De Gratia Christi

Item in eodem opere alio loco \'quodsi etiam sine deo\\ inquit, \'homines ostendunt quales a deo facti sunt, uide quid christiani facere possint, quorum in melius per Christum instaurata natura est et qui diuinae quoque gratiae iuuantur auxilio\'. naturam in melius instauratam remissionem uult intellegi peccatorum, quod alio loco in hoc ipso libro satis demonstrauit, ubi ait: \'etiam illi, qui longo peccandi usu quodam modo obduruere, instaurari per paenitentiam possunt\'. auxilium uero diuinae gratiae potest et hic ponere in reuelatione doctrinae.

Item alibi in eadem epistula \'nam si etiam ante legem\', inquit, \'ut diximus, ac multo ante domini nostri et saluatoris aduentum iuste quidam et sancte uixisse referuntur, quanto magis post illustrationem aduentus eius nos [*]( 1 ep. ad Demetriadem XXX 15 sqq. M 11 ib. c. 1 16 ib. c. 3 22 ib. c. 17 25 ib. c. 8 ) [*]( 1 etiam inquit CVbd 5 illam b 10 confessiouemque V 11 ipso m. 1 C 12 mediocritati d de mediocritate in ep. ad Demetr. et om. bd 15 in hanc b 17 factu M uide] unde TP 18 per om. b 22 peccati m. 1 T 23 obduruerx C obruere naturae M; in ep. ad Demetr,: bonum quodam modo obruere naturae 24 uero] hoc V 25 si etiam] et si b 27 scae M 28 nosJ instaurati b )

Hoc autem istum sapere et alia uerba eius ostendunt non in hoc libro, sed in tertio pro libero arbitrio, ubi ad eum loquens contra quem disputat, quoniam ille posuerat uerba apostoli dicentis: non quod uolo ago, et: uideo aliam legem in membris meis repugnantem legi mentis meae et cetera quae ibi dicuntur, iste respondit atque ait: hoc enim, quod tu de apostolo intellegere cupis, omnes ecclesiastici uiri in peccatoris et sub lege adhuc positi asserunt eum dixisse persona, qui nimia uitiorum consuetudine uelut quadam teneretur necessitate peccandi et quamuis bonum appeteret uoluntate, usu tamen praecipitaretur in malum. in [*]( 7 ib. c. 8 8 Rooi. 6, 14 22 Rom. 7, 15 23 Rom. 7, 23 ) [*]( 1 instaurati] nos b 3 perfectionem incitati iustitiae CChTPVbd peifectam iustitiam incitati in ep. ad Demetr. 7 melior est M 8 fuerant M fuere b dicento Ch 9 sed-hinc in ras. m. 1 P 16 intueremur V imitemur b 17 fuerunt] fuerint m. 1 7\' 18 habuerint m. 1 T 19 eius uerba bd 21 quoniam] quando V 22 ueiba posuerat C 28 teneretur (re m. 2 s. ras.) M 29 appareret (in mg. m. 2 appeteret) T )

Item in eodem libro ad uirginem sacram, unde iam etiam supra disseruimus, ubi ait: \'subditi simus deo eiusque faciendo uoluntatem diuinam mereamur gratiam et facilius nequam spiritui sancti spiritus auxilio resistamus\'. in quibus eius uerbis certe manifestum est ita eum uelle nos adiuuari gratia spiritus sancti, non quia sine illo etiam per solam naturae possibilitatem non possumus resistere temptatori, sed ut facilius resistamus. quod tamen qualecumque et [*]( 14 Rom. 7, 24. 25 21 ep. ad Demetr. 25 (XXX 40 M.) ) [*]( 1 inquit hominis unius bd sub uetere] sub uertere Ch sub uertere C sub uetere (ue in ras.) P subuertere b 4 dimittet m. 1 C 8 peccandi nimiam MC 11 euuangelica Ch et certe maxima om. V 13 qua C 14 liberauit M 16 ipse V c m. 2 8. l. C 17 eius om. bd de in ras. m. 2 C 18 auibigua* Ch 20 eiusdem M sacram uirginem C 21 sim\' (m\' in ras. m. 2) C sumus b 23 sci sps auxilio nequam spiritui C spiritus sancti b resistemus V 25 personam m. 1 ChT 27 qualecumque et om. V )

\'Legant\', inquit, \'etiam recens meum opusculum, quod pro libero nuper arbitrio edere compulsi sumus, et agnoscent quam inique nos negatione gratiae infamare gestierint, qui per totum paene ipsius textum operis perfecte atque integre et liberum arbitrium confitemur et gratiam\'. quattuor sunt libri operis huius. et hos legi et ex illis sumpsi quae tractanda et discutienda proposui et ut potui pertractaui, antequam ad eius has litteras, quae Romam missae sunt, ueniremus. sed in his etiam quattuor libris quaecumque pro gratia uidetur dicere, qua iuuamur, ut declinemus a malo bonumque faciamus, ita dicit, ut nullo modo a uerborum ambiguitate discedat, quam discipulis sic possit exponere, ut nullum auxilium gratiae credant. qua naturae possibilitas adiuuetur, nisi in lege atque doctrina, ita ut ipsas quoque orationes, ut in scriptis suis apertissime affirmat, ad nihil aliud adhibendas opinetur, nisi ut nobis doctrina etiam diuina reuelatione aperiatur, non ut adiuuetur mens hominis, ut id quod faciendum esse didicerit etiam dilectione et actione perficiat. ab illo enim suo manifestissimo dogmate non recedit omnino, ubi tria illa constituit, possibilitatem, uoluntatem, actionem, et solam possibilitatem dicit diuino adiuuari semper auxilio, uoluntatem autem et actionem nullo dei adiutorio existimat indigere. ipsum uero auxilium, \'quo possibilitatem naturalem perhibet adiuuari, in lege constituit atque doctrina, quam nobis fatetur etiam [*]( 2 spm M 4 uoce Ista incipit cap. XLI b 8 arbitrio nuper P 10 integrae M 12 his (i in ras.) M et hos legi repetnntur in C sflsi C 20 ut alt. om. M 26 uolunt et V Bolam] uolunt V 27 semper adiuuari b uolunt in primis et acticnem Y )

Hoc ergo pro meo captu intellegere potui in Pelagii scriptis, quando nominat gratiam. uidetis autem, quod qui ista sentiunt ignorantes dei iustitiam suam uolunt constituere et longe ab illa sunt, quae nobis ex deo est, non ex nobis, quam in scripturis, maxime sanctis canonicis, aduertere atque agnoscere debuerunt. sed quia eas secundum suum sensum legunt. profecto in illis nec aperta contuentur. utinam ergo saltem in catholicorum uirorum scriptis, a quibus eas recte intellectas esse non dubitant, quid sit de adiutorio diuinae gratiae sentiendum non neglegenter attenderent nec suae sententiae amore nimio praeterirent! nam iste ipse Pelagius in illo ipso recenti opusculo suo, cuius se commemoratione defendit, id est in tertio libro pro libero arbitrio, sanctum Ambrosium quemadmodum laudet accipite.

\'Beatus\', inquit, \'Ambrosius episcopus, in cuius praecipue libris Romana elucet fides, qui scriptorum inter Latinos flos quidam speciosus enituit, cuius fidem et purissimum in scripturis sensum ne inimicus quidem ausus est [*]( 8 cf. Matth. 15, 32 13 cf. Rora. 10. 3 14 cf. Phil. 3, 9 25 cf. Aug. op. imperf. c. Iul. I 2 (XLV 1052 M.) et saepius ) [*]( 1 adorandum V concedunt M 3 propriae M 4 arbitrantur M 6 euuangelica Ch 9 contendant M 11 Haec bd in om. m. 1 M pelagii in scriptis Ch 12 quam V nominauit Vb quod hi M 15 scripturis etiam sanctis canonicis maxime aduertere Vb 16 cognoscere P 17 aperte TPb 20 diuinae om. m. 1 C 21 praeterierint M 22 recente C 27 pciosus m. 1 Ch procipuus TP V emanauit V )

Audiat ergo illum uenerabilem antistitem dicentem et docentem in secundo libro expositionis euangelii secundum Lucam cooperari dominum etiam uoluntatibus nostris. \'uides utique\', inquit, \'quia ubique domini uirtus studiis cooperatur humanis, ut nemo possit aedificare sine domino, nemo custodire sine domino, nemo quicquam incipere sine domino. et ideo iuxta apostolum siue manducatis siue bibitis, omnia in dei gloriam facite\'. uidetis quemadmodum sanctus Ambrosius etiam illud quod solent homines dicere \'nos incipimus et deus perficit\' his uerbis abstulit dicens neminem quicquam uel incipere sine deo. item in sexto libro eiusdem operis, cum de duobus illis unius feneratoris debitoribus ageret, \'secundum homines\', inquit, \'plus fortasse offendit, qui plus debuerat; sed per misericordiam domini causa mutatur, ut amplius diligat qui amplius debuit, si tamen gratiam consequatur\'. ecce apertissime praedicat catholicus doctor etiam ipsam dilectionem, qua quisque amplius diligit, ad beneficium gratiae pertinere.

Ipsam denique paenitentiam, quam procul dubio uoluntas agit, domini misericordia et adiutorio fieri ut [*]( 9 Ambr. expos. cuang. sec. Luc. II 84 (XV 1583 M.) 14 I Cor. 10, 31 18 Ambros. ib. VI 25 ) [*]( 1 qualibus] quamlibet b 2 quemlibet b auctoritatis M 5 quo probet] quolibet TP quemlibet V sine peccato esse posse C 7 peccandum non POlt m. 1 10 deum CTPCh m. 1 11 utique utiqui? C itaque TPVd est studiis M 13 nemo-domino om. TPC m. 1 15 uidetis enim C 19 feneratoris unius bd faeneratoris MC 20 hominem b debuerit M 21 di C 22 gratia M eccepertinere om. V 24 quaiji Ch. )

Item in eodem libro idem sanctus Ambrosius \'nam si Petrus\', inquit, \'lapsus est, qui dixit: et si alii scandalizati fuerint, ego non scandalizabor, quis alius iure de se praesumat? denique Dauid quia dixerat: ego dixi in mea abundantia: non mouebor in aeternum, suam sibi iactantiam obfuisse profitetur dicens: auertisti faciem tuam et factus sum conturbatus\'. audiat iste tantum uirum docentem, [*]( 1 Ambr. expo3. euang. sec. Luc. X 89 3 cf. Luc. 22, 58-62 9 cf. Matth. 26, 58. 69. 71; Marc. 14, 54. 66-68; Luc. 22, 55 sq.; Ioh. 18, 16. 18. 25 13 Luc. 22, 61 19 Pbil. 2, 13 20 Ambros. ib. X 91 21 Matth. 26, 33 23 Ps. 29, 7 25 Ps. 29, 8 ) [*]( 1 decimo b libro om. V beatus ambroeius aperit ita V ambrosius dicit C 3 plorant delictum b 4 secundo et non Pb 6 legant autem M 10 uerissima m. 1 T 11 ostenditur C 12 ammonendo CTCh m. 1 respexit P 14 in mente actum in ras. P alt. actum est om. CTP 15 latente M 16 interiore CChTPVbd in interiore homine V 17 perduxit ad fletum V 18 actionibus] affectionibus V 24 habundantia MP 25 obfuisse om. m. 1 C 26 uirum om. P ) [*]( XXXXII Aug. Sect. VIII pars II. ) [*]( 11 )

Audiat eundem antistitem dei in sexto itidem libro eiusdem operis dicentem: <cur autem non receperint eum, euangelista ipse memorauit dicens: quia facies eius erat euntis in Hierusalem. discipuli autem recipi intra Samariam gestiebant. sed deus quos dignatur uocat et quem uult religiosum facit\'. o sensum hominis dei ex ipso haustum fonte gratiae dei! \'deus\', inquit, quos dignatur uocat et quem uult religiosum facit\'. uidete, si non illud est propheticum: miserebor, cuius misertus ero, et misericordiam praestabo, cui misericors fuero, et illud apostolicum: igitur non uolentis neque currentis, sed miserentis est dei, qui, ut dicit etiam nostrorum temporum homo eius, \'quem dignatur uocat et quem uult religiosum facit\'. numquid aliquis dicere audebit nondum esse religiosum, (qui currit ad dominum et ab eo se regi cupit et uoluntatem suam ex eius uoluntate suspendit et qui ei adhaerendo iugiter unus secundum apostolum cum eo fit spiritus\'? at hoc totum tam magnum religiosi hominis opus Pelagius \'non\' dicit (effici nisi arbitrii libertate\'. contra autem beatus Ambrosius ipsius tam excellenter ore laudatus dominus deus\', inquit, \'quem dignatur uocat et quem uult religiosum facit\\ ergo ut currat ad dominum et ab eo se regi cupiat suamque uoluntatem ex eius uoluntate [*]( 5 Ambros. ib. VII 27 7 Luc. 9, 53 12 Ex. 33, 19; Rora. 9, 15 14 Rom. 9, 16 18 cf. 143, 18 20 cf. I Cor. 6, 17 ) [*]( 1 audiat fideliter imitetur humiliter C 3 per petram] perperam b 6 eiusdem operis om. V reperint M 8 hyerusalem M ihertm Ch iertm P intra samariam recipi C 10 austum m. 1 T, MC 11 quos (s in ras.) M 14 ero C igitur om. b 15 est om. bd quia CChTPVbd 16 etiam om. V eius dignatur quem uocat V eius] dei C 18 religiosum esse C deum b et om. T 19 uoluntate eius C 20 suspendat M aderendo CTP 22 dicit non C 23 excellenti b 24 inquit] non M 26 regi se TP )

Sed quia ista quaestio, ubi de arbitrio uoluntatis et dei gratia disputatur, ita est ad discernendum difficilis, ut, quando defenditur liberum arbitrium, negari dei gratia uideatur, quando autem asseritur dei gratia, liberum arbitrium putetur auferri, potest Pelagius ita se latebris obscuritatis huius inuoluere, ut etiam his quae a sancto Ambrosio conscripta posuimus consentire se dicat et ea se quoque sentire proclamet semperque sensisse atque ita singula conetur exponere, ut etiam eius sententiae conuenire credantur. quapropter quantum attinet ad istam de diuina gratia et adiutorio quaestionem, tria illa quae apertissime distinxit attendite: posse, uelle, esse, id est possibilitatem, uoluntatem, actionem. si ergo consenserit nobis non solam possibilitatem in homine, etiamsi nec uelit nec agat bene, sed ipsam quoque uoluntatem et actionem, id est ut bene uelimus et bene agamus. quae non sunt in homine, nisi quando bene uult et bene agit — si, ut dixi, consenserit etiam ipsam uoluntatem et actionem diuinitus adiuuari et sic adiuuari, ut sine illo adiutorio nihil bene uelimus et agamus, eamque esse gratiam dei per Iesum Christum dominum nostrum, in qua nos sua non nostra iustitia iustos facit, ut ea sit uera nostra iustitia, quae nobis ab illo est, nihil de adiutorio gratiae dei, quantum arbitror, inter nos controuersiae relinquetur. [*]( 1 cf. I Cor. 6, 17 5 cf. contra Iulianum Pelag. IV 47 (XLIV 762 M.) 28 cf. Rom. 7, 25 25 cf. Phil. 3, 9 ) [*]( 1 suspensadat M unus sit M unus cum eo fit sps ds C 2 fieri M di M et-facit om. V 5 arbitrio libert$ti§ C 9 auferri pute- tur C pe.lagius T se om. CV latebras V 10 huius om. b huius se C 12 proclamat (a fin. sup. e add.) T 15 ista b distincxit T dicit V distinguit C 16 esse] et agere V 17 solll C possibilitatem dicit esse M 22 et sic adiuuari om. b 24 nos adiuuat V 25 iustos-iustitia om. Vb iustos] saluos nos C ) [*]( 11* )

Illud autem propter quod sanctum sic laudauit Ambrosium, quia scilicet in scriptis eius inuenit ex laudibus Zachariae et Elisabeth posse hominem in hac uita esse sine peccato, quamquam negandum non sit, si hoc uelit deus, apud quem sunt omnia possibilia, consideret tamen diligentius quemadmodum dictum sit. dictum enim est, quantum mihi uidetur, secundum quandam inter homines conuersationem probabilem atque laudabilem, quam nullus hominum iuste posset in accusationis et criminationis querelam uocare. quam propterea in dei conspectu Zacharias et eius uxor habuisse referuntur, quia in ea homines nulla dissimulatione fallebant, sed ut apparebant hominibus, ita noti erant oculis dei. non autem dictum est hoc secundum illam perfectionem iustitiae, in qua uere atque omnimodo inmaculati perfectique uiuemus. nam et apostolus Paulus dixit secundum iustitiam, quae ex lege est, se fuisse sine querela, in qua lege etiam Zacharias sine querela conuersabatur; sed hanc apostolus iustitiam in stercoribus et detrimentis deputauit in comparatione iustitiae, quam speramus et quam nunc esurire ac sitire debemus ut ea quandoque saturemur in specie, quae nunc est in fide, quamdiu iustus ex fide uiuit.

Audiat denique ipsum uenerabilem antistitem, cum exponeret Esaiam prophetam, dicentem neminem in hoc mundo esse sine peccato, ubi nemo potest dicere <in hoc mundo\' eum dixisse uelut in dilectione huius mundi. de apostolo etenim loquebatur, qui dixit: conuersatio nostra in caelis est. hunc ergo sensum memoratus episcopus explicans, \'perfectos\', inquit, \'secum multos ait apostolus in hoc adhuc mundo sitos, qui, si ad perfectionem ueram respicias, perfecti [*]( 10 cf. Luc. 1, 6 15 Phil. 3, 6 18 cf. Phil. 3, 8 19 cf. Jlatth. 5, 6 21 Rom. 1, 17 26 Phil. 3, 20 ) [*](1 sic laudauit Banctum bd 2 scripturis P 3 zacariae C helizabeth CCh 6 est enim CChTP 12 noti om. V 19 ad m. 1 Ch 20 deberemus M 23 isaiam P isayam Ch ysayam C 26 dicit b 28 adhuc om. m. 1 C 29 qua (s. a add. ae) M )

Attendat sane iste in eodem ipso loco, unde hoc Ambrosianum testimonium, quod ei placebat, assumpsit, etiam illud eum dixisse, quod \'ab initio esse inmaculatum humanae inpossibile sit naturae\', ubi omnino illam naturalem possibilitatem, quam Pelagius non uult fideliter respicere peccato esse uitiatam et ideo iactanter extollit, eneruem infirmamque testatur uenerandus Ambrosius, procul dubio contra istius uoluntatem, sed non contra apostolicam ueritatem, ubi legitur: fuimus et nos aliquando natura filii irae sicut et ceteri. ipsa est enim per peccatum primi hominis, quod ex libero eius uenit arbitrio, uitiata et damnata natura, cui sola per mediatorem dei et hominum et omnipotentem medicum diuina subuenit gratia. de cuius adiutorio ad iustificationem nostram, quo deus diligentibus eum omnia cooperatur in bonum, quos prior dilexit, donans eis ut diligeretur ab eis, quia iam diu est ut disserimus, deinceps incipiamus, quantum dominus [*]( 1 I Cor. 13, 12 21 Eph. 2, 3 24 cf. I Tira. 2, 5 27 cf. Rom. 8, 28 28 cf. I Ioh. 4, 19 ) [*]( 2 enigmate MCP faciae M 5 minucius C 9 minutius quidem C 10 adque M aut P helisabeth Ch helisabet C 14 attenda P 15 as- . sflsit C 18 pellagius T 27 deum b cooperantur b 29 utI quod V disseruimus Vb )