Nunc iam quoniam Matthei narrationem contextim considerantes et ei tres alios conferentes usque in finem in nullo eos uel sibi uel inter se repugnare docuimus, Marcum similiter uideamus, ut exceptis his quae cum Mattheo dixit, de quibus iam quod disserendum uidebatur absoluimus, cetera eius inspecta adque conlata nulli eorum repugnare monstrentur usque ad cenam domini. nam inde iam omnia omnium quattuor, quemadmodum sibi conueniant, usque in finem considerata tractauimus.
Sic ergo incipit Marcus: xinitium euangelii Iesu Christi filii dei. [*]() sicut scriptum est in Esaia propheta, et cetera usque ad illud ubi ait: [*]() et ingrediuntur Capharnaum et statim sabbatis ingressus synagogam docebat eos. in hac tota contextione omnia superiora cum Mattheo considerata sunt. hoc autem Marcus, quia ingressus Capharnaum in synagogam eorum docebat eos sabbatis, cum Luca dixit, sed nihil habet quaestionis.
II. Sequitur Marcus et dicit: [*]() et stupebant super doctrinam eius; erat enim docens eos quasi potestatem [*]( 11 Marc. 1, 1 et 2 13 *ib. 21 17 cf. Luc. 4, 31 19 *Marc. 1, 22-24 ) [*]( 2 iam om. CPV Im. 3 et ei tres] ecce it res B alios om. A1E1S conferentes] coniungentes r 4 pugnare Bl 5 iis l m quae] qui CP 6 ceterae B 7 monstrantur B 8 indie B1 9 conueniunt CP in] ad R considera Bl 11 initium euangelii om. Bl 12 fili R1 AlElS dni H 14 ingressus] add. in Q v 15 conteiione finit 0 17 synagoga RD CP HAEL i (sin. DPH, -guga C) cum lucam dixit sed B1, cum lucas dixisset HAelL 19 doctrina E1 f edd. praeter p g, v )
395
habens et non sicut scribae eorum. et erat in synagoga eorum homo in spiritu inmundo et exclamauit
[*]() dicens: quid nobis et tibi. Iesu Nazarene? uenisti perdere nos, et cetera usque ad eum locum, ubi ait: et erat praedicans in synagogis eorum et omni Galilaea et demonia eiciens. et in hoc toto loco quamuis sint quaedam quae cum solo Luca dixit, tamen iam tractata sunt, cum Matthei narrationem continuam teneremus, quia in ipsum ordinem sic incurrerant, ut ea praetermittenda non arbitrarer. sed Lucas de spiritu inmundo ait, quod sic exierit ab homine. ut nihil ei noceret. Marcus autem: et discerpens cum, inquit, spiritus inmundus exclamans uoce magna exiit ab eo. potest ergo uideri contrarium: quomodo enim discerpens uel, sicut aliqui codices habent, conuexans eum, cui nihil nocuit secundum Lucam? sed et ipse Lucas: et cum proiecisset illum, inquit, demonium in medium, exiit ab illo nihilque ei nocuit. unde intellegitur hoc dixisse Marcum conuexans eum quod Lucas dixit cum proiecisset eum in medium, ut quod secutus ait nihilque ei nocuit hoc intellegatur, quod illa iactatio membrorum adque uexatio non eum debilitauit, sicut solent exire demonia etiam quibusdam membris amota uexatione elisis.
Sequitur idem Marcus: [*]() et uenit ad eum leprosus deprecans eum et genu flexo dixit: si uis, potes me [*]( 4 *Marc. 1, 39 7 cf. Luc. 4, 38-37 11 Marc. 1, 26 15 *Luc. 4, 35 b 23 *Marc. 1, 40 ) [*]( 1 scribae eorum BRD (colb. brix. al., ol ϒραμματει̃ς attav Ephr. al.), scribae cet., edd., v 5 erat] cetera B1 omnia B, in omni xχψω r (non w) b (ει̃ς ολƞν) galileae AWL 8 tenueramus g 9 incurrebant r arbitraremur g 10 uerba quae sunt sed lucas usque ad amota uexatione elisis om. FONMQ HAELS xχψω p ab omine B, om. g 11 eum om. CP 12 exclamanR] et exclamans CPVg v exiit (exiet C1) BRD ClPVgr a 1 m, exit cet. 16 inquit om. B 17 exiuit RD raeI, exitg ello Bl, eo V intell.] et tellegitur Cl, et intell. C2PV 18 dixit om. RD raeI 19 eum] sum B ut om. P 7 g ut q. s. ait om. It r ael 20 intelligitur 1 gel quod BBD CPV 7 g, quia cet. 22 amota uexatione elisis BRD raelm, amputatis aut elisis 7, amputatis aut euulsis CPV g (in mg. I) )
396
mundare, et cetera usque ad illud ubi ait: et clamabant dicentes:
[*]()tu es filius dei. et uehementer comminabatur eis, ne manifestarent illum. huic quod ultimum posuimus simile aliquid et Lucas dicit, sed sine aliqua repugnantiae quaestione. sequitur Marcus:
[*]() et ascendens in montem uocauit ad se quos uoluit ipse et uenerunt ad eum.
[*]() et fecit, ut essent duodecim cum illo, et ut mitteret eos praedicate.
[*]() et dedit illis potestatem curandi infirmitates et eiciendi demonia.
[*]() et inposuit Simoni nomen Petrus, et cetera usque ad illud ubi ait:
[*]() et abiit et coepit praedicare in Decapoli, quanta sibi fecisset Iesus, et omnes mirabantur. de nominibus discipulorum iam et antea me locutum scio, cum Matthei ordinem sequerer, et hic rursus admoneo, ne quisquam putet nunc accepisse nomen Simonem, ut Petrus uocaretur, et sit contrarium Iohanni, qui longe ante illi dictum esse commemorat: tu uocaberis Cephas, quod interpretatur Petrus. ipsa enim uerba domini commemorauit, quibus ei nomen inposuit; Marcus autem hoc loco id recapitulando commemorauit, cum ait: et inposuit Simoni nomen Petrus. cum enim uellet nomina duodecim apostolorum enumerare et necesse haberet Petrum dicere, breuiter insinuare uoluit, quod non \'hoc ante uocaretur, sed hoc ei dominus nomen inposuerit non tunc, sed quando Iohannes ipsa uerba domini posuit. cetera nihil repugnant et ante iam pertractata sunt.
IIII. Sequitur Marcus: [*]() et cum transcendisset Iesus in naui rursus trans fretum, conuenit turba multa [*]( 1 Marc. 3, 11 b-12 4 cf. Luc. 4, 41 5 Marc. 3. 13-16 11 Marc. 5, 20 13 cf. aupra 1. 2, c. 17 et 53 17 loh. 1, 42 20 Marc. 3. 16 26 *Marc. 5, 21 et 6, 30 ) [*]( 1 ait] dicit RD 3 illum] eum V 6 uocabit B 8 illia] eis RD V 12 iesus om. AelL, dominus g 14 sequerer ordinem XOO edd. pracUr p g nec B 17 uocaueris Bx 23 hoc ante B A1E1L, ante hoc RD. antea hoc r, hoc antea cetf nomen dominus R 24 iohannis ClP 25 posuit] add. et HAEL y g nihil BRD, nihil cuiquam cd., edd. ante BRD HAEL 7, antea cef., edd. 26 transisse(t) B )
397
ad illum et erat circa mare, et cetera usque ad illud ubi ait:
[*]() et conuenientes apostoli ad legum renuntiauerunt illi omnia quae egerant et docuerant. hoc ultimum dixit cum Luca nihilo discordans, cetera iam ante tractata sunt. sequitur Marcus: et ait illis: uenite seorsum in desertum locum et requiescite pusillum, et cetera usque ad illud ubi ait:
[*]() quanto autem eis praecipiebat, tanto magis plus praedicabant
[*]() et eo amplius admirabantur dicentes: bene omnia fecit, et surdos fecit audire et mutos loqui; in his cum Luca Marcus nihil est quod repugnare uideatur et superiora omnia iam considerauimus, quando eos Mattheo conferebamus. sed cauendum est, ne quisquam arbitretur hoc quod in ultimo ex euangelio Marci posui repugnare omnibus qui eum aliis eius plerisque factis et dictis ostendunt scisse, quid ageretur in hominibus, id est quod eum cogitationes et uoluntates eorum latere non poterant, sicut apertissime Iohannes dicit:
[*]() ipse autem Iesus non credebat semet ipsum eis eo quod ipse nosset omnes
[*]() et quia opus ei non erat, ut quis testimonium perhiberet de homine; ipse enim sciebat, quid esset in homine. sed quid mirum, si praesentes hominum uoluntates uidebat, qui etiam futuram Petro praenuntiauit, quam tunc utique non habebat, quando pro illo uel cum illo paratum se mori praesumebat? quae cum ita sint.
[*]( 4 cf. Luc. 9, 10 5 Marc. 6, 31 6 Marc. 7, 36 b-37 17 loh. 2, 24 et 25 23 cf. Matth. 26, 33 et 35 ) [*]( 2 et ecce uenientes HAelL apost. ad dominum V, ad dominum discipuli p 3 illij ei V v hoc] add. autem Q 4 nillo Bl, nihil in nullo g, in nihilo el discordians B ante om. AlElL, antea edd. praeterem 7 praeiciebat Bl 9 amirauantur B, mirabantur p 13 nec B 14 posui om. CP altis C\'JP 16 cogitatione B 17 pctuerant HAEL Y 19 quia] qui B (Bushw.) 20 periberet B 22 uolumtates B qui] quia BN petro futnram V, p. futuram negationem p, futuram perfidiam petro g, futuram aegationem petro ael prenunciauerit p 23 tunc om. BR ) 398
quomodo huic eius tantae scientiae et praescientiae non est contrarium quod Marcus dicit: praecepit illis, ne cui dicerent; quanto autem eis praecipiebat, tanto magis plus praedicabant? si enim sciebat eos sicut ille qui notas habebat et praesentes et futuras hominum uoluntates tanto magis praedicaturos, quanto magis, ne praedicarent, eis praecipiebat, utquid hoc praecipiebat, nisi quia pigris uolebat ostendere, quanto studiosius quantoque feruentius eum praedicare debeant quibus iubet. ut praedicent, quando illi qui prohibebantur tacere non poterant?
V. Sequitur Marcus: lin illis diebus iterum ctfm turba multa esset nec haberent quod manducarent, et cetera usque ad illud ubi ait: [*]() respondit illi Iohannes dicens: magister, uidimus quendam in nomine tuo eicientem demonia, qui non sequitur nobiscum, et prohibuimus eum. [*]() Iesus autem ait: nolite prohibere eum; nemo est enim qui faciat uirtutem in nomine meo et possit cito male loqui de me; [*]() qui enim non est aduersum uos pro uobis est. hoc Lucas similiter narrat, nisi quod ipse non dicit: \'nemo est qui faciat uirtutem in nomine meo et possit cito male loqui de me.\' nulla est ergo inter eos quaestio cuiusquam repugnantiae. sed uidendum est, ne hoc illi sententiae domini putetur contrarium ubi ait: qui mecum [*]( 2 Marc. 7, 36 11 *Marc. 8. 1 et 9, 37 (38)-39 (40) 19 ci. Luc. 9, 49 et 50 23 *Luc. 11, 23; *Matth. 12, 30 ) [*]( 1 quomodo] quando B et praescientiae om. B, et praeaentiae CP 2 praecipit ClL 3 praeicipiebat (pi s. fl.) B 4 plures B 5 et alt. om. B uolumtates B 7 quia om. e uolebatostuliosius (om. -endere quanto st) B 8 studiosius I gaudiosius Q 9 debebant B ENMQ iubetur B2 ut om. Bl 10 porant B V] VI JB* 11 diebus illis p v 12 esset] add. cum iesu VN2E2 ϒψ edd. praeter m quid a 13 ibi Bl illis B 15 qui] add. te N2 non] nos Bl prohibimus Cl 16 probibere B 17 facit V posBisset Bl 18 qui enim-loqui de me om. BlL aduersus RD HAE i 19 nos et nobis g 20 est B-RD CP FNMQ p, est enim cet. (enim est m facit PS p 21 mali B2 ergo est AELS r inter] in A1E1LS )
399
non est, aduersus me est; et qui mecum non colligit, spargit. quomodo enim iste non erat aduersus eum. qui cum illo non erat, de quo Iohannes suggessit, quod cum illis eum non sequebatur, si aduersus illum est qui non est cum illo? aut si aduersus illum erat, quomodo dicit discipulis: nolite prohibere; qui enim non est aduersus uos, pro uobis est? an hoc interesse aliquis dicet, quia hic discipulis ait: qui non est aduersus uos, pro uobis est, ibi autem de se ipso locutus est: qui mecum non est, aduersus me est? quasi uero possit cum illo non esse qui discipulis eius tamquam membris eius sociatur. alioquin quomodo uerum erit: qui uos recipit, me recipit, et: quando uni ex minimis meis fecistis, mihi fecistis? aut potest etiam non esse aduersus eum, qui fuerit aduersus discipulos eius? nam ubi erit illud: qui uos spernit, me spernit, et: quando uni ex minimis meis non fecistis. neque mihi fecistis, et: Saule, Saule, quid me persequeris? cum discipulos eius persequeretur? sed nimirum hoc uult intellegi in tantum cum illo non esse aliquem, in quantum est aduersus illum, et in tantum aduersus illum non esse, in quantum cum illo est. exempli gratia, sicut iste ipse qui in nomine Christi uirtutes faciebat et in societate discipulorum Christi non erat,
[*](5 Marc. 9, 38 (39) 12 *Matth. 10, 40 13 *)latth. 25, 40 15 Luc. 10, 16 *Matth. 25, 45 17 Act. 9, 4 ) [*]( 1 aduersum D edd. praeter pm 2 dispergit r quomodo] quando J31 3 iohannis ClP 4 si om. Bl aduersum B2 illum del. B2 6 prohiberej add. eum g nos et nobis g 7 aliquid AE1L g dicit B2BD CPY FNQ p 8 qui] add. enim RDQ uos-aduersus om. Bl nos et nobis g 9 aduersum P1FM ψ g 10 posset AE 12 quia Bx (nos) :1 recipit fol. 161 deficit man. saee. VIllI E, incipit supplementum saec.XII tertium E* recepit P1, receperit p me recipit om. B1 recepit p quando] quod p 13 imnimis Bl 14 aduersum eam Q HAesL y g 1a erat B me spernit om. Bl quando] quandiu E* f (v), quod p 16 ex] de AesL v minoribus E* r v meis om. A*L, istis E* y non et neque om. p 17 discipulo Bl 18 uult] adll. et CP 20 et in t. a. illum om. B1 cum illum C1 ) 400
in quantum operabatur uirtutes in illo nomine, in tantum cum ipsis erat et aduersus eos non erat; in quantum uero eorum societati non adhaerebat, in tantum cum ipsis non erat et aduersus eos erat. sed quia illi hoc eum facere prohibuerunt, in quo cum ipsis erat, dixit eis dominus: nolite prohibere. illud enim prohibere debuerunt quod extra eorum erat societatem, ut illi unitatem ecclesiae suaderent, non illud, in quo cum illis erat, nomen scilicet magistri et domini eorum in demoniorum expulsione commendans. sicut catholica ecclesia facit non inprobans in hereticis sacramenta communia; in his enim nobiscum sunt et aduersus nos non sunt; sed inprobat et prohibet diuisionem ac separationem uel aliquam aduersam paci ueritatique sententiam; in hoc enim aduersus nos sunt, quia in hoc nobiscum non sunt et nobiscum non colligunt et ideo spargunt.
VI. SequiturMarcus et dicit: *°quisquis enim potum dederit uobis calicem aquae in nomine meo, quia Christi estis, amen dico uobis, non perdet mercedem suam. [*]() et quisquis scandalizauerit unum ex his pusillis credentibus in me, bonum est ei magis, si circumdaretur mola asinaria collo eius et in mare mitteretur. [*]() et si scandalizauerit te manus tua, abscide illam; bonum est tibi debilem introire in uitam quam duas manus habentem ire in gehennam, ignem [*]( .16 *Marc. 9, 40 (41)-42 (43) ) [*]( 1 illo] illius E* j l m tantam] quantum RD 2 cum om. Bl 3 eoBrum B aderel (b)at B 4 eum om. p facere om. Bl 5 prohibuerant FNM edd. praeter p g 6 prohibere] add. eum g 7 eclesia C1 8 illis] illi Bl 10 sicut] add. et B3 ecclesia catholica AesLS 7 eclesia ut setnper C fecit Bl inprobrans B bertices B1, ereticis B2 12 inprobat] add. et hinc intellegent timentea dominum catholici quia multa toleranda sunt in malis catolicis ne unitas diuidator communionis B improbans et prohibens N2 ac] a B, hac CP 16 dederit potum g (Ept.) 17 aque frigide g (ex Matth. 10, 42) 20 est ei in ras. C, est erga B 21 mari B 24 ignem BlRlD AL r ael (Hub. ValZ. Ken. Lindf. Rw.), in ignem cet., v (tb *5p Sin. corr., Par. Sang. aZ., sed sa to nup codd. opt.) inezinguibilem et exinguitur B )
401
inextinguibilem,
[*]() ubi uermis eorum non moritur et ignis non extinguitur, et cetera usque ad illud ubi ait:
[*]() habete in uobis salem et pacem habete inter uos. haec Marcus dominum locutum, posteaquam illum qui in nomine eius eiciebat demonia et cum discipulis non eum sequebatur uetuit prohiberi, contextim commemorat aliqua ponens, quae nullus alius euangelistarum posuit, aliqua uero, quae Mattheus quoque posuit, et aliqua itidem, quae et Mattheus et Lucas, sed et illi ex aliis occasionibus et in alio rerum ordine, non hoc loco, ubi de illo suggestum est, qui cum discipulis Christi non eum sequebatur et demonia in eius nomine eiciebat. unde mihi uidetur etiam hoc loco dominus secundum Marci fidem ideo dixisse quae aliis etiam locis dixit, quia satis pertinebant ad hanc ipsam eius sententiam, qua uetuit prohiberi uirtutes in nomine suo fieri, etiam ab illo qui cum discipulis eum non sequebatur. sic enim contexit:
[*]() qui enim non est aduersum uos, pro uobis est.
[*]() quisquis enim potum dederit uobis calicem aquae in nomine meo, quia Christi estis, amen dico uobis, non perdet mercedem suam. unde ostendit etiam illum, de quo Iohannes suggesserat et unde iste eius sermo exortus est, quod non ita separabatur a societate discipulorum, ut eam
[*]( 2 *Marc. 9, 49 (50) 7 cf. Matth. 10, 42 8 cf. Matth. 18, 6; cf. Luc. 17, 2 16 Marc. 9, 39 (40)-40 (41) ) [*]( 1 morietur et extinguetur r 3 inter uos] inter uobis Bl (el. 95, 13 et 101, 23), in nobis eolb. (iv ἁλλὴλοις) hoc p 4 posteacam Bl, postquam NQ p r 6 prohibere CP p commemorans B pones B* 7 aliqua] alia R quoque posuit mn. p 8 alia g itidem om. p et ante Matth. om. p lucas] add. posuerunt p sed et B CP, sed cet., edd. 9 illi] illic B, illis RD occassionib. B in BRD FNMQ HAS xxlfi, edd. praeter m, om. cet. 10 loco] ordine R 12 eiciens Bl 13 quae] quia BIRD 14 eiaB om. HAL a e, etiam r sententia Bl quae uetuit M, quaetui Bl 15 prohibere CPV x uirtutis C1 etiam om. p 17 aduersus R r 18 dedit Bl 19 perdit Cl 20 inde RD r illud BRD HAL 21 iohannis C1P 22 separatur AXL a om. Bl eum t. hereticum g ) [*]( XXXXIII AUIr. Sect. III pars 4. ) [*]( 26 ) 402
tamquam hereticus inprobaret, sed sicut solent homines nondum audere Christi suscipere sacramenta et tamen nomini fauere christiano, ita ut Christianos etiam suscipiant et non ob aliud eis, nisi quia Christiani sunt, obsequantur, de qualibus dicit, quod non perdunt mercedem suam, non quia iam tuti adque securi sibi debent uideri ex hac beniuolentia, quam erga Christianos habent, etiamsi Christi baptismo non abluantur nec unitati eius incorporentur, sed quia ita iam dei misericordia gubernantur, ut ad ea quoque perueniant adque ita securi de hoc saeculo abscedant. qui profecto, et priusquam Christianorum numero socientur, utiliores sunt quam hi qui, cum iam Christiani appellentur et christianis sacramentis inbuti sint, talia suadent, ut quibus ea persuaserint secum in aeternam poenam pertrahant. quos membrorum corporalium nomine tamquam manum uel oculum scandalizantem iubet erui a corpore, hoc est ab ipsa unitatis societate. ut sine his potius ueniatur ad uitam, quam cum eis eatur in gehennam. hoc ipso autem separantur, a quibus separantur, quod eis mala suadentibus, hoc est scandalizantibus, non consentitur. et si quidem omnibus bonis, cum quibus eis notitia est, etiam de hac peruersitate innotescunt, ab omnium penitus societate adque ab ipsa diuinorum sacramentorum participatione separantur; si autem quibusdam ita noti sunt,
[*]( 15 cf. Marc. 9, 42-49 ) [*]( 1 improbraret p 2 audire CP sacramenta suscipere E* nomina HAlL, nomine A2 4 ob om. Bl ni H õ dicit] deit Bl, dixit a 1 quod om. g, quoniam B perdent N1 mercemdem (m med. exp.) B 6 tuti] ut JB1 debeant p 7 ergo B1 N ipo AL 8 iam ita BDM 9 gnuernantur Bl ad om.. B ea] eam F2N2 ψ prael 10 quo g 11 societur Bl quam hi om. g hii BR, ii E* l m, illi M x 12 imbiti B1 13 quibua] eoa quibus HAerL 7 ael persuaaeruut ClPV in aeternum B 14 poenam] ponant B1, illam penam p membraerum Bl 16 erui] add. et abscindi rael 17 his] iis E* in gehenna B1 18 autem ipso E* reparantur CP 19 eis] de his N 20 omnibus] cum omnibus r cum] de M 21 notitia] societas 00 raelm este B1 de om. Bl hoc Bl omni p 9 ) 403
pluribus autem ista eorum est ignota peruersitas, ita tolerandi sunt, sicut ante uentilationem palea toleratur in area, ut neque illis ad iniquitatis communionem consentiatur nec propter illos bonorum societas deseratur. hoc faciunt qui habent in se ipsis salem et pacem habent inter se.
Sequitur Marcus: xet inde exsurgens uenit in fines Iudae ultra Iordanen et conueniunt iterum turbae ad eum et, sicut consueuerat, iterum docebat illos, et cetera usque ad illud ubi ait: 44 omnes enim ex eo quod abundabat illis miserunt, haec uero de penuria sua omnia quae habuit misit, totum uictum suum. in hac tota contextione omnia superiora considerata sunt, ne quid uiderentur habere contrarium, quando cum Matthei ordine ceteros conferebamus; hoc autem de uidua paupercula, quae duo minuta misit in gazophylacium, duo soli dicunt, Marcus et Lucas, sed sine ulla quaestione concordant. hinc iam usque ad cenam domini, unde omnium omnia considerata tractauimus, non dicit et Marcus quod cogat cum aliquo conparari ad inquirendum, ne quid repugnare uideatur.,
Nunc ergo deinceps Lucae euangelium ex ordine per- tractemus exceptis eis quae habet cum Mattheo Marcoque communia, quoniam illa iam omnia pertractata sunt. sic ergo incipit Lucas: Quoniam quidem multi conati sunt [*](6 Marc. 10, 1 9 Marc. 12, 44 16 cf. Marc. 12, 41-44; Luc. 21, 1-4 17 cf. Marc. 13, 1-37 24 *Luc. 1, 1-4 ) [*]( 1 ut pluribus ista eorum sit ignota N* est eorum E* innota b tolerandi] collocandi p 2 paleae BD ral tollatur B, tolerantur BD praI area] horrea p 3 neque] nec p illis ante consentiatur r nec] neque edd. praeter p 4 bonorum om. Es 5 inter se om. p 6 surgens ALS 9 l 7 iudae B, iudaeae cet., edd. conuenerunt p r 8 et om. B1 consuerat B r 9 illos] eos Y p 12 conteiione B 19 eum alicui ral quirendum Bl 21 VIII numerum capitis ante nunc BMQ, ante sic ergo BD CPVF p, ante quoniam quidem NHALS, om. EP 22 eis] eius CP, his AL g, iis E* y 23 illa] in illa AL pertracta BBl 24 lucam Bl ) [*]( 26* )
404
ordinare narrationem, quae in nobis conpletae sunt, rerum, 2 sicut tradiderunt nobis qui ab initio ipsi uiderunt et ministri fuerunt sermonis,
[*]() uisum est et mihi adsecuto a principio omnibus diligenter ex ordine tibi scribere, optime Theofile,
[*]() ut cognoscas eorum uerborum, de quibus eruditus es, ueritatem. hoc principium ad euangelii narrationem nondum pertinet. admonet autem, ut nouerimus eundem Lucam etiam illum librum scripsisse, qui actus apostolorum uocatur. non solum, quia Theofili nomen etiam illic inest — nam posset fieri, ut et alius aliquis Theofilus esset et, si idem ipse esset, ab alio ad illum aliquid scriberetur sicut a Luca euangelium —, sed quia et ibi ita exorsus est, ut diceret:
[*]() primum quidem sermonem de omnibus feci, o Theofile, quae coepit Iesus facere et docere
[*]() usque in diem, quo apostolos elegit, per spiritum sanctum mandans iussit praedicare euangelium, dedit intellegi, quod iam scripserit euangelii librum unum ex quattuor, quorum est in ecclesia sublimis auctoritas. nec ideo, quia dixit de omnibus se fecisse sermonem quae coepit Iesus facere et docere usque in diem, quo mandauit apostolis, putari debet omnia scripsisse in euangelio suo quae Iesus cum apostolis in terra uersatus fecit et dixit, ne sit contrarium Iohanni, qui ait multa alia fecisse Iesum, quae si scriberentur, mundum totum non potuisse capere illos libros, cum etiam constet ab aliis euangelistis non pauca narrata, quae Lucas ipse
[*](14 *Act. 1, 1 et 2 24 cf. Ioh. 21, 2J ) [*]( 4 omnibus codd. (ueron. eant. brix. al., opt. Vulg.), omnia М2Es 7 p r. de omnibus IP, de hominibus r 9 actuum RD 10 theofilo RD 11 ali- \'quiB om. B1 theofilius B 12 a om. B1 lucae (JIP 14 feci de omnibus H.A»L r aelmv 15 et docere BBD IP E* 7 edd., om. cet. usque rOm. p in] ad x r 16 apostolos] apostolos quos CsY N*, apostolis quos Es7 m 17 mandans] add. iesus HA2 iussit pr. eu.] cf. cant. (Aug. c. ep. fund. 9, n. 10; c. Felic. 1, 4; auct. I. de un. eccl. 11, 3T) euangelium] incipit Ns (suppl. saec. XII) 22 apostolis] add. suis Jt* 24 iesum] add. in conspectu eorum N* 25 capire Cl 26 aliis] illis B ) 405
narrando non adtigit. de omnibus ergo fecit sermonem eligendo de omnibus, unde faceret sermonem, quae iudicauit apta et congrua sufficere officio dispensationis suae. et quod dicit multos conatos ordinare narrationem, quae in nobis conpletae sunt. rerum. uidetur significare nonnullos, qui non potuerunt hoc susceptum munus implere; ideo autem dicit sibi uisum esse ex ordine diligenter scribere, quoniam multi conati sunt; sed eos debemus accipere, quorum in ecclesia nulla extat auctoritas, quia id quod conati sunt implere minime potuerunt iste autem non solum usque ad resurrectionem adsumtionemque domini perduxit narrationem suam, ut in quattuor auctoribus euangelicae scripturae dignum suo labore haberet locum, uerum etiam deinceps quae per apostolos gesta sunt, quae sufficere credidit ad aedificandam fidem legentium uel audientium, ita scripsit, ut solus eius liber fide dignus haberetur in ecclesia de apostolorum actibus narrantis reprobatis omnibus qui non ea fide, qua oportuit, facta dictaque apostolorum ausi sunt scribere. eo quippe tempore scripserunt Marcus et Lucas, quo non solum ab ecclesia Christi, uerum etiam ab ipsis adhuc in carne manentibus apostolis probari potuerunt.
Sic ergo narrare Lucas incipit euangelium: 6 fuit in die- bus Herodis, regis Iudae, sacerdos quidam nomine Zacharias de uice Abia et uxor illi de filiabus [*](23 *Luc. 1, 5 ) [*]( 1 adtingit M ergo f. s. e. d. omnibus om. BlMx 2 sermo C\'P 3 apta et] apte HAL g 5 bobis Bl rerum quae i. n. c. eunt N\' 9 nulla extat bis Bl existat ClP 10 adimplere N. 11 ascensionemque p ael 13 labore suo N* r a elm haberet om. RD 15 legentiumq. laudentium Bl 17 actibus-apostolorum om. Bl 18 non ea] non a AL, nota RD oportuit] decuit N* 19 eo om. B1 20 ab] iubet Bl 23 VIIII numerum capitis ante fuit BF, om. NB lucas narrare RDN/I 24 iudae BDM HAL (brix., Dubl. Fuld. al.), iudaeae cet., edd. 25 zaccarias B, zacch. D CP Hl auia BIRl illius B2 V )
406
Aaron et nomen eius Elisabeth, et cetera usque ad eum locum, ubi ait:
[*]() ut cessauit autem loqui, dixit ad Simonem: duc in altum et laxate retia uestra in capturam. hoc totum non habet ullam repugnantiae quaestionem. Iohannes quidem uidetur simile aliquid dicere, sed illud longe aliud est, quod factum est post resurrectionem domini ad mare Tiberiadis. ibi enim non solum ipsum tempus ualde diuersum est, sed etiam res ipsa plurimum distat. nam retia illic in dextram partem missa centum quinquaginta tres pisces ceperunt, magnos quidem, sed pertinuit ad euangelistam dicere, quod, cum tam magni essent, retia non sunt disrupta, respicientem scilicet ad hoc factum, quod Lucas commemorat, ubi prae multitudine piscium retia rumpebantur. iam cetera similia Iohanni Lucas non dixit nisi circa domini passionem et resurrectionem. qui totus locus a cena ipsius usque ad finem sic a nobis tractatus est, ut omnium conlatis testimoniis nihil eos dissentire doceremus.
X. Iohannes est reliquus, qui iam non restat cui conferatur. quidquid enim singuli dixerunt, quae ab aliis non dicta sunt, difficile est, ut habeant aliquam repugnantiae quaestionem. ac per hoc liquido constat tres istos, Mattheum scilicet. Marcum et Lucam, maxime circa humanitatem domini nostri Iesu Christi esse uersatos, secundum quam et rex et sacerdos est. et ideo Marcus, qui in illo mysterio quattuor animalium hominis uidetur demonstrare personam, uel Matthei magis comes uidetur, quia cum illo plura dicit propter regiam personam, quae incomitata esse non solet, quod in primo [*]( 2 Luc. 5, 4 5 cf. Ioh. 21, 1-11 12 cf. Luc. 5, 6 21 cf. supra 1. 1, c. 3—6 24 cf. Apoc. 4, 6 et 7 ) [*]( 1 elesabeth Bx, helis. RDQ AE* j r e 2 eum] illum HAesL i ait] dixit HAesL y 3 laxa CP (colb. uind., Am. al.) 5 iohannie CP 9 dextram BRD HAEвL i g r, dexteram cet. CLIII Q 11 cum om. Bl tamen B 12 dirrupta QAIL, di*rupta (r eras.) C, dirupta PME* i 14 cera B iohannis Bl 15 ad cenam B 18 X] capihtm numeros om. N* quia B 19 aliis] illis Bl 21 scilicet] add. et HAeaL Y 24 ministerio B 25 personae B )
407
libro commemoraui, uel, quod probabilius intellegitur, cum ambobus incedit. nam quamuis Mattheo in pluribus, tamen in aliis nonnullis Lucae magis congruit, ut hoc ipso demonstretur ad leonem et ad uitulum, hoc est et ad regalem, quam Mattheus, et ad sacerdotalem, quam Lucas insinuat personam, id quod Christus homo est, pertinere, quam figuram Marcus gerit pertinens ad utrumque. diuinitas uero Christi, qua aequalis est patri, secundum quod uerbum est et deus aput deum et uerbum caro factus est, ut habitaret in nobis, secundum quod ipse et pater unum sunt, a Iohanne maxime commendanda suscepta est, qui sicut aquila in his quae Christus sublimius locutus est inmoratur nec in terram quodammodo nisi raro descendit. denique quamuis matrem Christi se nosse plane testetur, tamen nec in eius natiuitate cum Mattheo et- Luca aliquid dicit nec eius baptismum cum tribus commemorat, sed tantum modo ibi testimonium Iohannis alte sublimiterque commendans relictis eis pergit cum illo ad nuptias in Canan Galilaeae, ubi, quamuis ipse euangelista matrem eius fuisse commemoret, ille tamen dicit: quid mihi et tibi est, mulier? non repellens, de qua suscepit carnem, sed suam tunc maxime insinuans diuinitatem aquam conuersurus in uinum, quae diuinitas illam etiam feminam fecerat, non in illa facta erat.
Inde post paucos dies factos in Capharnaum redit ad templum, ubi eum dixisse commemorat de templo corporis [*]( 8 cf. Ioh. 1, 1 et 14 10 cf. Ioh. 10, 30 16 cf. Ioh. 1, 15—86 17 cf. Ioh. 2, 1-11 19 Ioh. 2, 4 24 cf. Ioh. 2, 12-25 ) [*]( 4 ad tert. om. AlL 5 ad om. PM 6 id] ad Bl 7 utramque BD r qua] quae CP Q AL 8 est pr. om. B uerbum-quod om. tIp 9 factus B, factum cet., edd. est om. RD CP MQ m secundum] add. hoc CPV g 10 ad iohanne BMl 12 quodadmodo B 14 neque HAL 16 apte E* y 17 commendat RD pergit] uadit » canan M, chanan N\'Q HAIL, chanaan BR C\'P g, chanam a el, cana F r m, chana V A2Es 7 p, 19 commemoret et BXR 22 in om. Bl AL 23 erat] fuerat p 24 festos Q 25 dixisse commemorat BIB, comm. dix. cet., edd. )
408
sui: soluite templum hoc, et in tribus diebus excitabo illud. ubi maxime insinuat non solum, quia deus erat in templo uerbum caro factum, uerum etiam quia eandem carnem ipse resuscitauit non utique nisi secundum id quod unum est cum patre nec separabiliter operatur, cum ceteris locis fortassis omnibus scriptura non dicat, nisi quod deus illum suscitauerit, nec alicubi sic expressum est, quod cum deus resuscitarit Christum, etiam ipse se resuscitauit, quia cum patre unus deus est, sicut hoc loco, ubi ait: soluite templum hoc, et tribus diebus suscitabo illud.
Inde cum illo Nicodemo quam magna, quam diuina locutus est! inde rursus pergit ad testimonium Iohannis et commendat amicum sponsi non gaudere nisi propter uocem sponsi. ubi admonet animam humanam non de se ipsa sibi lucere nec beari nisi incommutabilis participatione sapientiae. inde ad mulierem Samaritanam, ubi commemoratur aqua, unde qui biberit non sitiet in aeternum. inde rursus in Canan Galilaeae, ubi fecerat de aqua uinum. ubi eum commemorat dixisse regulo, cuius filius infirmabatur: nisi signa et prodigia uideritis, non creditis, usque adeo supra omnia mutabilia uolens mentem credentis adtollere, ut nec ipsa miracula, quae quamuis diuinitus de mutabilitate corporum fiunt, a fidelibus quaeri uelit. [*]( 1 Ioh. 2, 19 9 *ib. 11 cf. Ioh. 3, 1-21 12 cf. ib. 22-36 15 cf. Ioh. 4, 1-42 17 cf. ib. 43-54 19 Ioh. 4, 48 ) [*]( 1 soluitte Bl, soluit AL 3 etiam] add. illud N* 5 operabatur HAL 8 resuscitaret C7P N* A2L a e, -tauit p, -tauerit g r ae om. M A-L 9 sicut om. Bl soluit et C 10 tribus B CP FM HAL (tptciv Vat.), in tribus cet., edd., v, cf. supra (Jv xp. pl.) excitabo » 7 r, resusc. rae 11 quam magna] humana magisp 13 sponsipr.] ipsosi B 14 se om. BlB 15 beatificari RD 17 cane. BF r alm, chanaan ROlp, chanan N* HAL g, chana E) p, chanam e 18 ubi alt.) ibi B2RD FNsMQ prael 20 credetis CXV pr (cant. al.) super aelm mutabilia om. BlRDN* 21 mentes JB1 creditis Bl 22 corporis RD 23 uellit B )
409
Inde Hierosolymam redit; fit sanus triginta octo annorum languidus. ex hac occasione quae dicuntur! quam diu dicuntur! ibi dictum est: quaerebant eum Iudaei interficere, quia non solum soluebat sabbatum, sed et patrem suum dicebat deum aequalem se faciens deo. ubi satis ostenditur, quam non usitate, sicut solent sancti homines dicere, dixerit patrem suum deum, sed quod ei sit aequalis insinuans; quippe paulo superius dixerat eis de sabbato calumniantibus: pater meus usque modo operatur, et ego operor. ibi exarserunt, non quia patrem suum diceret deum, sed quod ei aequalis uellet intellegi dicendo: pater meus usque modo operatur, et ego operor, consequens esse ostendens, ut, quoniam pater operatur, et filius operetur, quia pater sine filio non operatur. ibi enim et paulo ante ait iam illis ob hoc irascentibus: quaecumque enim ille fecerit, haec et filius similiter facit.
Inde tandem descendit Iohannes ad illos tres cum eodem domino in terra gradientes, ut quinque milia panibus quinque pascantur, ubi tamen solus commemorat, quod, cum uellent eum regem facere, solus fugit in montem. qua in re nihil mihi aliud uidetur animam rationalem commonere uoluisse, nisi eo se nostrae menti rationique regnare, quo est in excelsis nulla cum hominibus communione naturae solus, quia unicus patri. hoc autem mysterium deorsum repentes carnales homines fugit, quia ualde sublime est, unde illos et ipse fugit in [*]( . 1 cf. Ioh. 5, 1-47 3 Ioh. 5, 18 9 Ioh. 5, 17 15 Ioh. 5, 19 b 17 cf. Ioh. 6, 1-15; Matth. 14, 13—21; Marc. 6, 32—44; Luc. 9, 10-17 ) [*]( 1 hierosolumam B1, hierusolym. C, hierusolim. HL, ierosolyma F, hieroaolimam H, ieroaolimam » XXXocto CP, XXXVIII Q 3 ibi] ubi Bl, usque ubi Q 5 deum] eum B deo] deum ClP 8 paulo quippe V p 11 deum] dominum HAL 14 operetur] operatur. B p non operatur] non operetur AL 15 ante] post ψ raelm 17 tamen GIN. 18 gradientes] oradicentes Bl milia] add. hominum CPV E* O( pgm quinque panibus quinque milia Q rael 19 pascerentur B1 21 rationabilem B1 22 eo se] eos Bl narrationique HAL quod NIIHAL 23 natura B 24 carnes B )
410
montem, qui regnum eius terreno animo requirebant, unde et alibi dicit: regnum meum non est de hoc mundo. neque etiam hoc nisi Iohannes ipse commemorat uolatu quodammodo aetherio supereminens terris et gaudens luce solis iustitiae. ab illo itidem monte post miraculum de quinque panibus factum, cum isdem tribus paululum remoratus, donec mare transissent, quando ambulauit super aquas, continuo rursus se in uerbum domini attollit, quam magnum, quam prolixum, quam diu supernum et excelsum, ex occasione panis exortum, cum dixisset turbis:
[*]() amen, amen dico uobis, quaeritis me, non quia signa uidistis, sed quia edistis de panibus et satiati estis;
[*]() operamini non cibum, qui perit, sed qui permanet in uitam aeternam, et inde iam talia diutissime adque excelsissime. tunc ab ista uerbi celsitudine ceciderunt, qui post eum deinceps non ambulauerunt, cui sane inhaeserunt, qui potuerunt intellegere: spiritus est qui uiuificat, caro autem nihil prodest, quia utique et per carnem spiritus prodest et solus spiritus prodest, caro autem sine spiritu nihil prodest.
Deinde suis fratribus, id est cognatis carnis suae, suggeren. tibus, ut ascendat ad diem festum, quo possit innotescere multitudini, quanta altitudine respondit: [*]() tempus meum nondum aduenit, tempus autem uestrum semper [*]( 2 Ioh. 18, 36 5 cf. Ioh. 6, 16-72 10 *Ioh. 6, 26 et 27 .17 *loh. 6, 64 20 cf. Ioh. 7. 1-0 22 *Ioh. 7, 6 et 7 ) [*]( 1 monte CXP 2 de mundo hoc AE\'L 7 3 nisi om. B1 4 eterio B sol CP, soli F 5 itidem] eodem p 6 factum om. Ng hisdem RCPVQ, eisdem FNa, iisd. f edd. pr. g remotus Bl 8 berbum Bl 9 diu] diuinum ael 10 cum] quam B 11 quia pr.] quasi B1, quiasi B1 ed. ex p.] manducastis ex panibus meis NI (in Ioh. eu. tr. 25, 10) 13 in uita aeterna B 14 diutiasima HAerL 7, dulcissime p excelsissima HAesL 7, excellentissime RD V Xo/ edd. praeter m 15 celsi. tudine] dulcedine p 16 qui potuerunt om. B 17 prodeest B, procedit w, prodest cet. 18 quia u. e. p. c. s. prodest om. B1 et pr. om. HAL. 8. u. add. N* per carnem] carni R rael 19 prodest pr.] prodeest B 21 ascendant B1 quo] ut N* )
411
est paratum.
[*]() non potest mundus odisse uos; me autem odit, quia ego testimonium perhibeo de illo, quia opera eius mala sunt! hoc est ergo: tempus uestrum semper est paratum, quia uos diem istum concupiscitis, de quo propheta dicit: ego autem non laboraui subsequens te, domine, et diem hominum non concupiui; tu scis. hoc est uolare ad lucem uerbi et concupiscere illum diem, quem uidere concupiuit Abraham et uidit et gauisus est. inde iam ad diem festum cum ascendisset in templum, quae illum Iohannes locutum esse commemorat, quam mirabilia, quam diuina, quam excelsa! quod ipsi uenire non possent, quo esset iturus, quod et ipsum nossent et unde esset scirent, et esset uerus qui eum miserit, quem illi nescirent, tamquam diceret: (et unde sim scitis et unde sim nescitis.\' quod quid aliud uoluit intellegi nisi secundum carnem notum se illis esse potuisse et gente et patria, secundum diuinitatem autem incognitum? ibi etiam de dono spiritus sancti locutus ostendit, quis esset, quando munus altissimum dare potuisset.
Rursus illuc de oliueti monte regredientem quae et quanta narrat locutum post ueniam illi adulterae datam, quae uelut lapidanda illi oblata a temtatoribus fuerat, quando digito scribebat in terra, tamquam illos tales in terra scribendos significaret et non in caelo, ubi monuit discipulos se [*]( 5 *Hier. 17, 16 8 Ioh. 8, 56 9 cf. Ioh. 7, 10-53 12 cf. ib. 33-36 13 cf. ib. 28 18 cf. ib. 37—39 . 20 cf. Ioh. 8, 1-59 21 cf. ib. 3-11 24 cf. Luc. 10, 20 ) [*]( 2 ego om. RD 5 concnpiacetis ClP 6 aubsequente domino H hominum BRD FMQ r, hominis cet. 7 conpiui Bl est] add. autem Es 12 ipsi] add. erat quam Bl posset BlRlD, possint CP quo] quod BM1A1 et om. B1 15 simiscitis ... sitnescitis Bl quod] quo χψω edd. praeter g 17 gentem RD CP m, in gente ^ p patriam RD m, in patria p autem] add. esse N* 20 illic VHl egredientem B 22 lapidandi Bl, -ndo B1 illi oblata BRD, obl. illi cet., edd. 23 terra pr.] terram BRD HAL scribendo BMQ L 24 et BRD, om. cet., edd. nonj nos FNs A se om. B HAL, ut se VNa l )
412
scriptos esse gauderent, aut quod se humilando, quod capitis inclinatione monstrabat, signa in terra faceret, aut quod iam tempus esset, ut in terra, quae fructum daret, non in lapide sterili, sicut antea, lex eius conscriberetur! ergo post haec lucem mundi se dixit et qui eum sequeretur non ambulaturum in tenebris, sed habiturum lucem uitae. dixit etiam se esse principium, quod et loqueretur eis. quo nomine utique se distinxit ab illa luce, quam fecit, tamquam lux, per quam facta sunt omnia, ut illud, quod se dixerat lucem mundi, non sic acciperetur, quemadmodum discipulis ait: uos estis lux mundi, tamquam lucerna, quae non est ponenda sub modio, sed super candelabrum, sicut et de Iohanne baptista: ille erat, inquit, lucerna ardens et lucens, sed ipse sicut principium, de quo dictum est: nos omnes de plenitudine eius accepimus. ibi dixit se filium esse ueritatem, quae nisi liberauerit, nemo erit liber.
Inde posteaquam inluminauit a natiuitate caecum, ex ipsa occasione in prolixo eius sermone demoratur Iohannes, de ouibus et pastore et ianua et de potestate ponendi animam suam et iterum sumendi eam, in quo excellentissimam [*]( 4 cf. Ioh. 8, 12 6 cf. ib. 25 10 Matth. 5, 14 12 cf. ib. 15 13 Ioh. 5. 35 14 *Ioh. 1. 16 15 cf. Ioh. 8. 31-36 17 cf. Ioh. 9, 1-41 18 cf. Ioh. 10, 1-21 ) [*]( 1 scriptos otn. Bt gaudere p humilando B, humiliando cet., edd. 3 non] et non RD r a e 5 ambuturum Bl 6 esse se Bl 7 quod (quo B) codd. (cf. Ioh. 8, 25 uerc. colb. mon. brix. Dbl. Eg. al.), qui r av (quia veron., opt. codd. Vulg.), riw apav hzi, cf. de trin. 1, 24; in Ioh. eu. tr. 38, 11; de gen. inp. l. 3, 6 8 per quem B 9 se] si BC, de se e 10 sic om. Bl uos] ut Cl, et uos 02 g, ut uos P 11 tamquam BBD, illi enim tamquam cet., edd. est] erat N. ponendam B 12 de om. BlRl iohannes B1 13 baptista om. B ille om. B inquit erat RD, qui erat Bl, inquid baptista erat B2 15 de plenitudinem B accipimus ClP se dixit BD filimn om. N* 16 ueritatem] ueritatemque BD, et ueritatem r, ueritatis CzS pgl nemo] ne Bl 17 postquam RD natibitate B 19 de (ante pot.) om. FNMQ e l postate B )
413
potestatem suae diuinitatis ostendit. inde cum encenia in Hierosolymis fierent, commemorat ei dixisse Iudaeos:
[*]() quo usque animam nostram tollis? si tu es Christus, dic nobis palam. adque inde sumta oportunitate sermonis, quae etiam sublimia dixerit, narrat. ibi dixit:
[*]() ego et pater unum sumus. inde iam resuscitatum ab eo Lazarum praedicat, ubi dixit:
[*]() ego sum resurrectio et uita; qui credit in me, etiam si mortuus fuerit, uiuet;
[*]() et omnis qui uiuit et credit in me, non morietur in aeternum. in quibus uerbis quid nisi altitudinem diuinitatis eius agnoscimus, cuius in aeternum participatione uiuemus? inde iterum Iohannes occurrit in Bethania Mattheo et Marco, ubi factum est illud de unguento pretioso, quo pedes eius a Maria caputque perfusum est, adque hinc deinceps usque ad passionem et resurrectionem domini cum tribus euangelistis Iohannes graditur, sed in locis eisdem narratione uersante.
Ceterum quod ad sermones domini adtinet, non cessat se adtollere in ea quae ille abhinc etiam sublimiter diuturneque locutus est. nam et quando eum uoluerunt uidere gentiles per Philippum et Andream, habuit excelsum sermonem, quem aliorum euangelistarum nullus inseruit; ibi praeclara iterum de luce inluminante et lucis filios faciente commemorat. deinde in ipsa cena, de qua euangelistarum nullus tacuit. [*]( 1 cf. Ioh. 10, 22 et 23 2 Ioh. 10, 24 4 cr. ib. 25-38 5 Ioh. 10, 30 6 cf. Ioh. 11, 1-46 7 Ioh. 11, 25 et 26 12 cf. Ioh. 12, 1-8; cf. Matth. 26, 6-18; Marc. 14, 3-9 19 cf. Ioh. 12, 20-50 23 cf. Ioh. 13, 1—17, 26 ) [*]( 1 hierusolimis Clp 2 ei] is B1, ad eam N* 4 sermones BWP quae] quia AL 6 inde-dizit om. Bl 7 dicit HAEIJL 8 mortus B 10 cognoscimus e Z 11 uiuimus B1 12 in bethaniam 01p FNBQ HAL ibi HA&L i 13 quo] quod BCP caputque a maria (sign. transp. add. Jrl) BXB 14 hinc] add. in Bl 17 quod ad] quodam B sermonis BCPP, sermonem BV se] sed Bl 18 diuturne CP 20 habuit] babu B1 21 nullum B 22 lucae AIL, lucis Es r inluminationem HAL, -tione » i faciente] finitur N* commemorat] incipit supplementum saee. X fol. 187-192 pedes lauat (418, 15) N )
414
quam multa et quam excelsa uerba eius Iohannes commemorat, quae alii tacuerunt! non solum de commendatione humilitatis, quando pedes discipulorum lauit, sed, cum expressus per buccellam traditor eius exisset, remanentibus cum illo undecim, in sermone ipsius mirabiliter stupendo maximeque diuturno idem Iohannes inmoratus est, ubi dixit: qui uidit me, uidit et patrem. ubi multa locutus est de spiritu sancto paracleto, quem missurus eis erat, et de sua clarificatione, quam habuit aput patrem, priusquam mundus esset, et quod unum nos faceret in se, sicut ipse et pater unum sunt, non ut ipse et pater et nos unum, sed nos unum sicut ipsi unum, multaque alia mireque sublimia, de quibus disserere, sicut dignum est, etiamsi iam essemus idonei, in hoc tamen opere non id nos suscepisse quis non aduertat? quod alibi fortasse reddendum est, hic certe non est expetendum. commendare quippe uoluimus amatoribus uerbi dei et studiosis sanctae ueritatis, quamuis eiusdem Christi, qui uerus et uerax est, adnuntiator adque praedicator Iohannes in euangelio suo fuerit, cuius et ceteri tres, qui scripserunt euangelium, et ceteri apostoli, qui non quidem ipsam narrationem scribendam susceperunt, in ea tamen praedicatione sui officii munus implerunt, longe tamen hunc in Christi altiora subuectum ab ipso initio libri sui raro fuisse cum ceteris, id est primo circa Iordanen propter testimonium Iohannis baptistae, inde trans mare Tiberiadis, quando turbas de quinque panibus
[*]( 7 *Ioh. 14, 9 8 cf. Ioh. 16, 7—17, 26 23 cf. Ioh. 1, 29 26 cf. Ioh. 6, 1-21 ) [*]( 4 per buccella B 5 in sermonem AL, sermoni r stupenda BBD 6 diurno AlL ubi d.-locutUB est om. Bl 7 uidet utroque loco B1 C2VF2N edd. praeter m, v patrem] add. meum M x (colb. mon.) 8 paraclito RsD F2Q, -clyto C2VN AesL 10 et (ante pater) om. BXRD r 13 dicere B1 iam om. CPV grlm 15 aliui Bl hic] id HL g certe] certe nunc g 16 uolumus BDN edd. 17 ueruaret (8 exp.) ueraex eat B 18 est om. HL 20 ipsa BCl scribendum B, scribenda ClP 21 offici Bx 22 implerunt (inpl. B) BRD, ClP, impleuerunt (inpl. M) cet., edd. subuectunt JB1 24 iordannem BH1 propter] pro B\' baptista B ) 415
pauit et super aquas ambulauit, tertio in Bethania, ubi unguento pretioso fidelis feminae deuotione perfusus est, donec inde illis occurreret ad passionis tempus, quod cum eis erat necessario narraturus, ubi tamen ipsam dominicam cenam, de qua nullus eorum tacuit, multo opulentius tamquam de cellario dominici pectoris, ubi discumbere solebat, exhibuit. ipsum deinde Pilatum uerbis altioribus percutit dicens regnum suum non esse de hoc mundo regemque se natum et ad hoc uenisse in hunc mundum, ut testimonium perhibeat ueritati. Mariam quoque post resurrectionem mystica altitudine uisitans: noli me, inquit, tangere; nondum enim ascendi ad patrem. discipulis etiam insuflando dedit spiritum sanctum, ne ipse spiritus, qui trinitati consubstantialis et coaeternus est, tantum modo patris esse, non etiam filii spiritus putaretur.
Postremo suas oues Petro se amanti eumque amorem ter confitenti commendans dicit eundem Iohannem sic se uelle manere, donec ueniat. ubi etiam mihi uidetur alto docuisse mysterio istam ipsam Iohannis euangelicam dispensationem, qua in lucem liquidissimam uerbi sublimiter fertur, ubi trinitatis aequalitas et incommutabilitas uideri potest, et qua maxime proprietate distet a ceteris homo, cuius susceptione uerbum caro factum est, perspicue cerni cognoscique non [*]( 1 cf. Ioh. 12, 1-8 4 cf. Ioh. 13, 1-17, 26 6 cf. Ioh. 18,36 et 37 10 Ioh. 20, 17 12 cf. ib. 22 15 cf. Ioh. 21, 15-17 17 cf. ib. 22-23 ) [*]( 1 aquam CPV 2 perfusum B1 illis inde C1P inde om. HAes 1 3 occurret B 6 domini B1 deinde ipsum HA»L y 8 regemquesse natum Cl 9 perhibeam AlL ueritatis Bl (cf. in Ioh. eu. tr. 115, 4) 10 uisitana] uitans r m (cf. in ep. Ioh. tract. 3, 2 Mariae contactum uitauit) 11 patrem] add. meum QHAL 12 discipulis] incipit Eug. Exc. decimum insuflando BBH, insuffl. cet. 14 patri BN 15 petro] et etpro Bt, et pro 22D amorem] se amare » t, amare g 16 iohannen C1P 17 etiam om. BD, fin. F (segu. confess. I 7, 12 tu itaque) 18 mysterio istam] mysteriis tam ClP istam] secretam V (marg. l secundum cod. Cam.) euangelistae MQ w Eug. 19 quam in lucae ClP sublimitate 82 x/.m r Eug. 20 incommutabilistas B 21 distat χω r a e l )
416
posse, nisi cum ipse dominus uenerit. ideo sic manebit, donec ueniat. manebit autem nunc in fide credentium, tunc autem facie ad faciem contemplandum erit, cum apparuerit uita nostra et nos cum ipso apparebimus in gloria. quisquis autem arbitratur homini uitam istam mortalem adhuc agenti posse contingere, ut dimoto adque discusso omni nubilo phantasiarum corporalium adque carnalium serenissima incommutabilis ueritatis luce potiatur et mente penitus a consuetudine uitae huius alienata illi constanter et indeclinabiliter haereat, nec quid quaerat nec quis quaerat intellegit. credat ergo potius sublimi auctoritati minimeque fallaci, quamdiu sumus in corpore, peregrinari nos a domino et ambulare per fidem, nondum per speciem; ac sic perseueranter retinens adque custodiens fidem, spem et caritatem intendat in speciem ex pignore, quod accepimus, sancti spiritus, qui nos docebit omnem ueritatem, cum deus, qui suscitauit legum Christum a mortuis, uiuificabit et mortalia corpora nostra per inhabitantem spiritum eius in nobis. prius autem quam uiuificetur hoc quod mortuum est propter peccatum, procul dubio corruptibile est et adgrauat animam, et si quando adiuta excedit hanc nebulam, qua tegitur omnis terra, id est hanc carnalem caliginem, qua tegitur omnis uita terrena, tamquam
[*]( 1 cf. serm. 253, 3, 4 2 cf. I Cor. 13, 12 4 cf. Col. S, 4 12 cf. n Cor. 5, 6 et 7 15 cf. Ioh. 16, 13 17 cf. Rom. 8, 10 et 11: cf. II Cor. 4, 11 20 cf. Sap. 9, 15 21 cf. Eccli. 24, 6 ) [*]( 2 manebit] manet HAL 3 apparuit RD 4 nostra] add. christus VI 6 demoto CP m, dimisco AiL, dimisso HA2S1 gr fantaaiarum RDN 9 alenata B1, aliena Eug. Vat. nec quid quaerat nec quis quaerat] nec quis (s s. I.) qua quaera Bl, nequaquam quid quaerat B2N 11 auctoritate BIN, auctori g fallacia Bl 12 peregrinare CP nus Bl 13 nondum] nondum enim B, dum enim D, non Eug. si Bl 14 et om. CPV p 15 quo BD accipimus D Eug. docet RD r a 16 iesum] dominum iesum B2N christum om. AL 17 uiuificauit RDN HL uestra B1 20 si om. RD 21 excidit ClP tegitigitur B1 22 carnem B1 terr.] ae terna AlL tumcum Bl ) 417
rapida coruscatione perstringitur et in suam infirmitatem redit uiuente desiderio, quo rursus erigatur, nec sufficiente munditia, qua figatur. et quanto quisque hoc magis potest, tanto maior est. quanto autem minus, tanto minor. si autem nihil adhuc tale mens hominis experta est, in qua tamen habitat Christus per fidem, instare debet minuendis finiendisque cupiditatibus huius saeculi moralis uirtutis actione tamquam in comitatu trium illorum euangelistarum cum mediatore Christo ambulans. eum qui filius dei semper est propter nos filium hominis factum, ut sempiterna uirtus eius et diuinitas nostrae infirmitati et mortalitati contemperata de nostro nobis in se adque ad se faceret uiam, cum magnae spei laetitia fideliter teneat. ne peccet, a rege Christo regatur; si forte peccauerit, ab eodem sacerdote Christo expietur adque ita in actione bonae conuersationis et uitae nutritis pinnis geminae dilectionis tamquam duabus alis ualidis euectus a terris ab eodem ipso Christo uerbo inluminetur, uerbo, quod in principio erat et uerbum aput deum erat et uerbum deus erat, etsi per speculum et in enigmate, longe tamen sublimius ab omni similitudine corporali. quapropter, quamuis in illis tribus actiuae, in Iohannis autem euangelio dona contemplatiuae uirtutis eluceant eis qui haec dinoscere sunt idonei, tamen et hoc Iohannis, quoniam ex parte est, sic manebit, donec ueniat quod perfectum est. et alii quidem datur per spiritum sermo sapientiae, alii sermo scientiae secundum eundem
[*]( 14 cf. I loh. 2, 1 et 2 17 cf. Ioh. 1, 1 19 cf. I Cor. 13, 12 23 cf. ib. 9 et 10 24 cf. ib. 12, 8 ) [*]( 1 rapidam C1 (Eug. Vat. Med.) coruscationem ClP HAL perstringetur ClP 2 redi B1 nec-figatur bis B 3 figuratur BDH 6 inhabitat AL 9 eum] et eum (PV, eumque plm 12 magna NS2 g l 13 ne1 et ne 82 r Eug., quae dum non Q peccet] peccat B\'Q lo nutritus VS2 edd. praeter g 16 euectas B\', -ta BsN, erectus HAl, 18 erat pr.] fin. R 19 in om. AlL g (Eug. Vat. Med.) 21 actiua et N, actiue uite g autem om. N 22 uirtutibus CP dignoscere relm 23 ioh. ] in iohannis B2N, om. p, iohannes DHL r a quoniam om. p. add. quod g sic] et sicjp 24 ueniat] fin. Q 25 aliis B1 eundem om.Eug. Vat. Mediom. ) [*]( XXXXIII Aug. Sect. III pars 4. ) [*]( 27 ) 418
spiritum; alius diem domino sapit, alius de pectore domini liquidius aliquid bibit, alius leuatus usque ad tertium caelum ineffabilia uerba audit, omnes tamen, quamdiu sunt in corpore, peregrinantur a domino et omnibus bonae spei fidelibus in libro uitae scriptis seruatur quod dictum est: et ego diligam eum et ostendam me ipsum illi. uerum tamen in hac peregrinatione quantum rei huius intellegentia uel scientia quisque profecerit, tanto magis caueat diabolica uitia superbiam et inuidentiam. meminerit hic ipsum euangelium Iohannis, quam multo amplius erigit. ad contemplationem ueritatis, tam multo amplius praecipere de dulcedine caritatis. et quia illud praeceptum uerissimum ac saluberrimum est: quanto magnus es, tanto humilita te in omnibus, qui euangelista Christum longe ceteris altius commendat, aput eum discipulis pedes lauat.
[*]( 1 cf. Rom. 14, 6 3 cr. II Cor. 12, 2-4 4 cf. ib. 5, 6; cf. Apoc. 21. 27 5 *Ioh. 14, 21 13 *Eccli. 3, 20 (18) 15 cf. Ioh. 13, 0-15 ) [*]( 1 enim diem domini g sapit domino Eug. Vat. Med. 2 leuatus usque] laetusq. B1 3 audiuit AL 6 ostendam] manifeetabo » 7 v 7 quantum] add. e C1, add. in aelm 8 proficeret AXL 9 inbidentam B\', inuiam AIL, inuidiam C2 V HA2S p g ipsum hic HALS hoc B2DNCP p (Eug. Ambr. Verc.) 10 quam] cum BN egerit HALS1 ad] a N contemplatione BN C\'P 11 caritatis] ueritatis HAS 12 praeceptis BN 13 magnum N es] eat BN humilita (t eras. CPA) BN CP A, humila H, bumilia cet., edd., v 15 eum] add. et g DEO (laesa membrana periit in B) GRATIAS. EXPLICIT. LIBER QUARTUS DE CONSENSU QUATTUOR EUANGELISTARUM DOMNI. EPISC. AGUSTINI. (AUG. EPI. N) AMEN BN, EXPLICIT LIBER QUARTUS. DE CONSENSU EVGLISTARU. QUATTUOR SCI AUGUSTINI EPI. AM. D, EXPL. (add. lib. UII. aureli ag. de cončdia euang. C2) RELEGI. AGUSTINI EPI DE CONCORDIA EUANGELISTA- RUM FINIT LIBER (corr. ex LIBRI) IIII PER GRATIA XPI, C, FINIT LIB. IIII. P, amen AMEN M, AMEN. EXPLICIT LIBER JHL DE CONSENSU. (add. QUATTUOR L) EUANGELISTARUM. DEO GRA- TIAS. (add. AMEN L) HL, Amen ASI, add. AMEN. EXPLICIT LIBER QUARTUS SCI AUGUSTINI EPISCOPI DE CONSENSU QUATUOR EUANGELISTARUM S*. AURELII AUGUSTINI DOCTORIS HYPO- NIENSIS EPl. DE CONSENSU EUANGELISTARUM LIB. QUARTUS EXPLICIT. ES r. ) 419