De Natura et Gratia

Librum quem misistis, carissimi filii Timasi et Iacobe, intermissis paululum, quae in manibus erant, cursim quidem, sed non mediocri intentione perlegi et uidi hominem zelo ardentissimo accensum aduersus eos, qui cum in suis peccatis humanam uoluntatem debcant accusare. naturam potius accusantes hominum per illam st excusare conantur. nimis exarsit aduersus hanc pestilentiam. quam etiam litterarum saccularium auctores grauiter arguerunt exclamantes: falso queritur de natura sua genus humanum. hanc prorsus etiam iste sententiam quantis potuit ingenii uiribus aggorauit. uerum tamen timeo nc illis potius suffragetur, qui zelum dei habent, sed non secundum scientiam; ignorantes enim dei iustitiae et suam uolentes constituere iustitiae dei non sunt subiecti. quae sit autem iustitia dei de qua hic loquitur consequenter aperit adiungens: finis enim legis Christus ad iustitiae omni credenti. hanc itaque iustitiae dei non in praecepto legis, quo timor incutitur, sed in adiutorio gratiae (\'Christi, ad quam solam utiliter legis uelut paedagogi timor ducit. constitutam esse qui intellegit, ipse intellegit quare sit Christianus. nam si per legem iustitia, ergo Christus gratis mortuus est. si autem non gratis mortuus est, in illo solo iustificatur impius, cui credenti in cum qui iustificat impium deputatur fides ad [*]( 8 Sallusti Bell. Iug. 1 11.15 Rom. 10, 2—4 18 cf. Gal. 3, 24 20 Gal. 2, 21 22 Rom. 4, 5 ) [*](Explc xpo dno ihu gratias ad epos cutropium et paulum (litt. mai.) Incipit lib sci augustini ad timasifi ct iacobūde natura et gratia D Explicit: xpo dno ihu gratias ad episcopos eutropium et paulum. Incipit (retera desunt spatio uacuo reliclo) P,E (Inc. otn.) Explicit xpo dno ihu gratias ad epos cutropium et paulum. Incipit liber sci augustini de natura ct gratia LRC Incipit ad tima-sium et iacobum de natura et gratia felieiter VB 1 karissimi B filii] f. V 2 paulum Vml 3 ut zclo (ut in mg. m2) R ut zelo E 7 que L argucrel\' arguêre E 8 qu∗eritur DPC querituri R 9 iste (c ez i) D 10 ueruntamen VB 12 anteenim eras. d R 14 iustia (a ex ç m2)L 17 post praecepto ras. 1—2 litt.R 18 pedagogi Vml ret. 19 ipse intellegit in mg. D 21 si—est in my. Eml )

Ac per hoc natura humani generis ex illius unius praeuaricatoris carne procreata, si potest sibi sufficere ad inplendam legem perficiendamque iustitiam, de praemio debet esse secura, hoc est de uita aeterna, etiamsi in aliqua gente aut aliquo superiore tempore fides eam latuit sanguinis Christi. non enim iniustus deus. qui iustos fraudet mercede iustitiae, si eis non est annuntiatum sacramentum diuinitatis et humanitatis Christi, quod manifestatum est in carne. quomodo enim crederent quod non audierunt ? aut quomodo audirent sine praedicante? fidos enim ex auditu, sicut scriptum est, auditus autem per uerbum Christi. sed dico, inquit: numquid non audierunt? inomnem terramexiit sonus eorujn et in fines orbis terrae uerba eorum. sed antequam hoc inciperet fieri, antequam denique usque ad fines totius orbis terrae praedicatio ipsa perueniat — quoniam non desunt adhuc ultimae gentes, licet ut perhibetur paucissimae, quibus hoc nondum fuerit praedicatumquid faciat humana natura uel quid fecit, quae uel ante non audierat hoc futurum uel adhuc non comperit factum nisi credendo in deum, qui fecit caelum et terram, a quo et se factam naturaliter sentit et recte uiuendo eius inpleat uoluntatcm nulla fide passionis Christi et resurrectionis imbuta? quod si fieri potuit aut potest, hoc et ego dico, quod de lege dixit apostolus: ergo [*](1 Rom. 3, 23. 24 5 cf. Matth. 9,12. 13 13 cf. I Tim. 3, 16 14 cf. Rom. 10, 14 15 Rom. 10, 17. 18 18 Ps. 18, 5 25 cf. Act. 4, 2i 28 Gal. 2, 21 ) [*](1 aegent L∗egent D egent P 2 gloria∗R 4 aegent Lf*egent D gloriam R gloria* C profecto (in mg. perfecto) V 5 medicis D 7 preuaricatoris (i fin. m2 ex e)R 8 implendum Rml 9 pr§mio m2 ex primo D 11 iustus VEm1 13 manifestum Lm1Dm1V B 14 est om. VEm1 16 est s.l.R 1sexiuit RCEd 19 orbis (i ex e m1) L inciperet in mg.Eml 21 peruenit Lm1 Dm1 perueniret ERinmg. perueniret (inmg.m2 perueniet) V ad hoc b 22fuerat (a ex i ml) R 23 facietDm2VCbd 25 factum Dml )

Xatura quippe hominis primitus inculpata et sine ullo uitio creata est; natura uero ista hominis, qua unusquisque que ex Adam nascitur, iam medico indiget, quia sana non est. omnia quidem bona. quae habet in formatione,, uita. sensibus, menti, a summo deo habet creatore et artifice suo. uitium uero, quod ista naturalia bona contenebrat et infirmat, ut inluminatione et curatione opus habeat, non ab inculpabili artifice contractum est, sed ex originali peccato, quod commissum est libero arbitrio. ac per hoc natura poenalis ad uindictam iustissimam pertinet. si enim iam sumus in Christo noua creatura, tamen eramus natura filii irae sicut e t ceteri; deus autem, qui diues est in misericordia, propter multam dilectionem, qua dilexit nos, et cum essemus mortui delictis. conuiuificauit nos Christo, cuius gratia sumus saIuifacti.

Haec igitur Christi gratia, sine qua nee infantes nec aetate grandes salui fieri possunt, non meritis redditur, sed gratis datur. propter quod gratia nominatur. iustificati, inquit, gratis per sanguinem ipsius. unde hi qui non per illam liberantur. sicut quia audire nondum potuerunt siue quia oboedire [*](10 medico indiget—241. 1 didicimus] cf. Orosii Excerpta 3-13 (CSEL V 67-680) 16cf∗II Cor. 5,17 17 Eph. 2,3-5 25Rom.3,24 27 cf. Rom. 10,14 ) [*](2 iudcorum V 4 institu (in mg. 1 iustus)R si—est om.Dm1 B sicut K si autem exsicnt Vm2 non gratis Christus d 5 est om.E G redemi Dm1 est om.Lm1 a om.Vm1b 9qu∗a R 10 indiget om.Vm1 llreformatione (re s.l.m2) R conformationc Oros. uitam sensus mentem Oroo. 12 habet in mg.Dm1,s.l.Vm2 14 inculpabili*D 16 poenis Dm1Bm1 etsi coni. Ben. non sumus E simus b 17 creatura tamen repet. Vml 18 in misericordiacstV 19 qu*a V quiaEm1 20 dilectis Pl1 peccatisOros. 23 igitur] au tem d gratia ChristiOros. Christiom. Vm1 25 quod om. Vml et gratia Cd Oros. 26hii VE ilhimV 27 qui b n̄dū audire V )

Vniuersa igitur massa poenas debet et, si omnibus debitum damnationis supplicium redderetur, non iniuste procul dubio redderetur. qui ergo inde per gratiam liberantur, non uasa moritorum suorum, sed uasa misericordiae nominantur. cuius misericordiae nisi illius, qui Christum Iesum misit in hunc mundum peccatores saluos facere, quos praesciuit et praedestinauit et uocauit et iustificauit et glorificauit? quis igitur usque adeo dementissime insaniat, ut non agat ineffabiles gratias misericordiae quos uoluit liberantis, qui recte nullo modo posset culpare iustitiam uniuersos omnino damnantis?

Hoc si secundum scripturas sapiamus, non cogimur contra christianam gratiam disputare et ea dicere, quibus demonstrare conemur naturam humanam neque in paruulis medico indigere, quia sana est, et in maioribus sibi ipsam ad iustitiam, si uelit, posse sufficere. acute quippe uidentur haec dici, sed in sapientia uerbi, qua euacuatur crux Christi, non est ista sapientia desursum descendens. nolo quod sequitur dicere, ne amicis nostris, quorum fortissima et celerrima ingenia non in peruersum, sed in directum currere uolumus, facere existimemur iniuriam.

Quanto igitur zelo accensus est libri huius, quem misistis, conditor aduersus eos qui peccatis suis patrocinium de naturae [*](1 cf. Tit. 3, 5 5 Rom. 3, 23 10 cf. Rom. 9, 23 11 cf. I Tim. 1,15 12 cf. Rom. 8, 29. 30 21 cf. I Cor. 1, 17 22 Iac. 3, 15 ) [*](1 non possent audire V 5 se s.l. Vm2 semet b 6 ąegent L gloriam R gloriam (m s.ras.) C 8 non-redderetnr in mg.Dml 10 cuiuR 11 misericordia VE12 et om. Vml p̄distinauit ELm2 13 glornuit Rm1 14 in insa- niat L deo gratias V 15 liberanti∗P possent (n s.l.m2)C uniucrsis E 17 scripturam b 19 humanamque (om. neque) B medico in paruulis V 20adom. Vml 22 quae (a s.l.) uacuaturL uacuatur VmlEml crux om. Vml ista] ipsa V desursum sapientia bd 23 nolo ex nullo Cml 24 quorum um. Vml fort.] certissima B 25 existimemur (pr. i ex e) D 27 de natura humanae infirmitatis Oros. )

Xam prius distinguit \'aliud esse quaerere au possit aliquid esse, quod ad solam possibilitatem perquirunt, utrumne sit\'. hanc distinctionem ueram esse nemo ambigit; consequens enim est, ut quod est. esso potuerit, non est autem consequens, ut quod esse potest etiam sit. quia enim dominus Lazarum suscitauit. sine dubio potuit; quia uero ludam non suscitauit, numquid dicendum est: \'non potuit\'? potuit ergo, sed noluit. nam si uoluisset, cadem etiam hoc potestate fecisset, quia et filius quos uult uiuificat. sed hac distinctione uera atque manifesta quo tendat et quid efficere conetur aduertite. nos, inquit, de sola possibilitate tractamus; de qua nisi quid certum constiterit, transgredi ad aliud grauissimum esse atque extra ordinem ducimus. huc uersat multis modis et sermone diuturno, ne quis cum aliud quam de non peccandi possibilitate quaerere existimet. unde inter multa quibus id agit etiam hoc dicit: idem iterum repeto: ego dico posse esse hominem sine peccato. tu quid dicis? non posse esse hominem sine peccato. neque ego dico. inquit, hominem esse sine peccato neque tu dicis non esse hominem sine peccato; de posse et non posse, non de esse et non esse contendimus. deinde nonnulla corumquae aduersus eos scripturis proferri solent ad istam quaestionem non pertinere, in qua quaeritur possitne an [*]( 2 cf. I Cor. 1, 1i 9 Pelagius 13 cf. Ioh. 11, 43. 44 16 cf. Ioh. 5, 21 18. 23 Pelagius ) [*]( 2 nos om. Vm1 ne euacuetur ex nec uacuetur L Christi om. Vml 3 si aliquo semel exp. V 4 perueniri Lm2d dicatur ex dicamus E nolo (o fin. m2 ex e) D 5 quide Dml 6 sed om.Rm1 7 frenetici codd. omnes, in mg. Vm2 11 est s.l.Vm2Rml 12altl. est om. Dm1Vm1 15etiam hoceadem potestateOros. 16 et om. V quo Rml ha*c D hanc B 13 conaetur V inquid V (passim) 19 alium (in mg.m2 t aliud) R 20 dicimus Oros. 21 possibitate Vm1 22exestimet DmlD 23 item (d s. t)R iterunt V posse om.B 24 posse s. ras. VIII:! esse om.R 25 sine om.Vml 26 et non esse in mg.Rm2 )

Videte quid dixerit. ego autem dico paruulum natum in eo loco, ubi ei non potuit per Christi baptismum subueniri, morte praeuentum idcirco talem fuisse, id est sine lauacro regenerationis exisse, quia esse aliud non potuit. absoluat ergo eum et aperiat ci contra sententiam domini regnum caelorum; sed non eum absoluit apostolus qui ait: per unum hominem peccatum intrauit in mundum et per peccatum mors et ita in omnes homines pertransiit, in quo omnes peccauerunt. recte ergo ea damnatione, quae per uniuersam massam currit, non admittitur in regnum caelorum. quamuis Christianus non solum non fuerit, sed nec esse potuerit.

Sed: non damnatur, inquiunt, quia in Adam peccasse omnes non propter peccatum nascendi origine adtractum, sed propter imitationem dictum est. si ergo ideo dicitur Adam auctor omnium qui subsecuti sunt peccatorum, quia primus peccator in hominibus fuit, cur non potius Abel quam Christus ponitur caput omnium iustorum, quia primus in hominibus iustus fuit? sed de infante non loquor; iuuenis uel senex in ea regione defunctus est, ubi non potuit (\'Christi nomen audire. potuit fieri iustus per naturam et liberum [*]( 1 Pelagius cf. Iob 14, 4 2 III Regn. K, 46 3 Eccle. 7, 21 Ps. 13, 3 13 cf. Ioh. 3, 5 14 Rom. 5,12 21 Pelagins ) [*]( 1 ita om.V 3 pr. est om.Lm1 4 faciet Vm1 es*se R 5 easemplis E 6 quidā∗E es*se R 9 dixcrim Lm2 uoce ego inc. c. VIIIb 10 ei om.Vm1 per om.Vml subuenireV 13 apperiat E ei om.Vml 17 demnatione Vm1 18 amnuttitur (d s. pro m m1) L, Dm1 PVm1 BE regno Vm1 19nonsolum om. Vm1 21 inquid hic V 23 ideo] in eo V omuium] homiuum Oros. 24 subsecuti ex snbiecti Dm2 prins LPV B in hominibus om.V 25quur DPRBC ponitur P 26 iu omnibus iustns Orof. 28 audiri (i/in. fxc) P per naturam iustus V )

Sed obiecit sibi quasi ab alio dictum et ait: potest quidem esse, sed per dei gratiam, inquies. deinde uelut respondendo subiungit: ago humanitati tuae gratias, quod assertionem meam. quam dudum oppugnabas, non modo non oppugnare aut non confiteri solum contentus non es, uerum etiam non refugis conprobare. nam dicere: potest quidem, sed per illud aut illud, quid aliud est quam non solum consentire quod possit esse, uerum etiam quomodo uel qualiter possit ostendere? nullus itaque magis alicuius rei possibilitatem probat quam qui eius etiam qualitatem fatetur, quia nec absque re esse qualitas potest. his dictis iterum sibi obieit: sed tu, inquies, hoc in loco dei gratiam, quando quidem eam non commemoras, uideris abnuere . deinde respondit: egone abnuo, qui rem confitendo confitear necesse est et per quod effici res potest. an tu, qui rem negando et quicquid illud est per quod res efficitur procul dubio negas? oblitus est iam se illi respondere, qui rem non negat, cuius obiectionem paulo ante proposuerat dicentis: potest quidem esse, sed per dei gratiam. [*]( 1 cf. I lor. 1, 17 4 Gal. 2, 21 8. 10 Pelagins 25 Pelagius ) [*]( 1 potuisse∗∗L 2 sine ulla∗R natura. Vm1 3 iustificari (ifin. ex e) RV 1 Christus om. Vm1 5 iuiusti∗L iniusti (in s.l.) D iusti B 6 insti om.Vm1 9 ante non add. omniuo d caret Oros. 10 obiicit d sibiom.V dictum (c s. rras. litt.) R quide Dm1 11 esscs E gratiam dci bd 1.elud (passim) DV BE 12 adsertionem VE 13 obpugnabus PRVC non anie confiteri om.DV BCd Oros. 15 nā s. exp. et Vm2 sed per illum aut per illud Oros. 16 consentire] non sentire DBC possct Uros. 17 posset LDmlli Oros. 18 adprobat Oms. neque bd 19 dictis (i fin. ex u) It iterum om. Vm1 20 commoras LD conmemorans V 21 rcspondet bdOros. cgonon (in mg.m2 ne) V egon̄∗R ergone (r s.l.) P non abnuo E 22 res effici DRBbd an] at (in mg. an)V, Rm2 Em1 quidquid LPCim1 23 illud om. Vm1 postt effic. add. potest H 25 p̄posuerat V potes Vm1 gratiam dei bd )

Fateor dilectioni uestrae, cum ista legerem, laetitia repente perfusus sum, quod dei gratiam non negaret, per quam solam homo iustificari potest; hoc enim in disputationibus talium maxime detestor et horreo. sed pergens legere cetera primo ex datis similitudinibus coepi habere suspectum. ait enim: nunc si dixero: homo disputare potest, auis uolare, lepus currere, et non etiam per quae haec effici possint commemorauero, id est linguam. alas, pedes. num ego officiorum qualitates negaui. qui officia ipsa confessus sum? uidetur certe haec eum commemorasse, quae natura ualent; creata sunt enim haec membra huiusmodi naturis, lingua, alae, pedes. non tale aliquid posuit, quale de gratia intellegi uolumus, sine qua homo non iustificatur, ubi de sanandis, non de instituendis naturis agitur. hinc iam ergo sollicitus coepi legere cetera et me non falso comperi suspicatum.

Quo priusquam ueniam. uidete quid dixerit. cum tractaret quaestionem de differentia peccatorum et obiceret sibi, quod quidam dicunt lenia quaedam peccata ipsa multitudine, quod saepe inruant, non posse cuncta uitari, negauit \'debere argui nc leuia quidem correctione, si uitari omnino non possunt , [*]( 7.14. 27 Pelagius ) [*]( 2 qui etiam cib diciV esse om. Vml ueruntamen V 3 ait YmlE 4 pr. esse] este ll,om.C 7 non eras.V 8 quidquid PBEml 9 post absque exp. sine B potest] peccat d 11 repetente R perlusus (ns fin. s.l.m2) D 13 maxime om.Yml orreo L*orreo £ primo ex promo R 14 nunc] num Dm2RCEml nam d si s.l.Dm2Rmi 15 lupus RB 16 possunt YHEbdOros. lingua malas L 18 ẹṇ̄ V natura ualent (ra el u s.l.) D 20 uolu∗mus R 22 ego Oras. 25 de s.l.Lm2 et obiceret sibi quod quaedam saepe inrnant Oros. 26 quaeda s.l.Vm2 28 leui Bbd leui∗C quide (m s.l. m2 semper fere) D correptione dOros. )

lam uero illud quod eis dicitur: \'ipso tu sine peceato es?\' reuera non pertinet ad eam rem do qua uertitur quaestio. sed quod dicit \'neglegentiae suae potius inputari, quod non est sine peccato\', bono quidem dicit, sed dignetur inde et orare dominum, ne illi haec iniqua neglegentia dominetur, quem rogabat quidam, quando dicebat: itinera mea dirige secundum uerbum tuum et non dominetur mih i omnis iniquitas, no, dum suae diligentiae quasi propriis uiribus fidit, neque hic ad neram iustitiam neque illic, ubi sine dubio perfecta desideranda est et speranda, perueniat.

Et illud quod a quibusdam eis dicitur nusquam esse scriptum his omnino uerbis posse esse hominem sine peccato\', facile refellit. quia non ibi est quaestio, quibus uerbis dicatur quaecumque sententia. non tamen fortasse sine causa, cum aliquotiens in scripturis inueniatur homines dictos esse sine querella. nono inuenitur, qui sit dictus sine peccato nisi unus solus de quo aperte dictum est: cum qui non nouerat [*]( 2 hanc essc-247, 9 caret] cf. Orosii Excerpta. 13—21 (CREL V 665―672) 3 cf. Gal. 3, 24. 23 9. 11 Pelagius 14 l\'s. 118, 13.1 19. 21 Pelagius 23 cf. Iob 1, 8. Luc. 1, 6. Phil. 3, 6 25 II Cor. 5, 21 ) [*]( 1 didicimus Oros. dicimus codd. discimus coni. Ben. 2 propti-r illa quae) quia per illam Oros. illam C 3 pcdagogo LDPRVE 4 eadem om. Oros. 5 remittuntur B alt. fiunt Oros. 6 Uia om. V 7 perfecti (i s. eras. lilt.) L elle Dml antem] enim B 8 quoḍ R 9ei d 12 ct orare] exorarc (x inras.) V deum bd 13 inqua L Quā b 15 non] ne PYEOros. omnes Rml 17 iustiam E sinc dubio ubi F a. c. 18 perueuiet VE 19 quod cis (ei d) a quib. dic. bd a—dicitur] quid3 dicit∗∗(qui s. eras. 2 litt.) V 20 ucrbis] uel L 21 est ibi DRBCbd quaeque b 22 aliquoties VmlBE 23 esse s.l. Vm2 querella PV quaercla C 24 nemo] non bd dictus sitOros. ) [*]( LX. August. VIII pars I. Vrba et Zycha. ) [*]( 16 )

Sane quod apostolus lacobus ait: linguam autem nullus hominum domare potest, non mihi uidetur ita intellegendum, ut exponere uoluit, quasi per exprobrationem dictum, tamquam diceretur: ergone linguam nullus hominum domare potest? tamquam obiurgans et dicens: domare feras potestis, linguam non potestis? quasi facilius sit linguam domare quam feras. non puto quod iste sit sensus hoc loco. si enim hoc sentiri uellet de facilitate domandae linguae, cetera sequerentur in bestiarum conparatione. nunc uero sequitur: inquietum malum, plena ueneno mortifero, utique nocentiore quam bestiarum est atque serpentium; nam illud carnem interficit, [*]( 2 Hebr. 4,15 4 cf. Rom. 8, 3 7 I Ioh. 3, 9 10 I Ioh. 1, 8 13 cf. Depecc. mer. 117, 9―8, 10 pag. 79―82 15 Pelagius 18 Iac. 3, 8 20 Pelagius 2fi Iac. 3, 8 ) [*](1 sanctis om.bd 2 est om. L 3 sine] absque bd 4 quamuis-peccati in mg. D 6 hominis om. DRm1 BCbd 9 iohns V eis (i ex u) R 10 nati essent Cbd 11 quia] quoniam b nosmet b 13 ad Marcellinum de hac re Oros. ac re L marcellu B 15 pro eo quod dictum est acsi dic.Oros. 1G insanus om.V 17 debere] habeieB 19 non om. Vm1 20 ut] quod s.l.Cm2, b 21 exprobationemR 22 et] eisOros. 24 alt. hoc(c s.l.tn2) R id Oros. 25 sentire D (i s.lin. e m1),Rm1 B domari b 28 est om.VmlEOros. atquc] et (in mg. atq.) V,E serpentuni PVEbdOros. )

Proinde et ipse, cum exaggerasset linguae malum inter haec dicens: non o portet, fratres mei, haec ita fieri, continuo monuit consummatis his quae hinc dicebat, quo adiutorio ista non fierent, quae dixit fieri non oportere: quis enim sapiens et disciplinatus inter nos? diseipIinat ex bona conuersatione operationem suam in mansuetudine sapientiae. quodsi zelum amarum habetis et contentiones in cordibus uestris, nolite gloriari et mendaces esse aduersus ueritatem. non est ist a sa pientia desursum descendens, sed terrena, animalis, diabolica. ubi enim zelus e t contentio, ibi inconstantia et omne opus prauum. quae [*]( 1 Sap. 1, 11 13 Matth. 10, 20 17 cf. Iac. 3, fi 18 Iac. 3, 10 20 Iar. 3, 13―17\' ) [*]( 2 facilius s.l.D mansuę factio L mansuae factio VE 5 ab omnibus VEm1 6 dominatione V 7 damandam Eml 10 misericordiain E conetur (n s.l.)R 11 ergo s.l.Vm2 12 domante Rm1 BCEbd 15 praeceptum B 17 mala Vm1E 18 inter cetera (reteia in mg.m2) V 19 consumatis L 20 iste Vml nt quae (ut ex et) P 21 enim om. Oros. 23 sapientiae om. Vm1E 25 cor- dibus (di ».l.) R 2G aducrsum Oros. posl sap. erp. a V 27 terrenae R ) [*]( 16* )

Nee illud quisquam istis pro inpossibilitate non peccandi similiter obiecerit, quod dictum est : sapientia carnis inimica est in deum; legi enim dei non est subiecta, nec enim potest. qui autem in carne s 11111, deo placere non possunt. sapientiam quippe carnis dixit, non sapientiam desursum descendentem et in carne [*]( 11 Iac. 1, 5 16. 17 cf. Iac. 3,8. 15 18 Iac. 3, 2 19 Iac. 3, 8 22 Rom. 8, 7. 8 ) [*](2 modest∗a R sua debilis Em1 3 misericordiae codd. 4inaestimabilis] 11011 iudicans Oros. 6 quisquam Id autet Lm1 au∗det R gratia b 7 superbissimaxR banitate Em1 ponetOros. 9 ne―contradicatur in mg.E quodsi sibi Oros. 11 eidem] et idem Oros. ipsi s.l. Vm2 ipso B iacobo aplo V 12 sapientiam R sapientiam C sapientię B 13 ∗om∗nibus R affluenter DRVBCE affluanter b 15 haec est fides ut ad quem (a s. ẹm2) fides T praecepta in mg. Vm2 16 ante fides add. et DPCEbd inpetret (t pr. s.l.)DI\' per—descendens om. Oros. 17 descens Rm1 19 agit R a.c. 22 est om. Vml 23 in deum est E in dcum] dPoOros. ante legi eras. leg P 26 dernrsum P )

Tractat etiam iste de peccatis ignorantiae l\'t dicit \'hominem praeuigilare debere, ne ignoret, ideoque esse culpandam ignorantiam, quia id homo nescit neglegentia sua. quod adhibita diligentia scire debuisset\', dum tamen omnia potius disputet quam ut oret et dicat: da mihi intellectum et discam mandata tua. aliud est enim non curasse scire, quae neglegentiae peccata etiam per sacrificia quaedam legis uidebantur expiari. aliud intellegere uelle nec posse et facere contra legem non intellegendo quid fieri uelit. unde ammonemur petere a deo sapientiam, qui dat omnibus afuenter, utique his omnibus qui sic petunt et tantum petunt quomodo et quantum res tanta petenda est.

\'Diuinitus tamen expianda esse peccata commissa et pro eis dominum exorandum\' fatetur, propter ueniam scilicet promerendam, quia, id quod factum est facere infectum multum ab isto laudata potentia illa naturae et uoluntas hominis etiam ipso fatente non potest. quare hac necessitate restat, ut oret ignosci. ut autem adiuuetur, nc peccet, nusquam dixit, non hic legi, mirum de hac re omnino silentium, cum oratio dominica utrumque petendum esse commoneat, ut ut dimittantur nobis debita nostra et ut non [*]( 1 cf. Rom. 8, 12 7 cf. Rom. 13, 10 8 cf. Rom. 5, 5 10 Pelagius 14 Ps. 118, 73 15 cf. Leu. 4, 2. 3. 18 Iac. 1, 5 21 Pelagius 28 cf. Matth. G, 12. 13 ) [*](2 ubi Vm2 4 ob] ab LDml 5 dei gratia V grati Lml 6 sufficientiam (om. iam) V datam E crearentur Oros. 7et] in Oros. 9in nobis V 11 culpandamesseV 13 omnia om.b 14 et] ut DRV m2 BCbd 15 enim est Oros. 18 a deo petcreTbd quid B 19 affluenter DRVBCE \' 20 et quantmn prestanda (restanda Vm1E) ct (um.E) petenda est Vm2E 21 esse expianda bd 22 exorandum esse 5 23 et quia E 24 ista B illa om.b natura Oros. 2Glegit Oros. 27 hac (h s.l.) L oratioue b 28 nobis om. Vm1B ut om. B )