Non ergo alienum esset a ueritate, etiamsi Lucas ab illo esse Ioseph genitum diceret, a quo fuerat adoptatus. etiam sic quippe genuit eum, non ut homo esset, sed ut filius esset, sicut nos genuit deus, ut filii eius simus, quos fecerat, ut homines essemus. unicum autem genuit, non solum ut filius esset, quod pater non est, sed etiam ut deus esset, quod et pater est. sed plane si hoc uerbo etiam Lucas uteretur, omni modo esset ambiguum, quis eorum adoptantem, quis ex propria carne gignentem patrem commemorasset, quomodo, etsi neuter eorum diceret genuit, sed et iste eum filium illius et ille illius diceret, nihilo minus esset ambiguum, quis eorum illum, de quo natus, quis illum, a quo adoptatus erat. commemorasset. nunc uero cum alter dicit: Iacob genuit Ioseph, alter: Ioseph, qui fuit filius Heli, etiam ipsa uerborum differentia quid singuli suscepissent eleganter intimauerunt. sed hoc facile sane, ut dixi, posset occurrere homini religioso, qui quodlibet aliud quaerendum potius iudicaret, quam euangelistam crederet esse mentitum, facile, inquam, occurreret, ut uideret, quibus causis homo unus duos patres habere potuerit. hoc et illis calumniosis occurreret, nisi litigare quam considerare maluissent.
IIII. Illud autem quod deinceps insinuandum est, re uera ut aduerti et uideri posset, lectorem adtentissimum et diligentissimum requirebat. acute quippe animaduersum est Mattheum, [*](13 Matth. 1, 16 14 Luc. 3, 23 22 cf. Ioh. Chrysost. Hom. in Matth. 4 ) [*](2 esset Bl etiam om. V typ 4 sicut] sic et g fili CP 5 hominis C\'P essemus] simus r 6 quod pr.] qui r 8 omni mo El, omnino AezU an p ambiquum C1 9 commemorasse Q quomodo] quoniam p 10 etsi (et a. I.) B sed et] sed si Q, sed (om. et) Ml g, sed si et r 11 ille] add. filium g 12 quis illam a quo adoptatus om. HAELU 13 iacob] add. autem g 14 ioseph pr. s. I. C 15 differentiam ClP eliganter C2PF A2, euidenter 71 17 qui etiam quidlibet r indicaret M 18 esse. B 19 homo unus BT, unus homo cet., edd. 22 illud autem qu. deinceps om. HAELU f est re ucra] -nera B 23 aduerte et uidere C\'P attentyrsimum (si s. l.) Bl 24 animaduersus Bl )
89
qui regiam in Christo instituerat insinuare personam, excepto ipso Christo quadraginta homines in generationum serie nominasse. numerus autem iste illud tempus significat, quo in hoc saeculo et in hac terra regi nos oportet a Christo secundum disciplinam laboriosam, qua flagellat deus, ut scriptum est, omnem filium, quem recipit, de qua dicit apostolus per tribulationem nos oportere intrare in regnum dei. quam significat etiam illa uirga ferrea, de qua in psalmo legitur: reges eos in uirga ferrea, cum superius dixisset: ego autem em constitutus sum rex ab eo super Sion montem sanctum eius. reguntur enim etiam boni in uirga ferrea, de quibus dicitur: tempus, ut iudicium incipiat a domo domini, et si initium a nobis, qualis finis erit eis qui non credunt dei euangelio? et si iustus uix saluus erit, peccator et impius ubi parebunt? ad quos pertinet quod sequitur: tamquam uas figuli conteres eos. reguntur enim boni per hanc disciplinam, mali comminuuntur, qui tamquam idem ipsi commemorantur propter una adque eadem sacramenta, quae habent communia mali cum bonis.
[*]( 2 cf. Matth. 1, 17 6 cf. Hebr. 12, 6 6 cf. Act. 14, 21 9 Ps. 2, 9a ib. 2, 6 12 *I Petro 4, 17—18 16 *Ps. 2, 9b ) [*]( 1 inainuere Bx 2 hominis ClP 3 quo] quod B, quo et ELU y j < a e l 4 in oni. Y 6 omnem s. l. C recepit C\'P 7 per tribulationes a v (3ta πολλϖνϑλιψεων)(om. nos) oportere AELU e, oportere nos xw a l m, oportet nos r v (Sel ήμάς) oporterere intrare B 8 de qua-ferrea om. H 9 cum] quam RI, quum B2 11 enim om. B 12 tempus B, tempus est cet., edd., v (xaipo?) ut incipiat iuditium T (tou μ̌ρξαοϑα!ti xpijia) iudicium] add. meum, sed eras. F a] de T {Am.), ad N* 13 domini] dei V v (TOU ϑεοό) et si] si autem v (sc SE) initium] inquittinium BI, inquit initium B- quamlis J51 14 (dei om.) euangelio PVF1, euangelio dei g 15 saluus erit] saluabitur rv (σώζεται) et om. Cl impii l 16 comparebunt p ad] a Cl 17 conteres] confringe.s T, confringes p v 18 maliJ mali uero V HAEL pgael m comminuuntur (mmin in ras.) B, communiuntur T, comminuntur H iidem edd. praeter g 19 una. (eras. m) P, unam Q, unam fidem lW a. eademj eademque <{< p ) 90
Quia ergo numerus iste laboriosi huius temporis sacramentum est, quo sub disciplina regis Christi aduersus diabolum dimicamus, etiam illud declarat, quod quadraginta dierum ieiunium, hoc est humilationem animae, consecrauit et lex et prophetae per Moysen et Helian, qui quadragenis diebus ieiunauerunt, et euangelium per ipsius domini ieiunium, quibus diebus quadraginta etiam temptabatur a diabolo, quid aliud quam per omne huius saeculi tempus temptationem in carne sua, quam de nostra mortalitate adsumere dignatus est, praefigurans? post resurrectionem quoque non amplius quam dies quadraginta cum discipulis in hac terra esse uoluit huic eorum uitae adhuc humana conuersatione commixtus et cum illis alimenta mortalium, quamuis iam non moriturus, accipiens, ut per ipsos quadraginta dies significaret se occulta praesentia, quod promiserat, impleturum, quando ait: ecce ego uobiscum sum usque in consummationem saeculi. cur autem iste numerus hanc temporalem terrenamque significet uitam, illa interim causa de proximo occurrit, quamuis sit alia fortasse secretior, quod et tempora annorum quadripertitis uicibus currunt et mundus ipse quattuor partibus terminatur, quas aliquando uentorum nomine scriptura commemorat, ab oriente et occidente, ab aquilone et meridie. quadraginta autem [*]( 5 cf. Exod. 34, 28; III Regn. 19, 8 7 cf. Matth. 4, 1-2 11 cf. Act. 1, 3 15 *Matth. 28, 20 21 cf. Zach. 2, 6; 14, 4 ) [*]( 1 quia] qua Bl, qui hac L 2 quo] quod At, quo. (eras. d) CP M diabulum P 4 humilationem BIOI, humiliat. cet., edd. consacrauit 01 5 heliam F N A2 ael, eliam T m, helyam V p, helyam figurantur r quadraginta V 6 et euang.] euangeliumque V, et etiam p 7 XL Q (et sic infra) diabulo CXP H 8 per om. T temptationem BT, temptationem nostram cet., edd. 9 praefigurat F1 11 discipulis] add. suis el hic P, hinc g 12 adhac] huic CP, hac F, ad AELU ayn humanae BlO humanam conuersationem HAEU απϒ coniunctus p 1 14 eignif.] designaret r se] et B 15 uobis cur sum Bl 16 in] ad N galv 17 temporalem terrenamque significet uita* B, temporalem nitam terrenamque significet cet. 18 occurret CJ P 19 quod] quo AEILU., quia E2 an quadripartitis V MQ Hpgr Migne 20 ipse] iste r 22 ab aquilone B, et aquilone HAELU ic el, aquilone cet. )
91
quater habent decem. porro ipsa decem ab uno usque ad quattuor progrediente numero consummantur.
Ad hunc igitur mundum et ad istam terrenam mortalemque uitam hominum ad nos regendos in temptatione laborantes uenientem regem Christum Mattheus suscipiens exorsus est ab Abraham et enumerauit quadraginta homines. ipsa enim gente Hebraeorum, quae a ceteris gentibus ut distingueretur, deus de terra sua et de cognatione sua separauit Abraham, Christus uenit in carne, ut et hoc ad eum distinctius prophetandum et praenuntiandum maxime pertineret, quod promittebatur, ex qua esset gente uenturus. cum enim quater denas generationes tribus distinxisset articulis dicens ab Abraham usque ad Dauid generationes esse quattuordecim et a Dauid usque ad transmigrationem Babyloniae alias quattuordecim totidemque alias usque ad natiuitatem Christi, non tamen eas duxit in summam ut diceret: fiunt omnes quadraginta duae. unus quippe in illis progeneratoribus bis numeratur, id est Iechonias, a quo facta est quaedam in extraneas gentes deflexio, quando in Babyloniam transmigratum est. ubi autem ordo a rectitudine flectitur adque, ut eat in diuersum, tamquam angulum facit, illud quod in angulo est bis numeratur, in fine scilicet prioris ordinis et in capite ipsius deflexionis. et hoc ipsum etiam praefigurabat Christum a circumcisione ad [*]( 8 cf. Gen. 12, 1-2 13 cf. Matth. 1, 17 17 cf. serm. 51, 8 23 cf. Eph. 2, 11 ) [*]( 1 X Q 3 ad pr.] ab ONl igi\'ar] ergo p 5 uenientem] uiuen- tem CP christum om. O1 xpm regem p 6 est et et om. r 7 ipsa BTl Nl L, ab ipsa cet. R de alt. om. r reparabit AelL 10 perteneret Cx 12 distincxieset T F 0, distixiBset EILI 18 ab om. F N jlEIL 14 a] ad Tl PFl ONl L babylloniae CP, babiloniae VOlt!, babylonis HU rae, babylones Tl, babilonis AEL g XlIII H 16 eaa] eius AexLUl doxit. eas pg XL-II-H 17 quisque L proganitoribus g nominatur N1 18 id est] idem EL iecconias B 19 babylloniam C, babiloniam TVMHA p g, babilonia FEL 20 adque om. Q deuersum Cl tamquam] quasi CPVF1 g 21 focit T quod] quam Bl angelo ClP 23 etiam B, iam cet., edd. praefigurat (pref- L) AEL )
92
praeputium, tamquam ab Hierusalem ad Babyloniam quodammodo migraturum et hinc adque hinc utrisque in se credentibus tamquam lapidem angularem futurum. haec tunc in figura praeparabat deus rebus in ueritate uenturis. nam et ipse Iechonias, ubi angulus iste praefiguratus est, interpretatur \'praeparatio dei\'. sic ergo iam non quadraginta duae, quod faciunt ter quattuordecim, sed propter unum bis numeratum quadraginta una generationes fiunt, si et ipsum Christum adnumeremus, qui huic regendae uitae nostrae temporali adque terrenae tamquam numero quadragenario regaliter praesidet.
Quem ad istam mortalitatem nobiscum participandam quia descendentem uoluit significare Mattheus, ideo et ipsas generationes ab Abraham usque ad Ioseph et usque ad ipsius Christi natiuitatem descendendo commemorauit ab initio euangelii sui. Lucas autem non ab initio, sed a baptismo Christi generationes enarrat, nec descendendo, sed ascendendo. tamquam sacerdotem in expiandis peccatis magis signans, ubi eum uox de caelo declarauit, ubi testimonium Iohannes ipsi perhibuit dicens: ecce qui tollit peccata mundi. ascendendo autem transit et Abraham et peruenit ad deum, cui [*]( 2 cf. Eph. 2, 20 12 cf. Matth. 1, 2 13 cf. c. Faust. 3, 4 15 cf. Luc. 3, 23—38 19 *Ioh. 1, 29 ) [*]( 1 hierusalem] add. usque g babylloniam CP, babiloniam (-nia El) AEL pg, 2 hiuc alt. om. H 3 hoc p r 5 iecconias B ubi] ab B\', quo B2 angelus Cl, angolus C1 6 si El quod] que r 7 XlIII H 8 XL.. (ras. ta) C, XL P unam B, unum CPF ON, et una r sij sic CP et si g 9 temporali a. terrenae om. CP 10 terrenae] aeteinae F2 ONM, om. Fl tamquam om. Fl regulariter rae 11 ad] uel CP ista mortalitate CP qua p 12 discendentem CP 13 ab om. ALSIUI 14 discendendo CPH 15 euangeli El initio] add. euangelii sui VMH r a elm se A.IEI 16 xpi a B generationis CP H narrat PF ELTJ r discendendo CP Q H 17 expiendis CP signans B T, adsignans (ass. eet., edd. 18 iohannis CIPQ p ipse BT F M LU pa ipse iohannes g, ipsi iohannes r 19 peribuit TCP peccatum v (τγν άμαϱτιαν20 autem] enim T et pr.] ad TVNA2 r l, et ad U, ab ElOMQ ϰyω pgrae, et ab ψ. **ab E\' et alt.] ut V, om. Y perueniat V deum] dominum HAEXLSC )
93
mundati et expiati reconciliamur. merito et adoptionis originem ipse suscepit, quia per adoptionem efficimur filii dei credendo in filium dei. per carnalem uero generationem filius dei potius propter nos filius hominis factus est. satis autem demonstrauit non se ideo dixisse Ioseph filium Heli, quod de illo genitus, sed quod ab illo fuerit adoptatus, cum et ipsum Adam filium dixit dei, cum sit factus a deo, sed per gratiam quam postea peccando amisit tamquam filius in paradiso constitutus sit.
Quapropter in generationibus Matthei significatur nostrorum susceptio peccatorum a domino Christo, in generationibus autem Lucae significatur abolitio nostrorum peccatorum a domino Christo. ideo eas ille descendens enarrat, iste ascendens. quod enim dicit apostolus: misit deus filium suum in similitudinem carnis peccati, haec est susceptio peccatorum; quod autem addit: ut de peccato damnaret peccatum in carne, haec est expiatio peccatorum. proinde Mattheus ab ipso Dauid per Salomonem descendit, in cuius matre ille peccauit; Lucas uero ad ipsum Dauid per Nathan ascendit, per quem prophetam deus peccatum illius expiauit. ipse quoque numerus, quem Lucas exsequitur, certissime prorsus abolitionem indicat peccatorum. quia enim Christi aliqua iniquitas, qui nullam habuit, non est utique coniuncta iniquitatibus hominum, quas in sua carne suscepit, ideo numerus penes Mattheum excepto Christo est quadragenarius. [*]( 1 cf. Rom. 5, 10 13 *Rom. 8, 3 17 cf. II Regn. 11, 4; 12, 1-14 18 cf. retr. 2, 16 20 cf. quaest. euang. 2, 6 24 cf. serm. 51, 22, n. 32; 205, 1; 210, 6, n. 8; 252, 10; 264, 5 1 et alt.] etiam r 2 qua Q 3 potius om. N 5 de] ab r 6 fuerit (i in ras.) V, fuerat $ pm cum] add. enim CP dixit dei B, diiit (om. dei) T, dei dixerit g, dei dixit cet. 8 constitutus] conpatatus T 11 a domino chrwto om. AlEL 12 disccndens CP ennarrat CP\', narrat T 14 similitudine ClOM H 15 autem] uero T addidit g 17 salftmonS T discendit H 18 natan B 19 quem] raiug nominis M (ex retract. 2, 16) 21 abolitione CP, obolitionem g 22 aliqua] aliena g quia T, quam r qui nullam-hominum quas om. B 23 quas in] quasi ElL, quasi in » Y sua om. HAELU y 24 quadragin»arius (eras. t) B, quadraginarius CP )
94
quia uero iustitiae suae patrisque nos expiatos ab omni peccato purgatosque coniungit, ut fiat quod ait apostolus: qui autem adhaeret domino unus spiritus est, ideo in eo numero, qui est penes Lucam, et ipse Christus, a quo incipit enumeratio, et deus, ad quem peruenit, connumerantur et fit numerus septuaginta septem, quo significatur omnium prorsus remissio et abolitio peccatorum. quam etiam ipse dominus per huius numeri mysterium euidenter expressit dicens remittendum esse peccanti non solum septiens, sed etiam septuagiens septiens.
Nec frustra iste numerus ad peccatorum omnium pertinet mundationem, si diligentius inquiratur. denarius quippe tamquam iustitiae numerus in decem praeceptis legis ostenditur. porro peccatum est legis transgressio et utique transgressio denarii numeri congruenter undenario figuratur, unde et uela cilicina iubentur in tabernaculo undecim fieri. quis autem dubitet ad peccati significationem cilicium pertinere? ac per hoc quia uniuersum tempus septenario dierum numero uoluitur, conuenienter undenario septiens multiplicato ad numerum septuagensimum et septimum cuncta peccata perueniunt. in quo numero etiam fit plenaria remissio peccatorum expiante nos carne sacerdotis nostri, a quo nunc iste numerus incipit, et reconciliante nos deo, ad quem nunc iste numerus peruenit per spiritum sanctum, qui columbae specie in hoc baptismo, ubi numerus iste commemoratur, apparuit. [*]( 2 I Cor. 6. 17 6 cf. serm. 51, 23, n. 33 sq.; 83, 6, n. 7; c. Faust. 3, 4 10 cf. Matth. 18, 22 16 cf. Exod. 26, 7 24 cf. Lnc. 3, 22 25 cf. epist. 169, 3, n. 10 sq. ) [*](1 nos om. Cl 3 domino j dco χω rael 4 lucan Q 5 quotquot connumerantur fit (om. et) numerus LXXVII Q 6 signatur p 7 obolitio L g 9 peccandi F\', peccatum N 12 si om. N 13 X Q 14 porro] s. l. add. quia B2 15 et om. Nl 16 XI Q 17 significatione ClP 19 nndecimo denario HEILUI 21 plenaria B, plena cet., edd. remisso B 22 a om. HAEL nunierus iste M 23 deo] dum Bl at L 24 per onl. r qui] add. in F 02 y edd. 25 apparuit ante ubi g commemoratus Nl )
95
Post enumeratas generationes Mattheus ita sequitur: [*]() Christi autem generatio sicerat. cum esset desponsata mater eius Maria Ioseph, antequam conuenirent, inuenta est in utero habens de spiritu sancto. hoc quemadmodum factum sit, quod hic praetermisit, Lucas exposuit post commemoratum conceptum Iohannis ita narrans: [*]() in mense autem sexto missus est angelus Gabrihel a domino in ciuitatem Galilaeae, cui nomen Nazareth, [*]() ad uirginem desponsatam uiro, cui nomen erat Ioseph, de domo Dauid, et nomen uirginis Maria. [*]() et ingressus angelus ad eam dixit: haue, gratia plena, dominus tecum, benedicta tu in mulieribus. quae cum uidisset, turbata est in sermone eius et cogitabat qualis esset ista salutatio. [*]() et ait angelus ei: ne timeas, Maria, inuenisti enim gratiam aput deum. [*]() ecce concipies in utero et paries filium et uocabis nomen eius Iesum: [*]() hic erit magnus et filius altissimi uocabitur, et dabit illi dominus deus sedem Dauid patris eius, [*]() et regnabit in domo Iacob in aeternum et regni eius non erit finis. [*]() dixit autem Maria ad angelum: quomodo fiet istud, quoniam uirum non cognosco? [*]() et respondens angelus dixit ei: spiritus sanctus superueniet in te et uirtus [*]( 2 Matth. 1, 18 7 *Luc. 1, 26—35 16 cf. Esai. 7, 14 21 cf. Dan. 7, 14; 27; Mich. 4, 7 ) [*]( 1 ista QAE1 2 autem om. ror disponsata CIP N1 H 3 maria mater eius Q 5 liic] add. Matthaeus l 6 iohannes ClP* 7 gabrifi angelus p 8 domino BT, deo cet., edd., v (TOO ϑεοϱ) ciuitate CPF 9 dieponsatam C2 HL, deimposatam Bl 11 ad eam angelus g 12 haue jB2 OxNlM AWLS. habe BI, aue eet., edd., v 13 inter mulieribus C1P2 g, inter mulierea F p (tteron. colb. cant.) uidisset] audisset D 7 M1 E2 αϑϰμπσχψωpgraelv 14 cogitanit p 15 ei angelus T (mron. brix. Sang. 15) 16 gratia BIL deum] dominum r 19 deus om. Ll 20 regnauit B 21 eius] sui g 23 uiro CP )
96
altissimi obumbrabit tibi, ideoque et quod nascetur sanctum uocabitur filius dei, et cetera quae ad id quod nunc agitur non pertinent. hoc ergo Mattheus commemorauit de Maria: inuenta est in utero habens de spiritu sancto, nec contrarium est quia Lucas exposuit id quod Mattheus praetermisit, cum de spiritu sancto Mariam concepisse uterque testetur, sicut non est contrarium quia Mattheus deinceps conectit quod Lucas praetermittit. sequitur enim et dicit Mattheus:
[*]() Ioseph autem uir eius cum esset iustus et nollet eam traducere, uoluit occulte dimittere eam.
[*]() haec autem eo cogitante ecce angelus domini in somnis apparuit ei dicens: Ioseph, fili Dauid, noli timere accipere Mariam coniugem tuam; quod enim in ea natum est, de spiritu sancto est.
[*]() pariet autem filium et uocabis nomen eius Iesum; ipse enim. saluum faciet populum suum a peccatis eorum.
[*]() hoc autem totum factum est, ut adimpleretur quod dictum est a domino per prophetam dicentem:
[*]() ecce uirgo in utero habebit et pariet filium, et uocabunt nomen eius Emmanuhel, quod est interpretatum \'nobiscum deus.\'
[*]() exsurgens autem Ioseph a somno fecit sicut praecepit ei angelus domini et accepit coniugem suam:
[*]() et non cognoscebat eam, donec peperit filium suum primogenitum, et uocauit nomen eius Iesum.
[*]() cum ergo natus esset Iesus
[*]( 9 *Matth. 1, 19-25; 2, 1 a 16 cf. Act. 4, 12 19 cf. Esai. 7, 14 ) [*]( 1 et om. AES rrex nascetnr] add. ex te HAEPSU ϒεϑηϰμϱοπϒψ pgrav 4 est om. Nl 5 posuit B, cf. supra p. 95, 6 7 utrumque p testatur M1, testentur M2Q sicut] sic B, om. T r 8 deinde g praetermisit gr 9 etenim et CP matheus et dicit g 10 eam om. H, ea 01 11 hoc r 16 eius om. T 18 impleretur CPVF pgrain 20 habebit] accipiet xw, concipiet Sd1 uocabitur δraelm 24 eum CP 25 uocabit B ) 97
in Bethleem Iudaeae in diebus Herodis regis, et cetera.
De ciuitate Bethleem Mattheus Lucasque consentiunt; sed quomodo et qua causa ad eam uenerint Ioseph et Maria, Lucas exponit, Mattheus praetermittit. contra de magis ab oriente uenientibus Lucas tacet, Mattheus dicit ita contexens: [*]() ecce magi ab oriente uenerunt Hierosolymam [*]() dicentes: ubi est qui natus est rex Iudaeorum? uidimus enim stellam eius in oriente et uenimus adorare eum. [*]() audiens autem Herodes rex turbatus est, et cetera usque ad eum locum, ubi scriptum est de ipsis magis quod responso accepto in somnis, ne redirent per Herodem, per aliam uiam regressi sunt in regionem suam. hoc totum Lucas praetermisit, sicut Mattheus non narrauit, quod Lucas narrat, in praesepi positum dominum et quod pastoribus eum natum angelus nuntiauerit et quod multitudo militiae caeli facta est cum angelo laudantium deum et quod uenerunt pastores et uiderunt uerum esse quod eis angelus nuntiauerit et quod die circumcisionis suae nomen acceperit, et quae post impletos dies purgationis Mariae idem Lucas [*]( 3 cf. Luc. 2, 4 7 Matth. 2, 1 b-3 a 11 cf. Matth. 2, 3 b-12 15 cf. Luc, 2, 7-38 ) [*]( 1 bethlem CPF N HI, betleem L iudaeae 01 HlEL, iudeae BT N Hzd, inde F, indae cet., edd., inda v (tijç \'louSaia;) 2 et cetera om. p 3 betthleem B, bethlem CPF H lacas Bx AelL 4 quae CP eom B uenirent g 5 expoauit C1 L matthes Bl prae- termisit p 6 ita om. T 7 hierosolyma B, hyerusolymam C, hieru- «olymam Q, hierusolimam AEL 8 uidemus C1 9 stella B, stillam Cl orientem CP uenimus] add. cum muneribuB V 10 audiens autemj quae audiens autem Bl 11 est jw.] add. et omnis iherosolima cum illo V 12 magicis Hl per herodem BlD CPF ONM, ad herodem cet., edd. (t:), cf. 99, 9; 109, 16 18 uiam om. F regressi] reuersi T praelm (v) 14 praetermittit V1 edd. praeter g 15 praesepe\' Y X P 9, praesepio B2TD M AEU T r p«ositum B, poni p 17 caeli] caelestis (coel- e v) TD r aelmv (otipavo5 m. 1 cod. Vat. et Cantabr. Luc. 2, 13) dominum PVF 4> gr 19 nuntiauerat B2 C2 YF edd. - praeter g accepit r 20 et] ut B ) [*]( XXXXIII AUIr. Sect III par* 4. ) [*]( 7 )
98
narrat, quod attulerit eum ad Hierusalem, et de Symeone uel Anna, quae dixerint de illo in templo, posteaquam cognouerunt eum impleti spiritu sancto. omnia haec tacet Mattheus.
Unde merito quaeritur, quando facta sint siue quae Mattheus praetermittit et Lucas dicit siue quae Lucas praetermittit et Mattheus dicit. quando quidem Mattheus regressis in regionem suam magis, qui uenerant ab oriente, sequitur et narrat Ioseph ab angelo admonitum, ut cum infante in Aegyptum fugeret, ne ab Herode necaretur, deinde Herodem illo non inuento a bimatu et infra pueros occidisse, defuncto autem Herode redisse ab Aegypto et audito quod Archelaus in Iudaea regnaret pro Herode patre suo habitasse cum puero in regione Galilaeae ciuitate Nazareth, quae omnia Lucas tacet. nec ideo contrarium uideri potest, quod uel hic dicit, quae ille praetermittit uel ille commemorat quae iste non dicit. sed quaeritur: quando potuerunt fieri quae contexit Mattheus de profectione in Aegyptum adque inde regressione post Herodis mortem, ut iam in ciuitate Nazareth habitarent, quo eos Lucas, posteaquam perfecerunt in templo circa puerum omnia secundum legem domini, reuersos esse commemorat? hic proinde cognoscendum est quod deinceps ad cetera talia ualeat, ne similiter moueant animumque conturbent, sic unumquemque euangelistam [*]( 7 cf. Matth. 2, 12-23 18 cf. Luc. 2, 39 ) [*]( 1 attulerit B1T2, attulerat Tl, -runt χψω pg r, -rint cet. simeone OM gelm, y.meone (y in ras.) B 2 iu om. Cl cononerant Bl 3 impletum C2 5 siue quae lucas dicit et mattheus (matheus C) praetermittit BT CP2F ONl rae, om. P1 p 6 matth. alt.] mattheum B regressus Clp, regressos C2 8 ammonitum BM fugiret CP ElL, cf. supra 9. 9 9 negaretur B ClP1 E1 inbento Bl 11 regnaret in iudea p 12 in om. B regione BT, om. cet., edd. galilaea H el, galilea. (eros. e) E 13 ciuitatem ON\' nazaret B AL ideo] enim p 14 quae] quod T 16 potuerunt fieri BT, fieri potuerunt ONMQ HAELU yit rae, fieri potuerint CPVF pglm 17 aegypto G1 regressionem HAL, degressione C 18 in om. L ciuitatem N nazaret B A 19 perfecere r 20 commemorat] add. alibi r 21 quodinceps Clt quodeinceps CJP 22 sic] sic* C, sicut. L un.nmquemq. C )
99
contexere narrationem suam, ut tamquam nihil praetermittentis series digesta uideatur; tacitis enim quae non uult dicere sic ea quae uult dicere illis quae dicebat adiungit, ut ipsa continuo sequi uideantur. sed cum alter dicit quae alter tacuit, diligenter ordo consideratus indicat locum, ubi ea potuerit, a quo praetermissa sunt, transilire, ut ea quae dicere intenderat ita superioribus copularet, tamquam ipsa nullis interpositis sequerentur. ac per hoc intellegitur Mattheus, ubi ait somnio admonitos magos, ne redirent per Herodem, et per aliam uiam regressos in regionem suam, illic praetermisisse quae Lucas narrauit gesta circa dominum in templo et dicta a Symeone et Anna, ubi rursus Lucas praetermittens profectionem in Aegyptum, quam narrat Mattheus, tamquam continuam contexuit regressionem ad ciuitatem Nazareth.
Si quis autem nelit unam narrationem ex omnibus quae de Christi natiuitate et infantia uel pueritia in utriusque narratione ab alterutro seu dicuntur seu praetermittuntur, ordinare sic potest: [*]() Christi autem generatio sic erat. fuit in diebus Herodis regis Iuda sacerdos quidam nomine Zacharias de uice Abia et uxor illi de filiabus Aaron et nomen eius Elisabeth. [*]() erant autem iusti ambo ante deum, incedentes in [*]( 8 cf. Matth. 2, 12 10 cf. Luc. 2, 22-89 18 Matth. 1, 18 a Luc. 1, 5—56 ) [*]( 1 pretermittendis F1, praetermittentes Hi, -ttens B7H2 g r 2 tacens r sic ea-nidfantnr in ras. N2 3 illis] vel r adiungi CP 4 dicit BT, dicit (eras. a) O, dicit ea g, ea dicit cet. 6 quo] add. ea r intenderit CP, -deret N g 8 somno r, in somnis g 9 ammonitns B. admonitus CPF1 L per herodem] ad herodem E2U jТt edd. (cr. supra 97, 12) et om. g ael 10 in om. Bl, ras. 6 litt. L praetermississe B CP ON A1 11 narrabit ElL circa ex circum corr. man. pr. B 12 russus C lucas] add. ordinis rationem r 14 nazareht B 15 a uerbis si quis incipit W de om. ElL 16 narrationem CP 17 dicantur Cl praetermittantur C 19 iuda B CFl OxNM r, iudae D ElL, iudaeae (iudeae) cet. 20 zaccarias B, zaccharias P ania Bi -1 et om. g helisabeth BT OQ L 22 deum] dominum OJP AELU (ueron. Cau. Tol. al.) ) [*](7* )
100
omnibus mandatis et iustificationibus domini sine querella.
[*]() et non erat illis filius eo quod esset Elisabeth sterilis et ambo processissent in diebus suis.
[*]() factum est autem, cum sacerdotio fungeretur in ordinem uicis suae ante deum ante deum,
[*]() secundum consuetudinem sacerdotii sorte exiit, ut incensum poneret ingressus in templum domini,
[*]() et omnis multitudo erat populi orans foris hora incensi.
[*]() apparuit autem illi angelus domini stans a dextris altaris incensi
[*]() et Zacharias turbatus est uidens et timor inruit super eum.
[*]() ait autem ad illum angelus: ne timeas, Zacharia, quoniam exaudita est deprecatio tua et uxor tua Elisabeth pariet tibi filium et uocabis nomen eiuslohannem:
[*]() et erit. gaudium tibi et exultatio et multi in natiuitate eius gaudebunt;
[*]() erit enim magnus coram domino et uinum et siceram non bibet et spiritu sancto replebitur adhuc ex utero matris suae
[*]() et multos filiorum Israhel conuertet ad dominum deum ipsorum
[*]() et ipse praecedet ante illum in spiritu et uirtute Heliae, ut conuertat corda patrum in filios et incredulos ad prudentiam iustorum parare domino plebem perfectam.
[*]() et dixit Zacharias ad angelum: unde hoc sciam? ego
[*](1 (Lac. 1, 6-18) 21 cf. Malach. 4, 6 ) [*]( 1 iusticiis p 2 non om. ElL 3 elisabet* B. helisabeth D OQ isterilis Bl, sterelis B1 C\'P NQ L 4 fungeretur] add. zacharias 5z r a e 1 5 ordinem BT, ordine cet., edd., v dominum HAELU 0711 7 ingressum B omnes C\'Pl 8 populi erat > praelm v foras U1 ora B TV 9 domini om. e istans B ad dextris T N1i 10 zaccarias B 11 ad illum om. L 12 zaccaria B, zacharias CP HAlUl 13 depraecatio B CPO, oratio T (y δέησς) tua et uxor tua-czultatio om. B helis. TW Q, elisabet P 14 iohannes E\'LU g 15 tibi gaudium p 16 natibitate Bl 17 ct pr. eras. N, om. pral sicera L TV bibit P 19 conuertit ClP 20 praecedit ClP 22 in] ad Q 24 zaccarias B ) 101
enim sum senex et uxor mea processit in diebus suis.
[*]() et respondens angelus dixit ei: ego sum Gabrihel qui adsisto ante deum et missus sum loqui ad te et haec tibi euangelizare:
[*]() et ecce eris tacens et non poteris loqui usque in diem, quo haec fiant, pro eo quod non credidisti uerbis meis, quae implebuntur in tempore suo.
[*]() et erat plebs expectans Zachariam et mirabantur quod tardaret ipse in templo.
[*]() egressus autem non poterat loqui ad illos et cognouerunt quod uisionem uidisset in templo. et ipse erat innuens illis et permansit mutus.
[*]() et factum est, ut impleti sunt dies officii eius, abiit in domum suam.
[*]() post hos autem dies concepit Elisabeth uxor eius et occultabat se mensibus quinque dicens:
[*]() quia sic mihi fecit dominus in diebus, quibus respexit auferre obprobrium meum inter homines.
[*]() in mense autem sexto missus est angelus Gabrihel a domino in ciuitatem Galilaeae, cui nomen Nazareth,
[*]() ad uirginem desponsatam uiro, cui nomen erat Ioseph, de domo Dauid. et nomen uirginis Maria.
[*]() et ingressus angelus ad eam dixit: haue, gratia plena dominus tecum, benedicta tu inter mulieribus.
[*]() quae
[*](1 (Luc. 1, 18-29) ) [*]( 1 senex sum g senix CXP 2 eis Bl 3 gabriel HAEL r edd. adsisto B (uerc. tlerOtl. brix.), adsto TDW CPF NJIQ A rem, assto 0, asto HEXLU ^ pgal deum] dominum D HAEU 4 haec om. CP g, hoc p eaang.] adnuntiare T 7 in om. p g r ae1 et om. CxFl 8 plebis HXEXLX zaccariam B, zacchariam W mira- batur p 10 uidisset uisionem r 11 uidisse JV1 . erat om. AXEXL innens Bl 14 helisabeth BTQ, elys. PM 15 quinque-quibus om. Bx 16 deus B5 18 domino B (ueron. colb. Cau. Tol.), deo cet., edd, v 19 ciuitate TW nazaretet Bx, erat nazareth CP, nazareth erat V 20 disponsatam C1 HL 21 in maria Bx 22 ad eam angelas Q haue T F ON AELS W2, habe Ml HI, habet W1, ane B CP M2H2 cet., edd., v 23 inter mulieribus B7W CPFlMx Lx, inter in mulieribus B\', inter mulieres HAEL2SU gael, in mulieribus eft., r, cf. 95, 13 ) 102
cum uidisset, turbata est in sermone eius et cogitabat, qualis esset ista salutatio.
[*]() et ait angelus ei: ne timeas, Maria, inuenisti enim gratiam aput deum;
[*]() ecce concipies in utero et paries filium et uocabis nomen eius Iesum;
[*]() hic erit magnus et filius altissimi uocabitur et dabit illi dominus deus sedem Dauid patris eius,
[*]() et regnabit in domo Iacob in aeternum et regni eius non erit finis.
[*]() dixit autem Maria ad angelum: quomodo fiet istud, quoniam uirum non cognosco?
[*]() et respondens angelus dixit ei: spiritus sanctus superueniet in te et uirtus altissimi obumbrabit tibi, ideoque et quod nascetur sanctum uocabitur filius dei,
[*]() et ecce Elisabeth cognata tua et ipsa concepit filium in senectute, sua, et hic mensis est sextus illi quae uocabatur sterilis,
[*]() quia non erit inpossibile aput deum omne uerbum.
[*]() dixit autem Maria: ecce ancilla domini, fiat mihi secundum uerbum tuum. et discessit ab illa angelus.
[*]() exsurgens autem Maria in diebus illis abiit in montana cum festinatione in ciuitatem Iuda
[*]() et intrauit in domum Zachariae et salutauit Elisabeth.
[*]() et factum est, ut audiuit salutationem Mariae Elisabeth,
[*](1 (Luc. 1, 29-41) ) [*]( 1 nidisset] audisset D CPVF edd. praeter m 2 salutio B ei angelus T 4 dominum g in utero om. V et paries] incipit fol. 10 R 5 hic] hic euim T 7 regnauit Rt W H 8 regniJ in regni (in exp.) B 12 obumbrauit CVP 13 uascetur] add. ex te D2 V N* AE2U ϒδχψ edd. praeter m 14 helisabeth BRT, elisabet N ipsa] haec RT concipiet CP ]Jf. 15 senecta R CPF 0 H sextus est T, sextus 8 R 16 quae] qui B1 uocabatur BRT (tieron. corb.), uocatur cet., eddr Bterelis B7 C2F N L 18 mariaj add. ad angelum g 19 illa] ea nr 21 cum festinationem Bl ciuitate RXL iudae N S, iudaeae Hl a e, iudeae W Q H2AELU r in (ante domum) om. V χψr 22 zaccariae B, zacchariae C, zacariae Rl helisabeth BRT C\'Q, helys. P et factum-elisabeth om. B et factum est] factum cst autem R: et (del.) factum est autem T 23 helis. RT 01Q, elys. P, eliss. 0 ) 103
exultauit infans in utero eius. et repleta est spiritu sancto Elisabeth
[*]() et exclamauit uoce magna et dixit: benedicta tu inter muli-eres et benedictus fructus uentris tui.
[*]() et unde hoc mihi, ut ueniat mater domini mei ad me?
[*]() ecce enim ut facta est uox salutationis tuae in auribus meis, exultauit in gaudio infans in utero meo.
[*]() et beata quae credidit, quoniam perficientur ea quae dicta sunt ei a domino.
[*]() et ait Maria: magnificat anima mea dominum,
[*]() et exultauit spiritus meus in deo salutari meo,
[*]() quia respexit humilitatem ancillae suae; ecce enim ex hoc beatam me dicunt omnes generationes,
[*]() quia fecit mihi magna qui potens est. et sanctum nomen eius,
[*]() et misericordia eius a progenie in progenies timentibus eum.
[*]() fecit potentiam in brachio suo, dispersit superbos mente cordis sui,
[*]() deposuit potentes de sede et exaltauit humiles,
[*]() esurientes impleuit bonis et diuites dimisit inanes.
[*]() suscepit Israhel puerum suum, memorari misericordiae suae,
[*]() sicut locutus est ad patres nostros, Abraham et semini eius
[*](1 (Luc. 1, 41—55) 10 cf. I Reg. 2, 1; 1, 11 18 cf. Ps. 110 (111), 9 14 cf. PB. 98, 3; 102, 17 15 cf. Ps. 32, 10; 33. 11; 88, 11; Esai. 51, 9 17 cf. Iob 5, 11; I Reg. 2, 5-8 18 cf. Ps. 106, 9 19 cf. Gen. 17, 9; 22, 16; Ps. 131, 11; Esai. 41, 8 et 9; Mich. 7, 20 ) [*]( 2 helisabeth BRT ClQ, helysabeth P, eliss. 0 exclauit Bl 7 et eiultauit 0 gaudia Bl beata] add. es e 1 8 credilisti D CPY MQ graelmv 9 ei] tibi C2PVF2M2Q gr a elm t:, om. Fl Ml 10 domino CXPW exultabit T Q ElL 12 beata ElL dicunt B HEL2, dicent cet., edd., v (μαϰαϱιοσοιν, beatificant brix.) 14 misericordiam Q eius] add. a saeculo (sed exp.) M 15 a progenie in progenies B2RT pgraev, a progeniae in progeniae Bl, in progenies et progenies (et prog. om. L) D CPYF ONMQ HAEL r f m 16 superuos B1 17 et om. Nx 18 exalttbit REI, exultabit L implebit jR Q 19 inanis H 20 memorari] memor D, memoratus Q, recordatus T V δϰχψ r, recor p suae om. ON H 21 abraham] ad abraliam JB1 ) 104
in saecula.
[*]() mansit autem Maria cum illa quasi mensibus tribus et reuersa est in domum suam et
[*]() inuenta est in utero habens de spiritu sancto.
[*]() Ioseph autem uir eius, cum esset iustus et nollet eam traducere, uoluit occulte dimittere eam.
[*]() haec autem eo cogitante ecce angelus domini in somnis apparuit ei dicens: Ioseph, fili Dauid, noli timere accipere Mariam coniugem tuam; quod enim in ea natum est de spiritu sancto est.
[*]() pariet autem filium, et uocabis nomen eius Iesum; ipse enim saluum faciet populum suum a peccatis eorum.
[*]() hoc autem totum factum est, ut adimpleretur quod dictum est a domino per prophetam dicentem:
[*]() ecce uirgo in utero habebit et pariet filium, et uocabunt nomen eius Emmanuhel, quod est interpretatum \'nobiscum deus\'.
[*]() exsurgens autem Ioseph a somno fecit, sicut praecepit ei angelus domini, et accepit coniugem suam
[*]() et non cognoscebat eam.
[*]() Elisabeth autem impletum est tempus eius pariendi, et peperit filium.
[*]() et audierunt uicini et cognati eius, quia magnificauit dominus misericordiam suam cum illa, et congratulabantur ei.
[*]() et factum est in die octauo, uenerunt circumcidere puerum et uocabant eum nomine patris eius
[*](1 (Luc. 1, 56) 2 *Matth. 1, 18 b—25 a 13 Esai. 7, 14 18 *Luc. 1, 57-80 et 2, 1-21 ) [*]( 1 saecnlum RT illa] ea r 2 et] mattheus sic et RT, mat et EL, matth sic r, matthaeus dicit a e 3 habeDS in utero r 5 occultae B1 demittere Cl 9 autem] add. tibi R 11 totum mIL. g 13 profetam C concipiet in utero RT, in utero accipiet 11 14 uocabitur 80y graelmv 15 emmanuel W ralm, emanuel pge deum AIL 16 praecipit Cl 17 ei om. N 18 eam] add. et lucas BT r, add. luS AEL, add. lucas dicit a e, add. donec peperit filium suam primogenitum g helisabeth BRT Q AELSU r r, helisabet a e 19 tempus eius pariendi BI, tempus pariendi cet., edd., v (-6 ypdvos τοū texsw airiav), cf. 107, 3 20 eius om. R magnificabit ElL 21 suam oni. e 22 octabo Bl Q, octaua H 23 eius] sui p r l ) 105
Zachariam.
[*]() et respondens mater eius dixit: non, sed uocabitur Iohannes.
[*]() et dixerunt ad illam: quia nemo est in cognatione tua qui uocetur hoc nomine.
[*]() in- innuebant autem patri -eius quem uellet uocari eum.
[*]() et postulans pugillarem scripsit dicens: Iohannes est nomen eius. et mirati sunt uniuersi.
[*]() apertum est autem ilico os eius et lingua eius et loquebatur benedicens deum.
[*]() et factus est timor super omnes uicinos eorum, et super omnia montana Iudaeae diuulgabantur omnia uerba haec.
[*]() et posuerunt omnes qui audierant in corde suo dicentes: quid putas puer iste erit? etenim manus domini erat cum illo.
[*]() et Zacharias pater eius impletus est spiritu sancto et prophetauit dicens:
[*]() benedictus dominus, deus Israhel, quia uisitauit et fecit redemtionem plebis suae.
[*]() et erexit cornum salutis nobis, in domo Dauid pueri sui,
[*]() sicut locutus est per os sanctorum, qui a saeculo sunt, prophetarum eius,
[*]() salutem ex inimicis nostris et de manu omnium qui oderunt nos,
[*]() ad faciendam misericordiam cum patribus nostris, et memorari
[*]( 1 (Lnc. 1, 60-72) 14 cf. Ps. 40, 14; 73, 18; 105, 48 15 cf. I Reg. 2, 10; Ps. 131, 17 17 cf. Hierem. 23, 6; 30, 10 18 cf. Ps. 105, 10 19 cf. Ps. 104, 8 et 9 ) [*]( 1 zaccariam B, zaccbariam W et respondens] respondens autem ONMQ r non] nequaquam CPVF p gralmv (οόΧι) 2 iohannes uocabitur RT, uocabitur nomen eius ioh. g iohannis. HI 3 uocatur g innoebant (e s. I.) Bx, ennuebant 01 4 uellit ClP uocare RT o pugilkrem (e ex u) B iohannis H 6 uniuersi] omnes CPV (uerc. ueron. colb. brix.) 7 illico ElL lingua (om. eius) RT 9 iudeac BRT CPYF, iudae D H 11 audierunt D F H quid] quis αδϑϰπϱ g v (tt upa ta icai$iov..) 12 zaccarias B, zagarias W 14 dominus om. R VF 0 HAEL (uerc. ueron.) 15 pleuis BI, plebi* C, plebi B2 F H2AEU Y 16 cornum B, cornu cet. 17 sanctorum] add. suorum Q qai a saeculo sunt om. BlR 18 tius] suorum R r salutem ex] et liberauit nos ab r 19 nos oderunt R 20 et om. AELU memorare C2P H ) 106
testamenti sancti sui,
[*]() iusiurandum, quod iurauit ad Abraham patrem nostrum,
[*]() daturum se nobis, ut sine timore de manibus inimicorum nostrorum liberati seruiamus illi
[*]() in sanctitate et iustitia coram ipso omnibus diebus nostris.
[*]() et tu, puer, propheta altissimi uocaberis; praeibis enim ante faciem domini praeparare uias eius
[*]() ad dandam scientiam salutis plebi eius in remissionem peccatorum eorum
[*]() per uiscera misericordiae dei nostri, in quibus uisitauit nos oriens ex alto,
[*]() inluminare his qui in tenebris et in umbra mortis sedent ad dirigendos pedes nostros in uiam pacis.
[*]() puer autem crescebat et confortabatur spiritu et erat in desertis usque in diem ostensionis suae ad Israhel.
[*]() factum est autem in diebus illis, exiit edictum a Caesare Augusto, ut describeretur uniuersus orbis.
[*]() haec descriptio prima facta est sub praeside Syriae Quirino.
[*]() et ibant omnes, ut profiterentur singuli in suam ciuitatem.
[*]() ascendit autem et Ioseph a Galilaea de ciuitate Nazareth in Iudaeam ciuitatem Dauid, quae uocatur Bethleem, eo quod
[*]( 1 (Luc. 1, 73-80 et 2, 1-4) cf. Gen. 22, 16; Hierem. 31, 33; Hebr. 6, 13 et 17 5 cf. Malach. 3, 1; 4, 5 10 cf. Zach. 3, 8; 6, 12; Malach. 4, 2 ) [*]( 1 sancti sui B M, aui sancti cet., edd., v (αϒιας αϋτοϋ) iusiurandum om. R ad] ab Bl 3 manibus B, manu cet., edd., v serbiamus B1 4 ipse BI, illo R 5 nostris] nos B1 6 uocaueris Bl praehibes C1, praehibis R PF domini] tuam ElL 7 praeparare BBI, parare cet., edd., v 8 remissonem B, remissione T H 9 misericordia C1 L uisitabit ElL 11 in om. r umbram B 12 uia R ClP 0 pascis B1 13 spiritum B1 deserto CPV (tteron. Am.), desertis locis AE2L1U fXjit die L 14 ad om. Q 15 cuesare (u del. m. 2) B scriberetur B1, discriberet,ur ClP HL 16 scribtio BI, describtio B2R, discribto ClP, discriptio H primo V 02Q r 17 sub praeside BRD H2AELSU Y2 ael, praeside C1 O1N1M1Q W m, a praeside T C2PVF 02N2M2H1 αϒlϰπϲχψω pgrv (ήϒεμονεύοντος) quirino R, quirono B1, chirino B2, cyrino T CPV ONJIQ AELSU aelm v, cirino D F H Y pg r profeterentur Cl 18 et om. ElL 19 de om. Q nazaret B 20 bethlem B ClP N IV ) 107
esset de domo et familia Dauid,
[*]() ut profiteretur cum Maria desponsata sibi uxore praegnante.
[*]() factum est autem, cum essent ibi, impleti sunt dies eius ut pareret,
[*]() et peperit filium suum primogenitum et pannis eum inuoluit et reclinauit in praesepi, quia non erat eis locus in diuersorio.
[*]() et pastores erant in regione eadem uigilantes et custodientes uigilias noctis super gregem suum.
[*]() et ecce angelus domini stetit iuxta illos, et claritas dei circum fulsit illos, et timuerunt timore magno.
[*]() et dixit illis angelus: nolite timere; ecce enim euangelizo uobis gaudium magnum, quod erit omni populo,
[*]() quia natus est uobis hodie saluator qui est Christus dominus in ciuitate Dauid.
[*]() et hoc uobis signum: inuenietis infantem pannis inuolutum et positum in praesepi.
[*]() et subito facta est cum angelo multitudo militiae caelestis laudantium deum et dicentium:
[*]() gloria in altissimis deo et in terra pax in hominibus bonae uoluntatis.
[*]() et factum est, ut discesserunt ab eis angeli in caelum, pastores loquebantur ad inuicem: transeamus usque Bethleem et uideamus hoc uerbum,
[*]( 1 (Luc. 2, 5-15) ) [*]( 2 disponsata Clp 3 i*mpleti (eras. a) B eius BRTD, om. cet., edd., v (a: ήμέαιtoo TBXBSV ajtr(v, cf. supra 104, 19) 5 reclinauit BR, reelinauit eum cet., edd., v praesepi (praes. BQ pres. cet.) B 0\'NlM2Q AlEL f a e, pracsipio CI, praesepio cet., v 6 eis om. OWWQ, ei T M2 W ϰπχψedd. praeter m deuersorio Q erant] egunt Bl 7 eadem regione D r aelm 8 noctes ClP super BD CP rv, supra cet. domini -illis angelus om. Bl 10 dixit] ait B2 illi C1, ad illos B2, om. g 11 enim om. p euanzelizo L 12 est om. JRW1 13 nobis W1 g saluatur ClP christus om. e l 14 ciuitatem PQ 15 praesepio CP-PV 02 H2L r, praesipio T 16 caelestes CP 17 dominum B HAELU r 18 altissimis] excelsis RTD in hominibus JS1 C ONQ, homiuibus cet, edd., v (sv άνϑρωποις) 19 angeli ab eis CPV 21 usque ad B, usque in P n bethlem B CPF hoc u. q. fecit et ostendit p ) 108
quod factum est, quod dominus ostendit nobis.
[*]() et uenerunt festinantes et inuenerunt Mariam et Ioseph et infantem positum in praesepi.
[*]() uidentes autem cognouerunt de uerbo quod dictum erat illis de puero hoc.
[*]() et omnes qui audierunt mirati sunt et de his quae dicta erant a pastoribus ad ipsos.
[*]() Maria autem conseruabat omnia uerba haec -conferens in corde suo.
[*]() et reuersi sunt pastores glorificantes et laudantes deum in omnibus quae audierant et uiderant, sicut dictum est ad illos.
[*]() et posteaquam consummati sunt dies octo, ut circumcideretur, uocatum est nomen eius Iesus, quod uocatum est ab angelo, priusquam in utero conciperetur.
[*]() ecce magi ab oriente uenerunt Hierosolymam
[*]() dicentes: ubi est qui natus est rex Iudaeorum? uidimus enim stellam eius in oriente et uenimus adorare eum.
[*]() audiens autem Herodes rex turbatus est et omnis Hierosolyma cum illo.
[*]() et congregans omnes principes sacerdotum et scribas populi, sciscitabatur ab eis, ubi Christus nasceretur.
[*]() at illi dixerunt ei: in Bethleem Iudae; sic
[*]( 1 (Luc. 2, 16-21) 13 *Matth. 2, 1 b-13 a ) [*]( 3 et om. Bl praesepio T C2 02N2 edd. v 4 dictum] factum p 5 hoc om. HAEL 7 (et om.) depg 7 conserbabat B uerba om. R conferens] conseruans ea p 8 et laudantes om. B 9 deum] dominum HAELSU YH audierant et om. B 10 posteaquam BRT, postquam cet., edd., v 11 circurncideretur] add. puer CP H2 W2 ϒϑϰπσedd., v 12 nomen eius i. q. nocatum est om. Bl eius, om. 0 13 in om. B conciperetur] add. hoc iu cit (exp. m. 2) B, add. hoc autem mattheus R, add. m. dicit AelLS ae, add. et matheus r ecce BlRTD e, et ecce eet. ab orientem Q 14 hierusolymam B, hierusolimam L C HL, hierosolimam (iher. V, hyer. 0) PVF ON, hierusaleni AES, in hierosolyma (-lima T) RT 15 stella B, stillam 01 in orientem B 17 rcx herodes M r herodis ElL omnes C\'P hierosolima (hyer. 0) B2T F ONM A2, hierusalima B1, hierusolima D HAXEL, hierusolymam (eras. m fin.) C 19 squiscitabatur Bl 20 bethlem B F1 Wl iudae sic e. scribtum est p. profetam et tu betlem in marg. suppl. B2 iudaeae RT2 UNI, iudeae OJ PFN2 (tfjs \'lουδαιας) ) 109
enim scriptum est per prophetam:
[*]() et tu Bethleem terra Iuda, nequaquam minima es in principibus Iuda; ex te enim exiet dux, qui reget populum meum Israhel.
[*]() tunc Herodes clam uocatis magis diligenter inquisiuit ab eis tempus stellae, quae apparuit eis.
[*]() et mittens illos in Bethleem dixit: ite et interrogate diligenter de puero, et cum inueneritis, renuntiate mihi, ut et ego ueniens adorem eum.
[*]() qui cum audissent regem, abierunt. et ecce stella, quam uiderant in oriente, antecedebat eos, usque dum ueniens staret supra ubi erat puer.
[*]() uidentes autem stellam gauisi sunt gaudio magno ualde.
[*]() et in intrantes domum inuenerunt puerum cum Maria matre eius et procidentes adorauerunt eum et apertis thensauris suis optulerunt ei munera, aurum, thus et murram.
[*]() et responso accepto in somnis, ne redirent ad Herodem, per aliam uiam regressi sunt in regionem suam.
[*]() qui cum recessissent,
[*]() posteaquam impleti sunt dies purgationis eius, secundum legem Moysi tulerunt illum in Hierusalem, ut sisterent eum domino,
[*]( 1 (Matth. 2, 6-13 a) Mich. 5, 2; cf. Ioh. 7, 42 14 cf. Ps. 71, 10 18 *Luc. 2, 22-39 a ) [*]( 1 scriptum] dictum CPY (ueron.) et om. Hl bcthlem BzCF 3 eriit Q regat BZRTD1 02 edd., v 4 herodis ClP EL 5 inquieiuit BRD, didicit cet., edd., v (ηϰριβωσεν, exquisiuit uerc. ueron. brix. cf. 111, 20) 6 dimittens r illos] eos V f pelmv bethlem B CFl 7 puero] add. hoc p inbeneritis B, inuenietis g renuntiae Bl 8 et ora. B\' r adore J51, adorarem L 9 abierint Bl, abiere r stellam M1 10 in orientem B usque dum] donec T 11 supra om. W 12 (intrantes om) in domo r domum--procidentes om. Bl 13 matrem EL 14 thensauris B, thessauris R, thepaur. cet. 15 optul. B Q, obt. cet. tus RlT OMQ myrram T Cx.F N HAE2, myrra ElL, mirram D V ()2 U gr, miram p, myrrham a elm v 16 riderent Bl ad codd., cf. 97, 12; 99, 9 17 reuersi T H\' pgr suam] add. hoc lucas RTD cum] cum hoc lucas B recessissent] r jgressisunt (exp.) B, regressi essent D, add. lucas dicit E2 L ae, add. hec sequentia lucas,. 19 eius W, mariae AELU fit ae, matris eius cet. (αυτο5 Cantabr.) moyse ClP ) 110
[*]() sicut scriptum est in lege domini: quia omne masculinum adaperiens uuluam sanctum domino uocabitur,
[*]() et ut darent hostiam secundum quod dictum est in lege domini par turturum aut duos pullos columbarum.
[*]() et ecce homo erat in Hierusalem, cui nomen Symeon, et homo iste iustus et timoratus expectans consolationem Israhel, et spiritus sanctus erat in eo.
[*]() et responsum acceperat ab spiritu sancto non uisurum se mortem, nisi prius uideret Christum domini.
[*]() et uenit in spiritu in templum. et cum inducerent puerum Iesum parentes eius, ut facerent secundum consuetudinem legis pro eo,
[*]() et ipse accepit eum in amplexus suos et benedixit deum et dixit:
[*]() nunc dimittis seruum tuum, domine, secundum uerbum tuum in pace,
[*]() quia uiderunt oculi mei salutare tuum,
[*]() quod parasti ante faciem omnium populorum,
[*]() lumen ad reuelationem gentium et gloriam plebis tuae Israhel.
[*]() et erat pater eius et mater mirantes super his quae dicebantur de illo.
[*]() et benedixit illos Symeon et dixit ad Mariam matrem eius: ecce positus est hic in ruinam et resurrectionem multorum in Israhel et in signum, cui contradicetur,
[*]() et tuam ipsius animam pertransiet gladius, ut reuelentur ex multis cordibus cogitationes.
[*]() et erat Anna prophetissa filia Fanuhel de tribu Aser. haec processerat in diebus
[*]( 1 (Luc. 2, 23-36) cf. Exod. 13, 2; Num. 8, 16 4 cf. Leu. 12, 8 15 cf. Beai. 8, 14; Rora. 9, 33; I Petro 2, 7 ) [*]( 1 quia-3 dictum om. ElL 2 uulbam B domini CtPY 3 bostiamJ ostiam di (sed di exp.) B dictum] scriptum T 8 responsus BI, responso B2 ab] a D VF AELS edd., v 9 prius om. T 13 amplexos suos C2 P1F, ulnas suas T M v deo B, dominum r 14 dimittis (s in ras.) CP 15 salutarem C\'P 17 reuelatione ClP gloria pleuis Bl 18 erant N1 H p Migne pater et mater eius g (v Sixt.) 19 illis T F 02N2 A2U praelv 21 et] et in T v 22 signo C1 contradicitur 01 23 pertransibit Y ϒϑπpgrmv 24 cogitationis ClPl profetissa BRW 2.) fanuhel B CP NQ H, fanuel RT OM AELU, phanuhel F, phanuel D edd., v ) 111
multis et uixerat cum uiro suo annis septem a uirginitate sua,
[*]() et haec uidua usque ad annos octoginta quattuor, quae non discedebat de templo ieiuniis et orationibus seruiens nocte ac die.
[*]() et haec ipsa hora superueniens confitebatur domino et loquebatur de illo omnibus qui expectabant redemptionem Hierusalem.
[*]() et ut perfecerunt omnia secundum legem domini,
[*]() ecce angelus domini apparuit in somnis Ioseph dicens: surge et accipe puerum et matrem eius et fuge in Aegyptum et esto ibi, usque dum dicam tibi; futurum est enim, ut Herodes quaerat puerum ad perdendum eum.
[*]() qui consurgens accepit puerum et matrem eius nocte et recessit in Aegyptum.
[*]() et erat ibi usque ad obitum Herodis, ut adimpleretur quod dictum est a domino per prophetam dicentem: ex Aegypto uocaui filium meum.
[*]() tunc Herodes uidens quoniam inlusus esset a magis iratus est ualde et mittens occidit omnes pueros qui erant in Bethleem et in omnibus finibus eius a bimatu et infra secundum tempus, quod exquisierat a magis.
[*]() tunc adimpletum est quod dictum est per Hieremian prophetam dicentem:
[*]() uox in Rama audita est, ploratus et
[*]( 1 (Luc. 2, 37-39 a) 8 *Matth. 2, 13 b-23 15 Os. 11, 1 22 Hierem. 31, 15 ) [*]( 1 VII H 2 sna om. H uidua] add. erat r a octoaginta Cl, octuaginta D P LXXXIIII M HAEL 3 discebat OlLl, discendebat W, descendit g 4 orationibus BR (uerc. cant. uindob. mon.), obsecrationibus cet., edd., v (δεήσεσι) ora AlElL 6 hierusalem] israhel p, israel rc raelv 7 et] hoc mattheus et RT perficerentur Bl 8 ecce] hoc mattheus ecce B, math. dicit et ecce (et om. E) AEL, matth. dicit: ecce ae, (sequitur in matheo) ecce r 10 aegypto CXP 12 accipit 01 13 nocte om. M recesait] secessit 02MQ E2 frc graelmv aegypto C1P 14 eius hterodis L impleretur gr 16 meum om. Ol herodis Cl ElL 17 quoniam] quod T (brix.), quia p esset] est B 18 mittens] timens Bx occidit om. Cl qui erant om. T (Lucif.) bethlem B CPF 20 eiquesierat Cl, exquęs. P, ef. 109, 5 (ήϰριβωσεν) ) 112
ululatus multus, Rachel plorans filios suos et noluit consolari quia non sunt.
[*]() defuncto autem Herode ecce apparuit angelus domini in somnis Ioseph in Aegypto
[*]() dicens: surge et accipe puerum et matrem eius et uade in terram Israhel; defuncti sunt enim qui quaerebant animam pueri.
[*]() qui surgens accepit puerum et matrem eius et uenit in terram Israhel.
[*]() audiens autem, quod Archelaus regnaret in Iudaea pro Herode patre suo, timuit illo ire. et admonitus in somnis secessit in partes Galilaeae.
[*]() et ueniens habitauit in ciuitate quae dicitur Nazareth, ut adimpleretur quod dictum est per prophetas: quoniam Nazareus uocabitur.
[*]() puer autem crescebat et confortabatur plenus sapientia, et gratia dei erat in illo.
[*]() et ibant parentes eius per omnes annos in Hierusalem in die sollemni paschae.
[*]() et cum factus esset annorum duodecim, ascendentibus illis in Hierosolymam secundum consuetudinem diei festi.
[*]() consummatisque diebus cum redirent, remansit puer Iesus in Hierusalem et non cognouerunt parentes eius.
[*]() existimantes autem illum esse in comitatu uenerunt iter diei et requirebant eum inter cognatos et notos.
[*]() et non inuenientes regressi sunt in Hierusalem requirentes eum.
[*]() et
[*]( 2 (Matth. 2. 19-23) 12 cf. Ioh. Chrysost. homil. in Matth. 9 18 *Luc. 2, 40-52 ) [*]( 1 multus om. B 4 aegyptum Q 5 enim sunt pg 6 consurgens * p v 7 terra BI W 8 iudaeam Bl 9 herode. (eras. s) B patri CP illuc D CP HAESU y2* rae et om. L 10 partis Bt 11 cinitatem ElL dicitur BR, uocatur cet., edd., v nazaret B, nazareph M 12 prophetam HAELS n l nazarenus 0, nazore.ua (eras. n) D hoc lucas nazareus uocabitnr Bt, naz. uoc. hoc lucas B2RTD, aaz. uoc. lucas dicit AELS a e, u. u. sequitur lucas r 14 in] cum W 15 diem B\' 16 factum Bl esset] add. iesus V x p r 17 in om. RT hierosolimam (hyer. 0) BT P5 ON A28, hierusolimam D CPl HAXEL 19 cum] ut g iesus om. CPVF1 21 comitata Bx 22 et om. AXEL r ) 113
factum est, post triduum inuenerunt illum in templo sedentem in medio doctorum audientem illos et interrogantem illos.
[*]() stupebant autem omnes qui eum audiebant super prudentia et\'responsis eius.
[*]() et uidentes admirati sunt. et dixit mater eius ad illum: fili, quid fecisti nobis sic? ecce pater tuus et ego dolentes quaerebamus te.
[*]() et ait ad illos: quid est quod me quaerebatis? nesciebatis quia in his quae patris mei sunt oportet me esse?
[*]() et ipsi non intellexerunt uerbum, quod locutus est ad illos.
[*]() et descendit cum eis et uenit Nazareth et erat subditus illis. et mater eius conseruabat omnia uerba haec in corde suo. et Iesus proficiebat sapientia, aetate et gratia apud deum et homines.
Iam hinc de praedicatione Iohannis narrari incipit, quam omnes quattuor commemorant. nam et Mattheus post illa uerba, quae ultima eius posui, ubi commemorauit ex propheta testimonium: [*]() quoniam Nazoreus uocabitur, sequitur et adiungit: [*]() in diebus autem illis uenit Iohannes baptista praedicans in deserto Iudaeae, et cetera. et Marcus, qui nihil de natiuitate uel infantia uel pueritia domini narrauit, hinc euangelii sumsit initium, id est a Iohannis praedicatione. [*]( 1 (Luc. 2, 46—52) 18 *Matth. 2, 23 19 Matth. 3,1 ) [*]( 2 sedentem om. F1 audientem (om. illos) p (ϰούοντα almiiv) interrogantem (om. illos) MQ EL ϒϑ ae. interrogantem eos T VF U a pl mv (έπερωτω̄ντα αύτούς) 3 qui audiebant eum r ae Z m (01 ®xo6ovts? αbτοῡ) 4 prudentiam BR P1 M responsus Pl 8 me om. Bx querebatis CP 9 ipse Cl 10 discendit ClP HElL 11 nazareph M 12 conseruat Rl haec] add. conferens V1 X praeI 13 et] at B sapientia] add. et BsRTDs gr aelmv 14 homines] finit exc. prim. W 15 praecatione C1 ElL * narrare Npg quam] cum HAELU1, quod J71 16 IIII H num Bl et om. BRT 17 prophetae (-ta R) testimonio RT 18 quondam Bx nazoreus (o 8. a B, ne 8. J. D) BD ClP 0 (uerc. ueron.), nazareus cet. (vaCwploç Cantabr., vaCwpatoç Uf.) 19 iohannis CtP H 22 i. e.] idem EL a om. HAelLSU iohannes ElL praedicationem H ) [*]( XXXXIII Ang. Sect. III pars 4. ) [*]( 8 )
114
sic enim exorsus est:
[*]() initium euangelii Iesu Christi filii dei,
[*]() sicut scriptum est in Esaia propheta: ecce mitto angelum meum ante faciem tuam, qui praeparabit uiam tuam.
[*]() uox clamantis in deserto: parate uiam domini, rectas facite semitas eius.
[*]() fuit Iohannes in deserto baptizans et praedicans baptismum paenitentiae in remissionem peccatorum, et cetera. et Lucas post uerba, ubi ait:
[*]() et Iesus proficiebat sapientia, aetate et gratia apud deum et homines, de Iohannis praedicatione iam sequitur dicens:
[*]() anno autem quinto decimo imperii Tiberii Caesaris procurante Pontio Pilato Iudaeam, tetrarcha autem Galilaeae Herode, Philippo autem fratre eius tetrarcha Itureae et Traconitidis regionis et Lysania Abillianae tetrarcha,
[*]() sub principibus sacerdotum Anna et Caifa factum est uerbum domini super Iohannem filium Zachariae in deserto, et cetera. Iohannes quoque apostolus in euangelistis
[*]( 1 *Marc. 1, 1-4 2 cf. Mal. 8, 1 4 cf. Esai. 40, 8 *8 Lnc. 2, 52 10 *Luc. 3, 1 et 2; cf. 1-20 ) [*]( 2 fili RlT CP E1 L dei] dauid JRL isia E, isaia L 3 praeparauit BRl OxMQ HElL 4 tuam] add. ante te E 7* g m v 5 iohannis CP H 6 baptimum C 7 remissione B L 8 sapientiae &P, sapientia et RTD* N1 graelm 10 praedicationem ClP dicens om. g anitem B 11 tiberi 221 EIL, tyberii T V N H, tiperii S 12 et 13 tetracha Cl, tetharca L, thetrarca V itnreae BRD V NlQ HAE (ueron. brix. iture uerc.), itnriae F N*, ityreae C, ityriae PSl, ituraeae cet., edd., v (tijs \'ltoupaiac) et trach. r. et lys. om. L traconitidis BiTD C2PVF ONMQ H r a, draconitidis B1C1 9 (drachonitidis uerc.), trachon. eel., edd., v (Τραχωνιτιδος) 14 regiones B lisania CP S gr, lisaniae M (brix.), lisa-nia (eras. sa) N abillianae BIOI, abilliane Dl MI, abilline M\'t abillina Q, abilianae (-ne) B3 Bl S (uerc. tleron. uind. brix.), abiliana H, abilene x, abilinae cet., edd., v (ri;, \'Αβιλλιαη̄ς Cantabr. m. 1) tetracha C, tetharca L, letrarcha Bl 15 caifa BRT, chaifa AE, caypha x p r, caipha cet., v 16 domini] dei Cl 0 L (too dsoo), om. M filium sachariae (zaccariae B) BRT (uerc.), zach. filium cet., edd., v (cf. infra 116, 7) 17 iohannis H ) 115
quattuor eminentissimus, posteaquam dixit de uerbo dei, qui est ipse filius ante omnia saecula creaturae, quia omnia per ipsum facta sunt, intulit continuo de Iohannis praedicatione ac testimonio dicens: fuit homo missus a deo, cui nomen erat Iohannes. unde iam uidendum est de ipso Iohanne quattuor euangelistarum narrationes quemadmodum non inter se discordent, non ut hoc a nobis per omnia requiratur aut exigatur quod modo fecimus de primordiis nati ex Maria Christi, quemadmodum inter se Mattheus Lucasque consentiant, ut ex utriusque narratione unam faceremus, demonstrantes tardioribus quemlibet eorum commemorando quod alter tacet uel tacendo quod alter commemorat non inpedire intellectum ueracis narrationis alterius, ut hoc exemplo, siue ut a me factum est siue alio modo commodius fieri possit, uideat unusquisque et in ceteris talibus locis fieri posse quod hic factum esse perspexerit.
Iam ergo, ut dixi, uideamus quattuor euangelistarum de baptista Iohanne consensum. Mattheus ita sequitur: in diebus autem illis uenit Iohannes baptista praedicans in deserto Iudaeae. Marcus non dixit (in illis diebus\'. quia nullam seriem rerum ante praemiserat, in quarum rerum diebus intellegeretur dicere, si diceret (in illis diebus\'. Lucas autem per potestates terrenas significantius ipsa tempora expressit [*]( 1 cf. Ioh. I, 1-5 4 Ioh. 1, 6 18 Matth. 3, 1 ) [*]( 2 secula omnia p creator B1 3 de om. L praedicationem B 5 iohannis Cl uid. est iam g iohanne] add. baptista K r aelm, atlà. quippe tf1 6 quattur B, IIII H non inter se BRT, inter se non cet., edd. 7 discordant H nt] ad B 8 exagatur Ol quo PHAEL r modo] nunc F1 ONMQ p 9 quomodo V consentiant C 10 ut om. L ex utrisque narrationem r una CP fecerimns P 11 tractet CP 13 siue ut] sicut CP 14 posset CXP 15 tabulis EtL 16 perspexerit (sp s. I.) L, perstrinxerit RT 19 iohannis H 20 iudae B M Hl, iudeae RT lPAE diebus illis jm raelm 21 rerum alt. om. R T 23 significantius B f, signiflcatiua RT Q, signatine D CPPVW ONMHAlEL pg, signantius (PV* AzBU q raelm ) [*]( 8* )
116
praedicationis uel baptismi Iohannis dicens:
[*]() anno autem quinto decimo imperii Tiberii Caesaris, procurante Pontio Pilato ludaeam, tetrarcha autem Galilaeae Herode, Philippo autem fratre eius tetrarcha Itureae et Traconitidis regionis et Lysania Abillianae tetrarcha,
[*]() sub principibus sacerdotum Anna et Caifa, factum est uerbum domini super Iohannem Zachariae filium in deserto. nec tamen intellegere debemus hos dies, id est hoc tempus harum potestatum, significasse Mattheum, cum diceret in illis diebus, sed in multo longioris temporis spatio uoluisse accipi quod ait in illis diebus. mox enim ut narrauit regressum de Aegypto Christum mortuo Herode, quod utique tempore infantiae uel pueritiae eius factum est, ut possit constare quod Lucas de illo, cum duodecim annorum esset, gestum narrauit in templo Hierusalem, cum ergo infantem uel puerum ex Aegypto reuocatum commemorasset, Mattheus continuo intulit: in diebus autem illis uenit Iohannes baptista, non utique tantummodo pueritiae illius dies insinuans, sed omnes dies ab eius natiuitate usque ad
[*]( 1 *Luc. 3, 1 et 2 12 cf. Matth. 2, 19-21 13 cf. Luc. 2, 42-50 17 Matth. 3, 1 ) [*]( 1 baptimi E 2 tiberi BIBI, tyberii T F N H, tiperii 81, om. EL 3 pylato N p tetracha Cl, tetrarca EL (et sic l. 5) tetrarcha a. g. h. ph. a. f. eius om. Bx, tetr.—deserto om. V 4 filippo R, phylippo F tetracha ClL, tetrarca E itureae BD Nl A1E1L, ituriae VF N1 A2E2. ityrae C, ityriae P, iturae 0, ituraeae BT traconitidis BD CPF ONMQ HAEL r, draconitidia g, trachonitidis BT f paelmv 5 regionis om. Bl lys.ani (i 8. I.) B, lisauia D F NM HAEL r r abillianae BBI, abilliana» (eras. et) O, abilli»ne 3f, abili.nae (eras. a) C, abiliana H, abylinę Q, abilinae cct., edd., v 6 caifa BT, chaifa AEL, caipha cet. 7 domini] dei Q EL iohanne. (eras. n) C zacchariae P, zaccariae B, zacar. R (ef. 114, 16) 9 signassep 10 diebus illis graelm 11 spatium CP N2 accipe ClP diebus illis l m 12 regressum] reuersum CPVF edd. 13 eius ona. Hl est] eius Bl 15 in ierusalem g 18 iohannis 01 H 19 insinuans s. o. dies om. B a RT eius om. RT ) 117
tempus, quo praedicare et baptizare coepit Iohannes, quo iam tempore Christi aetas iuuenilis inuenitur, quia coaeui erant ipse et Iohannes et triginta ferme annorum narratur fuisse, cum ab illo baptizatus esset.
Sed plane de Herode solet mouere nonnullos, quod Lucas narrauit in diebus baptismi Iohannis Herodem fuisse tetrarchen Galilaeae, quando etiam dominus iuuenis baptizatus est, Mattheus autem mortuo Herode dicit puerum legum ab Aegypto remeasse, quod utrumque uerum esse non potest, nisi duo fuisse intellegantur Herodes. quod cum fieri potuisse nemo nesciat, qua caecitate insaniant, qui procliuiores sunt ad calumniandum euangelicae ueritati quam paululum consideratiores, ut duos homines eodem uocabulo appellatos intellegant! cuius rei exemplis plena sunt omnia. nam iste posterior Herodes prioris Herodis filius fuisse perhibetur, sicut Archelaus, quem Mattheus in Iudaeae regnum patri mortuo successisse commemorat, sicut Philippus, quem fratrem tetrarchae Herodis et ipsum Itureae tetrarcham Lucas insinuat. rex enim fuit Herodes ille, qui quaerebat animam pueri Christi, Herodes autem alius , [*]( 6 cf. Luc. 3, 1-21 8 cf. Matth. 2, 19-22 10 cf. c. Donat. post collat. 12, 17 ) [*]( 1 et BRT, ac cet., edd. iohannis Ct quo iam] quod iam B, quouiam (quo C, qfim P, qm HAelL) CP HAEIL, quo E3 a, et quo U 2 iuuenilis aetaa l m iuuenalis D CPF ONlMQ HElL 5 sed] incipit altera pars excerptorum W 6 fuisset B ElL 7 tetrarchen (tetrachen Cl) B CPVF, tetrarchem ONl, tetrarcham RTD πχω, tetrarcha A, tetrarcam E, tetrarch§ H, tetrachae L, te thra archa W1 iabenis B\' 8 est om. B W iesum puerum R iesum] add. Ipm B 9 uerum om. g 11 sciat P qua] qui CP, quid V, quae R Nl cecitat§ueritate L insaniant BRT ON1MQ HAELU1W, insinuant D, insaniunt cet., edd. 12 ad calumniando CP ueritate Ll paulolum CP 13 ut] et CP 15 archilaus Otp 16 patre BT C2V HAE2U ϒ p g suscepisae V 17 filippus W tetrachae C\', tetrarcae E 18 itureae T F ONl A, itureue (u alt. exp. m. 1) B, ituriae D CP7 N7, iturae E1LW, ituraeae cet. tetracham Cl, tetrarcam AE 19 animam querebat Y )
118
filius eius non rex, sed tetrarcha dictus est, quod nomen Graecum a parte regni quarta inditum resonat.
VIII. Nisi forte hinc rursus quispiam moueatur: cum Mattheus dixerit ideo timuisse Ioseph cum puero redientem ire in Iudaeam, quia pro patre suo Herode Archelaus filius eius ibi regnabat, quomodo potuit ire in Galilaeam, ubi alius filius eius Herodes tetrarches erat. sicut Lucas testatur? quasi uero ipsa sint tempora, quibus tunc puero timebatur, quae nunc Lucas commemorauit, quae usque adeo mutata erant, ut in ipsa Iudaea non iam rex esset Archelaus. sed Pontius Pilatus non rex Iudaeorum, sed praeses erat, cuius temporibus agentes sub Tiberio Caesare filii maioris Herodis non regnum habebant, sed tetrarchiam. quod utique nondum factum erat, quando Ioseph timens Archelaum in Iudaea regnantem se in Galilaeam cum puero contulit, ubi et ciuitas eius erat Nazareth.
VIIII. An forte et hoc mouet, quomodo dicat Mattheus propterea cum puero Iesu parentes eius isse in Galilaeam, quia metu Archelai ire in Iudaeam noluerunt, cum propterea magis [*]( 3 cf. Matth. 2, 22; Lnc. 3, 1 16 cf. Matth. 2, 22 ) [*]( 1 eius om. W tetrarca HAE, te thar archa W grecum BRTD2V N AEL, gregum D1 CP 2 a] ut R indictam CPl resonat] sonat Q, finit fragm. alt. W 4 redientem BBT, rediente H.A.E\'LSU, redeuntem V ONM E* ax, redeunte D CPF ϒχψωedd. 5 iudaeura Bl, iudeam B CPF herode om. PY, herodem B 6 ibi] ubi Bl L potuerit l m 7 herodis HAEL tetrarces HI, tetrarchae (-cae E) AELU1, tetrarcha U2 iy.w edd. quiasi B, quia p 8 ipsa sint] ipsa in (in exp. m. 1) B, ipsas in M\\ ipsa sin* EL 9 muta A1E1L 10 iudeam Cx archilaua ClP pilatus BRTD ONM, pilatus qui cet., edd. 11 non] non iam BRT rei] ex Bl agentis BT MQ, agendis HAELU r g, gentes CP 12 fili Bl habebant om. M, habeant Bl 13 tetrarchian CPF, tetrarc*iam E, tetrarciam L erat] fuerat p 14 archilaum C\'P in pr. om. AlEL iudeam CP ElL se] sed Bl 15 intulit AELU orr 16 et om. HAELU T mobet Bl 17 eiussisse in B quia metu] quaetu Bl 18 archilai CI P ire in iudeam B, i in iudaeam B, in iud. ire cet., edd. propteream Bl )
119
isse in Galilaeam uideantur, quia ciuitas eorum erat Nazareth Galilaeae, sicut Lucas non tacuit. sed intellegendum est, ubi angelus in somnis in Aegypto dixit ad Ioseph: surge et accipe puerum et matrem eius et uade in terram Israhel, sic intellectum esse primo a Ioseph, ut putaret iussum se esse pergere in Iudaeam — ipsa enim primitus intellegi potuit terra Israhel — porro autem posteaquam conperit illic regnare filium Herodis Archelaum, noluit obicere se illi periculo, cum posset terra Israhel etiam sic intellegi, ut et Galilaea illic deputaretur, quia et ipsam populus Israhel incolebat. quamquam et alio modo solui possit haec quaestio. quia potuit uideri parentibus Christi cum puero, de quo talia per angelica responsa cognouerant, non esse habitandum nisi in Hierusalem, ubi erat templum domini, et propterea redeuntes ex Aegypto illuc eos ituros fuisse et illic habitaturos, nisi Archelai praesentia terrerentur. neque enim diuinitus iubebantur ibi habitare, ut de Archelao quod timebant deberent contemnere.
An et hoc aliquis dicit: quomodo ergo, sicut Lucas narrat, ibant parentes eius per omnes annos pueritiae Christi in Hierusalem, si Archelai timore illuc prohibebantur accedere? hoc mihi dissoluere non esset difficile, nec si aliquis euangelistarum expressisset, quamdiu ibi regnaret Archelaus. fieri enim poterat, ut per diem festum inter tam ingentem turbam [*]( 2 cf. Luc. 2, 4 3 Matth. 2, 13 20 cf. Luc. 2, 41 ) [*]( 1 ise Bl nazaret B 2 galilea B 5 a] ad Bl 8 herodes Bl M om. D se obicere T 9 possit D C2 et] a BlBT, del. B3, om. B Al 10 ipsa B 11 quaestio om. B 12 parientibus L 13 cognouenmt HAELU, didicerant prael 14 in om. r proptera Bl redeunt ElL 15 et om. B illic] add. eos p habituros B 16 archilai CP, abarchelai B inbebantur] habebantur (ur exp.) M 17 ibi] ubi M archil- CP (et sic saepius infra 21, p. 120, 4 et 7) 19 aliquis hoc HAELSU TK 20 pueritia CP 21 illic IP 22 dissaluere Bl, soluere g express. enang. r expreaisset AELS, add. et M ELU T 23 quandiu B, quando RT regnarit Bl Q )
120
latenter ascenderent mox reuersuri, ubi tamen aliis diebus habitare metuerent, ut nec sollemnitate praetermissa essent inreligiosi nec continua mansione conspicui. cum uero etiam de regno Archelai, quam fuerit diuturnum, omnes tacuerint, iste quoque intellectus patet, ut quod Lucas dicit per omnes annos eos ascendere solitos in Hierusalem tunc accipiamus factitatum, cum iam non timeretur Archelaus. quod si Archelai regnum aliquanto diuturnius ulla praeter euangelium prodit historia, cui fides habenda uideatur, illud quod superius dixi suffecerit, quod ita timebant parentes pueri habitationem in Hierusalem, ut tamen propter dei timorem festiuitatem sollemnem non praetermitterent, in qua latere facillime possent. neque enim incredibile est captatis temporibus oportunis uel dierum uel horarum accedere homines ad ea loca, in quibus esse formidant.
XI. Hinc etiam illa soluitur quaestio, si aliquem monet, cum iam sollicitus esset ille maior Herodes perculsus magorum nuntio, quod rex Iudaeorum natus fuisset, quomodo potuerint conpletis diebus purgationis matris eius tuto cum illo ascendere in templum, ut fierent circa eum secundum legem domini quae Lucas commemorat. quis enim non uideat etiam illum unum diem regem multis occupatum latere potuisse? si autem illud ueri simile non uidetur, quod Herodes, qui ualde sollicitus expectabat, quid sibi magi de puero renuntiarent, post [*]( 8 cf. Enaeb. Chron. ad a. 2029 16 cf. Matth. 2, 3; 16; Luc. 2, 22 23 cf. Matth. 2, 8 ) [*]( 2 metuerunt Bl, metuerant M sollemnitatem Olp 8 inregioai Bts1, inrelegiosi L etiam] iam g 4 omnes tacuerint quam fuerat diuturnum p omnis ClPF1 tacuerunt CP r 6 eos om. B accipiatur r 7 factitantum B1 si om. B 8 aliquantum g nulla g bistoria prodit r a el 9 adhibenda g 10 safficerit B3 PFl ON HL, suffeceret Cs, sufficeret B TD V M r, sufficiat r 13 incrediuile Bl cap I tis Bl, eaptiaitatis g opportunis B ON elm 16 hinc] ineipit tertium excerptum in W 17 herodis RT percussus V Q p magnorum Bl 18 potuerunt p, potuerant r 20 fieret BT 28 aerissimile Bl herodis RT balde Bx 24 nnntiarent RT p )
121
tam multos dies se sensit inlusum, ut transacto tempore purgationis matris eius et peracta circa infantem sollemnitate primogenitorum in templo Hierusalem, post etiam profectionem eorum in Aegyptum in mentem illi uenerit quaerere animam pueri et necare tot paruulos, si hoc ergo mouet, omitto dicere, quot et quantis occupationibus regia cura distendi potuerit et per plurimos dies ab illa intentione uel auerti omnino uel inpediri. neque enim enumerari possunt causae, quibus hoc potuerit accidere, quas tamen multas et magnas esse potuisse nemo ita rerum humanarum inexpertus est, ut aut neget aut dubitet. cuius enim cogitationi non occurrat, quam multa alia terribiliora regi nuntiari potuerint seu uera seu falsa, ut qui regem infantem post aliquot annos sibi uel filiis suis aduersaturum timuerat aliquorum magis propinquantium periculorum terroribus agitatus ab illa cura mentem abreptam in aliis proxime cauendis potius occuparet? ut ergo haec omittam, illud dico, posteaquam nihil Herodi magi renuntiauerunt, eum credere potuisse illos fallacis stellae uisione deceptos, posteaquam non inuenerunt quem natum putauerant, erubuisse ad se redire adque ita eum timore depulso ab inquirendo ac persequendo puero quieuisse. cum ergo post purgationem matris eius in Hierusalem cum illo uenissent et ea gesta essent in
[*]( 1 se om. BR MQ sentit EL 7 3 in t. in hieruBalem CPV 4 aegyptom Bl Hl 5 necare (ca 8. l.) B, necaret RT paruolos H si* P 6 quot] quod CP N1 W distentii Bl et om. Bl 7 auertiret C1, auerti... F, auerteret C2, anerterit P 8 impedirit C1 enumerari B, enumerare CP 9 potueritj potuit p accidere om. Ã, accedere P N H 10 expertus (tu exp. Bs) B M x, inexperitus L 11 cogitationi] dubitationi x 12 regi nuntiari] renuntiari B ut] aut A&LSU qui a. I. L, quod r 13 regi r aliquod HElL sini Bl 14 timuerit H 15 adreptam CP in aliis] malis g 16 occupare W 17 nihil om. CV magi om. W renantiauerunt Bl, non renuntiauerunt V 18 fallacis BRT MElLI, fallaci cet., tdd. stellae om. r, tellae ElLl 19 inbenernnt Bx putauerunt M 20 timere CP 22 eius] sue p, add. quae CP, add. quia p e ) uenissent (e ad initium lineae praem. m. 2) N et ea gesta essent om. P1 ) 122
templo quae a Luca narrantur, quia uerba Symeonis et Annae de illo prophetantium, cum coepissent ab eis qui audierant praedicari, ad pristinam intentionem reuocatura erant animum regis, admonitus per somnium Ioseph cum infante et matre eius fugit in Aegyptum. deinde diuulgatis rebus, quae in templo factae dictaeque fuerant, Herodes se a magis sensit inlusum ac deinde ad Christi mortem cupiens peruenire multos infantes, sicut Mattheus narrat, occidit.
XII. Mattheus ergo de Iohanne ita contexit: [*]() in diebus autem illis uenit Iohannes baptista praedicans in deserto Iudaeae [*]() et dicens: paenitentiam agite, adpropinquauit enim regnum caelorum. [*]() hic est enim qui dictus est per Esaiam prophetam dicentem: uox clamantis in deserto: parate uiam domini, rectas facite semitas eius. Marcus quoque et Lucas consentiunt hoc Esaiae testimonium esse de Iohanne. nam plura uerba etiam consequentia ex eodem propheta Lucas comrnemorauit, cum de baptista Iohanne narraret. Iohannes autem euangelista ipsum Iohannem baptistam de se ipso idem testimonium Esaiae protulisse commemorat, sicut nunc Mattheus dixit quaedam Iohannis uerba, quae alii non dixerunt. praedicans, inquit, in deserto [*]( 1 cf. Lac. 2, 22-39 4 cf. Matth. 2, 3-16 9 Matth. 3, 1-8 15 cf. Marc. 1, 3; Luc. 3, 4 18 cf. Ioh. 1, 23 ) [*]( 1 quae om. CP 3 praedicare F ad] aa (a alt. exp. m. 1) B ittentionem Bx reuocaturi (i add. m. 2) erant W, reuocauerant r animam Q 4 somnum P1 N pg 5 aegypto C deinde om. N diuulgatis BRT, deuulgatis N1, dinulgatis autem N2, uulgatis cd., edd. 6 templum BRTD factaeq- dicte Bl, facta dictaeque C\' fuerunt M, erant p a om. AEU Y 7 multos 8. I. add. T 8 occidit] finiunt excerpta W 9 ergo] uero CPVF ON pgelm, om. (spatio uacuo rel.) M iohann.e (eraa. a) B complexit g 10 iohannis B C\'P HL 11 adpropinquabit (appr. F, apr. p) R2D1 C1 Y HElL pgra 13 seiam Bl, isaiam N EL clamantes Cl Hl 14 pa. ratem B 15 hoc] ita. B 16 consequentiam B 18 narrarent CP iohannis CP 19 baptista B se om. B eseiae B 20 matheus nunc gr )
123
Iudaeae et dicens: paenitentiam agite, adpropinquauit enim regnum caelorum. haec uerba Iohannis alii praetermiserunt. iam uero quod sequitur Mattheus et adiungit: hic est enim qui dictus est per Esaiam prophetam dicentem: uox clamantis in deserto: parate uiam domini, rectas facite semitas eius, ambigue positum est, nec elucet, utrum ex persona sua idem Mattheus hoc commemorauerit, an adhuc uerba eiusdem Iohannis secutus adiunxerit, ut totum hoc Iohannes dixisse intellegatur: paenitentiam agite, adpropinquauit enim regnum caelorum. hic est enim qui dictus est per Esaiam prophetam, et cetera. neque enim hoc mouere debet, quia non ait (ego sum enim qui dictus sum per Esaiam prophetam\', sed ait hic est enim qui dictus est. solet quippe esse talis locutio et ipsorum euangelistarum Matthei et Iohannis. nam et Mattheus dixit: inuenit hominem sedentem in teloneo, nec dixit \'inuenit me\', et Iohannes: hic est, inquit, discipulus, qui testimonium perhibet de his et scripsit haec et scimus quia uerum est testimonium eius, non dixit \'ego sum\' aut \'uerum est testimonium meum\'. dominus autem ipse saepissime dicit filius hominis aut filius dei, et non dicit \'ego\', et: oportebat, inquit, Christum pati et resurgere
[*]( 16 Matth. 9, 9 17 Ioh. 21, 24 21 Matth. 9, 6; 16, 27; 17, 9; Marc. 8, 31; 38 Ioh. 5, 25 22 *Luc. 24, 46 ) [*]( 1 iudae B, iudeae RTD P adpropinquabit (appr. V, apr. p) R2Dt CSF ElL pgr a 4 qui dictus est] qui dictus B (& ρηϑεις) eseiam B (ueron.) prophetam isaiam r a elm 5 clamantes C HI 6 anbiguae B, ambiguae R 7 sua] esaiae B2 8 commemorat A1, -ret g, -rauit r sequBtus Bl P 0, sequuturus B2 9 adiunxit p r 10 adpropinquabit D CPV AE1L rael 11 est pr. om. E1 enim om. CPVF \'f p esaeiam B prophetam] add. dicentem V 12 mobere Bl enim sum r 13 eseiam B eat enim om. p 14 esse om. Q, esset Hl tales C\'P\', aliis H.AIE\'L, quasi de aliis ael talis esse locutio y, talis locntio esse X r et om. R X r ^ iohannes AE1L nam in ras. N 16 teloneo] caeloneo JB1, theloneo AlU r, teloginio (gi in ras.) H, theolonio p g, telonio m v 17 iohannis ClP H 19 eius] est Bl 20 suum B 22 resurgere] add. a mortuis V l m v ) 124
tertio die, non ait \'oportebat me pati\'. potuit ergo et Iohannes baptista, cum dixisset: agite paenitentiam, adpropinquauit enim regnum caelorum, de se ipso adiungere quae sequuntur hic est enim qui dictus est per Esaiam prophetam, et cetera, ut post uerba eius Mattheus ita narrationem contexat: ipse autem Iohannes habebat uestimentum de pilis camelorum, et cetera. quod si ita est, non mirum si et interrogatus, quid diceret de se ipso, sicut narrat Iohannes euangelista: ego, ait, uox clamantis in deserto, sicut iam dixerat praecipiens, ut agerent paenitentiam. de uestitu uero eius et uictu ita Mattheus sequitur dicens: ipse autem Iohannes habebat uestimentum de pilis camelorum et zonam pelliciam circa lumbos suos. esca autem eius erat lucustae et mel siluestre. hoc et Marcus dicit paene totidem uerbis, ceteri autem duo tacent.
Sequitur ergo Mattheus et dicit: [*]() tunc exibat ad eum Hierosolyma et omnis Iudaea et omnis regio circa Iordanen [*]() et baptizabantur in Iordane ab eo confitentes peccata sua. [*]() uidens autem multos Pharisaeorum et [*]( 6 Matth. 3, 4a 9 Ioh. 1, 23 12 *Matth. 3, 4 14 cf. Marc. 1, 6 a 16 *Matth. 3, 5—12 ) [*]( 1 tertia RTD F2 HAELU yrc v tertio die om. Y ait] dixit l 2 iohannis CXP adpropinquabit D V L pge 3 se om. RT 4 enim bis Bl 5 eseiam B 9 ait om. B clamans B 10 dixi erat AE 11 uestimentu CxFl, aestimento C2PYF2 cfi prael uero BRTD ael, om. M, autemp, ergo cet. ita] etiam B 12 haueuat Bl uestimentum] bestitum B\', uestitum B2R (ueron.) 13 zona pellicia (-tia NM) ONMQ pelliceam n gelm lurouoa B suos BRTD rael (corb.), eius cet. 14 lacustae BR, locnstae TD OlMQ rlm, lucusta F H, locusta CPV 02N ALU pgae siluaestrae B, siluestrae EL. silu. edebat IP-ALU t K a e (Marc. 1, 6) 15 autem] auditem Bl 16 XIII Sequitur (capitum numeri deinceps uno pl. usque ad XXXII) M exibat 22 CPF Q E* r v, exiuat B, exibant V, exiebat (exsi,bat 0) TD ON2M1 HAWLU g. exbibat N1 hiernB- C H-AEL, -lima RT VF N L 18 iordanen RTD F M, iordannem B EL, iordanne C1, iordane P, iordanem cet. et baptizabantur in iordane om. CP AEL in iordanem Bl ab eo in iordane D Q v 19 fariseorum B, phariseorum PF N )
125
Sadducaeorum uenientes ad baptismum suum dixit eis: progenies uiperarum, quis demonstrauit uobis fugere ab ira futura?
[*]() facite ergo fructum dignum paenitentiae
[*]() et ne uelitis dicere intra uos: patrem habemus Abraham; dico enim uobis, quia potest deus de lapidibus istis suscitare filios Abrahae.
[*]() iam enim securis ad radicem arborum posita est; omnis ergo arbor, quae non facit fructum bonum, exciditur et in ignem mittitur.
[*]() ego quidem uos baptizo in aqua in paenitentiam; qui autem post me uenturus est fortior me est, cuius non sum dignus calciamenta portare; ipse uos baptizabit in spiritu sancto et igni,
[*]() cuius uentilabrum in manu sua et permundabit aream suam et congregabit triticum suum in horreum, paleas autem conburet igni inextinguibili. haec omnia dicit et Lucas eadem paene uerba Iohannis expromens. et ubi aliquid uarium est in uerbis, ab eadem tamen sententia non receditur, uelut cum dicit Mattheus Iohannem dixisse et ne uelitis dicere intra uos: patrem habemus Abraham, ille autem
[*]( 15 cf. Luc. 3, 7-17 18 Mattb. 3, 9; Lnc. 3, 8 ) [*]( 1 sadduceorum BTD F Q, sadducheorum 22, saducaeorum H, saduceorum VAEL, saduchcorum N 2 quis-horreum om. T, add. et cetera usq. ad illud nbi ait T demonstraoit] ostendit V (cf. Luc. 3, 7) 3 fugire CtP El ab ira futura BR HAELU (ueron. sgm. Eg. RIO.), a futura ira CPVF ONQ pgaelm (corb.), a (ab D) uentura ira D M rx (ἀπὸ τη̄ς μελλούσης oprfj?) fructuB dignos V 4 uellitis H, uelletis ClPFl 5 quia BRD, quoniam cet., edd., v potens Ml, potens est D V Q HA2U pgrv (86varat, potest opt. Vulg. codd.) dl Bl 6 de BRD v, ex CPVF ONMQ HAELU edd. (uerc. veron. corb. brix.) habrahe Q, arborae B 7 arboris HLU prae omnes Cl 8 exciditur ClF ONlMlQ ElLl ... mittitur Bl ONlMlQ ElL, excidetur... mittetur cetedd., v (exxoKtetat... βάλλστι) 9 igne Bl baptizo uos V y v in pr. om. V 10 me s. Z. M 11 cui ElL calceam. Z m 12 uobis P baptizauit B ClPF M L 13 pennandauit Bl 14 congregauit B Q horreom] add. suum M 16 iohannis] subanni (exp. m. 2) B eipromens B OF1 O BlEIL g, eiprimens cet. 17 sententiam Bl 18 iohannen CP, iohanne B nellitis CP H ille autem--abraham om. A lL ) 126
et ne coeperitis dicere: patrem habemus Abraham, iste ego quidem uos baptizo in aqua in paenitentiam, ille interponit interrogationem turbarum, quid facerent, et eis respondentem Iohannem de bonis operibus tamquam de fructibus paenitentiae, quod Mattheus omisit, deinde in cordibus suis cogitantibus de illo, utrum ipse esset Christus, eum dicit respondisse ego quidem aqua baptizo uos, non dixit (in paenitentiam\'. deinde Mattheus: qui autem, inquit, post me uenturus est fortior me est, ille uero: uenit autem, inquit, fortior me. item Mattheus: cuius non sum, inquit, dignus calciamenta portare, ille autem: cuius non sum dignus soluere corrigiam calciamentorum eius. quod et Marcus dicit, cum cetera taceat. nam post commemoratum habitum et uictum eius secutus ait:
[*]() et praedicabat dicens:
[*]() uenit fortior me post me, cuius non sum dignus procumbens soluere corrigiam calciamentorum eius.
[*]() ego baptizaui uos aqua, ille uero baptizabit uos spiritu sancto. de calciamentis ergo hoc a Luca distat, quod addidit procumbens, de baptismo autem hoc ab utroque, quia non dixit et igni, sed tantum spiritu sancto. sicut enim Mattheus, ita et Lucas dixit et eodem ordine: ipse uos baptizabit in spiritu et igni, nisi quod Lucas non
[*]( 2 Matth. 3, 11 a; cf. Lno. 3, 10-15 7 Luc. 3, 16 a 8 Matth. 3, 11 b; Luc. 3, 16 b 10 Matth. 3, 11 c; Luc. 3, 16 c 14 Marc. 1, 6b-8 ) [*]( 1 iste-paenitentiam om. F1 iste] ille B, om. RTD 2 qui. dem] inquid CP, inquit V paenitentia AELU ille om. B, ille scilicet lucas r 4 iohannen CP 5 in om. BBT 8 paenitentia B AEL inquit om. TD, inquid CPFI 9 uenturus est post me CPV uenturum Bx illi &PF1 ueniet Q v autem om. V$r 12 eine om. CPF ON AEU Tlt pg 18 post commemoratum om. A*EL 15 sum om. EtL 16 eius om. ONQ 17 baptizoni uos B1, baptizo uiuos A, baptizo uos V N g baptizauit BItlT1 18 a luca distat] aliud iste HAELU, aliud distat g 20 et igni-lncas dixit om. B tantum HAELU e, add. in cet. 21 uos] uero aeI 22 baptizauit BRl ClPF M H L in spiritu] add. sancto BBTD M nisi quod -in spiritu sancto om. CPF g ) 127
addidit sancto, sicut Mattheus dixit in spiritu sancto et igni. his tribus adtestatur Iohannes euangelista, cum dicit: Iohannes testimonium perhibet de ipso et clamat dicens: hic erat quem dixi: qui post me uenit ante me factus est, quia prior me erat. sic enim ostendit tunc eum hoc dixisse, quando eum illi dixisse commemorant, repetisse autem et commemorasse quod iam dixisset, cum ait: hic erat quem dixi: qui post me uenit.