De Natura et Origine Animae

Augustine

Augustine. Sancti Aureli Augustini Opera, Sectio VIII, Pars I (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 60). Urba, Karl; Zycha, Joseph; editors. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1913.

Sed, inquis, cum a nobis uter inflatur, non aliqua portio nostrae naturae uel qualitatis infunditur. cum hoc ipsum, quod spiritu hausto uter inpletus extenditur, sine aliqua nostri deminutione geratur. his uerbis tuis adhuc addis et inmoraris et inculcas similitudinem quasi necessariam, qua intellegamus quomodo deus sine suae naturae aliquo detrimento et de se ipso animam faciat et facta [*]( 2 Vinc. Victor 5 Vinc. Victor; cf. pag. 305,19 sqq. et 339, 1 13. 19. 22 Vinc. Victor ) [*](1 quibus] add. nunc d existimate C 2 ut eius E petenti T poenitentis C 3 legat b ingerunt E 5 emendare B ita non E 6 factam esse E 7 putes 6 8 qu.a B 11 alt. cuius et ille est T est om.E 13 facere C 14 alitus CDT; in seqq. uers. h omnes codd. semper tere om. numquinnam A 15 ipsa E 17 uis esse animam H anime E non] ni A 18 fecerit illum E se om.E 19 cum] quod B ipso in mg. add. E 20 maneat b et om.A 21 illaEft 23 nro A hoc ipso quo spu hausto ABCDEHIb hic ipse spiritus quo hausto d 24 impleturft diminutione BCETbd 25 egeraturd tuis om.H addisset (om. et) Bet-quasi cm.H 27 faciet A )

363
de ipso non sit quod ipso. dicis enim: numquid animae nostrae est portio utris inflatio aut homines fingimus cum utres inflamus aut detrimentum nostri in aliquo patimur, cum flatus nostros in diuersa partimur ? sed nullum patimur detrimentum. cum ex nobis ad aliquid transmittimus flatum, et manente in nobis plena flatus proprii qualitate et integra quantitate nullum nos meminimus damnum ex utris inflatione sentire. ista similitudine, quae satis elegans et congruens tibi uidetur, quantum fallaris adtende. deum quippe dicis incorporeum non de nihilo a se factam, sed de se ipso animam sufflare corpoream, cum flatum nos licet corporeum, subtiliorem tamen emittamus, quam nostra sunt corpora, nec eum de anima nostra. sed de hoc aere per uiscera corporis exhalemus. pulmones quippe anima, cuius nutu mouentur etiam cetera corporis membra, ad hunc aerium spiritum ducendum atque reddendum sicut folles mouet. praeter enim alimenta solida et fluxa, unde est cibus et potus, hoc tertium nobis deus alimentum circumfudit aurarum. quas ita carpimus, ut sine cibo et potu diu esse possimus. sine hoc autem alimento tertio, quod aura nobis. quae undique circumsistit, spirantibus et respirantibus exhibet, nec exiguo temporis spatio possumus uiuere. sicut autem cibus et potus non solum ingerendi, uerum etiam per meatus ad hoc institutos egerendi sunt, ne utroque laedant, uel non intrando uel non exeundo, ita hoc tertium flabile alimentum quia in nobis manere non sinitur nec inmorando corrumpitur, sed egeritur mox ut ingeritur, non alios, sed eosdem meatus, id est os aut nares aut utrumque, et qua intraret et qua exiret, accepit.

In te ipso tibi proba ipse quod dico. emitte spiritum flando et uide utrum dures, si non receperis; recipe respirando et uide quas patiaris angustias, si non rursus emiseris. hoc igitur facimus. [*]( 1 Vine. Victor ) [*](1 de se ipsa E 2 imflatio C fungimus C imflamus C 3alico.l inflatus B 4 patimur BDml ad om. ABCDm1E ad aliquid (in mg. al. l ) [*](dcf. E) [*]( alique)6 5 plenas C qualitatcmB 6 et om. A 7 sentire-365, 7 uiuamus om. E cligans BCI 9 factum llm2 se cm. B 10 nosscilicet (pr. s s. I.) D 12 exalemus AIIT quippe] naque BITb namquae C 13 nutu] natura (ram2 add.)H adhuc A 14 aereum BHIT aereum C 15solidetC 17 diue e C 19 exibct B tempori Hml 20 possimus HTd 21 ad hoc om. B instituto segerendi B coostitutos II 24 egeretur Ilml alias A. 25os.4 29 facinus A )

364
quando utrem, sicut dicis, inflamus, quod facimus ut uiuamus; nisi quod tunc paulo plus ducimus, ut paulo plus emittamus, ut spiritum flabilem, id est uentum in utrem inplendum et extendendum non quiete spirandi et respirandi, sed anhelandi impetu coartemus. quomodo ergo dicis: nullum patimur detrimentum, cum ex nobis ad aliquid transmittimus flatum, et manente in nobis plena flatus proprii qualitate et integra quantitate nullum nos meminimus damnum ex utris inflatione sentire? apparet te, fili, si aliquando utrem inflasti, non aduertisse quid egeris. quod enim sufflando amittis, statim recipiendo non sentis. sed potes hoc facillime discere, si hoc potius uelis quam tua dicta, quia iam dicta sunt, non inflans utrem, sed inflatus ipse defendere et auditores tuos, quos ueris rebus aedificare debes, inani strepitu uentosi sermonis inflare. in hac causa non te ad magistrum mitto nisi ad te ipsum. emitte flatum in utrem et os claude continuo naresque detine et sic saltem senti uerum esse quod dico. eum enim coeperis angustias intolerabiles perpeti, quid cupies ore aperto naribusque recipere, si, quando sufflasti, nihil te existimas amisisse? uide in quo malo sis, nisi hauriendo resumas quod effundendo reddideras; uide, illa insufflatio qualia damna et detrimenta fecisset, nisi ea respiratio reparasset. nisi enim quod inpenderis ad utrem implendum, ad te itidem alendum aditu patefacto redierit, quid tibi non solum unde illum inflare, sed unde tu possis uiuere remanebit?

Haec debuisti considerare, cum scriberes, et non ista similitudine utrium inflatorum uel inflandorum introducere nobis deum aut ex alia natura, quae iam erat, sicut nos ex isto circumfuso aere flatum facimus, animas flare aut certe, quod et abhorret ab ista similitudine et abundat impietate, deum sine ullo quidem sui [*](5 Vine. Victor ) [*](def. E) [*](2 quod tunc] quodā H ducimus-plus om. C 4 anelandiC anelandu petu A 6 transmittamus C in om. BC plena om. D 8 insufflatione B 9 quod] quid B insufflando b inflando d emittis b 10 potest C ediscereH 11 tu addicta C inflas C 12 uerbis T 13 inanissime B inanissine C inanis sinoH strepiduC inac A 14 nisi] sed BCHT 17 cupiet A te om. H 18 exestimas AC amisse D mala A auriendo C/Z rerum at quod (in mg. s. reram aid. m2 remeat) H 19 quo defundendo A 20 fecisset] add. et A 21 a*l**endum I aditum B 22 qui C 23 manebit A 24 debuisse A 26 aeres latu A 27 at B aborret C 28 ∗abundat H obtundat C )

365
detrimento, sed tamen de sua natura mutabile aliquid uel proferre uel, quod est peius, tamquam sui operis materies ipse sit, facere. ut ergo aliquam de nostro flatu ad hanc rem adhibeamus similitudinem, id potius est credendum, quod, sicut nos non de natura nostra, sed quia omnipotentes non sumus, de isto aere circumfuso quem trahimus et reddimus, cum spiramus et respiramus, flatum facimus quando sufflamus nec uiuentem nec sentientem, quamuis nos uiuamus atque sentiamus, ita deum non de sua natura, sed quia sic omnipotens est, ut possit creare quod uult, etiam ex eo quod omnino non est. id est de nihilo, flatum facere posse uiuentem atque sentientem, sed plane cum sit inmutabilis ipse mutabilem.

Quid autem sibi uult, quod huic similitudini addendum putasti ad exemplum de beato Heliseo, quia flando in eius faciem mortuum suscitauerit ? itane tu flatum Helisei factum fuisse putas animam pueri? non usque adeo te a uero exorbitare crediderim. si ergo anima illa, quae uiuenti ablata fuerat ut moreretur, eadem ipsa illi ut reuiuesceret reddita est, quid ad rem pertinet quod dixisti \'nihil Heliseo fuisse deminutum\', quasi aliquid ab illo transisse, unde uiueret, credatur in puerum? quod si propterea dictum est, quia flauit et integer mansit. quid opus erat ut hoc de Heliseo mortuum resuscitante diceres, quod de quouis flante et neminem suscitante dicere nihilominus posses? incaute sane locutus es — cum absit, ut credas flatum Helisei factum fuisse reuiuescentis animam pueri -, quod primum dei factum ab istius prophetae facto hoc distare noluisti. quod ille semel, iste ter flauerit. dixisti quippe Heliseum in faciem defuncti filii illius Sunamitis ad instar primaeuae originis [*]( 13 cf. IV Regn. 4, 34. 35 18 Vinc. Victor ) [*]( 4 nostra cm. H sed om. b õ quaell 7 sentitem A 8 itaque BC o sed C 10 flatum] factum E 11 mutabilem facit BCEIT mutabile facit b 12 sibi uult om. B quod ad hanc similitudinem (quod ad in mg. add. m1) H similitudinu A 13 hellsseo A 14 sustauerit A helisei tu flatum E tu cm. li helissei.l fuisse factum E factum om.b puta/Z 15 a om. BCl exoroit re.4 17 reuiuisceret BElTd 18 diminutura DEIbd ab illo aliquidd transisset Eb 19 uiuere b 20 helisseo A elisaco DITd 21 resuscitande B quoT 22 loquutus A 23 reuiuescente C reuiuiscentē Blb reuiuiscentis BEd uiuiscentem T 25 dixisti-faciem cm. II 26 facie T filii om. EH somamtis.l sun amittis B sonamitis CD sonanitis H (u s. o) prim«euQ II )

366
insufflasse: et cum emortua membra, inquis, in uigorem pristinum redanimata per halitum prophetae diuina uirtus accenderet, nihil Heliseo fuerit imminutum, per cuius flatum corpus emortuum rediuiuam animam recepit et spiritum, nisi quod semel dominus in faciem hominis insufflauit, et uixit, tertio Heliseus in faciem mortui aspirauit, et reuixit. sic sonant tua uerba ista, quasi flandi tantum numerus interfuerit, ut non quod fecit deus etiam propheta fecisse credatur. et hoc ergo emendandum est. tam multum quippe interfuit inter illud opus dei et hoc Helisei, ut ille flauerit flatum uitae, quo fieret homo in animam uiuentem, iste autem flauerit flatum neque sentientem neque uiuentem, sed aliquid significandi gratia figurantem, denique ut puer iste rcuiuesceret, non eum animando propheta fecit. sed eum amando ut hoc deus faceret impetrauit. quod autem illum ter flasse dicis, aut memoria, sicut fieri solet, aut mendositas codicis te fefellit. quid plura? non sunt tibi ad hoc astruendum aliqua exempla et argumenta quaerenda, sed potius emendanda et mutanda sententia. noli ergo credere, noli dicere. noli docere \'quod non de nihilo, sed de sua natura fecerit animam deus\', si uis esse catholicus.

Noli credere nec dicere nec docere \'per infinitum tempus atque ita semper deum animas dare, sicut semper est ipse qui dat\', si uis esse catholicus. erit enim tempus, quando non dabit animas deus, cum tamen esse ipse non desinat. poterat quidem sic accipi quod aisti \'semper dat\', utintellegeretur sine cessatione dare quamdiu [*]( 1. 18 Vinc. Victor 10 cf. Gen. 2, 7 20 Vinc. Victor; cf. pag. 325, 10 ) [*](1 in om. B 2 sedanimata H alitum AEH 3 helisseo A fuit T 4 recepit animam E reciperet BC (om. et), ITb in faciem] add. dns C 5 uixit] dixit E helisseus A asspirauerit AE adspirauerit II G ista uerba tua H uerba tua EI 7 fecisse om. I 8 quippe 6m.ll 9 opus illud T helissei A qd C 10 homo] add. et E neque uiueutem neque sentientem T 11 gratia significandi E 12 pier A reuiuisccret BEIT non eum amando T 13 eum om. All animando 11 14 suflasse bd 15 solet fieri H te codicis T fellit A 17 mutanda] mundanda E 18 pr. noli] add. ergo Ad non 6m. B 19 si uis] suus E 20 noli dicere nec cred«re BTJb noli credere noli dicere E noli dicere noli credere noli docere quodn de nihilo per inf. C 21 deum semper E est om.C .22 enim] add. nOli E deus animas C amas A 23 ipse esse T ipse om.H desistat T 24 qd da istis A amisti C isti E )

367
homines generant et generantur, sicut dictum est de quibusdam: semper discentes et ad ueritatis scientiam numquam peruenientes; non enim sic accipitur quod hic positum est \'semper\' uelut numquam desinant discere, cum procul dubio non discant, quando in hoc corpore destiterint uiuere uel cum coeperint supplicio gehennalis ignis ardere. sed tu non permisisti sic accipi uerbum tuum, cum dixisti \'semper dat\', quando quidem id ad infinitum tempus reuocandum putasti. et parum hoc fuit; sed tamquam quaereretur abs te, ut apertius explicares quomodo dixeris \'semper dat\\ addidisti atque dixisti: sicut semper est ipse qui dat. hoc sana et catholica fides omnino condemnat. absit enim, ut credamus quod animas deus semper dat, sicut semper est ipse qui dat. sic enim semper est ipse, ut numquam esse desistat; animas autem non semper dabit, sed eas finito generationis saeculo non iam nascentibus quibus dandae sunt procul dubio dare cessabit.

Noli credere nec dicere nec docere \'animam meritum aliquod perdidisse per carnem, tamquam boni meriti fuerit ante carnem ̒, si uis esse catholicus. nondum enim natos apostolus nihil egisse dicit boni uel mali; unde ergo anima potuit ante carnem habere meritum bonum, ubi nihil egerat boni ? an forte audebis eam dicere ante carnem bene uixisse, quam non potes ostendere uel fuisse? quomodo ergo dicis: non uis animam ex carne peccati contrahere ualetudinem, ad quam uicissim sanctificationem uideas transire per carnem, ut per ipsam reparet statum, per quam perdiderat meritum? haec dogmata, quibus putatur anima ante carnem habuisse aliquem statum bonum et meritum bonum, si forte nescis, exceptis antiquis exceptis etiam recentius in Priscillianistis iam catholica damnauit ecclesia. [*]( 1 cf. Liic. 20, 34 2 II lim. 3, 7 10.16 Vinc, Victor 18 cf. Rom. 9, 11 22 Vinc. Victor; cf. pag. 344, 28 ) [*](1 de ] e BC et 1 2 discernentes A 3 haec .1 5 desierint (s. l. ml l destiterint) T cum om. A G ignis m. C 7 dixi A id um. E 11 sanc BClb 12 semper deus DEH det b est om. C 13 numquam ] add. ipse b essc] ipse E distatsi 15 sint d 16 noli dicere E 17merito.4 18 aplos nisi legLss? dicit C dicit nihil egisse 1 19 egisset scit A dicit om. II 20 forte haut d,\'bes ea aut dicere (haut in mg. add., s. debes eras. haud) E 21 ante om. C uixisse bene E bene om. A 22 dici E, cm. II 23 ualitudinem codd. praet. H 24 med. por om. E rep iraret (alt. a exe) E statu per qua diderat (qua s. l. m1) II 26 aliquem post bonum pon. B 27 priscilianistis AD iam iamll )

368

Noli credere nec dicere nec docere \'animam per carnem reparare habitudinem priscam et per illam renasci, per quam meruerat inquinari\', si uis esse catholicus. ut enim omittam in eo quod dixisti: merito ergo per carnem priscam reparat habitudinem, quam uisa fuerat paulisper amisisse per carnem, ut per eam incipiat renasci, per quam meruerat inquinari, tam in proximo te ipsum tibi ipsi exstitisse contrarium, ut homo qui paulo ante dixeras animam per carnem reparare statum per quam perdiderat meritum — ubi nullo modo potest nisi bonum meritum intellegi, quod uis utique per carnem in baptismate reparari —, rursus eam diceres inquir.ari meruisse per carnem — ubi iam non potest bonum, sed malum meritum intellegi —, ut ergo id omittam, prorsus uel bonum uel malum meritum credere habuisse animam ante carnem catholicum non est.

Noli credere nec dicere nec docere, \'quod anima meruerit esse peccatrix ante omne peceatum\', si uis esse catholicus. ualde enim malum meritum est meruisse fieri peccatricem. et utique tam malum meritum nullo modo habere potuit ante omne peccatum, praesertim priusquam ueniret in carnem, quando meritum nec malum potuit habere nec bonum. quomodo igitur dicis: anima itaque si peccatrix esse meruit, quae peccatrix esse non potuit, neque in peccato remansit, quia in Christo praefigurata in peccato esse non debuit, sicut esse non potuit? attende quid dieas et desiste iam dicere. quomodo enim meruit et quomodo non potuit esse peccatrix? quomodo, quaeso te, peccatrix esse meruit, quae male non uixit? quomodo, quaeso te, peccatrix facta est, quae peccatrix esse non potuit? aut si \'non potuit\' ideo dicis, quia praeter carnem non potuit, quomodo ergo meruit esse peccatrix, quo merito in carnem mitteretur, quando quidem ante carnem non potuit esse peccatrix, unde mali aliquid mereretur? [*](1. 4 Vinc. Victor; cf. pag. 307, 12. 345, 5 14. 20 Vine. Victor; cf. pag. 308, 21. 346, 3 ) [*](1 noli dicere BCElTb all. nec] noli BCITb 4 beatitudinemBCT qua B qui C 6 tu b ipse Hb extitisti BCb 7 ante paulo E 8 reparari E 9 meritum bonum E quod-intellegi in mg. m2 T 10 diceris Hml 11 sed] uelB intellegi-meritum cm. BH 12 crediH 13 abuisse D ante carnem animam B 15 meruit T 16 et utique admalum (i s. a m2) H 17 potuit habere E 20 meruerit Ab meruit-esse om. C 21 potuit] add. tamen d peccatore mansit AD 24 qmale (s. I. uę inter q et m) H 25malu C 27 quę E 28 ante bis pon. B 29 aliquid mali T )

369

Noli credere nec dicere nec docere \'infantes antequam baptizentur morte praeuentos peruenire posse ad originalium indulgentiam peccatorum\', si uis esse catholicus. exempla enim, quae te fallunt, uel de latrone qui dominum est confessus in cruce uel de fratre sanctae Perpetuae Dinocrate nihil tibi ad huius erroris sententiam suffragantur. latro quippe ille, quamuis potuerit iudicio diuino inter eos deputari, qui martyrii confessione purgantur, tamen etiam utrum non fuerit baptizatus ignoras. nam, ut omittam, quod creditur aqua simul cum sanguine exiliente de latere domini iuxta confixus potuisse perfundi atque huiusmodi sanctissimo baptismate dilui, quid si in carcere fuerat baptizatus, quod et postea persecutionis tempore nonnulli clanculo impetrare potuerunt? quid si et antequam teneretur? neque enim propterea illi publicae leges parcere poterant, quantum adtinet ad corporis mortem, quoniam diuinitus remissionem acceperat peccatorum. quid si iam baptizatus in latrocinii facinus et crimen incurrerat et non expers baptismatis, sed tamquam paenitens accepit scelerum ueniam quae baptizatus ammisit? quando quidem pietas tam fidelis et domino in animo eius et nobis in uerbis eius apparuit. nam si eos, de quibus 11011 scriptum est utrum fuerint baptizati, sine baptismo de hac uita recessisse contendimus, ipsis calumniamur apostolis, qui praeter apostolum Paulum quando baptizati fuerint ignoramus. sed si ipsos baptizatos esse per hoc nobis innotescere potuit, quod beato Petro dominus ait: qui lotus est, non indiget, ut lauet, quid de aliis, de quibus uel tale nihil legimus dictum, de Barnaba, de Timotheo, de Tito, de Sila, de Philemone, de ipsis euangelistis Marco et Luca, de innumerabilibus ceteris, quos absit ut baptizatos [*]( 1 Vinc. Victor; cf. pag. 310—312. 348,11 4 cf. Luc. 23,43 21 cf. Act. 9,18 24 Ioh. 13,10 ) [*]( 1 noli dicere noli docere BCITb 2 baptizarentur ABCU morte∗ H praeuentus A 3 citholici C 4 quid nomen A dn C dno D confessus est El 5 de fratre] defrem B perpetue B dinocrete (a s. e̜) H 6 diuino iudicio K 7 confessionem C 9 atqua C 10 confixos (o fin. ex u) H 11 delui B 12 clanculi H quod A 13partereC 14 potuerant A 16 incurreret.l expars C 17 ueniam quam Hb 18 ammLsit HT amisit BCb admisit E 19 apparu**it/ 21ipsiT 23beateC 24 lo∗∗tus DI ut] nisi ut bd pedes lauet bd 26 deTito] et ito A silia A silea BCHb sylea E phylemone A filemone DE ) [*]( LX. August. VIII pars I. Vrba et Zycha. ) [*]( 24 )

370
esse dubitemus. quamuis non legamus? Dinocrates autem septennis puer, in quibus annis pueri cum baptizantur iam symbolum reddunt et pro se ipsi ad interrogata respondent, cur non tibi uisus fuerit baptizatus potuisse ab impio patre ad gentilium sacrilegia reuocari et ob hoe fuisse in poenis, de quibus sorore orante liberatus est, nescio. neque enim et ipsum uel numquam fuisse Christianum uel catechumenum defunetum fuisse legisti, quamquam ipsa lectio non sit in eo canone scripturarum, unde in huiusmodi quaestionibus testimonia proferenda sunt.

Noli credere nec dicere nec docere \'quos dominus praedestinauit ad baptismum, praedestinationi eius eripi posse et ante defungi quam in eis fuerit quod omnipotens praedestinauit inpletum\', si uis esse catholicus. nescio qua hie enim potestas contra potestatem dei casibus datur, quibus inruentibus quod ille praedestinauit fieri non sinatur. hic error quanta errantem uoragine inpietatis absorbeat exaggerare non opus est, cum prudentem uirum et corrigi paratum breuiter ammonuisse sufficiat. tua quippe ista sunt uerba: habendam dicimus. inquis, de infantibus istius modi rationem, qui praedestinati baptismo uitae praesentis, antequam renascantur in Christo, praeueniuntur occiduo. ergone praedestinati baptismo uitae praesentis, antequam ad eum perueniant, praeueniuntur occiduo et praedestinaret deus quod futurum non fuisse praesciuit aut hoc futurum non fuisse nesciuit, ut eius aut praedestinatio frustraretur aut praescientia falleretur? uides quanta hinc dici possent, nisi quod paulo ante dixi tenerem, ut hinc te breuiter ammonerem.

Xoli credere nec dicere nec docere \'de infantibus, qui priusquam renascantur in Christo, praeueniuntur occiduo, scriptum esse: [*]( 10. 18 Vinc. Victor; cl. pag. 347, 7 27 Vinc. Victor; cf. pag. 347, 9 ) [*](1 dinocratis EH septenis AC 5 in-fuisse om.H 7 catichuminum A catech. B cathic. C cathec. D catic. EI catec. Hb defunctum om.T lcgistis A 8 eiusmodifl 10 noli dicere noli docere T qd C praedistinauit CH 11 prę- dostinatione AE pracdistinationi CH 12 omnipotens deus E praedistinauitCH 13nescioenimquaed quaehicenimHITb 14 pracdistinauitCH 15 nam hic D (nam s. l.) uoragineC 16 obsorbeat B 17 sufficiet A 18 habendaII istius moderationem ABC 19 antiquam C 20 pdistinati C 21 prentis A 22 et]∗ E ut D (u ex e) aut IT praedestinauit E nesciuitD sciuitT 23non futurum non B non om.Tb fuisset E ut] aut C pdistinatio C 25 antedixissc B 27 de om.C )

371
\'raptus e st, ne malitia mutet illius intellectum autne fictio decipiat an i mam eius. propter h o c properauit de medio iniquitatis illum e du cer e; pla cita enim erat deo anima cius, et: cons u mmatus in breui repleuit tempora longa ̒, si uis esse catholicus. hoc enim ad illos omnino non pertinet, sed ad eos potius, qui baptizati et pie uiuentes diu non permittuntur hic uiuere non annis, sed sapientiae gratia consummati. iste uero error, quo putatur hoc de paruulis antequam baptizentur morientibus esse dictum. ipsi sacrosancto lauacro intolerabilem facit iniuriam, si paruulus, qui baptizatus rapi poterat. propterea prius rapitur, ne malitia mutet illius intellectum aut nc fictio decipiat animam eius; quasi in eodem baptismo haec esse malitia credatur et fictio qua in peius mutetur et decipiatur, si non ante rapiatur. deinde quoniam placita erat deo anima eius, properauit de medio iniquitatis illum educere, ita ut nec paululum remoraretur, ut quod in eo praedestinarat inpleret, sed contra suam praedestinationem facere maluit tamquam festinans, nc quod ei placuerat in non baptizato exterminaretur in baptismo, tamquam moriturus infans ibi pereat, quo currendum est cum illo ne pereat. quis ergo haec uerba scripta in libro Sapientiae de paruulis sine baptismate mortuis dicta esse crederet, diceret, scriberet, recitaret. si ra. sicut oportuerat, cogitaret ?

Noli credere nec dicere nec docere \'aliquas mansionum esse extra regnum dei, quas esse dominus dixit in domo patris sui ̒, si uis esse catholieus. non enim ait, sieut hoc testimonium ipse posuisti: multae mansiones sunt apud patrem meum — quod si ita dixisset, non alibi essent intellegendae quam in domo patris eius — sed aperte ait: in domo patris mei mansiones multae sunt. quis itaque audeat aliquas partes domus dei [*]( 1 Sap. 4, 11. 14 4 Sap. 4, 13 23 Vine. Victor; cf. pag. 348, 17 26 Vinc. Victor 28 Ioh. 14, 2-) [*]( 1 mutaret II (r insert.), IT intfllectum illius Ib 2 aut ne] amne B dtcipietC deciperet/T animam in my. E 5 expleuit BCHlTbd 7 permittentesC uiuere hic E huic B 8 sapientia et gratia E consūmatur A consummatis E 10 paruulLs C 11 mutatur E si ante non H 16 prt;distinaratC praedestinaret HT pracdcstinauitft 19 perrat] erat C 20 ne cum illo C quin E 21 esse dicta esse T 22 scriberet om.C si—cogitaret cm.H oportueret E 23 mansiones BCEIT bd, 24 esse posse D deiJesseT dominus om. E 25 agit C ait ihs Ell 26 ita im. A 27 esse non C 28 mei] eius T ) [*]( 24* )

372
separare a regno dei, ut, cum reges terrae non tantum in domo sua nec tantum in patria sua, sed longe lateque etiam trans mare regnare inueniantur, rex qui fecit caelum et terram nec in tota domo sua regnare dicatur?

Sed forte dicas omnia quidem pertinere ad dei regnum, quia regnat in caelis, regnat in terris, in abyssis, in paradiso, in inferno – ubi enim non regnat, cuius ubique summa potestas est? —, sed aliud esse regnum caelorum, quo fas non est accedere nisi lauacro regenerationis ablutos propter dominicam ueram fixamque sententiam, aliud esse autem regnum terrarum uel aliarum creaturae partium, ubi possunt esse aliquae mansiones domus dei quamuis pertinentes ad regnum dei, non tamen ad regnum caelorum, ubi excellentius et beatius est regnum dei; ita fieri, ut nec aliquae domus dei partes atque mansiones a regno dei nefarie separentur et tamen non omnes in regno caelorum mansoribus praeparentur atque in his quae in regno caelorum non sunt possint feliciter habitare, quibus eas etiam non baptizatis deus dare uoluerit, ut in regno dei sint, quamuis in regno caelorum, quia baptizati non sunt, esse non possint.

Hoc qui dicunt uidentur quidem sibi aliquid dicere, quia scripturas neglegenter adtendunt et quomodo regnum dei dicatur, unde oramus dicentes: adueniat regnum tuum, non intellegunt. regnum dei dicitur, ubi cum illo fidelis familia eius beate et sempiterne tota regnabit; nam secundum potestatem quae illi super omnia est etiam nunc utique regnat. quid ergo est quod oramus, ut ueniat, nisi ut cum illo regnare mereamur? sub eius autem potestate etiam illi erunt, qui poena aeterni ignis ardebunt. numquidnam ob hoc etiam ipsos in regno dei futuros dicturi sumus ? [*](3 cf. Act. 14,14 5 cf. Ps. 134,6 8 cf. Tit. 3,5. I Cor. 6, 11. Marc. 16, 16 21 Matth. 6,10 ) [*](3 inueniantur regnare E 4 dom\' C 5 qui D 6 regnat in terris] et in terra A 8 c £ esse (s. l. est) I fas est non est B 9sentiaC 10 est autem B autem esseETbd 11 queuisC 13 beatus CHml domos C 14 suparentur A 15 mansionibus BCl mansiones Td iis d in om.E 16 regnum E possut E quiC 17 dei regno dei A dei regno DH 18 qui C possunt E1 19 dicere tibi aliquid BCI dicere aliquid d 20 dei cm.C 21 ueniat d 22 ante regnum add. quia Ebd dei om.D 23 et] ac DE illis C 24 alt. est om.C 25 alt. ut om. EH 26 poenis T 27 numquinnam .4 numquinam Hml futuros om. E )

373
aliud est enim regni dei muneribus honorari, aliud regni dei legibus coerceri. ut autem tibi manifestissime appareat non esse regnum caelorum distribuendum baptizatis et alias partes regni dei dandas quibus tibi uisum est non baptizatis, ipsum dominum audi, qui non ait: si quis non renatus fuerit ex aqua et spiritu, \'non potest intrare in regnum caelorum ̒, sed: non potest, inquit, intrare i n regnum d e i. nam uerba eius de hac re ista sunt ad Nicodemum: amen, amen dico tibi: nisi quis natus fuerit denuo, non potest uidere regnum dei. ecce non hic dixit \'regnum caelorum\', sed \'dei\'. et cum respondisset Nicodemus atque dixisset: quomodo potest homo nasci, cum senex sit? numquid potest in uentrem matris suae iterato introire et nasci? eandem dominus sententiam planius apertiusque repetens ait: amen, amen dico tibi: nisi quis renatus fuerit ex aqua et spiritu, non potest introire in regnum dei. ecce nec hic dixit \'regnum caelorum\', sed \'regnum dei\'. quod enim dixerat: nisi quis natus fuerit denuo, hoc quid esset exposuit dicens: nisi quis renatus fuerit ex aqua et spiritu; et quod dixerat: non potest uidere, hoc exposuit dicendo: non potestintroire. illud tamen, quod dixerat \'regnum dei\', non alio nomine repetiuit. neque nunc opus est quaerere atque disserere, utrum regnum dei regnumque caelorum cum aliqua differentia sit intellegendum an res una sit duobus appellata nominibus; sufficit, quod non potest introire in regnum dei, qui non fuerit lauacro regenerationis ablutus. mansiones autem aliquas constitutas in domo dei separare a regno dei quam sit a ueritate deuium puto, quod iam intellegas. et ideo quod putasti in aliquibus mansionibus, [*](5 Ioh. 3,5 SIoh. 3,3 12 Ioh. 3, 4 28 cf. Tit. 3,5) [*](1 regnum BHlb reguuni celorum C alt. regnum BCIb 2 colierceri D co∗erceri H 3 regnum BC 4 dm E qdA qui non] qui tx qn E 5 agit C 8 nichodemum ABCDEIT nicodimum Hml amen alt. om. E 9 renatus D 10 dixit hiciT 11 nichodemus ABCDEI nicodimus Hml 12 cum] qua A sitsenexE 14 introiret (om.et) C introisse H 19renatus BCDIT 20essellml 23 tamen a. erp. autem I autem b 24 tunc E dissere C 29 seperare II (a s. e))
374
quas dominus multas esse dixit in domo patris sui, mansuros quosdam etiam non renatos ex aqua et spiritu, ut fidem catholicam teneas, ammoneo, si permittis, emendare non differas.

Xoli credere nec dicere nec docere \'sacrificium Christianorum pro eis qui non baptizati de corpore exierint offerendum\', si uis esse catholicus, quia nec illud quod de Machabeorum libris commemorasti sacrificium Iudaeorum pro eis qui non circumcisi de corpore exierant ostendis oblatum. in qua tua sententia tam noua et contra ecclesiae totius auctoritatem disciplinamque prolata uerbo etiam insolentissimo usus es dicens: pro his sane oblationes assiduas et offerenda iugiter sanctorum censeo sacrificia sacerdotum, ut te homo laicus sacerdotibus dei nec discendo subderes nec saltem simul quaerendo misceres, sed censendo praeponeres. aufer tibi ista, fili; non sic in uia, quam Christus humilis se ipsum esse docuit, ambulatur; nullus cum hoc tumore per angustam portam eius ingreditur.

Xoli credere nec dicere nec docere \'aliquos eorum, qui sine baptismo Christi ex hac uita migrauerint, interim non ire in regnum caelorum, sed in paradisum, postea uero in resurrectione mortuorum etiam ad regni caelorum beatitudinem peruenire\', si uis esse catholicus. hoc enim eis dare nec Pelagiana heresis ausa est, quae opinatur paruulos non trahere originale peccatum. quos tu quamuis sicut catholicus cum peccato nasci fatearis, nescio qua tamen peruersioris nouitate opinionis sine baptismate salutari et ab hoc peccato cum quo nascuntur absolui et in regnum caelorum asseris introduci neque consideras, in hac causa quam deterius sapias quam Pelagius. ille quippe dominicam sententiam pertimescens, qua non baptizati in regnum caelorum non permittuntur intrare, licet eos quos ab omni peccato liberos credit non illo audet paruulos [*]( 2 cf. Ioh. 3, 5 4. 10 Vine. Victor; cf. pag. 310, 29. 313. 314. 349. 350 6 II Mach. 12, 39 14 cf. Ioh. 14, 6 15 cf. Matth. 7, 13. Luc. 13, 24 ) [*]( 3 pmittis A 5 his ACIT iis Bbd offerendum m1 ex conferendum A 7 iudporum BC \' 8 exierint BClTb ablatum II (o s. a) 9 eccla A 10 insolentissime C e E 11 sanctorum otn.T 12 subderisA subduresC saltim AEH 13 cessendo A 14 nonstin.4 siinuaquaC esse om.H 15 cο̄ A eius portam E 17 xpi baptismo B uite A emigrauerintHbd irein] ireC i*re H 18 resurrectionem H 21 qui opinantur E 23 peruersionis Alml opions A 24 regno E 25 quam] quanto Dd quod II 27 qui (a s. i) 11 28 illos E - )

375
mittere; tu uero sic contemnis quod dictum est: si quis non renatus fuerit ex aqua et spiritu, non potest introire in regnum dei, ut excepto errore, quo audes a regno dei paradisum separare, quibusdam (quos reos nascisieut catholicus credis sine baptismate mortuis et illius reatus absolutionem et regnum caelorum non dubites insuper polliceri; quasi contra Pelagium in originali peccato astruendo tunc esse possis catholicus uerus, si contra dominum fueris in destruenda eius de baptismo sententia hereticus nouus. nos te, dilectissime, non sic uolumus hereticorum esse uictorem, ut error uincat errorem et, quod est peius, maior minorem. dicis enim: aut si forte quisquam reluctetur latronis animae uel Dinocratis interim temporarie conlatum esse paradisum — nam superesse illis adhuc in resurrectione praemium regni caelorum quamquam sententia illa principalis obsistat, quia qui ns o n renatus fuerit ex aqua et spiritu sancto, non intrabit in regnum —, tamen teneat etiam meum in hac parte non inuidentis assensum, modo misericordiae praescientiaeque diuinae et effectum amplificet et affectum. haec uerba tua sunt. ubi te confiteris consentire dicenti quibusdam non baptizatis sic temporarie conlatum esse paradisum, ut supersit illis in resurrectione praemium regni caelorum, contra sententiam principalem, qua constitutum est non intraturum in illud regnum, qui non renatus fuerit ex aqua et spiritu sancto. quam sententiam principalem timens uiolare Pelagius nec illos sine baptismo in regnum caelorum credidit intraturos, quos non credidit reos; tu autem et originalis peccati reos paruulos confiteris et tamen eos sine lauacro regenerationis absoluis et in paradisum mittis et postea etiam in regnum caelorum intrare permittis.

Haec atque huiusmodi, si et alia forsitan in tuis libris adtentior et otiosior inuenire potueris, sine ulla dilatione iam [*]( 1 Ioh.3,5 11 Vinc. Victor; cf. pag. 350,23 14 Ioh.31.5 21 cf. Ioh. 3,5 ) [*]( 1 sic] si U 3 quod H 4 separari.1 reo A 6 pol licerit A 7 origenali H 9 delectissime A 11 aut] ut E 15 sancto cm.B 16 regnum] add. celorum DJlbd huius E 17 ascensum D (s s. c) sensum E prausentieque CD 18 alt. et om.ll effectum H 19 sic om.D 20 cognatum A esse w«..l in] cū A 21 constitum A 23 uolareC 24 illo C 27 in om. BCDEITbd, sed cf. p. 374, 27 28 atque] et BClTb itaque E si] sed II si pusl alia. pon. E 29 oratiosior .1 sine illa dilectione H )

376
corrige, si animum catholicum geris, id est si ueraciter praelocutus es dicens, \'quod tibi ipse credulus non sis ca probari posse quae dixeris et quod semper studeas etiam propriam sententiam non tueri, si inprobabilis detegatur, et sit tibi cordi proprio damnato iudicio meliora magis et quae sunt ueriora sectari\'. modo proba, carissime, non te fallaciter ista dixisse, ut de tua indole non solum ingeniosa, uerum etiam cauta, pia, modesta gaudeat catholica ecclesia, non de contentiosa pertinacia heretica exardescat insania. nunc est, ut ostendas quanta post haec bona uerba quae tua commemoraui sinceritate pectoris dixeris, quod continuo subiecisti: nam ut est, inquis, optimi propositi laudandique consilii facile ad ueriora transduci, ita inprobi obstinatique iudicii est nolle citius ad tramitem rationis inflecti. esto igitur optimi propositi laudandique consilii et facile ad ueriora transducere; nec sis inprobi obstinatique iudicii, ut nolis citius ad tramitem rationis inflecti. si enim haec liberaliter elocutus es, si non in labiis ista sonuisti, sed intus et germanitus in corde sensisti, in tuae correctionis tanto bono etiam moras odisti. parum quippe tibi fuit dicere inprobi obstinatique esse iudicii nolle ad tramitem rationis inflecti, nisi adderes \'citius\', ut hinc ostenderes quam sit exsecrandus qui bonum hoc numquam facit, quando quidem qui tardius facit tanta tibi uideatur seueritate culpandus, ut merito inprobi iudicii obstinatique dicatur. audi ergo te ipsum tuque potissimum et maxime eloquii tui fructibus utere, ut citius te ad rationis tramitem grauitate mentis inflectas, quam te inde minus erudite parumque consulte lubrico aetatis auerteras.

Nimis longum est omnia, quae in libris tuis uel potius in te ipso uolo emendari, pertractare atque discutere et saltem breuem [*]( 2 Vine. Victor; cf. pag. 367, 5-9 10 Vine. Victor; ef. pag. 357, 9-11 ) [*](1 perloquutus 4 2 ipsi BEITbd ea] et | B aprobare B probare CDlb 3 propria sententia A 4 si EH cordis H (s s. I.) iudicio damnato ld 5 agis H 6 ut de] unde E 9 uerba bona E 10 peccatoris A 11 transducere BCI transcendere T 12 ita ut BC inproprio A iudici A 13 esto-inflecti in rng.E 15 tramite C 16 ista solum modo T 17 correptionis T 18 noli D 20 execrandus BH qui-facit] qui bonum quam facit BC bonum om. DEH hoc om.IT,b in textu 21 qui] qua BC uidetur BCIT seueritati A tanta seueritate B 23 eloquii tui] quę loquutus A elocutus BCI eloqui tui D elocutis T fructibus om.A 25 aetatis lubrice E, in mg. al. 1 lubrica etate b ętis A auertas DIT 26 libris in tuis E tuis libris BClTd 27 emen- dare D pertractari EH salti EHT breue D )

377
tibi de singulis corrigendis reddere rationem. nec ideo tamen te contemnas et arbitreris ingenium et eloquium tuum parui esse pendendum. nec sanctarum scripturarum memoriam in te paruam esse cognoui; sed eruditio minor est, quam tantae indoli laborique congruebat. itaque te nec amplius quam oportet tibi tribuendo uanescere uolo nec rursus te abiciendo ac desperando frigescere. utinam tua scripta tecum legere possem et conloquendo potius quam scribendo quae sint emendanda monstrarem! facilius hoc negotium perageretur nostra inter nos sermocinatione quam litteris; quae si scribenda esset, multis uoluminibus indigeret. uerum ista capitalia, quae certo etiam numero conprehendere uolui, instanter ammoneo, ne corrigere differas et ea prorsus a fide et praedicatione tua facias aliena, ut quanta tibi facultas est disputandi munere dei utaris utiliter ad aedificationem, non ad destructionem sanae salubrisque doctrinae.

Sunt autem ista, de quibus, ut potui, iam disserui; sed breuiter ea repetendo percurram. unum est, quod \'animam non ex nihilo, sed de se ipso deum fecisse\' dixisti; alterum \'per infinitum tempus atque ita semper deum animas dare, sicut semper est ipse qui dat\'; tertium \'animam meritum aliquod perdidisse per carnem, quod habuerit ante carnem\'; quartum \'animam per carnem reparare habitudinem priscam et per eandem carnem renasci, per quam meruerat inquinari\'; quintum, \'quod anima meruerit esse peccatrix ante omne peceatum\'; sextum \'infantes antequam baptizentur morte praeuentos peruenire posse ad originalium indulgentiam peccatorum\'; septimum \'quos dominus praedestinauit ad baptismum praedestinationi eius eripi posse et ante defungi, quam in eis fuerit quod omnipotens praedestinauit [*]( 17—378, 11 Vine. Victor ) [*]( 1 corrigendus .1 idio C tamon te] totamente B te om. A 2 init. et] ut lld 5 te om. C. 6 disporando C frigiscoro Hml 7 tecum] cu BC posset A 8 monstrare 11 10 si om. A essent II indigerent H uerum] add. tomen Abd 11 capitula CEH, b in mg. 13 disputanti C 14 putaris .1 <;dificatione A adestrustionem II (s. e adsc. ml d et s. s add. c) 16 iam ut potui E 17 eas rependendo A H in mg. nuwi. I. II etc. add. anima BC 19 deum semper E est om. E 21 quae H 23 renascitf 21 meruit DEH 25 antequam infantes E morteC 26 originarium C 27 praedistinauitC passim praedestinationeII praedistinationiC 2sdefugiC )

378
inpletum\'; octauum \'de infantibus, qui priusquam renascantur in Christo praeueniuntur occiduo, scriptum esse: raptus est, n e malit ia mutar et illius intellectum, et cetera quae in eam sententiam in Sapientiae libro leguntur\'; nonum \'aliquas mansiones esse extra regnum dei earum quas esse dominus dixit in domo patris sui\'; decimum est \'sacrificium Christianorum pro eis qui non baptizati de corpore exierint offerendum\'; undecimum \'aliquos eorum qui sine baptismo Christi ex hac uita emigrauerint interim non ire in regnum, sed in paradisum, postea uero in resurrectione mortuorum etiam ad regni caelorum beatitudinem peruenire\'.

Haec interim undecim multum aperteque peruersa et fidei catholicae aduersa nunc iam nihil cuncteris extirpare atque abicere ab animo, a uerbo, ab stilo tuo, si uis, ut te non solum ad altaria transisse catholica, sed uere catholicum esse gaudeamus. nam haec si pertinaciter singula defendantur, tot hereses facere possunt, quot opiniones esse numerantur. quocirca considera, quam sit horrendum ut omnes sint in uno homine, quae damnabiles essent in singulis singulae. sed si tu pro eis nulla contentione pugnaueris, immo uero eas fidelibus uerbis et litteris expugnaueris, laudabilior eris censor in te ipsum, quam si quemlibet alium recta ratione reprehenderes, et mirabilior eorum emendator, quam si numquam illa sensisses. adsit dominus tuae menti et tantam spiritui tuo spiritu suo facilitatem humilitatis, lucem ueritatis, dulcedinem caritatis, pacem pietatis infundat, ut uictor tui animi esse malis in ueris quam cuiuslibet contradicentis in falsis. absit autem ut te arbitreris haec opinando [*]( 2 Sap. 4, 11 ) [*]( 1 renascunturff 2 xpo] add. psentis uitę T raptum C 3 malitia eius E intellectum ilIius Id illius om. Eb 4 ea sententia D (exeā sententiā corr. m1), H nouum E 5 dominus esse BCITbd 6 est om. T 7 undecimum est T 8 uitij migrauerint A 9 ire om. Al 12 undecimu E 13 p?ruersi BC nunc iim] nondam 11 conteris T et stirpare E exstirpare Hld 14 a om.C a stilo T 15 uere (in mg. al t aperte) b audeamus E 16 defendentur AT defenduntur C hereses A quod ACDE 17 hoc horrendum b 18 danobiles C 19 si om. H imno C 20 et om. H litterisqueH censeor C 21quasC coprehenderes E reprehenderis b 23 assit ADE pr. spirituo B suo] sancto A,T (in mg. suo) felicitatem E 24 lucem ueritatis] et mirabilior ucritatis A 25 in om. T cuilibet BCI 26 opinanda fide B )

379
a fide catholica recessisse, quamuis ea fidei sint aduersa catholicae, si coram dco, cuius in nullius corde oculus fallitur, ueraciter te dixisse resipiscis \'non te tibi ipsi esse credulum probari ea quae dixeris posse ac studere te semper etiam propriam sententiam non tueri, si inprobabilis detegatur, co quoJ sit tibi cordi proprio damnato iudicio meliora magis et quae sint ueriora sectari\'. iste quippe animus etiam in dictis per ignorantiam non catholicis ipsa est correctionis praemeditatione ac praeparatione catholicus. sed iste sit modus huius uoluminis, ubi requiescat paululum lector, ut ad ea quae sequuntur eius intentio ab alio renouetur exordio.