De Consensu Evangelistarum

Inter omnes diuinas auctoritates, quae sanctis litteris continentur, euangelium merito excellit. quod enim lex et prophetae futurum praenuntiauerunt, hoc redditum adque conpletum in euangelio demonstratur. cuius primi praedicatores apostoli fuerunt, qui dominum ipsum et saluatorem nostrum [*]( INCIPIT SCT AUG DE CONSENSU EUANGLTAR LIBER PRIM. B2, INCIPIT LIBER SCI AUG DE CONSENSU QUATTUOR EUAN- GELISTARUM T, om. RD, INCIPIT LIBER PRIMUS C, INCPT LIB PRM AVRELI AGVSTIN EPI DE CONCORDIA EVANGTR (lift. implex.) P, Incipit liber primos aurelii augustini de consensu euangelistarum V, laesa membrana defic. FM, AURELll AUGUSTINI EPISCOPI EC- CLESIAE CATHOLICAE INCIPIT LIBER PRIMUS DE CONSENSU EUANGELISTARUM. DO GRATIAS AMEN 0, INCIPIT LIB -I- SCI AVGVST DE CSENSV IIII or EVANGELISTARV. N\', IN XPI NOMINE INCIP LIBER SCI AUG EPI DE CONSENSU EUANGELISTAR Q, itucr. om. H, + AVRELI AGVSTINI EPI DE CONSV EVANGELI- STARV INCIPIT LIBER PRIM A (corr. AVRELH et CONSENSV A2), + AVRELI AGVSTINI EPI DE CONSENSV EVANGELISTAB INCI- PIT LIBER PRIMVS 8 (corr. AVRELII 82), AURELII AUGUSTINI DOCTORIS HYPONIENSIS EPISCOPI DE CONSENSU EUANGELI- STARU LIBER INCIPIT Es, AVRELI AGVSTINI EPI DE CONSENSV __ EVANGELISTAB INCIP LIB T (litt. implex.) L, Aurelii Augustini doctoris Ipponiensis epl De consensu euangelistarom liber primus incipit T 6 sacris V tenentur R, contenentur C 8 futurum] add. esse VI redditum] reuelatum E* arsp 10 et ipsum N* ) [*]( XXXXIir AUI. Sect. III pan 4. ) [*]( 1 )

Ac ne putaretur, quod adtinet ad percipiendum et praedicandum euangelium, interesse aliquid, utrum illi adnuntient, qui eundem dominum hic in carne apparentem discipulatu famulante secuti sunt, an hi, qui ex illis fideliter conperta crediderunt, diuina prouidentia procuratum est per spiritum sanctum, ut quibusdam etiam ex illis, qui primos apostolos sequebantur, non solum adnuntiandi, uerum etiam scribendi euangelium tribueretur auctoritas. hi sunt Marcus et Lucas. ceteri autem homines, qui de domini uel de apostolorum actibus aliqua scribere conati uel ausi sunt, non tales suis temporibus extiterunt, ut eis fidem haberet ecclesia adque in [*]( 20 cf. c. FanBt. 11, 2. 22, 79; c. Adim. 17. 2. 5; c. adu. leg. et pr. 1, 20 ) [*]( 1 etiam] audierunt et SUg cuiua] qui V μσl m, et ξπψ p2 eius ore B ab illo] ab a illo B\', alio p S operata] add. uel P1, add. aut Y et facta om. CPV 4 prius (om. quam) Q disciplinatum p adhaeserunt E* r 5 diuinitus] diuina RT 6 quibuslibet BaRTD ONaMQ HALSUg, a quibuslibet CPY Εγ praelm aliis quibuslibetN* aliis] aliis et RTD 7 cognuscere C et MC saepissime 8 potuerant N* inposito-curarunt in mg. B7 10 iohannis 01 12 ac] at RlTD a e l 15 famulantes Q hii A1 S g, ii E* γ t m conperta] conscripta p 16 procuratum est prouidentia N* 17 etiam om. RTD primo Dr 18 adnuntiandi] add, uerbum A2 U getiam om. Cl 19 auct. trib. N* hii DMS xω g, ii E* y Im 20 uel (om. de) Qttm 21 aliquid RTD sunt uel ausi N* 22 eis] eorum N*, eisdem p ecleaia C et sic infra in auctoritate canonica BTD )

Isti igitur quattuor euangelistae uniuerso terrarum orbe notissimi, et ob hoc fortasse quattuor, quoniam quattuor sunt partes orbis terrae, per cuius uniuersitatem Christi ecclesiam dilatari ipso sui numeri sacramento quodammodo declararunt, hoc ordine scripsisse perhibentur: primus Mattheus, deinde Marcus, tertio Lucas, ultimo Iohannes. unde alius eis fuit ordo cognoscendi adque praedicandi, alius autem scribendi. ad cognoscendum quippe adque praedicandum primi utique fuerunt qui secuti dominum in carne praesentem dicentem audierunt facientemque uiderunt adque ex eius ore ad euangelizandum missi sunt. sed in conscribendo euangelio, quod diuinitus ordinatum esse credendum est, ex numero eorum, quos ante passionem dominus elegit, primum adque ultimum locum duo tenuerunt, primum Mattheus, ultimum Iohannes, ut reliqui duo, qui ex illo numero non erant, sed tamen Christum in illis loquentem secuti erant, tamquam filii [*]( 1 cf. de doctr. chr. 2, 8 7 cf. en. in ps. 103, III 2 10 cf. EUS. hist. eccl. 3, 24 19 cf. aerm. 239, 1; c. Fauat. 17, 3 ) [*]( 1 siortl (sC in ras.) B* 2 non tales illi g illi postea add. B* 4 adque] et RTDN2 fidei regula N* 5 et om. N* sana doctrina] om. NI, sancta doctrina H, sancta scriptura A1LS1U condempnant Q 6 igitur] ergo p in uniuerso H2A2SUg, in toto sunt typ orbi M1 * 7 nouiasimi B\', notissimi (t in ras.) N* 9 et ipso sui g, ipsi suor declarant Q 10 primus B2T1MQ » γψω,prius R1T2D CP ON* HALSUg, primo V λποp,primum y r aelm 11 tertius Q ad ultimum Y iohannis 01 eis] illis HASU fuit eis E 8 γ p g 14 secuti] 8. I. add. sunt JR2 secuti post praesentem N* a uerbo quod est dominum incipit manus gaec. YIIII fol. 4 in E praesentem] add. ac g 15 facientem quae C1, facientem N* 19 iohannis 01 20 ut om. M reliqui] add. illi N* illo] eorum N-, illorum g 21 aecuturi N* fili RlL ) [*]( 1* )

Horum sane quattuor solus Mattheus Hebraeo scripsisse perhibetur eloquio, ceteri Graeco. et quamuis singuli suum quendam narrandi ordinem tenuisse uideantur, non tamen unusquisque eorum uelut alterius praecedentis ignarus uoluisse scribere repperitur uel ignorata praetermisisse, quae scripsisse alius inuenitur, sed sicut unicuique inspiratum est non superfluam cooperationem sui laboris adiunxit. nam Mattheus suscepisse intellegitur incarnationem domini secundum stirpem regiam et pleraque secundum hominum praesentem uitam facta et dicta eius. Marcus eum subsecutus tamquam pedisequus et breuiator eius uidetur. cum solo quippe Iohanne nihil dixit, solus ipse perpauca, cum solo Luca pauciora, cum Mattheo uero plurima et multa paene totidem adque ipsis uerbis siue cum solo siue cum ceteris consonante. Lucas autem circa sacerdotalem domini stirpem adque personam magis occupatus apparet. nam et ad ipsum Dauid non regium stemma secutus ascendit, sed per eos, qui reges non fuerunt, exit ad Nathan filium Dauid, qui nec ipse rex fuit. non sicut Mattheus, qui per Salomonem regem descendens ceteros etiam reges ex ordine persecutus est seruans in eis, de quo postea loquemur, mysticum numerum.

Dominus enim Iesus Christus, unus uerus rex et unus [*]( 3 cf. infra 2, 66, 128 18 cf. qaaest. in Hept. 1, 121 19 cf. Lue. 3, 31 20 cf. Matth. 1, 6 24 cf. c. Faust. 12, 33; 18, 15; 19, 31; de diu. qu. oct. tr. 61, 2; en. in ps. 26, II 2 ) [*]( 1 ab his g 3 haebręo B* 4 suum] unum D 5 tenuisse-uelut om. B* 6 praecedenti Q 8 sed] se M1A1E1L 11 hominum] om. 4* p, hominem BTlD g 12 secutus p pedisecus (PWM AlEL, pedis eius CIP, pedissecus N3, pediasequus VS 14 solo om. N* 15 uero om. RD 16 consonantem Q, -tia A2 S2, -teia g 18 ad om. Q non regium om. E1Lγ 19 texit Q, exiit D edd. 1 20 natham GPO ipse] ille p non] nam p sicut et qui om. p 21 solomonem B, salamonem E* reges om. ELγ 22 persequutus CPQx, prosecutus R2O2S2 ael, prosequutus D de quo] de E1 L, unde AeaSU y 23 mystecum CXPX numerum] ordinem RT 24 enim] add. noster p )

Cum ergo Mattheus circa regis, Lucas circa sacerdotis personam gereret intentionem, utique humanitatem Christi maxime commendarunt. secundum hominem quippe Christus et rex et sacerdos effectus est, cui dedit deus sedem Dauid patris sui, ut regni eius non esset finis et esset ad interpellandum pro nobis mediator dei et hominum homo Christus Iesus. non autem habuit tamquam breuiatorem coniunctum Lucas sicut Marcum Mattheus, et hoc forte non sine aliquo sacramento, quia regum est non esse sine comitum obsequio. unde ille, qui regiam personam Christi narrandam susceperat, habuit sibi tamquam comitem adiunctum, qui sua uestigia quodammodo sequeretur, sacerdos autem quoniam in sancta sanctorum solus intrabat, propterea Lucas, cuius circa sacerdotium Christi erat intentio, non habuit tamquam socium subsequentem, qui suam narrationem quodammodo breuiaret. ia

Tres tamen isti euangelistae in his rebus maxime deuersati sunt, quas Christus per humanam carnem temporaliter gessit; porro autem Iohannes ipsam maxime diuinitatem domini, qua patri est aequalis, intendit eamque praecipue suo euangelio, quantum inter homines sufficere credidit, commendare curauit. itaque longe a tribus istis superius fertur, ita ut hos uideas quodammodo in terra cum Christo homine conuersari, illum autem transcendisse nebulam, qua tegitur omnis terra, et peruenisse ad liquidum caelum, unde acie mentis acutissima [*]( 2 cf. infra 4, 10, 11 4 cf. Lnc. 1, 32 et 33 6 cf. I Tim. 2, 5 12 cf. Leu. 16, 17 18 cf. in Ioh. eu. tr. 36, 1 23 cf. Eccli. 24, 6 24 cf. in Ioh. eu. tr. 1, 5; 38, 6 ) [*]( 2 utique] dei quae Q, utrique σrem 3 commendarent Q, commendauerunt D HAELS r et pr. om. RTD 4 effectus] factus g dauid] om. JRT, ** D 5 ut r. e. non esaet] et r. e. non est CP (cf. Luc. 1, 33) et] ut C2P2V 8 forte] fortasse Draelm 9 quia] quia enim g comitum] comitatus Xr, comitatu (U - 11 coniunctum p qui] quia RE1L 16 tres (om. tamen isti) Hub. Theod. ineip. deaersati B* ON2M HAELSU, diuersati cd., edd. 17 quae Hub. Theod. per om. Hub. Theod. 18 autem] om. Hub. Tkeod., autem ipse r ipsam] in ipsam N2 19 patris Hub. Theod. eam quae L, eam p 22 hominem AlEL )

Proinde cum duae uirtutes propositae sint animae humanae, [*]( 1 cf. Ioh. 1, 1; 3; 14 5 Ioh. 10, 30 8 *Ioh. 14, 9 et 10 9 ib. 17, 22 10 *Ioh. 5, 19 12 cf. in Ioh. eu. tr. 18, 2; 49, 10 14 cf. Ioh. 13, 25 15 cf. ib. 1, 7; 18, 1; 20, 1; 36, 1; 124, 7; Berm. 34, 1, 2 17 cf. epecul. ed. Weihrich p. 197; de ciu. d. 8, 4; c. Faust. 22, 51—57; en. in ps. 83, n. 11 ) [*]( 1 deom pr.] domini pg 2 quod] quo ElL, quem CPY m sunt om. Hub. Theod. agnoscere Hub. Theod. 3 quod] et quod nral quod acc. carnem om. Hub. Theod. acceperit (i ex a) JB* 4 mutatum gr in carne p seruata] salna Hub. Theod. 6 hoc de ipso domino BTD HALSg, de hoc ipso domini N* 8 qui uidit me T uidet uidit Q, uidet uidet C2P2VO2 A2E2SUγ pgraelv patrem] add. meum GPV (eolb. mon.) et ante ego om. Hub. Theod. 9 me] add. eat Dpaelmv 10 quaecumque enim v pater] ille v (ἐϰεῑνος), 6 ̍πατήρΟr. Chr. Did. Nouat. facit pr.] fecerit v haec om. N* eadem om. v 11 similiter facit c (notct óμοιως) 12 patri] deo patri N* recte intellegentibus om. AELf 13 iohannis ClP sno euangelio Hub. Theod. tamquam] add. qui V ϑπρχψω m14 super quo BTD in eius conuiuio om. V 15 diuinitatis (om. eius) 01 16 famularius C1, famili*ariuB B* uiberit EI L, uiderit Q, biberet Hub. Theod. 17 Et proinde N* uirtutis 01 animae hum. propos. sint V sunt g )

Vnde mihi uidentur qui ex apocalypsi illa quattuor animalia ad intellegendos quattuor euangelistas interpretati sunt probabilius aliquid adtendisse illi, qui leonem in Mattheo, hominem in Marco, uitulum in Luca, aquilam in Iohanne intellexerunt, quam illi, qui hominem Mattheo, aquilam Marco, leonem Iohanni tribuerunt. de principiis enim librorum quandam coniecturam capere uoluerunt, non de tota intentione euangelistarum, quae magis fuerat perscrutanda. multo enim congruentius ille qui regiam Christi personam maxime commendauit per leonem significatus accipitur. unde et in apocalypsi cum ipsa tribu regia leo commemoratus est, ubi dictum est: uicit leo de tribu Iuda. secundum Mattheum enim et magi narrantur uenisse ab oriente ad regem quaerendum et adorandum, qui eis per stellam natus apparuit, et ipse rex Herodes regem formidat infantem adque, ut eum possit occidere, tot paruulos necat. quod autem per uitulum Lucas significatus sit propter maximam uictimam sacerdotis, neutri dubitauerunt. ibi enim a sacerdote Zacharia incipit sermo narrantis, ibi cognatio Mariae et Elisabeth commemoratur, ibi sacramenta [*]( 3 cf. Apoc. 4, 7; 5, 6; 7, 11; cf. Ezech. 1, 5; 10 8 cf. infra 4, 10, 11; in Ioh. eu. tr. 86, 5 13 Apoc. 5, 5 14 cf. Matth. 2, 1—18 18 cf. Luc. 1, 5—36 ) [*]( 1 contemplatiuam CPl commendandam CP1 Hub. Thcod. intentione CP1 2 praedicationem quam ElL tenuisse] finit exeerpt. in Hub. Theod. 3 quia ex CPPF1 apocalipsi BTD OM HAEL 5 illi] om. R TD, illis Ml 7 marco) add. uitulum lucae Pg, add. bouem lucae rael 8 attribuerunt r 9 capire 01 (cf. epist. 3, 5) 10 perscruanda man. 1 BS, perscrudanda C 12 Bignatus p accepetur C1, acciperetur G\'2 apocalypsis CPP, ipsa apocalipsi F, apooalipsi TD M HAELpg 14 enim] om. RD, uero p 16 eis om. B* stillam C1 natus om. CPV herodis ClPl 17 regem] regem christum ONsMQ prael formida Lt posset C1 18 paruolos CP1 autem] ante ClP 19 maxime propter nict. N* uictimam] uitam BT 20 a] om. ElL, «. I. C zacaria R1 21 cognitio AELSXU sa.mariae L helisabeth RL )

Has domini sanctas quadrigas, quibus per orbem uectus subigit populos leni suo iugo et sarcinae leui, quidam uel impia uanitate uel imperita temeritate calumniis appetunt, ut eis ueracis narrationis derogent fidem, per quos christiana religio disseminata per mundum tanta fertilitate prouenit, ut homines infideles iam inter se ipsos calumnias suas mussitare [*]( 1 cf. Luc. 2, 22-24 12 cf. in Ioh. eu. tr. 15, 1; 86, 5 16 cf. serm. 51, 8, 4; cf. *Matth. 11, 30 ) [*]( 2 lucam A2SU 3 personam sacerdotalem 7, sacerdotia personam r a elm marcus ergo] marco A1, maria ergo L, marcus uero x 4 uel cognationem om. B 7 animalibng 8. l. L animalibus 8. n. h. autem in mg. B signiflcasse Mx 8 trea C1P1 9 occupati (OM. sunt) p, occnpantur N* 11 mor*alis S, moralis D ad BlClP 12 iohanaia C supra] super CPVFplm 13 et] ad CP, ac Y 14 cordis oculis g intueatur &L, intueretur H1 15 per] in BTD 3 16 subigit B\'OMQ HA1EL αγϰπ aelmsubicit CPVF μξσψ p,subegit N3A2SUχω g r,subiecit BTD 8 populus ClP, sic aaepe line Cl, lene C\'JP, leni otpga sarcinae] cf. serm. 41, 5; 70, 1; ep. 26, õ; 157, 33; en. in ps. 13, 4; 67, 18; doctr. chr. 2, 41, 62; al. (onus v) lene ClP 17 inperitia (imp. T) ueritatem BT calumnis E1L 18 eis] in eia M 19 dissiminata ClP tanta fertillitatem ClP, ad tantam fertilitatem V 20 hominis C1 infidelis (JtP museitare B* f elm, muscitare r, musitare cet. )

Sed illud prius discutiendum est, quod solet nonnullos mouere, cur ipse dominus nihil scripserit, ut aliis de illo scribentibus necesse sit credere. hoc enim dicunt illi uel maxime pagani, qui dominum ipsum Iesum Christum culpare aut blasphemare non audent eique tribuunt excellentissimam sapientiam, sed tamen tamquam homini, discipulos uero eius dicunt magistro suo amplius tribuisse quam erat, ut eum filium dei dicerent et uerbum dei, per quod facta sunt omnia, et ipsum ac deum patrem unum esse, ac si qua similia sunt [*]( 21 cf. retract. 2, 16 23 cf. lob. 1, 3; 34; 17, 22 ) [*]( 2 disputatiomnibus (m eras.) BII, dispotationibus CXP 4 potuernnt p exagitando B*, agitando cet. 6 prouectum B3R MQ HAELUj, profectom TD CPVF ON* edd. 7 refellenda B3RTD ON- χω r a m, repellenda CPVF MQ HAELSU γψ pgel (repp- H, -anda L) adque] autem atque g iuuante V 8 et om. PY illorum V 9 suscipemus C1P, suscipimuB F 11 argumenta L 12 quam] quod CP, quo F1, quam in ras, B7, quantum S* non om. m. 1 B* aduersintor Oi, aduereantur H l hii idem 4s iidem raelm 14 palmam F ξπχψ pgrael 17 ipse dominus bis L, ipse dens Dp 19 maximae CP ipsum dominum DN-, ipsum dom. ipsum r 20 aut] uel Q ei qui F1. et qui P attribuunt rae 28 sunt] otn. AiEL, sunt. et CPP )

Cum ergo quaerunt, quare ipse non scripserit, uidentur parati fuisse hoc de illo credere, quod de se ipse scripsisset, non quod alii de illo pro suo arbitrio praedicassent. a quibus quaero, cur de quibusdam nobilissimis philosophis suis hoc crediderint, quod de illis eorum discipuli scriptum memoriae reliquerunt, cum de se ipsi nihil scripsissent? nam Pythagoras, quo in illa contemplatiua uirtute nihil tunc habuit Graecia clarius, non tantum de se, sed nec de ulla re aliquid scripsisse perhibetur. Socrates autem, quem rursus in actiua, qua mores informantur, omnibus praetulerunt, ita ut testimonio quoque dei sui Apollinis omnium sapientissimum pronuntiatum esse non taceant, Aesopi fabulas pauculis uersibus persecutus est uerba et numeros suos adhibens rebus alterius, usque adeo nihil scribere uoluit, ut hoc se coactum imperio sui demonis [*]( 1 cf. II Cor. 1, 3; 11, 31; Gal. 1, 1; Eph. 1, 3; 2, 18; 3, 14; Phil. 2, 11; Col. 1, 3; 2, 2; I Thess. 1, 1; II Thess. 1, 1; Tit. 1, 4; I Petro 1, 3; I Ioh. 1, 3; 2, 1; 24; 5, 7; II Ioh. 3; 9 10 cf. de ciu. d. 8, 2-4; Porphyr. uita Pythag. 57; Eus. praep. eu. 10, 7; Claudian. de st. an. 2. 3 13 cf. de ciu. d. 8, 4; Lact. diu. inst. 3, 13. 21 15 cf. infra c. 18, n. 26 16 cf. Plat. Phaed. p. 61 B; Diog. Laert. 2, 42; Themist. orat. 14, p. 321 ) [*](2 honorando CPF1 enim] eum N* 5 quum B\' ergo] uero p 6 fuisse] esse V 7 (de om.) illo AlElL de se om. BT AELSU 8 philosofis B* 9 crediderunt pga 10 ipais BTIM1, ipse GlPFl pytag- RTDFQ, phyth- P, phyt- ON*> pith- Zy, phit- M, pit- Vπ, pict- ψ 11 contemplatiua] 8. l. add. id est matematica Ni neritate p (tunc om.) habuit CPp (folii parte auulsa detic. F), habuit tunc X gratia CP rursus om. B* 13 actiua] 8. l. add. id est ethica N7 14 quoque om. AlEL 16 taceant (n 8. I.) in mg. add. quique N2 ysopi B\'BTID CPF1 Q (in spat. uac. postea ins. BS), hysopi M HAESlU, hyaophi L, esopi V, estfpi N* paucis BTD persequutus B2PF, prosecutus N*A2pr ael est] et g 17 adeo] adeo autem r ut se c. i. s. d. hoc fecisse N* se hoc g 18 actum BT )

Deinde dicant, unde saltem quod sapientissimus fuerit nosse uel audire potuerunt. si fama disseminante, certiorne de illo nuntia fama est quam discipuli eius, quibus eum praedicantibus ipsa per totum mundum fama fraglauit? postremo famam praeferant famae et ei famae de illo credant, quae maior est. ea quippe fama, quae de catholica ecclesia, quam stupent toto orbe diffusam, mirabili claritate dispergitur, tenues istorum [*]( 1 cf. Cic. de orat. 3, 16, 60; Plat. fort. Alex. 1, 4, p. 328; Diog. Laert. 1, 16 7 cf. de ciu. d. 8, 14; 18, 87; retr. 2, 16; infra c. 34, n. 52 et 1. 2, n. 1; de haeres. 8, 10; ep. 120, 8; 16; in Ioh. eu. tr. 36, 2 19 cf. ep. 49, 2; 52, 1; en. in ps. 30, II 8; 44, 20; 147, 16; serm. 46, 83; 288, 8; de ag. chr. 29 ) [*]( 3 igitur] ergo p causa CF 4 credant-litteris om. RT litteris (lit in ras.) B* mandarunt RT 8 5 nolunt g r, noluerint p eius om. Ll de illo eius discipuli RTD 8, disc. eius de illo N* discipuli] add. eorum X1 6 scripserunt N*, crediderunt RT ab] de CPF1 hominis 01 7 eum om. g deum fateri N3 p g 8 isto om. r discipulos de se N* 9 fatere C1 11 non (oro. qaod) 01 12 quaej qui PHIE\'L scripserint (scribs. P) CP, scripserant F1, scripta sunt D 14 potuerint N* sin 81, sine S7, et si p 15 nuntia fama RID F ON3M1Q H αμξπψω gmnuntiata fama RTCPM2AELSUγδϰ,fama nuntia (-cia x) χrael fama nnntiata Vap (i in mg.) 16 fraglauit BI V OQ HA1E1L2, fraglabit B, fragrauit E2γπaelm, flagrauit TD CPF NM A2L1SU ϰχψωpgr 17 famae et om. CPF1 ei] di ElL 19 difusam EL mirabile ClPl dispergentur Tl, dispargitur r, dispertitur CPVF g tenuis C1P1 istorum mores QE*L, istos rummores E* )

Ita uero isti desipiunt, ut illis libris, quos eum scripsisse existimant, dicant contineri eas artes, quibus eum putant illa fecisse miracula, quorum fama ubique percrebruit: quod [*]( 2 cf. Regula S. Bened. 5, 26 5 cf. Ioh. 1, 3 10 cf. de ciu. d. 2, 13 ) [*](1 uicit Mv. 2 celebres CIP!, celebris est ael trepidas et] trepedasset C1, trepidassent SLU, trepidant et H1 et tepidas om. L 3 audire H1 4 nolentes pel (et om.) deum BTH praedicant RT1DQH2S1U1ω, praedicari ael 5 omnia facta sunt N* famaelegunt CP 6 eligant hanc p elegunt ClP praefulgit CP prefulget claritate g 8 haec om. CPVFtyp 9 et pr. om. Ftypa horum N* 10 cur-sunt om. BTH 11 ridenda sunt V restant HELL 12 ipse C1P1H1 testes uelint BTD a uellent N* offerunt N* 18 aut] at p 14 libros se h. d. quos om. CP habere se Bs, se habere cet., edd. adserunt (ass.) RTD ON*Q sxr e l prodant] producant in tng. RA 15 saluberrissimi L 20 illis] in illis e I eum] eos A1E1L 21 conteneri C1P1E1L eas] illas N* 22 percrebuit Dπχψ lm, percrebuerit V estimando V )

Quid quod etiam diuino iudicio sic errant quidam eorum, qui talia Christum scripsisse uel credunt uel credi uolunt, ut eosdem libros ad Petrum et Paulum dicant tamquam epistulari titulo praenotatos. et fieri potest, ut sine inimici nominis Christi siue qui eiusmodi execrabilibus artibus de tam glorioso nomine pondus auctoritatis dare se posse putauerunt talia sub Christi et apostolorum nomine scripserint. in qua fallacissima audacia sic excaecati sunt, ut etiam a pueris, qui adhuc pueriliter in gradu lectorum Christianas litteras norunt, merito rideantur.

Cum enim uellent tale aliquid fingere Christum scripsisse ad discipulos suos, cogitauerunt, ad quos potissimum scribere potuisse facile crederetur, tamquam ad illos, qui ei familiarius adhaesissent, quibus illud quasi secretum digne committeretur, et occurrit eis Petrus et Paulus, credo, quod pluribus locis simul eos cum illo pictos uiderent, quia merita Petri et Pauli [*]( 23 cf. serm. 297, 4; 5; 298, 1; en. in pa. 44, 23 ) [*]( 1 qui diligant FIN. 2 faisse putant B 3 nescio qua BT\'D ClPO 4 terrena BTD F g 5- inrae CP condemnet F p talis ClP 6 legisse se B.V ONaMQ HAELSUγ grael, legisse CPF1, se legisse RTD F* pm 10 et ad petrum p et ad paulam Mnp 12 qui om. BT 13 dare se] dare BT*, dari TI, se dare V putauerint ut BT 14 talia] alias B, aliqua N* nomina ElL scripserunt Ly 15 audatia CP 16 lectoris p 17 noSt C1, noscunt Ca, noster P, noneruntp 18 uelint C1PFp talia CiP flngere] infangere C1, infligere C2, infingere PV 20 tamquam] quam BT 21 digne om. p 22 eia] illis g credendo BTl 23 cum illo om. BT uiderunt AlEL ftc g, uiderint p quia] et quia BTD r )

Illud quoque adtendant, qui magicis artibus tanta potuisse et nomen suum ad populos in se conuertendos arte ipsa consecrasse delirant, utrum potuerit magicis artibus tantos prophetas diuino spiritu antequam in terra nasceretur implere, qui de illo talia futura praelocuti sunt, qualia iam praeterita in euangelio legimus et qualia in orbe terrarum praesentia nunc uidemus. neque enim, si magicis artibus fecit, ut [*]( 1 cf. Eus. Chron. int. Hier. 2, 157; Hieron. de uir. ill. 5; Acta apost. apocr. 39 7 cf. Act. 9, 1—30 23 cf. c. Faost. 12, 45 ) [*]( 1 celebrius] celebrius et HAEL rn 9 r ael, celeberrimus 02p, celeberrimum 03 V, celeberrima o 2 romae (e erlll.) B* errare omnino p 3 apoBtolis CP 4 quaesiuerunt (ques.) F OQ HAELSU r 8 caelis ex caelos corr. B* 10 stepani M diaconi et om. N* 12 discipulum] dicit (dici H) discipulum HAlEL 13 igitur] ergo p 14 moriretur T1F1S putare CP uoluerunt A3SU 17 qui] 8. I. add. eum NI, quem x magis F\'L, magicis eum r potuisse] eum potuisse VI m populos] aptos in mg. a 19 delerant B3C1PA2 21 qui] quia 0 illo] eo r 22 (euan)llgelio fol. 7 (jinit supplementum saec. XII. NI, incipit manus saec. X.) N et] in Cl orbem RTD 23 enim a. l. C )

Proinde illius Hebraeae gentis ad prophetandum Christum, sicut am, deputatae nullus alius deus erat nisi deus unus, deus uerus, qui fecit caelum et terram et omnia quae in eis sunt. quo offenso saepe suis hostibus subdebantur, nunc etiam pro grauissimo scelere occisi Christi ex ipsa Hierosolyma, quod erat regni eorum caput, penitus eradicati et Romano imperio subiugati sunt. solebant autem Romani de dis gentium, quas subiugabant, colendos propitiare et eorum sacra suscipere. hoc de deo gentis Hebraeae, cum eam uel obpugnauerunt uel uicerunt, facere noluerunt. credo, quod uidebant, si eius dei sacra reciperent, qui se solum deletis etiam simulacris coli iuberet, dimittenda esse omnia quae prius colenda susceperant, quorum religionibus imperium suum creuisse arbitrabantur. in quo eos plurimum fallacia demonum decipiebat. nam utique intellegere debebant occulta ueri dei uoluntate, penes quem rerum summa potestas est, sibi datum et auctum regnum, non illorum deorum fauore, qui si aliquid in hac re potestatis [*]( 2 cf. ib. 13, 4; 15; 22, 17; 24 10 cf. en. in ps. 56, n. 9; 62, n. 18; 88, II 7; serm. 5, 5 19 cf. de ciu. d. 5, 21 20 cf. Eus. h. e. 7, 18, 4 ) [*]( 1 mortnos 01 natus] eaaet natus HAELSUy 2 uentura MQ, futoro g uno H 5 porro inde F haebraeae R, hebreae TDPVA EL, haebraicf (h 8. I.) N, habrahae F 6 dixit AXL nisi (om. deus) r 8 Saepius RTD Nr 9 etiam] autem HAEL y g hierusolyma C, hierosolima FN, hiernsolima BsD AEL, hierosoljmis Hx 10 quod] quae Vrael erant Hl et] nt CP, om. VQ 11 autem] om. m. 1 A, enim g de diis BI, deos cet., edd. 12 colendo E j sacra om. A1E1L 13 habraeae B*, hebraeorum TD 14 quod] quoniam V 16 iuberet] add. et R1T1esse om. AXEL auaciperant ClPF, susciperent AJ&L 17 relegionibus H1AE1L et sic sacp. 18 decipiat Q, decipiebant L 19 occultam WL ueri dei B*, dei nere AXEXL, dei ueri cet. uolontate C1, uoluntatem HAEXL quam r 21 potestatis om. AELf ) [*]( XXXXIII Aug. Sect. III pars 4. ) [*]( 2 )

Neque enim possunt dicere pietatem ac mores suos a dis gentium, quas uicerunt, dilectos et electos. numquam hoc dicent, si primordia sua recolant, facinorosorum asylum et Romuli fratricidium. neque enim, quando asylum constituerunt Remus et Romulus, ut quisquis cuiuslibet sceleris reus eo confugisset multum haberet commissum, praecepta paenitentiae dederunt ad saluandas animas miserorum ac non potius collectam timentium manum contra suas ciuitates, quarum leges timebant, mercede inpunitatis armarunt, aut quando Romulus fratrem, qui nihil in eum mali perpetrarat, occidit, iustitiam uindicandi ac non principatum dominandi cogitauit. itane istos mores dilexerunt di hostes suarum ciuitatum fauendo hostibus earum? quin potius nec illas defendendo presserunt nec ad istos transeundo eos aliquid adiuuerunt, quia non habent in potestate regnum dare et auferre, sed deus unus et uerus hoc agit occulto iudicio, non continuo beatos facturus quibus terrenum regnum dederit, nec continuo miseros quibus ademerit, sed beatos uel miseros propter aliud et aliunde faciens temporalia regna adque terrena [*]( 5 cf. de ciu. d. 1, 34; 3, 6; 15, 5; Cypr. quod idola d. n. 8. 5; Liu. 1, 8; 2, 1; Verg. Aen. 8, 842; Tac. hiat. 3, 71; Dion. Hal. 2, 15; Plut. Rom. 9; 10; Dio 47,19 9 cf. GeD. 19, 17; Lnc. 9, 56; Iac. 1, 21; 5, 20 ) [*]( 1 BUOS] nos EaLy 2 edominatos A1ELS1, edomatoa U 3 nec r propter pietatem r ac] aut p 4 namquid p 5 primordio suo Eyl recolent FaHAELSU y facinoBorum 01, facinerosum T, facinorosum D r, facineroaorum B ONl asilum F, consilium tl 6 romuli. (s ras.) В8. rumoli C1PF1 9 saluandas B*, sanandas cel., edd. 10 quorum ÅEL 7 12 mali om. A1Εγ mali in eum p perpetrabat RV g, perpetrauit D, perpetra- ret N1 13 prineipatum] potius y 15 hostibus] ospitibus H, hospitibus (pi rcu.) T quin] qui C1PF1 defendendo B\'. deserendo cet. habebant r et] ant g 17 sed dens] deus enim V 18 hec r 19 nec] non N 20 mi quarundam (m. 1 om. -seros quibus—21, 9 tamen reliquias, m. 2 suppl. in fol. 2) r ademerit || (fol. 10) in quo chrismate (om. sed beatos—21, 8 remanserit, quae uerba uno folio contineri poterant) E 20 adimerit 01PF1 H2A2U uel] et p )

Vnde nec illud possunt dicere: cur ergo deus Hebraeorum, quem summum et uerum deum dicitis, non solum Romanos eis non subiugauit, sed nec ipsos Hebraeos, ne a Romanis subiugarentur, adiuuit? praecesserunt enim manifesta peccata eorum, propter quae illis hoc uenturum prophetae tanto ante praedixerant, et maxime, quia impio furore Christum occiderunt, in quo peccato aliorum occultorum peccatorum meritis excaecati sunt quod illius passio esset gentibus profutura, eadem prophetica contestatione praedictum est. nec alia re magis claruit illius gentis regnum et templum et sacerdotium et sacrificium et unctionem illam mysticam, quod chrisma Graece . dicitur, unde Christi nomen elucet et propter quam reges suos christos ipsa gens appellabat, non fuisse nisi praenuntiando Christo deputatam, quam quod occisi Christi resurrectio postea quam coepit credentibus gentibus praedicari illa omnia cessauerunt nescientibus Romanis, per quorum uictoriam, nescientibus Iudaeis, per quorum subiugationem factum est, ut illa cessarent.