De Consensu Evangelistarum
Augustine
Augustine. Sancti Aureli Augustini Opera, Sectio III, Pars IV (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 43). Weirich, Franz, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1904.
Quia enim haec euertit nisi deus IsraheL? ipsi enim populo dictum est per diuinas uoces factas ad Moysen: audi Israhel, dominus deus tuus dominus unus est. non facies tibi idolum neque cuius quam similitudinem, neque quae in caelo sursum neque quae in terra deorsum. ut autem etiam euertat ista, ubi potestatem acceperit, sic ei praecipitur: non adorabis deos illorum, sed neque seruies eis: non facies secundum opera ipsorum, sed deponendo depones et confringendo confringes simulacra eorum. quis autem dicat Christum adque Christianos non pertinere ad Israhel, cum Israhel nepos fuerit Ab ahae, cui primo et deinde Isaac filio eius et deinde ipsi Israhel nepoti eius dictum est quod iam commemoraui: in semine tuo benedicentur omnes gentes? quod fieri iam uidemus in Christo, cum inde exorta sit illa uirgo, de qua propheta populi Israhel et dei Israhel cecinit dicens: ecce uirgo concipiet et pariet [*]( 7 *Deut. 6, 4 8 *ib. 5, 8; *Exod. 20, 4 11 *Exod. 23. 24 18 *Gen. 22, 18; cf. ib. 26, 4; 28, 14 (cf. supra 20, 7; 88, 13) 21 *Esai. 7, 14 ) [*]( 2 disipiendo C1P iactant BTD 3 gentium Dl AXEL αϒπ superistitio B 6 uertit M1 AXEL y 7 mosen M 8 tuos Cl, noster v dominus unus BRTD ONMQ H v, unus o r a e, deus unus GPVF AELSU r pglm (ef Marc. 12, 29 v) faciena ClP 9 neque quae in c. s. neque quae in t. BBTD, neque in c. e. neque in t. cet., edd. 10 caolus C1, -los CsP terram C 11 etiam om. p acciperit C1P, accepit p 12 illorum] alienos HAELU aq g (cf. Ex. 20, 3). eorum v eis om. Ol 13 facias el ipsorum] eorum y g 14 confringendo (fr in ras.) B confringes (f in ras.) B 16 nepus PNlQL 17 isuac Bl nepote CtPF1 18 iam om. CPV in] et in RD (cf. supra 20, 7; 38, 13) semini D1L 19 iam fieri BTD 20 de s. I. B 21 uirgo] add. in utero A2U g (cf. Matih 1, 23) et OIR. Bx )
De deo Israhel respondeant, quem docere ista et iubere non tantum Christianorum, sed etiam Iudaeorum libri testantur, de ipso consulant deos suos, qui Christum blasphemari prohibuerunt, de deo Israhel, si audiant aliqua contumeliosa, respondeant. sed quos consulant? aut ubi iam consulant? libros suorum legant. si deum Israhel Iouem putant, sicut Varro scripsit, interim ut secundum eorum opinionem loquar, cur ergo Ioui non credunt idola esse delenda? si Saturnum putant, cur eum non colunt? aut cur non sic colunt, quemadmodum se coli per eos uates praecepit, per quos ea quae praedixit impleuit? cur ei non credunt simulacra euertenda esse et alios [*]( . 1 cf. Matth. 1, 23 5 *Hierem. 16, 19 19 cf. Varr. r. diu. 1, 58 b (p. 164). ) [*]( 1 uocabnnt Bl, uocabitar rv emanuhel bta CP, emmanuel RTD AE Y pgram, emanuel χ e l interpraetetur 01 2 autem] enim r nouiscam Bl iar. ergo X r S qui pr.] om. RTD 5 patria Cl 6 in quibus non est] et non est in illis supra 39, 18 ipsi DFlN2L 10 est] add. a χω rael m 11 qua] quia A1 EL T christi AlELl 12 relegiones HAEL 15 etiam BBTD, om. CP l, et cet. 16 blaspheniare AEL 7 e l 17 audiant L, audeant B1M1 AEU ϒ, audent cet., edd. alique L 19 si] sed Bl 20 scribait BBl, scribit TD ut interim clm 21 credant CP V putant] deum putant ael 22 sic non Q g 28 praecipit ClP g quos] cus B1 )
Nempe iam impletur quod per prophetam identidem canitur, quod remissurus esset impiam plebem suam — non quidem totam, quia multi ex Israhelitis crediderunt in Christum; nam inde erant et apostoli eius —, et humilaturus omnem superbum adque iniuriosum, ut ipse solus exaltaretur, id est solus altus et potens hominibus manifestaretur, donec proicerentur a credentibus idola et a non credentibus absconderentur, cum eius timore terra confringitur, id est terreni homines timore franguntur, timendo legem uel ipsius uel eorum qui [*]( 12 Ps. 71, 11 ) [*]( 1 non 8. I. B iupiter y I 2 quia sij qu*si (eras. a) Bl, qui si B2 unus] u.nuI (eras. e) B esset om. A1EL 3 eorum] horum g, eos a, om. e l non diceret tanta g, t. n. dicerent a 4 alienos r uersis Bl 5 effecit RD MQ IPAEL f r a humiliata codd. praeter B1 omnia Bl AlL superbia BINIL 6 se om. AEL ϒπ se erexerat E* y* 8 abscondeant HElL ipsi g 9 recludant BlRTD rae, retrudant (retrodant H1) cet. (rJ. Cie. Verr. II 1,7) a om. A*EXL unde] add. enim rae 11 eIerit (eras. r) B, erexit QL ym prae, exercet Dg nomine C\'PFt 01 13 eum om. A1E1L seruiant Bl, aeruiunt L 14 illi] ei BTD v 15 impletur] completur CPVF pgrm idem Q 17 quia] quoniam RD ex] et B; et ex B2 CPF pm israheliticis HAELSU αϒ 18 humiliaturus codd. praeter Bl 20 solus] add. et I proficerentur AxElL, destruerentur E1 fk 22 confringatur g. )
Haec enim, quae ut facilius intellegerentur breuiter praelocutus sum, propheta sic dicit: *Et nunc tu, -domus Iacob, uenite, ambulemus in lucem domini. \'remi sit enim plebem suam, domum Israhel, quoniam repleta est sicut ab initio regio eorum auguriis sicut alienigenarum, et filii multi alienigenae nati sunt illis. \'repleta est enim regio eorum argento et auro, nec erat numerus thensaurorum illorum. et repleta est terra equis, nec erat numerus currum illorum. et repleta est terra abominationibus operum manuum ipsorum, et adorauerunt ea quae fecerunt digiti eorum. \'et inclinauit se homo et humilauit se uir, et non remittam illis. "et nunc intrate in petras et abscondite uos in terra a facie timoris domini et a maiestate uirtutis eius, cum surrexerit confringere terram. "oculi enim domini excelsi, homo autem humilis. et humilabitur altitudo hominum, et exaltabitur dominus solus in illa die. "Dies enim domini sabaoth in omnem iniuriosum et superbum et supra omnem altum et elatum, [*]( 5 *Esai. 2, 5-21; cf. Euseb. demo eu. 2, 3 et 4 ) [*]( 1 gentibus g regnandis AlEL 9 8 ut] et CPF1 prolocutus r 5 ambulemus BRTD, et atnbulemus cet., edd., v 6 lucem C\'PYF ONMQ H1A1EL ϒϰψ pr ae I, luce BTD 02 H2A2U g m, lumine B v liomus B7D C\'PF ON EL T ga. dominus r 8 ipsoruni Q augoriis C", angustiis r 10 thesaurorum codd. praeter B 12 currum BCl, currnum cet. et repl. est terra alt. loco om. AXEL 14 adorabernnt B inclinabit B A1E1L 15 humilianit codd. praeter Bl hnmiliatus est nir V 16 dimittam g petris CPY, petram N r" et om. N 18 resurrcierit g 20 autem] enim C hnmiliabitur codd. 21 ezultabitnr Gn in die illa HAELU αϒπν 22 in] om. ElL, supra A1E2 αϒ m omnem om. AlEL ar 23 et superbum om. p supra] super \\ p g elatum BRTD H2A2U, helatum S, eleuatum 8, exaltatum a, hnmiiiatum CPVF ONMQ H1A1E (L2 in ras.) ϒϰχψω edd., humiliatum et elatum g )
"Et manibus fabricata omnia abscondent in speluncis et in scissuris petrarum et in cauernis terrae a facie timoris domini et a maiestate uirtutis eius, cum exsurrexerit confringere terram. illa enim die proiciet homo abominationes aureas et argenteas, quae fecerunt ut adorarent superuacuanea et noxia, ut intrent in foramina solidae petrae et in scissuras petrarum, a facie timoris domini et a maiestate uirtutis eius, cum exsurrexerit comminuere terram.
Quid dicunt de isto deo sabaoth, quod interpretatur \'deus uirtutum) uel \'exercituum\', quia illi seruiunt uirtutes et exercitus angelorum? quid dicunt de isto deo Israhel, quia deus est illius populi, de quo uenit semen, in quo benedicerentur [*]( 1 qui] quia HTEPSU αϒ2ARF3, et Y1 v hamiliabuntur codd. praeter B (et sic infra) super BRD g, supra cet. 2 excesorum E1L, excelsam ξπψ p r α e l, excelsum F7 X elatam ξπψ prael, elatum F1 X super] supra F aelm 3 balani BLBT ON1 Q, libani cet., edd. montem e. s. o. c. a. e. s. omnem om. BL 4 altum om. RTD et super omnem nauem maris] (uers. 15 ϰαὶ ἐπὶ πάντα πύρϒον ύψηλόν, ϰαὶ ἐπὶ πᾱν τεῑχος ύψηλόν om.) xal ἐπὶ nav πλοι̃ον ϑαλάοσης 5 omnem BCLP 6 cadent B 7 solua dominus r 9 in is∗is∗uris BL 11 eius om. CPF p exsurrexerit BRTD F m, exurr. pgrael, surrexerit CPV ONMQ HAELSU 7* v 18 quas N2 adorent BT rae 14 superuacuanea CAAU ϒ1, superuacua inania C2P, superuacvanea (v 8. I. add.) H, auperuacua YF N PG r, supernacanea BRTD OM EL y aelm, superuaganea Q, superuacancia 8 foramine 01 HAE1LU Y 15 scissuria H a faciam BX 17 exurrexerit DQU a pgrael, surrexerit CPY v 19 uirtutis CLP et orn. AEL γπ 20 quia (a 8. I.) N 21 est om. DA1E benedicentur RT r )
Proinde quidam Lucanus magnus eorum in carmine declamator, credo et ipse diu quaerens siue per suas cogitationes siue per suorum libros, quisnam esset Iudaeorum deus, et, quia non pie quaerebat, non inueniens, maluit tamen incertum deum, quem non inueniebat, quam nullum deum dicere, cuius tam magna documenta sentiebat. ait enim: et dedita sacris incerti Iudaea dei. et nondum deus iste sanctus et uerus deus Israhel, nondum per Christi nomen tanta in omnibus gentibus fecerat, quanta usque in hodiernum diem post Lucani tempora consecuta sunt. nunc uero quis tam durus non flectatur? quis tam torpidus non ignescat, cum impletur quod scriptum est, quia non est qui se abscondat a calore eius? quando iam clarissima luce manifestantur quae in eodem psalmo, unde uersiculum istum commemoraui, tanto ante praedicta sunt? caelorum enim nomine apostoli Christi significati sunt, quod in eis deus praesideret, ut euangelium nuntiarent. iam ergo caeli enarrauerunt gloriam dei, et opera manuum eius adnuntiauit [*]( 10 Lucan. 2, 592 aq. 16 Ps. 18, 7 21 cf. Ps. 18, 1-7 ) [*]( 2 liquideque 02MQ r inueniant A&LU donec eum inueniant om. L 4 quidem lucanus H, luc. quidem r eorum magnus Y g declarator CP, declamator (-clamator i ras.) 0 7 tamen om. RT incertum (deum om.) BT 8 cuius] quia eius (a del,) H, qui eius AELU 9 ait] at AelL 10 dedit ElLS 12 nondumj ∗∗∗ (eras. non) B 13 per christi n. t. i. o. g. f. q. usque om. Bl omn.] hominibua T2 gentibus om. BT 14 usque om. RT diem om. Bl consequata Bl 15 quis tam] quisquam C\'P turpidus (b 8. p (P) CPFQ, tepidus Y πψω pael 16 ignuscat Cl, ignoscat PFl, agnoscat DC2Q. igniscatg 17 iam om. CP 18 manifesta Fl psalmo (p 8. I.) B 19 praedicata BlQ 21 ut] et BT, om. 01 nuntiarent BtBTD, adnuntiarent cet., edd. 22 narrau. L manum Bl, cf. supra 43, 13 annunciat p )
Desinant ergo dicere mali laudatores Christi, qui nolunt esse Christiani, quod Christus non docuerit deos eorum deseri et simulacra confringi. deus enim Israhel, de quo praedictum [*]( 1 cf. en. in ps. 18, II 6; Eus. eclog. proph. 2, 10 12 Ps. 18, 7 14 cf. Esai. 47, 14 15 cf. Prou. 17, 3; Sap. 3, 6; Eccli. 2, 5 20 cf. Deut. 7, 6; Esai. 54, 5 ) [*]( 1 eructuat CP, eructauit T ONM1 y* gr aelm, eructat w p v adnuntiauit] indicauit x, indicat p p 2 loquille ClP 4 eziuit edd. 6 quod est ecclesia] hoc est ecclesiam (ccl. C) CPV 7 talamo Bl 9 gigans BRr CPF* ONlMQ HlAWL (gyg. C, n eras. FN, exp. HE, del. A), gigas cd. et currit Al, ad currendam Hlv 10 egressio eius facta est V facta est] om. RTD v, factus est B eius pr. J om. CP 11 caeli] eius rv -14 eligont] add. magis rael igne] in genesi A1E1L istipulam B 15 cum] quam BlClP, quom C2, non p iam] tam CPV p fallatia CPN1, falacia (-tia JEP) ElL, falsa B 16 munumenta EI, monim. E2 y, munim. p a, molimenta r sunt r neracia om. CF p 17 certa iam] certata (ta alt. exp. C, erat. P) CP, certa V, iam r sunt r 18 designant BlL ergo om. Cl 19 deaeri] desiere ClP 20 simulacra om. R fringi 01 )
"Ecce, inquit, in intellectu erit puer meus et exaltabitur et honorificabitur uehementer. "quomodo multi mirabuntur super te, sic tamen et inhonesta uidebitur ab hominibus species tua et honor tuus ab hominibus. "ita enim mirabuntur gentes multae super eum et continebunt reges os suum, quoniam quibus non est nuntiatum de illo uidebunt et qui non audierunt intellegent.
\'Domine, quis credidit auditui nostro? et bracchium domini cui reuelatum est? \'nuntiauimus coram illo ut puer, ut radix in terra sitienti; non est species illi neque honor. et uidimus illum, et non habuit speciem neque decorem; \'sed uultus eius abiectus et deformis positio eius ab omnibus hominibus. homo in plaga et qui sciat ferre infirmitates, propter quod et auertit se facies eius, iniuriata est nec magni aestimata est.
*Hic infirmitates nostras portat et pro nobis in doloribus est. et nos existimauimus illum in [*](1 cf. Ens. eclog. proph. 4, 27 3 *Esai. 54, 5 5 *Esai. 52. 13-15; cf. de ciu. d. 18, 29 13 *Esai. 53, 1-12 28 cf. Matth. 8, 17 ) [*]( 1 ad ClP ab hnmilitatem F, ab humanitate ael ad om. AEIL 2 loquendam F 3 ipse] ipse est Q 5 in intellectu erit BRTD 2PMQ HS2 X graelm, intellectum erit ClPO a, intellectu erit VNl AELS1 ϒω, intellectam intellegit F, intellectum intelliget ψ p, intelleget C (ouvaaet) 7 inhonestam CP 8. hominibus pr.] omnibus FN1, χψω praelm tuus om. e I 11 illo] eo g uiderant H 13 credit H 14 rebellatum Bl nuntiabimus B 15 ut alt.] et V AELU g 18 omnibus om. RT HAEL T g, »omnibus (eras. h) F, hominibus Q 19 plaga] flagella HAELU a-f ae quis (a eras. A, exp. E) AEL g 20 et om. p 21 magna Nl, magis p etistinata p est om. Y 22 inflrmitatis 01 23 aestimauimus (-bimus D) STD r ) [*]( XXXXIII Auf. Sect. III para 4. ) [*]( 4 )
In humilitate sublatum est iudicium eius. generationem eius quis enarrabit? quoniam tolletur de terra uita eius. ab iniquitatibus populi mei ductus est ad mortem. sepulturam ergo malos propter sepulturam eius et diuites propter mortem eius, ob hoc quod iniquitatem non fecerit nec dolum in ore suo. dominus uult purgare illum de plaga. si dederitis uos ob delicta uestra animam uestram, uidebitis semen longissimae uitae. et uult dominus auferre a doloribus animam eius, "ostendere illi lucem et figurare per sensum, iustificare iustum bene seruientem pluribus, et peccata illorum ipse sustinebit. "propterea ipse hereditabit complures et fortium partietur spolia, propter quod tradita est ad mortem anima eius et inter iniquos aestimata est, et ipse peccata multorum sustineuit et propter iniquitates eorum traditus est. [*]( 4 sancti B 5 omnes] CJdd. qui HAEL y, add. quasi g errabimus B 9 sum B1 10 «blatum Bl iudicium eius aublatam est V 11 enarrauit B Q HElL, ennarrauit Ml, ennarrabit CP1 13 est om. C malus B pro sepultura RTD r 14 diuitem B pro morte JRTD MQ r 15 fecerint ElL in om. CPVF1 HAEL y, exp. B1 19 a doloribua om. CPF p eius] add. et p 20 ct om. p iustificari B 22 ipse pr.] om. V, ille p hereditauit BMX 23 cumplurea CXP, cum pluribus C2, plures V patietur 01 AlEL 26 austineoit Engelbrecht, sustinebit BlRTJD, sustenuit ElL, sustinuit cet., edd. iniqu. eor.] peccata illorum p )
\'Delectare sterilia, quae non paris, exsulta et clama, quae non parturis, quoniam multi filii desertae magis quam eius quae habet uirum. dixit enim dominus. \'dilata locum tabernaculi tui et aulas tuas confige; non est, quod parcas. porrige longius funiculos et palos ualidos constitue. etiam adque etiam in dextram adque sinistram partem extende. semen enim tuum hereditabit gentes, et ciuitates quae desertae erant inhabitabis. non est, quod metuas, praeualebis enim, nec erubescas, quod detestabilis fueris. confusionem enim in perpetuum obliuisceris. ignominiae uiduitatis tuae non eris memor, \'quoniam ego sum dominus qui facio te, dominus nomen ei, et qui eruit te ipse deus Israhel uniuersae terrae uocabitur.
Quid contra hanc eaidentiam expressionemque rerum et praedictarum et impletarum dici potest? si de Christi diuinitate discipulos eius putant esse mentitos, numquid de Christi passione dubitabunt? resurrexisse non solent credere; at illa omnia ab hominibus humana perpessum etiam libenter credunt, quia hominem tantummodo credi uolunt. ille itaque sicut ouis ad immolandum ductus, ille inter iniquos deputatus, [*]( 1 *Esai. 54, 1-5 21 cf. Esai. 53, 7 et Matth. 26, 63; Act. 8, 32 et 33 22 cf. Esai. 53, 12 et Marc. 15, 28; Luc. 22, 37 ) [*]( 1 dilatare C2, laetare epiat. 105, 4, 15; de ciu. d. 18, 29; Cypr. test. 1, 20 isterilis B, sterelis C\'NHL pares Cl exsulta BR Q, exulta T CF NM HAEL, et exulta 0, exalta r, erumpe ep. 105 2 exclama R quoniam] quia χψω edd. v (Gal. 4, 27) 3 habit 01 4 enim] antem V deus g 5 auleas tuas C2, aules t. F1, clauos tuos D* (cf. v), caulas tuas a ael, aalaeas t. epist. 105, aulaearum tuarum de ctu. d. 18, 29 configo CtP, confringe 0 6 funioulus Bl, f. tuos g v et om. p constituae B, confirma ep. 93, 9, 29; 105, 4, 15; conforta de ciu. d. 18, 29; consolida v 7 dexteram CPV NQ edd. sinistram] in sin. ONMQ HE r r, ad laeuam o (εἰς ta άριιστερά Alex. Sin.) 8 hereditauit B 10 nec] ne I 11 confusione. M, -ne AL 18 quia CPF pg sum OHi. m 15 iarahel] add. deus N2 rael 19 at om. RTD 20 etiam] etiam cum B2 22 oues CPlElL ) [*]( 4x )
Quid ergo ad haec dicunt peruersi laudatores Christi et Christianorum obtrectatores? numquid, ut ista per prophetas tanto ante praedicerentur, Christus magicis artibus fecit aut discipuli eius ista finxerunt? numquid, ut delectetur ecclesia diffusa per gentes quondam sterilis, nunc in pluribus filiis quam illa synagoga, quae legem siue regem tamquam uirum acceperat, numquid, ut sic dilatet locum tabernaculi sui omnes nationes et linguas occupans, ut longius, quam Romani imperii iura tenduntur, usque in Persas et Indos aliasque barbaras gentes funiculos porrigat, ut in dextram per ueros Christianos et in sinistram per fictos Christianos in tam multis populis nomen eius extendatur, ut semen eius herodite gentes, ut ciuitates, quae a uero dei cultu et a uera religione desertae fuerant, iam nunc inhabitet, ut non timuerit hominum minas et furias, quando in sanguine martyrum tamquam honore purpureo uestiebatur, ut praeualeret tam multis tamque uehementibus et potentibus persecutoribus suis, ut non erubesceret quod detestabilis fuerit, quando magnum erat crimen fieri uel esse Christianum, ut confusionem in perpetuum obliuiscatur, [*]( 1 cf. Esai. 53, 12 2 cf. epiat. 47, 3; en. in ps. 80, n. 4 10 cf. Esai. 54, 2 . ) [*]( 1 eam quae B1, eo quem HAE1, eos quos E* y 2 suarum] add. et Bl fabricas et] fabricaret Nl, fabricas ad N*, fabricasset 0 8 per- ditisque p 4 hoc rae dicant p praeuersi Cl 6 praedicarentur D CP p magis EXL 7 eius om. p numquid om. p, numquit B dilectetur L, dilatetur (PPVF χψ pgrael 9 Biue regem] uel prophetam AEL 10 acciperat C\'lp dilataret X rael 11 nationis 01 13 dext*ram P, dexteram pgaelm, dextra HAEL r 14 sinistra Clp HAEL r per finctos AlElL, perfectos SlTNl 15 simen 01 hereditent g. et ciuitates Q 16 ciuitatis Cl 17 timeret p hominus A1E1L1 hominis A2U 18 sanguinem Ml HElL 20 erubiscerit C1P, eruberet A1E1L 21 uelle esse B1 22 confusione AE1L in pertaum B, imperpctuum p g )
Hinc ergo intellegant, quod ne tardissimis quidem adque obtunsissimis obscurum dubiumue relinquitur, hinc, inquam, intellegant Christi peruersi laudatores et christianae religionis exsecratores etiam Christi discipulos contra deos eorum ea didicisse adque docuisse quae doctrina continet Christi, quia deus Israhel, qui haec omnia, quae isti colere uolunt, abominanda adque euertenda in libris prophetarum praecepisse inuenitur, ipse deus uniuersae terrae, sicut tanto ante promisit, per Christum et Christi ecclesiam iam uocatur. si enim Christum mira dementia suspicantur deos eorum coluisse ac per hos eum tanta potuisse, numquid et deus Israhel deos eorum coluit, qui de se per omnes gentes colendo et de illis abominandis adque euertendis per Christum quod promisit [*]( 1 cf. Rom. 5, 20 17 cf. Esai. 54, 5 21 cf. Deut. 7, 5 ) [*]( 1 habnndauerat CPV OQ H, -uerit N, abnndauerit Fl, abundauit RD2F2 p. habundauit TDl auperabundabit B, superhabundauit (-bit D1) TD CPVF NQ p gratia] et gratia r ael 2 ignominia H9E1LU uiduaetatis CP, uiduitans uiduitatia E1L 3 direlecta 01 et om. CP obprobriac GIP, obprobrio C2V m, obprobrii F, opprobriis M subiecta CPVF1 gm tam om. Q 4 a domin.] abhominatu ElL 5 daemonium B 6 profaetae JB1 7 quarum B 8 fierit ClP . 10 intellegunt ClP 11 optunsisBimia M, obtundissimis Sl g, obtusissimis w edd., obt. etiam HAELSU 7 g dubium ut D, dubium p relinquetur CPF1, relinquatur D1 16 praecipisse CP 17 sicut tanto (t med. s. I.) B, sicut (om. tanto) Jf1 pael, sic (om. t.) r 18 et] a g ecclesia AEL g e 19 chriatum om. AIEL 20 boc NzQ et om. AEL f rae 21 de sc per] desuper CP ilIis om. p )
Deinde quod de felicitatis rerum humanarum deminutione [*]( 18 cf. de ciu. d. 18, 28 ) [*]( 1 ubi-pythonum om. Q uacinia ElL 2 diuinationis ClP phytonum BF p, phyth- N, phith- M, phitonum HAELTJ f pgr augoria Cl haruspicia B CP e l, haruspicina (ar. D) RTD, aruspicia cet. oracola B 3 huius modi BBTD, istiua m. cet. 4 admonimentum T aliquit det Bt, a. dent B1 5 nostrorum om. p expr.—perspicuam om. p in om. e 6 perspiciuam B 8 preualent p rerum om. CPF1 defensft C\'P ψ, deffensa Mx, depressa V l diminuta BTD V HAELSU ϒψ1 pgrael 9 uenturum RT, euentorum ClP 11 qui eum NWElL, quem N2E2 ϒπ, quia cum 01PF1 13 euersorum &PF1 HA haec e l proferrent QA7 g, proferant E quod del. N2, quo CT pe forte quo p 14 finxerint RTD, confixerint HAE1, coofixerunt L, confincxerint Q protu.lerint (eras. 1) B 15 ipse ClPNi m tanta rea om. Y res tam om. CPF1 quae] quod V 16 quod om. C1PM1 accidisse MlQ, accedisset HEXL 17 templis dforum g omnium] auribus omnium R TD r peratruerentur B, praestarentur Q 18 nunc om. ELS a e nolent ClP, uolunt πψ p r m 19 diminutione (-nem T) RTD 02 AE2LU p grael )
Multa hinc dicerem, nisi me iam librum istum concludere adque ad propositam intentionem redire suscepti operis necessitas cogeret. cum enim euangelicas quaestiones, ubi uidentur quibusdam quattuor euangelistae non inter se constare, soluere adgrederer, ut potui expositis intentionibus singulorum primo mihi discutiendum occurrit, quod nonnulli quaerere solent cur ipsius Christi nulla scripta proferamus. ita enim uolunt et ipsum credi nescio quid aliud scripsisse quod diligunt nihilque sensisse contra deos suos, sed eos potius magico ritu coluisse, et discipulos eius non solum de illo fuisse mentitos dicendo illum deum, per quem facta sunt omnia, [*]( 1 concilia Q propitia BD Q 2 inhonestiua RTD rostius N1, rustias NJ incrabat B1 3 diminnta R TD 9 r ael in om. AE 4 hac El, hoc g 5 qualis ClP istam DON r, isti ClP 6 minuunt] inneniont RT uti*lius (eras. 1) B irascantur CP placabantar r aut] ad AE1L 8 enltoribus] fautoribus H 9 exigerunt WPQ g iam om. r inuenerint p, inueniant g 11 aecundarium B quo BWTD CPYF ONl HElLU p g, quod B1Q, quibus N2ME* ϒπ raelm in torpia ClP, inter pia AlElL, inter impia E2 ϒπ diffluebant BRT ONM H, defluebant cet., edd. blasfem. BB 12 desinant HAELU αϒπ g nec g 13 laudaretur B 14 hicp dicere C\'PO 17 consonare N* 18 expoBitis om. Q 19 discutiendo Fl quaerere] credere A* 22 eos om. p 23 situ Bx fuisse se HAelL fuisse mentitos de illo V p. )
Quapropter, cum sit ipse Christus sapientia dei, per quam creata sunt omnia, cumque nullae mentes rationales siue angelorum siue hominum nisi participatione ipsius sapientes fiant, cui per spiritum sanctum, per quem caritas in cordibus [*]( 1 Ioh. 1, 5 7 cf. Gen. 22, 18; cf. supra 40, 18; 44, 21 9 cf. Esai. 54, 5; cf. supra 54, 5; 17 17 cf. Rom. 1, 25 19 cf. Cypr. test. 2, 1; 9; 10 21 cf. supra 34, 16 22 cf. Rom. 5, 5 ) [*]( 2 etiam] et r 3 didicisset C\'P 4 urgueremns (-mur D) RTD F M, urguerimus P, argueremus HAELU f g 5 sacrilega JB1 6 uertit B et om. Bl et in ciisti nomine.g 8 dixit CPY 9 aliquid RT 10 prophetas] add. suos AELU ϒπ gaelm per quos om. Bl 11 christum om. Bl et misit om. Ol nomen RT 13 et om. HAEL fit pg dñs deus r iarahel] add. deus T ael, add. et r 14 uocabatur Q eius discipulos g discipuli e. a. a. m. d. deuiassent El ϒπ 15 prohiberent F p m 16 daemonibus (dem. Y p) CPV re p 19 quapropter] incipit Eug. exc. prim. quam] quem HEL r r a elm 20 creata] facta Y mente Bl, mentis ClP rationabiles MQ rael (Eug. codd. praeter Tell.) 21 bominum] etiam hominum Y )
Hoc magnum et inenarrabile sacramentum, hoc regnum et sacerdotium antiquis per prophetiam reuelabatur, posteris eorum per euangelium praedicatur. oportebat enim, ut aliquando in omnibus gentibus redderetur, quod diu per unam gentem promittebatur. proinde qui prophetas ante descensionem suam praemisit, ipse et apostolos post ascensionem suam misit. omnibus autem discipulis suis per hominem, quem adsumpsit, tamquam membris sui corporis caput est. itaque cum illi scripserunt quae ille ostendit et dixit, nequaquam dicendum est, quod ipse non scripserit, quandoquidem membra eius id operata sunt, quod dictante capite cognouerunt. quidquid enim [*]( 5 cf. de ciu. d. 9, 15; 11, 2 7 cf. I Tim. 2, 5; cf. retract. 1, 11, 1; en. in ps. 29, II 1; 90, II 1; 134, 5; serm. 47, 12, 21; 121, 5; 293. 7; confess. 10, 43, 68 ) [*]( 1 redducnntnr BM ab] et ab 7 elm 2 medio N* temporalis BIBTDC2Q, temporale ClPl 3 mediaetas B iusta] iustitia A* (del. vl3) 82 g iusta de] miita et el 4 ne A1E1L contemporans CP 5 mediatur 01 6 et hominem mortalem] om. Hx, add. quid interest H2AE*LU g, quod ipse est E*, quo ipso est (sed eras) r et alt. om. r 8 factus] add. est id p 10 inennarrabile CP1, ioennarrabile. M, in inenarrabile B2 11 rebelabatur Bi, reuellab. CP posteri..s (eras. ta) B 12 aliquando] quandoque RTD 13 reddetur B quo diu per AlElLl, quod nuper L2, quod iam diu per H7A7U g 14 desensionem B\', discensionem PQ HAE1, disceasionem L suam om. VH1 15 ascensionem (a pr. 8. l.) B misit s. l. B, finii Rug, exc. prim. 16 suis C AelL 17 illis AlElL 19 ipse om. CP 20 quidquid] et quicquid g )