De Consensu Evangelistarum
Augustine
Augustine. Sancti Aureli Augustini Opera, Sectio III, Pars IV (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 43). Weirich, Franz, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1904.
Hoc sane non ab re fuerit admonere in hoc miraculo de septem panibus quod duo euangelistae Mattheus Marcusque posuerunt, quia si aliquis eorum id dixisset, qui de illis quinque panibus non dixisset. contrarius ceteris putaretur. quis enim non existimaret unum idemque factum esse, non autem integre et ueraciter siue ab illo siue ab aliis siue ab omnibus fuisse narratum, sed aut illum pro quinque panibus septem, dum falleretur, commemorasse aut illos pro septem quinque aut utrosque mentitos uel obliuione deceptos? hoc et de duodecim cophinis et de septem sportis opinaretur quasi contrarium, hoc de quinque milibus et quattuor milibus eorum qui pascerentur. sed quia illi qui miraculum de septem panibus narrauerunt nec illud de quinque tacuerunt, neminem mouet et utrumque factum omnes intellegunt. hoc ideo diximus, ut sicubi simile inuenitur factum a domino, quod in aliquo alteri euangelistae ita repugnare uideatur, ut omnino solui non possit, nihil aliud intellegatur quam utrumque factum esse et aliud ab alio commemoratum, sicut de centenis et quinquagenis discumbentibus commendauimus, quia, si non etiam illud utrumque aput unum inueniremus, contraria singulos dixisse putaremus.
LI. Sequitur Mattheus et dicit: [*]() et dimissa turba ascendit in nauiculam et uenit in fines Magedan, et cetera usque ad illud ubi ait: [*]() generatio mala et adultera [*]( 2 cf. Matth. 14, 15; Marc. 6, 35; Luc. 9, 12; Ioh. 6, 5 18 cf. supra c. 46, n. 98 22 Matth. 15, 39 24 *Matth. 16, 4 a ) [*]( 3 id dixisset et B qui] quod BB, quid M 4 cet.] et ceteris R 7 illum pro-commem. aut om. B 8 illo B pro om.AexL 9 de om. A1E1L 10 cofinis CP N, coff. T 11 et] et de m 12 sed om. B 13 quinque] add. panibus RTD ra mouit ClP 14 et om. B HAelL 15 simile om. AlElL quo in aliquo CIP, in quo aliquis r alteri] aliter B 16 uideantur BJ 19 commemorauimus rael qui ON 20 contrarium g 22 et dim.-naoiculam (spat. uac.) om. L demissa C\'P 23 nauicula Clp H finis 0P maiedan AEL, macedon p 24 ait] uit Bl ultera AXEXL )
Sequitur Mattheus: (et relictis illis abiit. [*]() et cum uenissent discipuli eius trans fretum, obliti sunt panes accipere. [*]() qui dixit illis: intuemini et cauete a fermento Pharisaeorum et Sadducaeorum, et cetera usque ad illud ubi ait: [*]() tunc intellexerunt, quia non dixerit cauendum a fermento panum, sed a doctrina Pharisaeorum et Sadducaeorum. haec eadem etiam Marcus et eodem ordine digerit. *
Sequitur Mattheus: [*]() uenit autem Iesus in partes [*](2 cf. Matth. 12, 39; cf. supra c. 39 5 cf. Marc. 8, 10-12 17 Matth. 16, 4 b-6 21 ib. 12 23 cf. Marc. 8, 13-21 25 *Matth. 16. 13 et 14 ) [*]( 2 ionae] add. prophetae DV yiu edd. praeter g iam] etiam RTD gral 6 subiecit V 11 mobeat B 13 dauitur B 14 est etenim B putabant N 17 et-eius om. (spat. uac.) L habiit T NQ H 18 benissent Bl 20 faris. T, fariss. H et sadduc. om. L saduc. T CP AE edd., sadduch. R 21 tunc om. B 22 fermentum ClP 23 saduc. T HAEL, saduch. N, sadduch. R eadem] etiam Bx 24 et om. N1 p eodemque p digerit] dixit (ix in ras.) C, di- Ierit P 25 nenit-philippi om. (spat. uac.) L autem om. B )
Iam etiam dixisse me recolo, ne quis arbitretur quod hic Petrus nomen accepit, ubi ait illi: tu es Petrus et super hanc petram aedificabo ecclesiam meam. non enim accepit hoc nomen, nisi ubi Iohannes commemorat ei dictum [*]( 5 *Matth. 16, 19 6 cf. Marc. 8, 22-29 9 *Marc. 8, 24 10 cf. Luc. 9, 18-20 15 cf. Marc. 8, 27 17 cf. supra 1. 2, c. 17, n. 34; infra 1. 4, c. 3, n. 4 18 Matth. 16, 18 ) [*]( 1 caesariae (ces. r) AlS r ae, -raeae B 2 me om. V ONM ϒϰχψω edd. praeter m, eras. D, del. S2 homines] omnes T 3 ad R, ait B ille Bl dixerunt om. T iohannen Cl, -nne P 4 helia B P, elian Ct, eliam C3F edd. hieremian C1, -mia P, geremiam T, hyeremyan M, ier. (iher. p) edd. 5 solueritis RT AEL y r l (colb.) 6 in] et in RTD AEL 7 (ueron. brix.), edd. praeter g; v 8 domine 9 9 aicutj uelut v (uer. brix. corb.) anbulantes B 10 tecordatur B 12 ordinis ClP 13 illum om. g 14 dixitj dixerit M solus esset RTD orans om. CP orans solus p 15 autem] cuitem Bl, cui item B2 16 esse interrogatos g mouit ClPFl qui] qui putat quod H2AEL T gael oriant CP 17 me recolo dix. X, ipse me recolo dixisse rael hic om. D, hoc e 18 accipit R Q, acceperit HAEL 7 a elm illi ait <1 edd. praeter g illi om. XW 19 non] nec p )
Sequitur Mattheus et dicit: [*]() tunc praecepit disci- suis suis. ut nemini dicerent, quia ipse esset Iesus Christus. [*]() exinde coepit Iesus ostendere discipulis suis, quia oporteret eum ire Hierosolyma et multa. pati a senioribus et scribis, et cetera usque ad illud ubi ait: non sapis ea quae dei sunt, sed ea quae hominum. haec eodem ordine subnectunt Marcus et Lucas; sed Lucas de Petro, quod passioni Christi contradixerit. tacet.
Sequitur Mattheus: tunc esus dixit discipulis suis: si quis uult post me uenire. abneget semet ipsum et tollat crucem suam et sequatur me, et cetera usque ad illud ubi ait: [*]() et tunc reddet unicuique secundum opus eius. hoc et Marcus subiungit eundem ordinem seruans; sed ipse non dicit de filio hominis uenturo cum angelis suis, ut reddat unicuique secundum opus suum. commemorat tamen [*]( 1 Ioh. 1, 42 2 cf. Marc. 3. 16-19 7 Matth. 16, 20-21 12 ib. 23 13 cf. Marc. 8, 30-33; Luc. 9, 21 ct 22 15 Matth. 16, 24 18 ib. 27 19 cf. Marc. 8, 34—38 ) [*]( 1 uocaris B, uocaueris Tl ClP HL caefas F, cheph. HAE (cf. 135, 15) 3 iohannen CVP 4 quiaj qui B 5 nomine R ut] quod CPV 6 tunc om. r, nunc a sit] est AlELS y 7 tunc-dicerent om. (sp. uac.) L praecipit 6\'1 8 neminem C\'P esset] est T V (Ept. Tol.) iesus otn. r, s. l. E 9 inde B, et inde r 10 ire I add. in Q hierosolyma B ClP, hierusolima L, hyerosolima T O. hierasolymam C2 HE, hierosolimam VF N 12 se (om. ea) R 13 hoc V X r ordinem CXPF N subnectunc B-ctit B2 14 passione CP BlEIL, -nem C2 AS 15 tunc-me om. (sp. uac.) L iesns om. T\' 18 uit B1 reddat B secundum] iuxta RTD (Rw.) 19 opus (us in ras.) N, opera ϰχωr v eius] suum V \'L p, 0na yw r 20 uentnrus HAelL )
LVI. Sequitur Mattheus: [*]() amen dico uobis. sunt quidam de hic stantibus, qui non gustabunt mortem. donec uideant filium hominis uenientem in regno suo. et post dies sex assumsit Iesus Petrum et Iacobum et Iohannem fratrem eius, et duxit illos in montem excelsum seorsum, et cetera usque ad illud ubi ait: nemini dixeritis uisionem, nisi filius hominis a mortuis resurgat. haec uisio domini in monte coram tribus discipulis, Petro. Iacobo et Iohanne, ubi etiam de caelo illi testimonium paternae uocis perhibitum est, a tribus euangelistis eodem ordine commemoratur et ad easdem omnino sententias; sed cetera secundum ea genera locutionum diuersa sine ulla sententiarum diuersitate, quae multis locis superius demonstrauimus, uideri a legentibus possunt. [*]( 1 *Marc. 8, 38 6 cf. Luc. 9, 23-26 9 Matth. 16, 28 et *17, 1 15 ib. 9 18 cf. Marc. 8, 39 et 9, 1-9; cf. Luc. 9, 27-36 ) [*]( 1 enim om. pr confessus TD CPV N E1 7 grl 2 adaltera Bl 3 confundet Q x e, confitebitur C2V N2 E2 ϒψ r l, confitetur D g 4 uerit B1 gloriam suam HAL, gloria patris sui gv sanctis] suis p r 5 quaj quia ClP ON AE 6 luctus Bl 7 multo A g 8 simillimo XW r 9 sequitur] inCtp. Ellg. Exc. quartum 11 uenientem om. .AtWL 12 et om. B assumBit B (opt. Vulg. codd.), adsmnsit Rl (brix. Am. Rw. al.), adsumpsit R2TX P AlEL (ttere. ueron. colb. Ept.). assumpsit TP-D χψω edd., adsumit 6\'1 M HAJ. assumit C2V ONQ v (παραλαμβάνεl); cf. Luc. 9, 28 13 iohannen CP ducit C* r (avafsoei) 15 nisi BRTD. donec cet., edd., v; cf. Marc. 9, 8 (9) 19 et om. r ad om. R AEL 7 r eadem omn. sententia E1 y r omninoI pene p 20 ceteras B locutionem B diuersas AEXL 22 uidere Cl P )
Quod autem Marcus post sex dies factum dicit, sicut Mattheus, Lucas autem post octo, non contemnendi sunt, si quos mouet, sed ratione reddita instruendi. dies enim quando enuntiamus dicentes \'post tot dies\\ aliquando non adnumeramus eum, in quo loquimur, et eum, quo res ipsa futura est, quam praenuntiamus uel pollicemur, sed medios, post quos re uera plenos adque integros illud futurum est. hoc fecit Mattheus et Marcus. excepto eo die, quo haec loquebatur Iesus, et illo, quo exhibuit memoratam in monte uisionem. medios dies intuentes dixerunt post sex dies, quod ille adnumeratis finalibus, id est primo adque ultimo, dixit post octo dies, eo loquendi modo, quo pars pro toto commemoratur.
Item quod Lucas ait de Moyse et Helia: [*]() et factum est, dum discederent ab illo, ait Petrus ad Iesum: praeceptor, bonum est nos hic esse, et cetera, non debet putari contrarium ei quod Mattheus Marcusque ita coniunxerunt Petrum hoc suggessisse, quasi adhuc Moyses et Helias cum domino loquerentur. non enim expresserunt, quod tunc. sed tacuerunt potius, quod iste addidit, illis discedentibus hoc Petrum de tribus tabernaculis faciendis domino suggessisse. addidit etiam Lucas intrantibus illis in nubem factam esse uocem de nube. quod illi non dixerunt, sed nec contra dixerunt. [*]( 1 cf. Marc. 9, 2; cf. Matth. 17, 1; cf. Luc. 9, 28 14 Luc. 9, 33 17 cf. Matth. 17, 4; cf. Marc. 9, 5 ) [*]( 2 si om. Fl g (Eug. cod. VaticamtS) 5 loquitur B et om. B 6 pronuntiamuB T, renuntiamus Sl pollicimur ClP 8 mattheus et om. HAelL quod HlAELSl 9 montem B ClP 3IQ AlS (Eug. cod. Ambr.) uisione B 10 intuens dixit HAelLS1 illi HAELS 11 adnumeratos Hl, -ti ElLS! dixerat CPV <1 p g, dixerunt HAELS1 12 eo loqu.] eloquendi M AEL 14 mose C1 M (Eug.) moysi N1 15 dum] cum v ad iesum om. Hl 16 nos otn. IlIBI, nobis Eug. hic esse om. 111 17 ita om. Q 20 discentib. B\\ discendentib. B3 CP r, dicentibus HAEXL 22 addit RT CPV ON HAEL l etiam] eam Bl 23 sed nec contra dixerunt om. B c. dil.] finit Eug. Exc. quartum )
LVII. Sequitur Mattheus: [*]() et interrogauerunt eum discipuli dicentes: quid ergo scribae dicunt quod Heliam oportet primum uenire? lla t ille respondens ait eis: Helias quidem uenturus est et restituet omnia: [*]() dico autem uobis quia Helias iam uenit, et non cognouerunt eum, sed fecerunt in eo quaecumque uoluerunt. sic et filius hominis passurus est ab eis. [*]() tunc intellexerunt discipuli, quia de Iohanne baptista dixisset eis. hoc idem Marcus etiam hunc ordinem seruans commemorauit et in nonnulla diuersitate uerborum. nusquam tamen ab eiusdem sententiae ueritate discessit; sed ipse non addidit intellexisse discipulos, quod Iohannem dominus significasset dicendo, quod Helias iam uenerit.
LVIII. Sequitur Mattheus et dicit: uet cum uenisset ad turbam. accessit ad eum homo genibus prouolutis ante eum dicens: domine, miserere filii mei, quia lunaticus est et male patitur, et cetera usque ad illud ubi ait: [*]() hoc autem genus non eicitur nisi per orationem et ieiunium. hoc et Marcus et Lucas eodem etiam ordine memorant sine ulla repugnantiae quaestione.
LVIIII. Sequitur Mattheus dicens: [*]() conuersantibus autem eis in Galilaea dixit illis Iesus: filius hominis [*]( 1 Matth. 17, 10-13 9 cf. Marc. 9, 10-12 14 *Matth. 17, 14 et 15 18 Matth. 17, 20 19 cf. Marc. 9, 16-28; cf. Luc. 9, 38-43 21 *Matth. 17, 21 et 22 ) [*]( 2 discipuli] add. eius D r aeZ (brix. mon. Rio.), add. auToti Vat. Ephr. Cant. discentes B 3 elian C1, helian MElL, ea B.B1 oportet (portet Bl) BRTD (uerc. ueron. corb. br.), oporteat cet., edd., v (sst) 4 ait eis om. Hl restituit 6nP 5 ueni RT1 6 eo] eum RTD CPVF χψω edd. praeter m (pal.) 8 intell.] cognouerunt g 9 eis om. CPY idem om. RTD etiam marcus RTD 10 nulla B AelL uerborum-ueritate om. CP 12 addit AEL y iohannen Clp, de iohanne Q 13 benorit B1 15 prouolutns OW E2 \'( prv 16 miserire C1 filii om. B. fili R1T L me E2L 18 gens AxElL icitur B 20 quaestionem B OJII 22 autem om. AEL y eis] illis AEL Y galileam BBT M (ueron.) )
Sequitur Mattheus: [*]() et cum uenissent Capharnaum.
accesserunt qui didragma accipiebant ad Petrum et dixerunt ei: magister uester non soluet didragma [*]() ait: etiam, et cetera usque ad illud ubi ait: [*]() inuenies staterem, illum sumens da eis pro me et te. hoc solus iste commemorat, quo interposito eundem ordinem sequitur, in quo cum eo etiam Marcus et Lucas pariter ambulant.
Sequitur ergo idem Mattheus et dicit: [*]() in illa hora accesserunt discipuli ad legum dicentes: quis putas maior est in regno caelorum? [*]() et aduocans Iesus paruulum statuit eum in medio eorum et dixit: [*]() amen dico uobis, nisi conuersi fueritis et efficiamini sicut paruuli, non intrabitis in regnum caelorum, usque ad illud ubi ait: [*]() sic et pater meus caelestis faciet uobis, si non remiseritis unusquisque fratri suo de cordibus uestris. ex isto aliquanto prolixiore domini sermone non omnia, sed quaedam Marcus eundem sequens ordinem posuit, quaedam etiam ipse quae Mattheus non dicit inseruit. totus autem [*]( 3 cf. Marc. 9, 29—31; cf. Luc. 9, 44 et 45 4 Matth. 17, 23 et 24 7 ib. 26 11 Matth. 18, 1-3 17 ib. 35 19 cf. Marc. 9. 33-49 ) [*]( 1 manibus BRTD (ueron. sang. corb., cf. Marc. 9, 31; Luc. 9, 44: cf. Locut. in Hept. 2, 24), manus cet., edd., v 2 tertia TD V H2E2 yl edd.praeter r, v et om. Q 3 commemorat BRT 4 mattheus] add. et dicit H, add. dicens m cafarn. CP ON 5 d*id***ma Bl, dragmam RT dydragma (-mam A2) HAlElL, didragmam p, didrachma B2 ael mv 6 uester om. Bt soluet BRTD C1PF1 0 HA lElL, soluit cet., edd., f (nut) dragma (-am R) RT, dydragma HAIEL, didragmamp, didrachma B aelmv 7 illum B inueniens N1 Hl 8 stateram Di, steterum dlElL eis] illum r tej add. et A3 9 quod B eodem ordine B1 ordinem om. CP 11 ergo om. RD idem om. RlD ora BRl 12 qui AlEIL 13 iesus om. r 14 medium RT1 eorum] illorum l 16 intrauitis Bl caelorum] add. et ca. g 20 seruans r quaedaminseruit om. R 21 ipsa B* inaeruit] in sermone CP )
LXII. Sequitur Mattheus ita narrans: [*]() et factum est. cum consummasset Iesus sermones istos, migrauit a Galilaea et uenit in fines Iudaeae trans Iordanen. [*]() et secutae sunt eum turbae multae, et curauit eos ibi. [*]() et accesserunt ad eum Pharisaei temtantes eum et dicentes: si licet homini dimittere uxorem suam quacumque ex causa? et cetera usque ad illud ubi ait: [*]() qui potest capere capiat. hoc et Marcus commemorat [*]( 5 cf. Lnc. 9, 46-48 9 cf. Ioh. 20, 23 12 cf. Matth. 18. 18 et 16, 19 18 Matth. 19, 1-3 25 ib. 12; cf. Marc. 10, 1-12 ) [*]( 1 suscipimus CP 2 debet B 3 lucet HAL, luceat El 4 eique] et quod l 5 statuit p 7 hoc] de hoc p 8 et alt. om. CP, etiam p 10 sicut tenuerunt B dimittuntur g 11 si cui] sicut B 12 in om. HAEL r 13 ante BTD rael 16 putatur B iam om. HAEIL, et iam M 17 nec HAEIL sit] est HAelL 18 ita om. I 20 iordannen C, -annem B HEL 21 secuti (aequ. P) QP sunt om. AIE\'L 22 ad eum om. HElL 23 et om. B hominem (e ex i) B 24 illum C1, eum locum g 25 capit Bl )
In quo ordine uel modo uerborum hoc intellegere debemus ad rei ueritatem nihil interesse, utrum domino separationem prohibenti et sententiam suam de lege firmanti ipsi intulerint quaestionem de libello repudii per eundem Moysen sibi permisso, per quem et illud scriptum est quod deus coniunxerit masculum et feminam, an hoc idem illi de praecepto Moysi eos interroganti responderint. nam et uoluntas eius ita se habebat, ut non eis redderet rationem, cur illud Moyses permiserit, nisi prius ipsi hoc commemorassent, quae uoluntas eius ea quam Marcus posuit interrogatione significata est, et illorum uoluntas ipsa erat, ut de auctoritate Moysi, quoniam mandauit dari libellum repudii, tamquam concluderent eum separationem sine dubio uetaturum: hoc enim dicturi etiam [*]( 3 cf. Gen. 1, 27; Deut. 24, 1 7 *Matth. 19. 7 et 8 18 cf. Gen. 2, 24 ) [*]( 3 praeceperet C1, -rat p 4 respondisset ClP cum om. CP 7 ettulisse HAelL g, illos retulisse Y plm responsionem om. L 8 manduauit B dare T p v (so5vai) 9 duriam Bl 11 fuit sic v nam om. B 12 ei om. B 13 interrogati g liuello Bl 15 interessesi B 17 moyse B, -eem e 18 coniunxit pgr 21 reddere B eur] cum B 25 dare CPV y p concluserint p 26 uetiturum IPE* T )
Potest etiam hoc intellegi, quod, sicut dicit Marcus, prius eos de uxore dimittenda interrogantes dominus uicissim interrogarit, quid eis praeceperit Moyses, qui cum respondissent Moysen permisisse libellum repudii scribere et dimittere. respondit eis de ipsa lege per Moysen data, quomodo deus instituerit coniugium masculi et feminae, dicens ea quae ponit Mattheus, id est: [*]() non legistis, quia qui fecit ab initio masculum et feminam fecit eos? et cetera, quibus auditis illi id quod ei primo interroganti responderant repetiuerunt dicentes: [*]() quid ergo Moyses mandauit dari libellum repudii et dimittere? tunc Iesum causam ostendisse duritiae cordis ipsorum, quam Marcus breuitatis causa prius ponit. tamquam illi priori, quam Mattheus intermisit, eorum responsioni redditam, nihil deperire iudicans ueritati, quocumque loco [*]( 15 *Matth. 19, 4 18 *ib. 7 ) [*]( 3 manto Bl quod B 4 coniugium ClP r> uerbaserba seruiren Bl ab oln. C ebangelista B euang. utroque] euangelistarmn quae CP 6 demonstrata 02 quem ClP 8 abscenderet Bl 10 uicissem ClP ElL interrogarit BR CzY OM H1, -re H2, -ret cet., edd. 13 per mosen B M, moisi (om. per) g 14 constituerit p, instituit r 15 id est] idem ClP, item Ca, om. e fecit] add. hominem v; cf. de ciu. d. 14, 22; c. Faust. 19, 29 17 illi idj illud B interrogati T 18 dare CPV <L pgv, dori Bl bellum Bl 19 iesum] dominum T, iesus yw edd. praeter g et l ostendisse duritiae (duntiae Bl) BRT CPVF ONMQ HAEL, ostendere duritiae D, ostendit duritie yuj, ostendisse duriciam g. ostendit esse duritiam (-em r) rm 20 breuiatis A1E1L causae ClP 22 reddituin B ueritate CI PAl quacumque B )