustorum, quia primus in omnibus iustus fuit? sed de infante non loquor. iuuenis uel senex in ea regione defunctus est, ubi non potuit Christi nomen audiri; potuit fieri iustus per naturam et liberum arbitrium, an non potuit? si potuisse dicunt, ecce quod est crucem Christi euacuare, sine illa quemquam per naturalem legem et uoluntatis arbitrium iustificari posse contendere. dicamus et hic: ergo Christus gratis mortuus est. hoc enim omnes possent, etiam ei mortuus ille non esset, et, si iniusti essent, quia uellent, essent, non quia iusti esse non possent. si autem sine Christi gratia iustificari omnino non potuit, etiam istum si audet absoluat secundum uerba [*]( AVCTORES 1 Rom. 6, 12 16 crucem — eoacnare Corinth. 1, 1, 17 18 Galat. 2, 21 ) [*]( 1 absoluit (i ex a corr.) V 8 pertransit ΥΨ transiit X 4 dampnatione ΣΥ 6 s;* (post s; rasura et ipsum in rasura) 9 7 dampuatur ΣΥ 9 attractum ΣΥ || ∗∗imi∗tationem V 10 hominum] ΣΥΦΧΨ omnium v a 11 peccator in omnibus] ΣΥΦΧ in omnibus peccator Ψ in hominibus peccator v peooator in hominibus a || fuitj suis Z M earj Quur 9X || qui (cum rasura supra qi) X 12 hominù in ras. breuiore Ψ || omnibus] ΣΥΦΧΨ hominibue v a 13 iustus fuit] ΣΥΦΧΨa fuit iustns v 14 audiri] ΣΥΦΧΨ audire v a 16 fleri iustus per uaturam] iustus per naturam fieri X || iwtoe Φa 16 christi crucem X || sine) ΥΦΧa si aine ΣΨ cfsh, scilicet sine coni. h H illam T 17 quamquam Σ1ΥΦ1 U uoluntate Υ1 18 christus om. ΣΥΦΧΨ 90 iniusti] g (ex a) iusti ΣΥΦ ΧΨv 22 etiam om. Ψ || iustum ΦΧsh )

Sed obicit sibi quasi ab alio dictum et ait: potest quidem esse, sed per Dei gratiam, inquies. deinde uelut respondendo subiungit: ago humanitati tuae gratias, quod assertionem meam, quam dudum obpugnabas, non modo non obpugnare aut confiteri solum contentus non es, uerum etiam non refugis conprobare. nam dicere \'potest quidem, sed per illum aut per illud\' quid aliud est, quam non. solum consentire quod posset esse, uerum etiam quomodo uel qualiter posset, ostendere? nullus itaque magis alicuius rei possibilitatem adprobat, quam qui eius etiam qualitatem fatetur; quia nec absque re esse qualitas potest. his dictis iterum sibi obicit: sed tu, inquies, hoc in loco Dei gratiam, quandoquidem eam non commemoras, uideris abnuere. deinde respondet: egone abnuo, qui rem confitendo confitear necesse est et per quod effici res potest; an tu, qui rem negando et quicquid illud est per quod res efficitur procul dubio negas? oblitus est, iam se illi respondere, qui rem non negat, cuius obiectionem paulo ante proposuerat dicentis: potest quidem esse, sed per Dei gratiam\'. quomodo ergo illam, pro qua iste multum laborat, [*]( 1 quia] qua Φ1 || ei om. Ψ cfsh || iccirc*F || alius Ψ cfsh; cf. p. 676, 18 2 caret] ΣΥΦΧΨ caruit va 3 ab alio] Wo ad aliud ΣΥΦΧ || et] est Et Υ esse et Ψ 4 inquies om. Ψ cfsh U uelui T 6 oppngnabus W 7 oppugnare Ψ H aut] ΣΥΦΧΨ aut non cfsh || contemptus X 8 comprobare Ψ 9 sed om. Σ1 ae ΥΦa || per illud] per illi £ illud g (ex a) 11 possit g {ex a) || possit g (ex a) 19 alicuius] g (ex a) alia Ψ cfsh aliud ΣΥΦΧ 18 approbat V probat g (ex a) || qui om. ΣΥΦa 14 esse qualitas] ΣΥΦΧa qualitas esse Ψv || his] hic Σ1Υ 15 obiecit F 17 respondit ΣΥΦΧΨ || egone] egome Σ1Υ 18 confitear] 2* conflteor ΥΦΧΨ confiteor conflteor Σ1 || est etf g (es a) est ΣΥΦΧ esse Ψ || res efflci g (ex a) 19 negango sic T 21 respondere illi T || non om. ΣΥΦΧΨ 22 sed om. ΣΥΦΧΨ 23 gratiam dei g (ex a) )

Fateor dilectioni uestrae, cum ista legerem, laetitia repente perfusus sum, quod Dei gratiam non negaret, per quam solam homo iustificari potest: hoc enim in disputationibus talium maxime detestor et horreo. sed pergens legere cetera, primo ex datis similitudinibus coepi habere suspectum. ait enim: nunc si dixero, \'homo disputare potest, auis uolare, lepus currere\', et non etiam per quae haec effici possunt commemorauero, id est linguam alas pedes: num ego officiorum qualitates negaui, qui officia ipsa confessus sum? uidetur certe, haec eum commemorasse, quae natura ualent: creata sunt enim haec membra huiusmodi naturis, lingua alae pedes. non tale aliquid posuit, quale de gratia intellegi uolumus, sine qua homo non iustificatur: ubi de sanandis, non de instituendis naturis agitur. hinc iam ego sollicitus coepi legere cetera et me non falso conperi suspicatum. [*]( 1 ei iam] g (ex a) etiam ΣΥΦΧΨ cfsh || esse] ee in rasura m. 1 vel 2 ex ∗∗è 2 || per] sed per v a 2 Veruntamen ΧΨ 3 negat- 2 || homine T 6 êe∗ (erasa t ?) Ψ 10 letitia Φ || repetente ΣΦΧ 13 detestor (e altera ex o facta) 9 14 coephi ΥΦΧar cepi XprΨ || abere X4 || nunc] nam g (ex o) 16 possnnt] ΣΨ, g (ex a) possent NX possint cfsh 17 id est] sic I d 6 X Id + s || num] nunc ΥΨ 18 qui] quia X 19 sum om. 2 21 pedis T 22 sanandis] v a ornandis Σ ordinandis ΥΦΧΨ 23 ego] ergo g (ex a) || cepi XV || legere] Σ g a legere et ΥΦΧΨ cfsh 24 comperi ΣΨ )

Quo priusquam ueniam, uidete quid dixerit. cum tractaret quaestionem de differentia peccatorum et obiceret sibi, quod quaedam saepe inruant, non posse cuncta uitari, negauit debere argui ne leui quidem correptione, si uitari omnino non possunt, scripturas utique non aduertens Noui Testamenti, ubi didicimus [*]( 1 priusquam] potius quam ΣΥΦΧ 2 questionem Φ || quod quaedam saepe inruant] pro his Augustinus habet: quod quidam dicunt, louia quaedam peccata ipsa multitudine, quod saepe inruant; recepit g 3 irruant ΣΨ U non] non in nec corr. m. ut uid. 2 X || negani X 4 leni (i m ras. m. 2 ex a - I) 2 || correctione X 6 didicimus] ΣΥΦΧ cfsh dicimus V, g (ex o) discimns coni. a )