De Genesi Ad Litteram

Sed haec aliter in uerbo dei, ubi ista non facta, sed aeterna sunt, aliter in elementis mundi, ubi omnia simul facta futura sunt, aliter in rebus, quae secundum causas simul creatas non iam simul, sed suo quaeque tempore creantur: in quibus Adam iam formatus ex limo et dei flatu animatus, sicut fenum exortum, aliter in seminibus, in quibus rursus quasi primordiales causae repetuntur de rebus ductae, quae secundum causas, quas primum condidit, extiterunt, uelut [*]( 6 cf. Rom. 9, 11 ) [*]( 1 alia] aliqua Rd 3 cons parsio (sic disting.) R conspersio b talium 8. I. m. 1 R 5 fipctus (n exp. m. 1) S finctus PRbd 6 nondam El 7 uel] aut PRSbd possumus b possemus (sup. e m. 1 pos. i) P 12 rectae R 13 requiretur S 14 sic uiuentibus erat PRSbd 15 cum uoce in inc. cap. X E et Eug. Excerpta (ed Knoll p. 225, 21—235, 11) enim Oln. Eug. (ed. Knall. p. 225, 21) condicione Eug. 16 creauit omnia, simul homo sqq. Eug. Knoll 225, 21 omnia simul creauit bd 17 non] 1}Qţą. non (nota exp. m. 1) S 19 cum aliter inc. cap. XI E 21 creatis Sl quoque EPRlb 23 faenum PRSEug. 25 eltiterant Pb )

Si enim prima illa opera dei, cum simul omnia creauit, in suo modo perfecta non essent, ea procul dubio post adderentur, quae illis perficiendis defuissent, ut quaedam uniuersitatis perfectio ex utriusque constaret singulis quasi semis, uelut alicuius totius partes essent, quarum coniunctione ipsum totum, cuius partes fuerant, conpleretur. rursus, si ita essent illa perfecta, sicut perficiuntur, cum suis quaeque temporibus in manifestas formas actusque procreantur, profecto aut nihil ex eis post ea tempora fieret aut hoc fieret, quod ex istis, quae suo quaeque iam tempore oriuntur, deus non cessat operari. nunc autem, quia et consummata quodam modo et quodam modo inchoata sunt ea ipsa, quae consequentibus euoluenda temporibus primitus deus simul omnia creauit, cum faceret mundum — consummata quidem, quia nihil [*]( 1 erba (bis) S 2 modus b et (t ex x m. 1) E »occultis P 3 atque s. l. m. 1 S 4 erba E1S 6 fruteta b 7 qua E Eug.: quae PRSbd nunc usque S 9 traxerunt Eug. 11 manifestam (m exp. m. 1) S speciS 81 12 exorirentur RSbd 13 illa prima R 15 in illis (in s. I. m. 2) R quedam R 16 ex om. Eug. utriusque E utrisque PRSbd seminis E 17 coniunctionem (m exp. m. 1) S 18 fuerunt E i§ta Sl 19 suis in mg. add. P 20 creantur PRb nihil (I s. I. m. 1) P 21 post ea scripsi: postea lib. tempora] per tempora PRSbd Eug. 23 curn nunc inc. cap. XII E et] iam et Sbd et quodam modo in mg. add. P om. 121 24 incoata PR 25 omnia simul PRbd 26 quia] quoniam b )

Hic igitur si quis inquirat, quomodo consummauit et quomodo inchoauit — neque enim alia consummauit, alia inchoauit, sed eadem ipsa utique, a quibus in die septimo requieuit — ex his. quae supra diximus, clarum est. consummasse quippe ista intellegimus deum. cum creauit omnia simul ita perfecte, ut nihil ei adhuc in ordine temporum creandum esset, quod non hic ab eo iam in ordine causarum creatum esset, inchoasse autem, ut, quod hic praefixerat causis, post inpleret effectis. proinde formauit deus hominem puluerem terrae, uel limum terrae — hoc est de puluere uel limo terrae — [*]( 8 Gen. 2, 1-3 23 Gen. 2, 7 ) [*]( 2 cursibus (bu s. I. m. 1) S in s. I. m. 1 S caussaliter P per 8 per quaedam Eug. quae quaedam (corr. m. 1) S 5 exserenda PRd exercenda Sb ammonendum EPR 8 scribtum E consuipmata E 9 terram E conpositio] consummatio Eug. eorum] illorum PRbd Eug. JO post fecit sequitur: et requieuit deus in die septimo ab omnibus operibus suis, quae fecit, in bd benedit Pl 12 inchota E sequere.tur (n er.) R in om. PRbd 13 que P 15 cap. XIII E consuipmauit E 16 consuipmauit E 18 his] iis bd 19 perfectae R 21 in s. I. m. 1 E ordinS b 22 inchoasset d praedixerat Ex; sed cf. 192, 18 causis post (sis post in ras.) S 23 a uoce proinde cap. XlIII E 24 limo] de limo S )

Iam ergo uideamus, quomodo eum fecerit deus, primum de terra corpus eius, post etiam de anima uidebimus, si quid ualebimus. quod enim manibus corporalibus deus de limo finxerit hominem, nimium puerilis cogitatio est, ita ut, si hoc scriptura dixisset, magis eum, qui scripsit, translato uerbo usum credere deberemus, quam deum talibus membrorum liniamentis determinatum. qualia uidemus in corporibus nostris. dictum est enim: manus tua gentes disperdidit, et: eduxisti populum tuum in manu forti et brachio excelso. sed pro potestate et uirtute dei positum huius membri nomen quis usque adeo desipit, ut non intellegat?

Nec illud audiendum est, quod nonnulli putant, ideo praecipuum dei opus esse hominem, quia cetera dixit, et facta sunt. hunc. autem ipse fecit, sed ideo potius, quia hunc ad imaginem suam fecit. nam illa, quae dixit et facta sunt, ideo sic scriptum est, quia per uerbum eius facta sunt, sicut per hominem hominibus dici potuit uerbis, quae temporaliter cogitantur et uoce proferuntur. non sic autem loquitur deus, nisi cum per creaturam corporalem loquitur. sicut Abrahae, sicut Moysi, sicut per nubem de filio suo. ante omnem uero creaturam, ut esset ipsa [*]( 16 Ps. 43, 3 17 Ps. 135, 11. 12 23 cf. Ps. 148, 5 ) [*]( 1 suflauit EP insufflauit Sd Eug. 2 praedistinatus S 3 saecula S praescientia (ci 8. l. tn. 1) S prescientia P 4 consummatae ElS 5 inchoatae ES consummatos E 9 eum] cum eum E formauerit S 10 uideuimus El uidemus 81 11 ualeuimus El 14 talium Eug. (ed. Kndll 228, 12) 15 lineamentis d 17 bracchio Eug. 20 cap. XV E precipuum S 24 sic om. S 27 corpuralem creaturam bd mosi P 2d uero omnem PRbd )

Nec dicendum est: "hominem ipse fecit, pecora uero iussit, et facta sunt"; et hunc enim et illa per uerbum suum fecit, per quod facta sunt omnia. sed quia idem uerbum et sapientia et uirtus eius est, dicitur et manus eius non uisibile membrum, sed efficiendi potentia. nam haec eadem scriptura, quae dicit, quod deus hominem de limo terrae finxerit. dicit etiam, quod et bestias agri de terra finxerit. quando eas cum [*]( 1 cf. Ioh. 1, 1. 8 4 Ps. 101, 26 6 Ps. 94, 5 16 Ps. 48, 18 21 cf. Ioh. 1, 3 ) [*](1 aput LnP 5 manum P imo] uno b quasij tamquam S 6 scribtum El 7 arida 8 terram om. PRSbd eius om. S 8 honorfi bp J;lQTęm (exp. m. 1) P honore. (m er.) R uelud R 9 sunt b 11 ad imaginem suam hominem bd 12 hoc om. S prestat E praestat (aestat in ras. et in mg. add. m. 2 id est eicellit) R 15 enim et] etenim d enim R\'b 17 est a. I. 1. 1 R 19 iussit (in mg. ai dixit) b 21 cap. XVI E 22 membrum (in mg al uerbum) b 28 faciendi b haec] et b om. Eug. 25 et s. l. m. 2 E om. PRSbd uestias El )

Sed quomodo eum fecit deus de limo terrae? utrum repente in aetate perfecta, hoc est uirili atque iuuenali, an sicut nunc usque format in uteris matrum? neque enim alius haec fecit quam ille, qui dixit: priusquam te formarem in utero, noui te, ut illud tantum proprium habuerit Adam, quod non ex parentibus natus est, sed factus ex terra, eo tamen modo, ut in hoc perficiendo et per aetates augendo hi temporum numeri complerentur, quos naturae humani generis [*]( 2 Gen. 1, 25 16 cf. Col. 3, 2 21 Hier. 1, 5 ) [*](1 ad Adam adduxit bd 3 si] sic S ergo] enim b 6 corpus sed secundum in om. Pl 7 loquimur S loquamur b cap. XVII E 9 amoneretur P ammoneretur F?R 10 uolu»ptas (m er.) R tera El 11 album El cuncta] cunc P1 cuncta pecora b prostata iZ1 congruit (i ex e m. 1) S 12 eiusdem b lineamenta d 14 erectus S erectum (e init. s. I. m. 1) E 16 natura S maximae R utq; R sursum (s init. ex r m. 1) E sapiapt E sapiant S 17 sunt exp. m. 1 S om. bd Eug. 18 fecit eum bd 19 iuuenili bd 21 facit E2PRSbd 23 factus est E 24 in om. Eug. proficiendo EzP hi. (i er.) R 25 augerentur is. I. m. 2 add. ai cOplerentur) E )

Quis enim nescit aquam concretam terrae, cum ad radices uitis uenerit, duci in saginam ligni illius atque in eo sumere qualitatem, qua in uuam procedat paulatim erumpentem atque . in ea grandescente uinum fiat maturumque dulcescat, quod adhuc feruescat expressum et quadam uetustate firmatum ad usum bibendi utilius iucundiusque perueniat? num ideo dominus lignum quaesiuit aut terram aut has temporum moras, cum aquam miro conpendio conuertit in uinum, et tale uinum, quod etiam ebrius conuiua laudaret? numquid adiutorio temporis eguit conditor temporis? nonne certis dierum numeris suo cuique generi adcommodatis omnis natura serpentum coalescit, formatur, nascitur, roboratur? num expectati sunt hi dies, ut in draconem uirga conuerteretur de manu Moysi et Aaron? nec ista cum fiunt, contra naturam fiunt, nisi nobis, quibus aliter naturae cursus innotuit, non autem deo, cui hoc est natura, quod fecerit. [*]( 7 cf. Gen. 1, 2 17 cf. Ioh. 2, 9. 10 22 cf. Exod. 7, 10 ) [*]( 1 adtributos El non om. El; 8. I. add. m. 2 ai no 6 S ac] et Eug. hac R cap. XVIII E certes 81 4 qualitatibus quae R 5 adtribuit E1 7 adligauit El 8 ut-superferatur a. I. m. 1 S 10 nesciat S concretam El 11 sagina Eug. (Knöll 231, 4) 12 qua (a in ras.) R 13 grandescentem E naturam qui R 14 expraessum R 15 uiuendi E1 iocundiusque PSSb proueniat E1 Eug. ideo] quid S 17 aquas S compendio E*bd 18 ebrins etiam PRbd Eug. conbiba El 19 certis (i ex e m. 1) R 20 genera R accomodatis IPPRb 21 serpentiurn Pbd roboratur ex probatur m. 1 S 22 hii 1!;2p\'- hi. R dracljonem E drachonS P 28 mosi P 25 fecrit Rl )

Quaeri autem merito potest, causales illae rationes, quas mundo indidit, cum primum simul omnia creauit. quomodo sint institutae: utrum ut, quemadmodum uidemus cuncta nascentia uel fruticum uel animalium, in suis conformationibus atque incrementis sua pro diuersitate generum diuersa spatia peragerent temporum, an ut, quemadmodum creditur factus Adam. sine ullo progressu incrementorum uirili aetate continuo formarentur. sed cur non utrumque illas credimus habuisse, ut hoc ex eis futurum esset, quod facturo placuisset? si enim illo modo dixerimus, incipit contra ipsas factum uideri non solum etiam illud de aqua uinum, sed et omnia miracula, quae contra naturae usitatum cursum fiunt; si autem isto modo, multo erit absurdius istas ipsas cotidianas naturae formas et species contra illas primarias omnium nascentium causales rationes suorum temporum peragere spatia. restat ergo, ut ad utrumque modum habiles creatae sint, siue ad istum, quo usitatissime temporalia transcurrunt, sine ad illum, quo rara et mirabilia fiunt, sicut deo facere placuerit, quod tempori congruat.

Uerum tamen sic factus est homo, quemadmodum illae primae causae habebant, ut fieret primus homo, quem non ex parentibus nasci, qui nulli praecesserant, sed de limo formari oportebat secundum causalem rationem, in qua primitus factus erat. nam si aliter factus est, non eum deus in illorum sex dierum operibus fecerat. in quibus cum dicitur factus, ipsam causam utique fecerat deus, qua erat suo tempore homo futurus et secundum quam fuerat ab illo faciendus, qui simul et consummauerat inchoata propter perfectionem [*]( 1 cap. XVIIII E ille R 3 quemammodum PR 4 fru.ticum R 6 peragerent (a sup. e m. 1) S quemammodum EPRlS 8 formaretur EP conformarentur bd 9 1;11]. habuisse (ha exp. m. 2) P facturo] factori bd 10 inquipit Et incipiet Rbd 11 et 8. I. m. 1 S 13 multum b ipsas istas bd cottidianas E 16 auiles El abiles Sl creaturf (in mg af create) b 17 istt1ą (corr. m. 1) S usitatissimae R 18 facere] placere El 20 quemammodum EPR 28 consUlllmauerat E consummauerat has perspicuas species producens inchoata sqq. b )

Nam et nos pro captu infirmitatis humanae iam in ipsis rebus tempore exortis possumus nosse, quid in cuiusque natura sit, quod experimento perceperimus; sed utrum etiam futurum sit ignoramus. est quippe in natura huius, uerbi gratia, iuuenis, ut senescat; sed utrum etiam hoc sit in dei uoluntate, nescimus. sed nec in natura esset, nisi in dei uoluntate prius fuisset, qui condidit omnia. et utique occulta ratio est senectutis in corpore iuuenali uel iuuentutis in corpore puerili; neque enim oculis cernitur, sicut ipsa in puero pueritia, sicut iuuentus in iuuene, sed alia quadam notitia [*]( 1 inchoauerat rationes cansales flendorum mundo imprimens consummanda sqq. b consurpmanda E 2 primitns E mundo (n s. I. m. 1) R 4 quemammodum EPR formaturos S 5 iuuenili bd 7 fecerat Eug. (Knoll 232, 27) a uoce si incip. cap. XX E 8 ut et] ut 8 9 alt. id] ideo b prius ct om. b 11 constitutione PR constitutiong b 12 etiam] enim Eug. (ed. Kndll 233, 3) 13 quam] quod b 14 etift s. l. m. 2 P 16 est rerum necessitas S rerum necesaitas est PRbd 18 noscere b 19 quod] quam b 21 post senescat addita sunt uerba uers. 19 sed utrum-senescat tn. 2 in mg. R hoc sit etiam PRS hoc etiam sit bd 24 iuuenili bd iuuentatis Eug. 26 iuuentas Eug. )

Sed fortassis in mundo est, ut necesse sit; istum hominem senescere; si autem nec in mundo est, in deo est. hoc enim necessario futurum est, quod ille uult, et ea uere futura sunt. quae ille praesciuit; nam multa secundum inferiores causas futura sunt. sed si ita sunt et in praescientia dei, uere futura sunt; si autem ibi aliter sunt, ita potius futura sunt, sicut ibi sunt, ubi qui praescit falli non potest. nam futura dicitur senectus in iuueue, sed tamen futura non est, si ante moriturus est. hoc autem ita erit, sicut se habent aliae causae siue mundo contextae siue in dei praescientia reseruatae; nam secundum quasdam causas futurorum moriturus erat Ezechias, cui deus addidit quindecim annos ad uitam, id utique faciens, quod ante constitutionem mundi se facturum esse praesciebat et in sua uoluntate seruabat. non ergo id fecit, quod futurum non erat; hoc enim magis erat futurum, quod se facturum esse praesciebat. nec tamen illi anni additi recte dicerentur, nisi ad aliquid adderentur, quod se aliter in aliis causis habuerat. secundum aliquas igitur causas inferiores [*](20 cf. IV Reg. 20, 6; Es. 38, 5 ) [*](1 conligitur El quoddam b 2 promptu SRd prompto. b iuuentatis Eug. 3 occulta- E ista] illa b qua? E 4 possit (i ex e m. 1) S 5 omni modo] omnino d 6 possit (i ex e m. 1) S esse om. b 7 cap. XXI E illa S 10 enim] autem b 18 praescientia (ci s. I. m. 1) S 17 ante] an P1 18 in mundo b praescientiani E 19 resernate R a uoce nam incip. cap. XXII E futurorum causas PRSbd Eug. 20 \'XV\' R 21 facturum] futurum b 24 facturum ex futurum corr. m. 1 R 2o rectae R ad] ad (in mg. add. m. 1) P om. Rbd adderetur Elbd )

Quapropter. si omnium futurorum causae mundo sunt insitae, cum ille factus est dies, quando deus creauit omnia simul. non aliter Adam factus est, cum de limo formatus est, sicut est credibilius iam perfectae uirilitatis, quam erat in illis causis, ubi deus hominem in sex dierum operibus fecit. ibi enim erat non solum, ut ita fieri posset, uerum etiam ut ita eum fieri necesse esset. tam enim non facit deus contra causam, quam sine dubio uolens praestituit, quam contra uoluntatem suam non facit. si autem non omnes causas in creatura primitus condita praefixit, sed aliquas in sua uoluntate seruauit, non sunt quidem illae, quas in sua uoluntate seruauit, ex istarum quas creauit necessitate pendentes: non tamen possunt esse contrariae, quas in sua uolun- . tate seruauit, illis, quas sua uoluntate constituit, quia dei uoluntas non potest sibi esse contraria. istas ergo sic condidit, ut ex illis esse illud, cuius causae sunt, possit, sed non necesse sit; illas autem sic abscondit, ut ex eis esse necesse sit hoc, quod ex istis fecit, ut esse possit.

Solet item quaeri, utrum animale corpus prius homini formatum sit e limo, quale nunc habemus, an spiritale, quale resurgentes habebimus. quamquam enim hoc in illud [*](1 finierat (ni s. I. m. 1) E 2 qui] quia S 9 cap. XXIII E 11 cum-fonnatus est om. Eug. (ed. Knoll 234, 26) limo terrae b 12 perfecte EPR 15 fecit PRSbd 16 prestituit S 19 ille S quas* R 20 seruabit El 22 in sua b constituit] instituit PRaSabd 24 esset (t 8. I. add. m. 2) E posset S ut possit (ut s. I. m. 2) E 25 abscondidit Eug. (ed. Kniill 235, 10) 26 posset S 27 cap. XXIIIIE 28 an] non ER )

Hic occurrit alia quaestio, quomodo renouemur, si non ad hoc per Christum reuocamur, quod in Adam prius eramus. quamquam enim multa non in pristinum, sed in melius renouentur, ab inferiore tamen statu, quam quo erant antea, renouantur. unde . ergo ille filius mortuus erat et reuixit, perierat et inuentus est, unde illi profertur stola prima, si non inmortalitatem recipit, quam perdidit Adam? quomodo autem perdidit inmortalitatem, si corpus habuit animale? neque enim animale corpus, sed spiritale erit, cum corruptibile hoc induerit incorruptionem, et mortale hoc induerit inmortalitatem. nonnulli his angustiis coartati, ut et illa constet sententia, qua exemplum de animali corpore hinc datum est, ut diceretur: factus est primus homo Adam in animam uiuentem, [nouissimus Adam in spiritum uiuificantem], et ista renouatio receptioque inmortalitatis non absurde dicatur in pristinum futura, in illud scilicet, quod Adam perdidit, putauerunt prius quidem hominem fuisse corporis animalis, sed, dum in paradiso constitutus est, eum fuisse mutatum, sicut nos quoque resurrectione mutabimur. hoc quidem liber Geneseos non commemorat; sed ut possint utraque testimonia scripturarum inter se consentire, siue illud, quod de animali corpore dictum est, siue illa, quae de renouatione nostra plurima in sanctis litteris reperiuntur, hoc tamquam necessario consequi crediderunt.

Sed si ita est, frustra conamur paradisum et illas arbores earumque fructus praeter figuratam significationem prius [*](5 cf. Luc. 15, 32. 22 10 cf. I Cor. 15, 53 13 I Cor. 15. 45 ) [*](1 cap. XXV E 2 ad hoc] adhuc PRl 3 non 8. I. m. 1 S 7 in adam b 8 non corpus S 10 induitur PRl induetur B2 incorruptione PR induetur PRS inmortalitate PRS 11 coartati (ta 8. I. m. 1) E et om. E 12 sentia Et qua] a qua S quae R 14 nouissimus-uiuificantem om. EPRS 15 praeceptioque E inmortalitatis El 17 quid dem prius S 20 qui..ё (corr. m. 1) R 22 consentire inter se b 23 quae s. I. m. 1 R 24 repperinntur EPRS )

Unde quidam non eum mortem corporis peccato meruisse arbitrantur, sed mortem animae, quam fecit iniquitas. nam credunt eum propter corpus animale exiturum fuisse de hoc corpore ad requiem scilicet, quam nunc habent sancti, qui iam dormierunt, et in fine saeculi eadem membra inmortaliter recepturum, ut uidelicet mors corporis non de peccato accidisse uideatur, sed naturaliter, ut animalium ceterorum. uerum his rursus apostolus occurrit et dicit: corpus quidem mortuum est propter peccatum, spiritus autem uita est propter iustitiam. si autem spiritus eius, qui suscitauit Christum a mortuis, habitat in uobis, qui suscitauit Christum a mortuis uiuificabit et mortalia corpora uestra per inhabitantem spiritum eius in uobis. ac per hoc mors etiam corporis de peccato est. si ergo non peccasset Adam, nec corpore moreretur ideoque inmortale haberet et corpus. quomodo ergo inmortale, si animale? [*](19 Rom. 8. 10. 11 ) [*](2 inmortalibus El 3 a uoce uerum tamen inc. cap. XXVI E 4 elegimua PR1, (gi a. I. m. 1) S 6 toties d 7 r.ecipere (p et a er.) E accidit PR18 8 eum 8. I. m. 1 8 9 conloquntur E1 conlocuntur S 10 morte om. S 18 facit E1 16 finem S 17 recepturi b accedisse l-Rl 18 cap. XXVII E 21 christum] ihm S 22 a mortuis om. S 23 uiuificauit E 26 moriretur S immortali haberetur et corpore b ) [*](13* )

Sed rursus non uident, qui eius corpus in paradiso mutatum putant, ut ex animali fieret spiritale, nihil inpedire. si non peccasset, ut post paradisi uitam, quam iuste oboedienterque uixisset, acciperet eandem corporis mutationem in uitam aeternam, ubi iam cibis corporalibus non egeret. quid ergo necesse est propter hoc iam cogi figurate, non proprie paradisum intellegere, quia non posset mori corpus nisi peccato? uerum est quidem, quod non moreretur etiam corpore, nisi peccasset; aperte quippe dicit apostolus: corpus mortuum est propter peccatum: animale tamen posset esse ante peccatum et post uitam iustitiae, cum deus uellet, fieri spiritale.

Quomodo ergo, inquiunt, renouari dicimur, si non hoc recipimus, quod perdidit primus homo, in quo omnes moriuntur? hoc plane recipimus secundum quendam modum et non hoc recipimus secundum quendam modum. non itaque inmortalitatem spiritalis corporis recipimus, quam nondum habuit homo, sed recipimus iustitiam, ex qua per peccatum lapsus est homo. renouabimur ergo a uetustate peccati non in pristinum corpus animale, in quo fuit Adam, sed in melius. id est in corpus spiritale, cum efficiemur aequales angelis dei, apti caelesti habitationi, ubi esca, quae corrumpitur, non egebimus. renouabimur ergo spiritu mentis nostrae secundum imaginem eius, qui creauit nos, quam peccando Adam perdidit. [*]( 21 cf. Matth. 22, 30 28 cf. Ephes. 4, 23 ) [*]( 1 paradisum S 3 ut om. E quam] si b oboedienter quae R 5 uita aeterna PRSbd 6 cogi om. S figuratlJ.e E figurate S propriae RS 8 moriretur S in nig. add. aut m. 1 aut coaequalis: Ei libro de correptione et gra . Bina ista quid inter se differant diligent et uigilanter... et posse multo maior non posse mori R 10 est otn. PRSbd tamen posset] pot»**est (in raa.) R 11 fieri om. E 14 non perdidit S 15 cap. XXVIII E 16 post modum repetuntur uerba uers. 15 et non hoc-modum in cod. P itaque] utique S 18 per] in 8 labsus P 19 in mg. additum: Qui letris acute legas et non credas pdidisse sed deteriorasse imaging d! S 28 renouamur PRd )

Denique non ait apostolus: corpus quidem mortale propter peccatum, sed: corpus mortuum propter peccatum.

Illud quippe ante peccatum et mortale secundum aliam et inmortale secundum aliam causam dici poterat; id est mortale, quia poterat mori, inmortale, quia poterat non mori. aliud est enim non posse mori, sicut quasdam naturas inmortales creauit deus; aliud est autem posse non mori, secundum quem modum primus homo creatus est inmortalis, quod ei praestabatur de ligno uitae, non de constitutione naturae: a quo ligno separatus est, cum peccasset, ut posset mori, qui nisi peccasset posset non mori. mortalis ergo erat conditione corporis animalis, inmortalis autem beneficio conditoris. si enim corpus animale, utique mortale, quia et mori poterat, quamuis et inmortale ideo, quia et non mori poterat. neque enim inmortale, quod mori omnino non possit. erit nisi spiritale, quod nobis futurum in resurrectione promittitur. ac per hoc illud animale et ob hoc mortale, quod propter iustitiam spiritale fieret, et ob hoc omni modo inmortale factum est propter peccatum non mortale, quod et antea erat, sed mortuum, quod posset non fieri, si homo non peccasset.

Quomodo enim corpus nostrum dicit apostolus mortuum, cum adhuc de uiuentibus loqueretur, nisi quia iam ipsa [*](1 indue-t- (re et ur er.) E induetur PS, (e ex i m. 1) Rtd 2 incorruptione PRSd 7 cap. XXVIIII. E 8 inmortale El 9 fin. quiaj quippe quia b 11 deus om. S mori non posse S 12 quem modum Rl creatus est homo PRbd 18 prestabatur E 15 posset non] non posset S potest non b condicione P 16 benefitio R 18 immortale (im 8. l. m. 2) S 19 quod] quia b possit (ssit sup. eras. t m. 2) E 20 futurum quod nobis E in resurrectione futurum S 22 ob hoc-factum] ob hoc mortale omnino factum b 28 et om. S 24 posset] potuisset S 25 enim] ergo Pbd ergo (eras. et in mg. enim add.) R 26 loquetur El conditio RSbd )

In hoc ergo renouamur secundum id, quod amisit Adam, id est secundum spiritum mentis nostrae; secundum autem corpus, quod seminatur animale et surget spiritale, in melius renouabimur, quod nondum fuit Adam.

Dicit item apostolus: expoliantes uos ueterem hominem cum actibus eius induite nouum, qui renouatur in agnitionem dei secundum imaginem eius, qui [*]( 11 cf. Rom. 5, 12; I Cor. 15, 22 12 Ephes. 4, 21—24 25 Col. 8, 9. 10 ) [*]( 1 peccatis b hesit ERS cap. XXX E 2 alt. et om. b 6 acci- peret S ciuo El 7 iustae R in] et in PRbd 8 autem om. S 9 iustae R moriturum (alt. r 8. 1. 1ft. 1) R 11 mortalem E 18 uos] nos b 14 hominem ueterem bd 18 eum om. b 21 cap. XXXI E 211 resurget PRbd 24 in adam b 25 item (8. I. m. 2 add. ai idê) E 26 eius] suis Sb 27 agnitione S agnitione* R )

Secundum hanc ergo sententiam corpus animale habuit Adam non tantum ante paradisum, sed iam in paradiso constitutus, quamuis in interiore homine fuerit spiritalis secundum imaginem eius, qui creauit eum: quod amisit peccando meruitque etiam corporis mortem, qui non peccando mereretur et in corpus spiritale commutationem. nam si et interius animaliter uixit, non possumus dici ad hoc ipsius renouari. quibus enim dicitur: renouamini spiritu mentis uestrae, hoc eis dicitur, ut spiritales fiant: quod si ille nec in ipsa mente fuit, quomodo nos renouamur ad id, quod homo numquam fuit? apostoli autem et omnes iusti animale utique corpus adhuc habebant, sed tamen spiritaliter interius uiuebant, renouati scilicet in agnitionem dei secundum imaginem eius. qui creauit eos; non ideo tamen iam peccare non poterant, si consentirent iniquitati. nam et spiritales posse cadere in [*]( 2 cf. Retract. II 24, 2. in sexto libro quod dixi Adam imaginem dei, secundum quam factus est, perdidisse peccato, non sic accipiendum est, tamquam in eo nulla remanserit, sed quod tam deformis, ut reformatione opus haberet. 6 cf. Luc. 15, 22 19 Ephes. 4, 23 ) [*](1 cap. XXXII E inpraessam R 2 recipimus non perdidit sed detriuit S 12 sentiam El 13 paradysum S iam] etiam EaPRSbd paradysi 8 14 interiori b 16 merueritque E 17 commutati##onem S 18 dicere S hoc 81 ipsius] corpus ipsius S 19 in spiritu S 20 in oni. PRb 21 mente] nec mente b nos om. El ad ex in E 22 a uoce apostoli inc. cap. XXXIII E 28 intus b 24 agnitione EPSb 25 iam om. b non peccare poterant S 26 temtatione ElP temptationcm S )

Sequitur enim quaestio de anima ualde difficilis, in qua multi laborauerunt nobisque, ubi laboremus, reliquerunt. siue enim quia non omnium omnia legere potui, qui de hac re secundum scripturarum nostrarum ueritatem ad aliquid liquidum minimeque dubium peruenire potuerunt, siue quia tanta quaestio est, ut etiam qui eam ueraciter soluunt non facile intellegantur a talibus, qualis ipse sum, fateor neminem mihi adhuc persuasisse, quod sic habeam de anima, ut nihil amplius quaerendum putem. utrum autem nunc certum aliquid inuenturus sim et definiturus, ignoro. quod autem potuero, si conatum meum dominus adiuuerit, sequenti uolumine explicare curabo.